ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                          ๒. สีหสุตฺตวณฺณนา
     [๑๒] ทุติเย อภิญฺญาตาติ ญาตา ปญฺญาตา ปากฏา. สนฺถาคาเรติ
มหาชนสฺส วิสฺสมนตฺถาย ๒- กเต อคาเร. สา กิร สนฺถาคารสาลา นครมชฺเฌ
อโหสิ, จตูสุ ทฺวาเรสุ ๓- ฐิตานํ ปญฺญายติ, จตูหิ ทิสาหิ อาคตา มนุสฺสา ปฐมํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สุปริสุทฺธาติ   สี. มหาชนสฺส สนฺถมฺภนาคาเร วิสฺสมนตฺถาย   ฉ.ม. จตูสุ
@ฐาเนสุ
ตตฺถ วิสฺสมิตฺวา ปจฺฉา อตฺตโน อตฺตโน ผาสุกฏฺฐานํ คจฺฉนฺติ. ราชกุลานํ
รชฺชกิจฺจสนฺถรณตฺถํ กตํ อคารนฺติปิ วทนฺติเยว. ตตฺถ หิ นิสีทิตฺวา ลิจฺฉวิราชาโน
รชฺชกิจฺจํ สนฺถรนฺติ กโรนฺติ วิจาเรนฺติ. สนฺนิสินฺนาติ เตสํ นิสีทนตฺถญฺเญว
ปญฺญตฺเตสุ มหารหปจฺจตฺถรเณสุ ๑- สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺเตสุ อาสเนสุ สนฺนิสินฺนา.
อเนกปริยาเยน พุทฺธสฺส วณฺณํ ภาสนฺตีติ ราชกุลกิจฺจญฺเจว โลกตฺถจริยญฺจ
วิจาเรตฺวา อเนเกหิ การเณหิ พุทฺธสฺส วณฺณํ ภาสนฺติ กเถนฺติ ทีเปนฺติ.
ปณฺฑิตา หิ เต ราชาโน สทฺธา ปสนฺนา โสตาปนฺนาปิ สกทาคามิโนปิ
อนาคามิโนปิ อริยสาวกา, เต สพฺเพปิ โลกิยชฏํ ฉินฺทิตฺวา พุทฺธาทีนํ ติณฺณํ
รตนานํ วณฺณํ ภาสนฺติ. ตตฺถ ติวิโธ พุทฺธวณฺโณ นาม จริยวณฺโณ สรีรวณฺโณ
คุณวณฺโณติ. ตตฺริเม ราชาโน จริยวณฺณํ อารภึสุ:-  "ทุกฺกรํ วต กตํ
สมฺมาสมฺพุทฺเธน กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ ทส ปารมิโย
ทส อุปปารมิโย ทส ปรมตฺถปารมิโยติ สมตึส ปารมิโย ปูเรนฺเตน, ญาตตฺถจริยํ
โลกตฺถจริยํ พุทฺธจริยํ ๒- มตฺถกํ ปาเปตฺวา ปญฺจ มหาปริจฺจาเค ปริจฺจชนฺเตนปี"ติ
อฑฺฒจฺฉฏฺเฐหิ ๔- ชาตกสเตหิ พุทฺธวณฺณํ กเถนฺตา ตุสิตภวนํ ปาเปตฺวา ฐปยึสุ.
     ธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสนฺตา ปน "เตน ภควตา ธมฺโม เทสิโต, นิกายโต ปญฺจ
นิกายา, ปิฏกโต ตีณิ ปิฏกานิ, องฺคโต นว องฺคานิ, ขนฺธโต จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธ-
สหสฺสานี"ติ โกฏฺฐาสวเสน ธมฺมคุณํ กถยึสุ.
