อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                        ๖. เทวทูตสุตฺตวณฺณนา
     [๓๖] ฉฏฺเ เทวทูตานีติ เทวทูตา. อยํ ปเนตฺถ วจนตฺโถ:- เทโวติ มจฺจุ,
ตสฺส ทูตาติ เทวทูตา. ชิณฺณพฺยาธิมตา หิ สํเวคชนนฏฺเน "อิทานิ เต มจฺจุสมีปํ
คนฺตพฺพนฺ"ติ โจเทนฺติ วิย, ตสฺมา เทวทูตาติ วุจฺจนฺติ. เทวา วิย ทูตาติปิ
เทวทูตา. ยถา หิ อลงฺกตปฏิยตฺตาย เทวตาย อากาเส ตฺวา "ตฺวํ อสุกทิวเส
มริสฺสสี"ติ วุตฺเต ตสฺสา วจนํ สทฺธาตพฺพํ โหติ, เอวเมวํ ชิณฺณพฺยาธิมตาปิ
ทิสฺสมานา "ตฺวมฺปิ เอวํธมฺโม"ติ โจเทนฺติ วิย,  เตสญฺจ ตํ วจนํ อนญฺถาภาวิตาย
เทวตาย พฺยากรณสทิสเมว โหตีติ เทวา วิย ทูตาติ เทวทูตา. วิสุทฺธิเทวานํ วา
ทูตาติปิ เทวทูตา. สพฺพโพธิสตฺตา หิ ชิณฺณพฺยาธิมตปพฺพชิเต ทิสฺวาว สํเวคํ
อาปชฺชิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.  ลิมฺปติ.เอวมุปริปิ          ๒ ม.  ตณฺหาทิฏฺิกิเลเสหิ
นิกฺขมฺม ปพฺพชึสุ. เอวํ วิสุทฺธิเทวานํ ทูตาติปิ  เทวทูตา. อิธ ปน
ลิงฺควิปลฺลาเสน "เทวทูตานี"ติ วุตฺตํ.
     กาเยน ทุจฺจริตนฺติอาทิ กสฺมา อารทฺธํ? เทวตานุยุญฺชนฏฺานุ-
ปกฺกมกมฺมทสฺสนตฺถํ. อิมินา หิ กมฺเมน อยํ สตฺโต นิรเย นิพฺพตฺตติ, อถ นํ ตตฺถ
ยโม ราชา เทวทูเต สมนุยุญฺชติ. ตตฺถ กาเยน ทุจฺจริตํ จรตีติ กายทฺวาเรน
ติวิธํ ทุจฺจริตํ จรติ. วาจายาติ วจีทฺวาเรน จตุพฺพิธํ ทุจฺจริตํ จรติ. มนสาติ
มโนทฺวาเรน ติวิธํ ทุจฺจริตํ จรติ.
     ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลาติ เอตฺถ เอกจฺเจ เถรา "นิรยปาลา นาม นตฺถิ,
ยนฺตรูปํ วิย กมฺมเมว กรณํ กาเรตี"ติ วทนฺติ. ตํ "อตฺถิ นิรเย นิรยปาลาติ,
อามนฺตา. อตฺถิ จ การณิกา"ติอาทินา นเยน อภิธมฺเม ๑- ปฏิเสธิตเมว. ยถา หิ
มนุสฺสโลเก กมฺมกรณการกา อตฺถิ, เอวเมว นิรเย นิรยปาลา อตฺถีติ. ยมสฺส
รญฺโติ ยมราชา นาม เวมานิกเปตราชา. เอกสฺมึ กาเล ทิพฺพวิมาเน ทิพฺพกปฺปรุกฺข-
ทิพฺพอุยฺยานทิพฺพนาฏกาทิสมฺปตฺตึ อนุภวติ, เอกสฺมึ กาเล กมฺมวิปากํ, อตฺถิ ๒-
ธมฺมิโก. ธมฺมราชา, น เจส เอโกว โหติ, จตูสุ ปน ทฺวาเรสุ จตฺตาโร ชนา
โหนฺติ. อมตฺเตยฺโยติ มาตุ หิโต มตฺเตยฺโย, มาตริ สมฺมาปฏิปนฺโนติ อตฺโถ.
น มตฺเตยฺโยติ อมตฺเตยฺโย, มาตริ มิจฺฉาปฏิปนฺโนติ อตฺโถ. เสสปเทสุปิ เอเสว
นโย.  อพฺรหฺมญฺโติ เอตฺถ จ ขีณาสวา พฺราหฺมณา นาม, เตสุ มิจฺฉาปฏิปนฺโน
อพฺรหฺมญฺโ นาม.
