อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                       ๘. เวสารชฺชสุตฺตวณฺณนา
     [๘] อฏฺเม เวสารชฺชานีติ เอตฺถ สารชฺชปฏิปกฺโข เวสารชฺชํ, จตูสุ
าเนสุ สารชฺชาภาวํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อุปฺปนฺนโสมนสฺสมยาณสฺเสตํ นามํ.
อาสภณฺานนฺติ เสฏฺฏฺานํ อุตฺตมฏฺานํ. อาสภา วา ปุพฺพพุทฺธา, เตสํ านนฺติ
อตฺโถ. อปิจ ควสตเชฏฺโก อุสโภ, ควสหสฺสเชฏฺโก วสโภ. วชสตเชฏฺโก
วา อุสโภ, วชสหสฺสเชฏฺโก วสโภ, สพฺพควเสฏฺโ สพฺพปริสฺสยสโห เสโต
ปาสาทิโก มหาภารวโห อสนิสตสทฺเทหิปิ อสนิสหสฺสสทฺเทหิปิ ๑- อสมฺปกมฺปิโย
นิสโภ, โส อิธ อุสโภติ อธิปฺเปโต. อิทมฺปิ หิ ตสฺส ปริยายวจนํ. อุสภสฺส
อิทนฺติ อาสภํ. านนฺติ จตูหิ ปาเทหิ ปวึ อุปฺปีเฬตฺวา ววตฺถานํ. อิทํ ปน อาสภํ
วิยาติ อาสภํ. ยถาปิ หิ ๒- นิสภสงฺขาโต อุสโภ จตูหิ ปาเทหิ ปวึ อุปฺปีเฬตฺวา
อจลฏฺาเนน ติฏฺติ, เอวํ ตถาคโตปิ จตูหิ เวสารชฺชปาเทหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๒ ฉ.ม. ยเถว หิ
อฏฺปริสปวึ อุปฺปีเฬตฺวา สเทวเก โลเก เกนจิ ปจฺจตฺถิเกน ปจฺจามิตฺเตน
อกมฺปิโย อจลฏฺาเนน ติฏฺติ. เอวํ ติฏฺมาโน จ ๑- ตํ อาสภณฺานํ ปฏิชานาติ
อุปคจฺฉติ น ปจฺจกฺขาติ, อตฺตนิ อาโรเปติ. เตน วุตฺตํ "อาสภณฺานํ ปฏิชานาตี"ติ.
     ปริสาสูติ อฏฺสุ ปริสาสุ. สีหนาทํ นทตีติ เสฏฺนาทํ สีหนาทํ ๒- นทติ,
สีหนาทสทิสํ วา นาทํ นทติ. อยมตฺโถ สีหนาทสุตฺเตน ทสฺเสตพฺโพ. ยถาปิ ๓-
สีโห สหนโต จ หนนโต จ สีโหติ วุจฺจติ, เอวํ ตถาคโต  โลกธมฺมานํ สหนโต
ปรปฺปวาทานญฺจ หนนโต สีโหติ วุจฺจติ. เอวํ วุตฺตสฺส สีหสฺส นาทํ สีหนาทํ.
ตตฺถ ยถา หิ ๔- สีโห สีหพเลน สมนฺนาคโต สพฺพตฺถ วิสารโท วิคตโลมหํโส
สีหนาทํ นทติ, เอวํ ตถาคตสีโหปิ ตถาคตพเลหิ สมนฺนาคโต อฏฺสุ ปริสาสุ
วิสารโท วิคตโลมหํโส "อิติ รูปนฺ"ติอาทินา นเยน นานาวิธเทสนาวิลาสสมฺปนฺนํ
สีหนาทํ นทติ. เตน วุตฺตํ "ปริสาสุ สีหนาทํ นทตี"ติ.
     พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ เอตฺถ พฺรหฺมนฺติ เสฏฺ อุตฺตมํ วิสุทฺธํ. จกฺกสทฺโท
ปนายํ:-
              สมฺปตฺติยํ ลกฺขเณ จ       รถงฺเค อิริยาปเถ
              ทาเน รตนธมฺมูร-        จกฺกาทีสุ จ ทิสฺสติ
              ธมฺมจกฺเก อิธ มโต       ตญฺจ เทฺวธา วิภาวเย.
     "จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว จกฺกานิ, เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานนฺ"ติอาทีสุ ๕-
หิ อยํ สมฺปตฺติยํ ทิสฺสติ. "ปาทตเลสุ จกฺกานิ ชาตานี"ติ ๖- เอตฺถ ลกฺขเณ.