     สํฆสฺส วณฺณํ ภาสนฺตา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา "ปฏิลทฺธสทฺธา
กุลปุตฺตา โภคกฺขนฺธญฺเจว ญาติปริวฏฺฏญฺจ ปหาย เสตจฺฉตฺตํ อุปรชฺชํ
เสนาปติเสฏฺฐิภณฺฑาคาริกฏฺฐานนฺตราทีนิ อคเณตฺวา นิกฺขมฺม สตฺถุ วรสาสเน
ปพฺพชนฺติ. เสตจฺฉตฺตํ ปหาย ปพฺพชิตานํ ภทฺทิยราชมหากปฺปินปุกฺกุสาติอาทีนํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มหารหวรปจฺจตฺถรเณสุ   สี. พุทฺธิจริยํ
@ ฉ.ม. ปริจฺจชนฺเตนาติ   ฉ.ม. อฑฺฒจฺฉกฺเกหิ
ราชปพฺพชิตานํเยว พุทฺธกาเล อสีติสหสฺสานิ อเหสุํ. อเนกโกฏิธนํ ๑- ปหาย
ปพฺพชิตานํ ปน  ยสกุลปุตฺตโสณเสฏฺฐิปุตฺตรฏฺฐปาลกุลปุตฺตาทีนํ ปริจฺเฉโท นตฺถิ.
เอวรูปา จ เอวรูปา จ กุลปุตฺตา สตฺถุ สาสเน ปพฺพชนฺตี"ติ ปพฺพชฺชาสงฺเขปวเสน
สํฆคุเณ กถยึสุ.
     สีโห เสนาปตีติ เอวํนามโก เสนาย อธิปติ. เวสาลิยํ หิ สตฺต สหสฺสานิ
สตฺต สตานิ สตฺต จ ราชาโน, เต สพฺเพปิ สนฺนิปติตฺวา สพฺเพสํ มนํ คเหตฺวา
"รฏฺฐํ วิจาเรตุํ สมตฺถํ เอกํ วิจินถา"ติ วิจินนฺตา ๒- สีหราชกุมารํ ทิสฺวา
"อยํ สกฺขิสฺสตี"ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ตสฺส รตฺตมณิวณฺณํ กมฺพลปริโยนทฺธํ
เสนาปติจฺฉตฺตํ อทํสุ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "สีโห เสนาปตี"ติ นิคณฺฐสาวโกติ
นิคณฺฐสฺส นาฏปุตฺตสฺส ปจฺจยทายโก อุปฏฺฐาโก. ชมฺพูทีปตลสฺมึ หิ ตโย
ชนา นิคณฺฐานํ อคฺคุปฏฺฐากา:- นาฬนฺทายํ อุปาลิ คหปติ, กปิลปุเร วปฺโป สกฺโก,
เวสาลิยํ อยํ สีโห เสนาปตีติ. นิสินฺโน โหตีติ เสสราชูนํ ปริสาย อนฺตนฺเตน ๓-
อาสนานิ ปญฺญาปยึสุ, สีหสฺส ปน มชฺเฌ ฐาเนติ ตสฺมึ ปญฺญตฺเต มหารเห
ราชาสเน นิสินฺโน โหติ. นิสฺสํสยนฺติ นิพฺพิจิกิจฺฉํ อทฺธา เอกํเสน, น เหเต
ยสฺส วา ตสฺส วา อปฺเปสกฺขสฺส เอวํ อเนกสเตหิ การเณหิ วณฺณํ ภาสนฺติ.
     เยน นิคณฺโฐ นาฏปุตฺโต เตนุปสงฺกมีติ นิคณฺโฐ กิร นาฏปุตฺโต "สจายํ
สีโห กสฺสจิเทว สมณสฺส โคตมสฺส วณฺณํ กเถนฺตสฺส สุตฺวา สมณํ โคตมํ
ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสติ, มยฺหํ ปริหานิ ภวิสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา ปฐมตรํเยว สีหํ
เสนาปตึ เอตทโวจ "เสนาปติ อิมสฺมึ โลเก `อหํ พุทฺโธ อหํ พุทฺโธ'ติ พหู
วิจรนฺติ. สเจ ตฺวํ กสฺสจิ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุกาโม อโหสิ, มํ ปุจฺเฉยฺยาสิ.