     สมนุยุญฺชตีติ อนุโยควตฺตํ อาโรเปนฺโต ปุจฺฉติ, ลทฺธึ ปติฏฺาเปนฺโต ปน
สมนุคฺคาหติ นาม. การณํ ปุจฺฉนฺโต สมนุภาสติ นาม. นาทฺทสนฺติ อตฺตโน
สนฺติเก ปหิตสฺส กสฺสจิ เทวทูตสฺส อภาวํ สนฺธาย เอวํ วทติ.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. ๓๗/๘๖๖-๘/๔๙๔ นิรยปาลกถา       ๒ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
     อถ นํ ยโม "นายํ ภาสิตสฺส อตฺถํ สลฺลกฺเขตี"ติ ตฺวา อตฺถํ สลฺลกฺเขตุกาโม
อมฺโภติอาทิมาห. ตตฺถ ชิณฺณนฺติ ชราชิณฺณํ. โคปานสิวงฺกนฺติ โคปานสี วิย
วงฺกํ. โภคฺคนฺติ ภคฺคํ. อิมินาปิสฺส วงฺกภาวเมว ทีเปติ. ทณฺฑปรายนนฺติ
ทณฺฑปฏิสรณํ ทณฺฑทุติยํ. ปเวธมานนฺติ กมฺปมานํ. อาตุรนฺติ ชราตุรํ.
ขณฺฑทนฺตนฺติ ชรานุภาเวน ขณฺฑิตทนฺตํ. ปลิตเกสนฺติ ปณฺฑรเกสํ. วิลูนนฺติ
ลุญฺจิตฺวา คหิตเกสํ วิย ขลฺลาตํ. ขลฺลิตสิรนฺติ ๑- มหาขลฺลาตสีสํ. วลิตนฺติ
สญฺชาตวลึ. ติลกาหตคตฺตนฺติ เสตติลกกาฬติลเกหิ  วิกิณฺณสรีรํ. ชราธมฺโมติ
ชราสภาโว, อปริมุตฺโต ชราย, ชรา ๒- นาม มยฺหํ อพฺภนฺตเรเยว ปวตฺตีติ. ปรโต
พฺยาธิธมฺโม มรณธมฺโมติ ปททฺวเยปิ เอเสว นโย.
     ปมํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชิตฺวาติ เอตฺถ ชราชิณฺณสตฺโต อตฺถโต เอวํ วทติ
นาม "ปสฺสถ โภ อหํปิ ตุเมฺห วิย ตรุโณ อโหสึ อูรุพลี พาหุพลี ชวสมฺปนฺโน,
ตสฺส เม ตา พลชวสมฺปตฺติโย อนฺตรหิตา, วิชฺชมานาปิ เม หตฺถปาทาปิ หตฺถปาท-
กิจฺจํ น กโรนฺติ, ชรายมฺหิ อปริมุตฺตตาย เอทิโส ชาโต. น โข ปนาหเมว,
ตุเมฺหปิ ชราย อปริมุตฺตาว. ยเถว หิ มยฺหํ, เอวํ ตุมฺหากํปิ ชรา อาคมิสฺสติ.
อิติ ตสฺสา ปุเร อาคมนาว กลฺยาณํ กโรถา"ติ. เตเนเวส เทวทูโต นาม ชาโต.
อาพาธิกนฺติ พาธิกํ. ทุกฺขิตนฺติ ทุกฺขปฺปตฺตํ. พาฬฺหคิลานนฺติ อธิมตฺตคิลานํ.
     ทุติยํ เทวทูตนฺติ เอตฺถปิ คิลานสตฺโต อตฺถโต เอวํ วทติ นาม "ปสฺสถ
โภ อหํปิ ตุเมฺห วิย นิโรโค อโหสึ, โสมฺหิ เอตรหิ พฺยาธินา อภิหโต, สเก
มุตฺตกรีเส ปลิปนฺโน อุฏฺาตุมฺปิ น สกฺโกมิ. วิชฺชมานาปิ เม หตฺถปาทา หตฺถปาท-
กิจฺจํ น กโรนฺติ, พฺยาธิโตมฺหิ อปริมุตฺตตาย เอทิโส ชาโต. น โข ปนาหเมว,
ตุเมฺหปิ พฺยาธิโต อปริมุตฺตาว. ยเถว หิ มยฺหํ, เอวํ ตุมฺหากมฺปิ พฺยาธิ
อาคมิสฺสติ. อิติ ตสฺส ปุเร อาคมนาว กลฺยาณํ กโรถา"ติ. เตเนเวส เทวทูโต นาม
ชาโต.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ขลิตํ สิโรติ              ๒ ม. ชราชิณฺณํ
     เอกาหมตนฺติอาทีสุ เอกาหํ มตสฺส อสฺสาติ เอกาหมโต, ตํ เอกาหมตํ. ปรโต
ปททฺวเยปิ เอเสว นโย. ภสฺตา วิย วายุนา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา ยถากฺกมํ
สมุคฺคเตน สูนภาเวน อุทฺธุมาตตฺตา อุทฺธุมาตกํ. วินีโล วุจฺจติ วิปริภินฺนวณฺโณ,
วินีโลว วินีลโก, ตํ วินีลกํ. ตํ ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วินีลนฺติ  วินีลกํ.