"จกฺกํว วหโต ปทนฺ"ติ ๗- เอตฺถ รถงฺเค. "จตุจกฺกํ นวทฺวารนฺ"ติ ๘- เอตฺถ อิริยา-
ปเถ. "ททํ ภุญฺช จ มา จ ๙- ปมาโท, จกฺกํ วตฺตย สพฺพปาณีนนฺ"ติ ๑๐- เอตฺถ ทาเน.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. ติฏฺมาโนว   ๒ ฉ.ม. อภีตนาทํ  ๓ ฉ.ม. ยถา วา  ๔ ฉ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@๕ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๑/๓๗ จกฺกสุตฺต   ๖ ที.มหา. ๑๐/๓๕/๑๕ ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณ
@๗ ขุ.ธ. ๒๕/๑/๑๕ จกฺขุปาลตฺเถรวตฺถุ   ๘ สํ.ส. ๑๕/๒๙/๑๘ จตุจกฺกสุตฺต
@๙ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ    ๑๐ ขุ.ชา. ๒๗/๑๑๑๐/๒๓๔ คนฺธารวคฺค (สฺยา)
"ทิพฺพํ จกฺกรตนํ ปาตุรโหสี"ติ ๑- เอตฺถ รตนจกฺเก. "มยา ปวตฺติตํ จกฺกนฺ"ติ ๒-
เอตฺถ ธมฺมจกฺเก. "อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก"ติ ๓- เอตฺถ อุรจกฺเก.
"ขุรปริยนฺเตน เจปิ จกฺเกนา"ติ ๔- เอตฺถ ปหรณจกฺเก. "อสนิวิจกฺกนฺ"ติ ๕- เอตฺถ
อสนิมณฺฑเล. อิธ ปนายํ ธมฺมจกฺเก มโต.
     ตํ ปเนตํ ธมฺมจกฺกํ ทุวิธํ โหติ ปฏิเวธาณญฺจ เทสนาาณญฺจ. ตตฺถ
ปญฺาปภาวิตํ อตฺตโน อริยผลาวหํ ปฏิเวธาณํ, กรุณาปภาวิตํ สาวกานํ
อริยผลาวหํ เทสนาาณํ. ตตฺถ ปฏิเวธาณํ อุปฺปชฺชมานํ อุปฺปนฺนนฺติ ทุวิธํ.
ตญฺหิ อภินิกฺขมนโต ยาว อรหตฺตมคฺคา อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนนฺนาม.
ตุสิตภวนโต วา ยาว มหาโพธิปลฺลงฺเก อรหตฺตมคฺคา ๖- อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ
อุปฺปนฺนนฺนาม. ทีปงฺกรโต ปฏฺาย วา ยาว โพธิปลฺลงฺเก อรหตฺตมคฺคา
อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนนฺนาม. เทสนาาณํปิ ปวตฺตมานํ ปวตฺตนฺติ
ทุวิธํ. ตญฺหิ ยาว อญฺาโกณฺฑญฺสฺส ๗- โสตาปตฺติมคฺคา ปวตฺตมานํ, ผลกฺขเณ
ปวตฺตํ นาม. เตสุ ปฏิเวธาณํ โลกุตฺตรํ, เทสนาาณํ โลกิยํ. อุภยํปิ ปเนตํ
อญฺเหิ อสาธารณํ, พุทฺธานํเยว โอรสํ าณํ.
     สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโตติ "อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, สพฺเพ ธมฺมา
มยา อภิสมฺพุทฺธา"ติ เอวํ ปฏิชานโต. ๘- อนภิสมฺพุทฺธาติ ๙- อิเม นาม ธมฺมา
ตยา อนภิสมฺพุทฺธา. ตตฺร วตาติ เตสุ "อนภิสมฺพุทฺธา"ติ เอวํ ทสฺสิตธมฺเมสุ.
สหธมฺเมนาติ สเหตุนา สการเณน วจเนน. นิมิตฺตเมตนฺติ เอตฺถ ปุคฺคโลปิ
ธมฺโมปิ นิมิตฺตนฺติ อธิปฺเปโต. ตํ ปุคฺคลํ น ปสฺสามิ, โย มํ ปฏิโจเทสฺสติ.