อหํ เต ยุตฺตฏฺฐานํ เปเสสฺสามิ, อยุตฺตฏฺฐานโต นิวาเรสฺสามี"ติ. โส ตํ กถํ
อนุสฺสริตฺวา "สเจ มํ เปเสสฺสติ, คมิสฺสามิ. โน เจ, น คมิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา
เยน นิคณฺโฐ นาฏปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อเนกโกฏิสตํ ธนํ   ม. วิจาเรถาติ วิจรนฺตา   ฉ.ม. อนฺตรนฺตเร
     อถสฺส วจนํ สุตฺวา นิคณฺโฐ มหาปพฺพเตน วิย พลวโสเกน โอตฺถโฏ
"ยตฺถ ทานิสฺสาหํ คมนํ น อิจฺฉามิ ตตฺเถว คนฺตุกาโม ชาโต, หโตหมสฺมี"ติ
อนตฺตมโน หุตฺวา "ปฏิพาหนุปายมสฺส กริสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา กึ ปน ตฺวนฺติ-
อาทิมาห. เอวํ วทนฺโต วิจรนฺตํ โคณํ ทณฺเฑน ปหรนฺโต วิย ชลมานํ ปทีปํ
นิพฺพาเปนฺโต วิย ภตฺตภริตํ ปตฺตํ นิกุชฺฌนฺโต วิย จ สีหสฺส อุปฺปนฺนปีตึ
วินาเสสิ. คมิยาภิสงฺขาโรติ หตฺถิยานาทีนํ โยชาปนคนฺธมาลาทิคฺคหณวเสน
ปวตฺโต สํโยโค. ๑- โส ปฏิปฺปสฺสมฺภีติ โส วูปสนฺโต.
     ทุติยํปิ โขติ ทุติยวารสฺมิมฺปิ. อิมสฺมึปิ ๒- วาเร พุทฺธสฺส วณฺณํ ภาสนฺตา
ตุสิตภวนโต ปฏฺฐาย ยาว มหาโพธิปลฺลงฺกา ทสพลสฺส เหฏฺฐา ปาทตเลหิ อุปริ
เกสคฺเคหิ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณอสีติอนุพฺยญฺชนพฺยามปฺปภาวเสน
สรีรวณฺณํ กถยึสุ. ธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสนฺตา "เอกปเทปิ เอกพฺยญฺชเนปิ อวขลิตํ
นาม นตฺถี"ติ สุกถิตวเสเนว ธมฺมคุณํ กถยึสุ. สํฆสฺส วณฺณํ ภาสนฺตา "เอวรูปํ
ยสสิริวิภวํ ปหาย สตฺถุ สาสเน ปพฺพชิตา น โกสชฺชปกติกา โหนฺติ, เตรสสุ
ปน ธุตงฺคคุเณสุ ปริปูรการิโน หุตฺวา สตฺตสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมํ กโรนฺติ,
อฏฺฐตึสอารมฺมณวิภตฺติโย วฬญฺเชนฺตี"ติ ปฏิปทาวเสน สํฆคุเณ กถยึสุ.
     ตติยวาเร ปน พุทฺธสฺส วณฺณํ ภาสมานา "อิติปิ โส ภควา"ติ
สุตฺตนฺตปริยาเยเนว พุทฺธคุเณ กถยึสุ, "สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม"ติอาทินา
สุตฺตนฺตปริยาเยเนว ธมฺมคุเณ, "สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสํโฆ"ติอาทินา สุตฺตนฺต-
ปริยาเยเนว สํฆคุเณ จ กถยึสุ. ตโต สีโห จินฺเตสิ "อิเมสญฺจ ลิจฺฉวิราช-
กุมารานํ ตติยทิวสโต ปฏฺฐาย พุทฺธธมฺมสํฆคุเณ กเถนฺตานํ มุขํ นปฺปโหติ,
อทฺธา อโนมคุเณน สมนฺนาคโต โส ภควา, อิมํ ทานิ อุปฺปนฺนปีตึ
อวิชหิตฺวาว อหํ อชฺช สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปสฺสิสฺสามี"ติ. อถสฺส "กึ หิ เม
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปโยโค   ฉ.ม. อิมสฺมิญฺจ
กริสฺสนฺติ นิคณฺฐา"ติ วิตกฺโก อุทปาทิ. ตตฺถ กึ หิ เม กริสฺสนฺตีติ กึ
นาม มยฺหํ นิคณฺฐา กริสฺสนฺติ. อปโลกิตา วา อนปโลกิตา วาติ อาปุจฺฉิตา
วา อนาปุจฺฉิตา วา. น หิ เม เต อาปุจฺฉิตา ยานวาหนสมฺปตฺตึ, น จ
อิสฺสริยวิเสสํ ทสฺสนฺติ, นาปิ ปนาปุจฺฉิตา หริสฺสนฺติ, อผลํ เอเตสํ อาปุจฺฉนฺติ
อธิปฺปาโย.