วิปุพฺพกนฺติ วิสฺสนฺทมานปุพฺพกํ, ปริภินฺนฏฺาเนหิ ปคฺฆริเตน ปุพฺเพน
สมฺปลิมกฺขิตนฺติ อตฺโถ.
     ตติยํ เทวทูตนฺติ เอตฺถ มตกสตฺโต อตฺถโต เอวํ วทติ นาม "ปสฺสถ
โภ มํ อามกสุสาเน ฉฑฺฑิตํ อุทฺธุมาตกาทิภาวํ ปตฺตํ, มรณโตมฺหิ อปริมุตฺตตาย
เอทิโส ชาโต. น โข ปนาหเมว, ตุเมฺหปิ มรณโต อปริมุตฺตา. ยเถว หิ มยฺหํ,
เอวํ ตุมฺหากมฺปิ มรณํ อาคมิสฺสติ. อิติ ตสฺส ปุเร อาคมนาว กลฺยาณํ กโรถา"ติ.
เตเนเวส เทวทูโต นาม ชาโต.
     อิมํ ปน เทวทูตานุโยคํ โก ลภติ, โก น ลภติ? เยน ตาว พหุํ ปาปํ
กตํ, โส คนฺตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติเยว. เยน ปน ปริตฺตํ ปาปํ กตํ, โส
ลภติ. ยถา หิ สภณฺฑํ โจรํ คเหตฺวา กตฺตพฺพเมว กโรนฺติ น วินิจฺฉินนฺติ.
อนุวิชฺฌิตฺวา คหิตํ ปน วินิจฺฉยฏฺานํ นยนฺติ, โส วินิจฺฉยํ ลภติ. เอวํ
สมฺปทเมต. ปริตฺตปาปกมฺมา หิ อตฺตโน ธมฺมตายปิ สรนฺติ. สาริยมานาปิ สรนฺติ.
     ตตฺถ ทีฆชยนฺตทมิโฬ ๑- นาม อตฺตโน ธมฺมตาย สริ. โส กิร ทมิโฬ
สุมนคิริมหาวิหาเร อากาสเจติยํ รตฺตปฏฺเฏน ๒- ปูเชสิ, อถ นิรยอุสฺสทสามนฺเต
นิพฺพตฺโต  อคฺคิชาลสทฺทํ สุตฺวาว อตฺตนา ปูชิตปฏฺฏํ อนุสฺสริ, โส คนฺตฺวา สคฺเค
นิพฺพตฺโต. อปโรปิ ปุตฺตสฺส ทหรภิกฺขุโน ขลิสาฏกํ เทนฺโต ปาทมูเล เปสิ,
มรณกาลมฺหิ ปฏปฏาติ สทฺเท นิมิตฺตํ คณฺหิ, โสปิ อุสฺสทสามนฺเต นิพฺพตฺโต
ชาลสทฺเทน ตํ สาฏกํ อนุสฺสริตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺโต. เอวํ ตาว อตฺตโน ธมฺมตาย
กุสลกมฺมํ สริตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตนฺติ ๓-.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ทีฆชนฺตุทมิโฬ  ๒ ม. เจติเย รตฺตปฏํ, ฉ.,อิ. รตฺตปเฏน. เอวมุปริปิ
@๓ ฉ.ม. นิพฺพตฺตตีติ
     อตฺตโน ธมฺมตาย อสรนฺเต ปน ตโย เทวทูเต ปุจฺฉนฺติ. ตตฺถ  โกจิ ปเมเนว
เทวทูเตน สรติ, โกจิ ทุติยตติเยหิ. โย ๑- ตีหิปิ น สรติ. ตํ ยโม ราชา สยํ
สาเรติ. เอโก กิร อมจฺโจ สุมนปุปฺผกุมฺเภน มหาเจติยํ ปูเชตฺวา ยมสฺส ปตฺตึ
อทาสิ, ตํ อกุสลกมฺเมน นิรเย นิพฺพตฺตํ ยมสฺส สนฺติกํ นยึสุ. ตสฺมึ ตีหิปิ
เทวทูเตหิ กุสลํ อสรนฺเต ยโม สยํ โอโลเกนฺโต ทิสฺวา "นนุ ตฺวํ มหาเจติยํ
สุมนปุปฺผกุมฺเภน ปูเชตฺวา มยฺหํ ปตฺตึ อทาสี"ติ สาเรสิ, โส ตสฺมึ กาเล สริตฺวา
เทวโลกํ คโต. ยโม ปน สยํ โอโลเกตฺวาปิ อปสฺสนฺโต "มหาทุกฺขํ นาม อนุภวิสฺสติ
อยํ สตฺโต"ติ ตุณฺหี โหติ ๒-.