ตํ ธมฺมํ น ปสฺสามิ, สนฺทสฺเสตฺวา ๑๐- "อยํ นาม ธมฺโม ตยา อนภิสมฺพุทฺโธ"ติ
@เชิงอรรถ: ๑ ที.ม. ๑๐/๒๓/๑๕๐ จกฺกรตน, ม.อุ. ๑๔/๒๕๖/๒๒๓ พาลปณฺฑิตสุตฺต
@๒ ขุ.สุ. ๒๕/๕๖๓/๔๔๘ เสลสุตฺต  ๓ ขุ.ชา. ๒๗/๑๐๔,๗๙๖/๓๔,๑๘๐
@มิตฺตวินฺทุกชาตก (สฺยา)     ๔ ที.สี. ๙/๑๑๖/๕๒ ปูรณกสฺสปวาท
@๕ ที.ปา. ๑๑/๖๑/๓๖ อุทุมฺพริกสุตฺต, สํ.นิ. ๑๖/๑๖๒/๒๑๙ อสนิสุตฺต
@๖ ม. อรหตฺตุปฺปตฺติ  ๗ ฉ.ม. อญฺาสิโกณฺฑญฺสฺส    ๘ ฉ.ม. ปฏิชานโต ตว
@๙ ก. น จ อภิสมฺพุทฺธาติ   ๑๐ ฉ.ม. ยํ ทสฺเสตฺวา
มํ ปฏิโจเทสฺสตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. เขมปฺปตฺโตติ เขมํ ปตฺโต. เสสปททฺวยํ
อิมสฺเสว เววจนํ. สพฺพเมตํ ๑- เวสารชฺชาณเมว สนฺธาย วุตฺตํ. ทสพลสฺส หิ
"อยํ นาม ธมฺโม ตยา อนภิสมฺพุทฺโธ"ติ โจทกํ ปุคฺคลํ วา โจทนาการณํ
อนภิสมฺพุทฺธธมฺมํ วา อปสฺสโต "สภาวพุทฺโธเยว วต ๒- สมาโน อหํ พุทฺโธสฺมีติ
วทามี"ติ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส พลวตรํ โสมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, เตน สมฺปยุตฺตํ าณํ
เวสารชฺชํ นาม. ตํ สนฺธาย "เขมปฺปตฺโต"ติอาทิมาห. เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ
เวทิตพฺโพ.
     อนฺตรายิกา ธมฺมาติ เอตฺถ ปน อนฺตรายํ กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา. เต อตฺถโต
สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตา สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา. สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตํ หิ อนฺตมโส
ทุกฺกฏทุพฺภาสิตมฺปิ มคฺคผลานํ อนฺตรายํ กโรติ. อิธ ปน เมถุนธมฺมา อธิปฺเปตา. ๓-
เมถุนํ เสวโต หิ ยสฺส กสฺสจิ นิสฺสํสยเมว มคฺคผลานํ อนฺตราโย โหติ.
     ยสฺส โข ปน เต อตฺถายาติ ราคกฺขยาทีสุ ยสฺส อตฺถาย. ธมฺโม เทสิโตติ
อสุภภาวนาทิธมฺโม กถิโต. ตตฺร วต มนฺติ ตสฺมึ อนิยฺยานิกธมฺเม มํ. เสสํ
วินเย วุตฺตนเยเนว ๔- เวทิตพฺพํ.
     วาทปถาติ วาทาเยว. ปุถูติ พหู. สิตาติ อุปนิพทฺธา อภิสงฺขตา. อถวา
ปุถุสฺสิตาติ ปุถุภาวํ สิตา อุปคตา, ปุถูหิ วา สิตาติปิ ปุถุสฺสิตา. ยํ
นิสฺสิตาติ เอตรหิปิ ยํ วาทปถํ นิสฺสิตา. น เต ภวนฺตีติ เต วาทปถา น ภวนฺติ
ภิชฺชนฺติ วินสฺสนฺติ. ธมฺมจกฺกนฺติ เทสนาาณสฺสปิ ปฏิเวธาณสฺสปิ เอตํ
นามํ. เตสุ เทสนาาณํ โลกิยํ, ปฏิเวธาณํ โลกุตฺตรํ. เกวลีติ สกลโลกุตฺตร-
สมนฺนาคโต. ๕- ตาทิสนฺติ ตถาวิธํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สพฺพมฺเปตํ    ๒ ม. จ   ๓ ฉ.ม. เมถุนธมฺโม อธิปฺเปโต
@๔ ฉ.ม. เสสํ วุตฺตนเยเนว   ๕ ม. สกโล กุสลสมนฺนาคโต, ฉ. สกลคุณสมนฺนาคโต

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๒๘๓-๒๘๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=6550&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=6550&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=8
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=178
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=202
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=202
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_21