     เวสาลิยา นิยฺยาสีติ ยถา หิ คิมฺหกาเล เทเว วุฏฺเฐ อุทกํ สนฺทมานํ นทึ
โอตริตฺวา โถกเมว คนฺตฺวา ติฏฺฐติ นปฺปวตฺตติ, เอวํ สีหสฺส ปฐมทิวเส "ทสพลํ
ปสฺสิสฺสามี"ติ อุปฺปนฺนาย ปีติยา นิคณฺเฐน ปฏิพาหิตกาโล. ยถา ปน ๑- ทุติยทิวเส
เทเว วุฏฺเฐ อุทกํ สนฺทมานํ นทึ โอตริตฺวา โถกํ คนฺตฺวา วาลิกาปุญฺชํ ปหริตฺวา
อปฺปวตฺตํ โหติ, เอวํ สีหสฺส ทุติยทิวเส "ทสพลํ ปสฺสิสฺสามี"ติ อุปฺปนฺนาย ปีติยา
นิคณฺเฐน ปฏิพาหิตกาโล. ยถา ตติยทิวเส เทเว วุฏฺเฐ อุทกํ สนฺทมานํ นทึ
โอตริตฺวา ปุราณปณฺณสุกฺขทณฺฑกฏฺฐกจวราทีนิ ปริกฑฺฒนฺตํ วาลิกาปุญฺชํ ภินฺทิตฺวา
สมุทฺทนินฺนเมว โหติ, เอวํ สีโห ตติยทิวเส ติณฺณํ วตฺถูนํ คุณกถํ สุตฺวา
อุปฺปนฺเน ปีติปาโมชฺเช "อผลา นิคณฺฐา นิปฺผลา นิคณฺฐา, กึ เม อิเม กริสฺสนฺติ,
คมิสฺสามหํ สตฺถุ สนฺติกนฺ"ติ มนํ อภินีหริตฺวา เวลาลิยา นิยฺยาสิ. นิยฺยนฺโต
จ "จิรสฺสาหํ ทสพลสฺส สนฺติกํ คนฺตุกาโม ชาโต, น โข ปน เม ยุตฺตํ อญฺญาตกเวเสน
คนฺตุนฺ"ติ "เย เกจิ ทสพลสฺส สนฺติกํ คนฺตุกามา, สพฺเพ นิกฺขมนฺตู"ติ โฆสนํ
กาเรตฺวา ปญฺจรถสตานิ โยชาเปตฺวา อุตฺตมรเถ ฐิโต เตหิ เจว ปญฺจหิ รถสเตหิ
มหติยา จ ปริสาย ปริวุโต คนฺธปุปฺผจุณฺณวาสาทีนิ คาหาเปตฺวา นิยฺยาสิ.
ทิวา ทิวสฺสาติ ทิวสสฺส ทิวา, มชฺฌนฺติเก อติกฺกนฺตมตฺเต.
     เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ อารามํ ปวิสนฺโต ทูรโตว อสีติอนุพฺยญฺชน-
พฺยามปฺปภาทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณานิ ฉพฺพณฺณฆนพุทฺธรสฺมิโย จ ทิสฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ยถาปิ
"เอวรูปํ นาม ปุริสํ เอวํ อาสนฺเน วสนฺตํ เอตฺตกํ กาลํ นาทสฺสํ, วญฺจิโต วตมฺหิ,
อลาภา วต เม"ติ จินฺเตตฺวา มหานิธึ ทิสฺวา ทลิทฺทปุริโส วิย สญฺชาตปีติปาโมชฺโช
เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. [๑]- ปรเมน อสฺสาเสนาติ จตุมคฺคจตุผลสงฺขาเตน อุตฺตเมน
อสฺสาเสน. ๒- อสฺสาสาย ธมฺมํ เทเสมีติ อสฺสาสนตฺถาย อุปตฺถมฺภนตฺถาย ๓- ธมฺมํ
เทเสมิ. อิติ ภควา อฏฺฐหงฺเคหิ สีหสฺส เสนาปติสฺส ธมฺมํ เทเสสิ.