     ตตฺตํ อโยขีลนฺติ ติคาวุตํ อตฺตภาวํ สมฺปชฺชลิตาย โลหปวิยา อุตฺตานกํ
นิปชฺชาเปตฺวา ทกฺขิณหตฺเถ ตาลปฺปมาณํ อยสูลํ ปเวเสนฺติ, ตถา วามหตฺถาทีสุ.
ยถา จ ตํ อุตฺตานกํ นิปชฺชาเปตฺวา, เอวํ อุเรนปิ วามปสฺเสนปิ ทกฺขิณปสฺเสนปิ
นิปชฺชาเปตฺวา เต ตํ กมฺมกรณํ กโรนฺติเยว. สํเวเสตฺวาติ ๓- ชลิตาย โลหปวิยา
ติคาวุตํ อตฺตภาวํ นิปชฺชาเปตฺวา. กุารีหีติ มหตีหิ เคหสฺส เอกปกฺขจฺฉทนมตฺตา
หิ กุารีหิ ตจฺฉนฺติ, โลหิตํ นที  หุตฺวา สนฺทติ, โลหปวิโต ชาลา อุฏฺหิตฺวา
ตจฺฉิตฏฺานํ คณฺหาติ, ๔- มหาทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ. ตจฺฉนฺตา ปน สุตฺตาหตํ กริตฺวา
ทารุํ ๕- วิย อฏฺสมฺปิ ฉฬํสมฺปิ กโรนฺติ. วาสีหีติ มหาสุปฺปปฺปมาณาหิ วาสีหิ.
รเถ โยเชตฺวาติ สทฺธึ ยุคโยตฺตปกฺขรถจกฺกกุพฺพรปาชเนหิ สพฺพโต ปชฺชลิเต รเถ
โยเชตฺวา. มหนฺตนฺติ มหากูฏาคารปฺปมาณํ. อาโรเปนฺตีติ สมฺปชฺชลิเตหิ อยมุคฺคเรหิ
โปเถนฺตา อาโรเปนฺติ. สกึปิ อุทฺธนฺติ สุปกฺกุฏฺิตาย อุกฺขลิยา ปกฺขิตฺตตณฺฑุลา
วิย อุทฺธมโธ ติริยญฺจ คจฺฉติ. มหานิรเยติ อวีจิมหานิรยมฺหิ.
     ภาคโส มิโตติ ภาเค เปตฺวา วิภตฺโต. ปริยนฺโตติ ปริกฺขิตฺโต. อยสาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โกจิ                                ๒ ฉ.ม. อโหสิ
@๓ ม. สํกฑฺฒิตฺวาติ       ๔ สี. คณฺหนฺติ            ๕ สี. ทารุ
อุปริ อยปฏฺเฏน ฉาทิโต. สมนฺตา โยชนสตํ, ผริตฺวา ติฏฺตีติ เอวํ ผริตฺวา
ติฏฺติ, ยถาตํ สมนฺตา โยชนสเต ตฺวา โอโลเกนฺตสฺส อกฺขีนิ ยมกโคฬกา
วิย นิกฺขมนฺติ.
     หีนกายูปคาติ หีนกายํ อุปคตา หุตฺวา. อุปาทาเนติ ตณฺหาทิฏฺิคฺคหเณ.
ชาติมรณสมฺภเวติ ชาติยา จ มรณสฺส จ การณภูเต. อนุปาทาติ จตูหิ อุปาทาเนหิ
อนุปาทิยิตฺวา. ชาติมรณสงฺขเยติ ชาติมรณสงฺขยสงฺขาเต นิพฺพาเน วิมุจฺจนฺติ.
ทิฏฺธมฺมาภินิพฺพุตาติ ทิฏฺธมฺเม อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว สพฺพกิเลสนิพฺพาเนน
นิพฺพุตา. สพฺพทุกฺขํ อุปจฺจคุนฺติ สกลํ วฏฺฏทุกฺขํ อติกฺกนฺตา.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๑๓๒-๑๓๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=2994&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=2994&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=475
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=3629
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=3636
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=3636
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20