     อนุวิจฺจการนฺติ อนุวิทิตฺวา จินฺเตตฺวา ตุลยิตฺวา กตฺตพฺพํ กโรหีติ วุตฺตํ
โหติ. สาธุ โหตีติ สุนฺทโร โหติ. ตุมฺหาทิสสฺมิญฺหิ มํ ทิสฺวา มํ สรณํ คจฺฉนฺเต
นิคณฺฐํ ทิสฺวา นิคณฺฐํ สรณํ คจฺฉนฺเต "กึ อยํ สีโห ทิฏฺฐทิฏฺฐเมว สรณํ
คจฺฉตี"ติ ครหา อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา อนุวิจฺจกาโร ตุมฺหาทิสานํ สาธูติ ทสฺเสติ.
ปฏากํ ปริหเรยฺยุนฺติ เต กิร เอวรูปํ สาวกํ ลภิตฺวา "อสุโก นาม ราชา วา
ราชมหามตฺโต วา เสฏฺฐี วา อมฺหากํ สรณํ คโต สาวโก ชาโต"ติ ปฏากํ
อุกฺขิปิตฺวา นคเร โฆเสนฺตา อาหิณฺฑนฺติ. กสฺมา? เอวํ โน มหนฺตภาโว
อาวิภวิสฺสตีติ จ, สเจ ปนสฺส "กิมหํ เอเตสํ สรณํ คโต"ติ วิปฺปฏิสาโร
อุปฺปชฺเชยฺย, ตํ สีโห ๔- "เอเตสํ เม สรณคตภาวํ พหู ชานนฺติ, ทุกฺขํ อิทานิ
ปฏินิวตฺติตุนฺ"ติ วิโนเทตฺวา น ปฏิกฺกมิสฺสตีติ. ๕- เตนาห "ปฏากํ
ปริหเรยฺยุนฺ"ติ โอปานภูตนฺติ. ปฏิยตฺตอุทปาโน วิย ฐิตํ. กุลนฺติ ตว นิเวสนํ.
ทาตพฺพํ
@เชิงอรรถ:  สี., ฉ.ม. ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺตีติ โภตา โคตเมน วุตฺตการณสฺส อนุการณํ
@กเถนฺติ. การณวจโน เหตฺถ  ธมฺมสทฺโท "เหตุมฺหิ ญานํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา"ติอาทีสุ
@วิย. ๑/๑ การณนฺติ เจตฺถ ตถาปวตฺตสฺส สทฺทสฺส อตฺโถ อธิปฺเปโต  ตสฺส
@ปวตฺติเหตุภาวโต. อตฺถปฺปยุตฺโต หิ สทฺทปฺปโยโค. อนุการณนฺติ เอโสเอว ปเรหิ ตถา
@วุจฺจมาโน. สหธมฺมิโก  วาทานุวาโทติ ปเรหิ วุตฺตการเณหิ สการโณ หุตฺวา ตุมฺหากํ
@วาโท วา ตโต ปรํ ตสฺส อนุวาโท วา โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ  วิญฺญูหิ ครหิตพฺพํ ฐานํ
@การณํ น อาคจฺฉติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- กึ สพฺพากาเรนปิ ตว วาเท คารยฺหํ การณํ
@นตฺถีติ.  อนพฺภกฺขาตุกามาติ น อภูเตน วตฺตุกามา. อตฺถิ สีหปริยาโยติอาทีนํ
@อตฺโถ เวรญฺชกณฺเฑ อาคตนเยเนว เวทิตพฺโพ. (๑/๑ อภิ. วิ. ๓๕/๗๒๐/๓๖๐)
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม. สนฺถมฺภนตฺถาย   ฉ.ม. ตมฺปิ โส
@ ม.น ปฏิกฺกมิสฺสติ, ฉ.น ปฏิกฺกมิสฺสตีติ จ
มญฺเญยฺยาสีติ ปุพฺเพ ทสปิ วีสติปิ สฏฺฐิปิ ชเน อาคเต ทิสฺวา นตฺถีติ
อวตฺวา เทสิ, อิทานิ มํ สรณํ คตการณมตฺเตเนว มา อิเมสํ เทยฺยธมฺมํ
อุปจฺฉินฺทิ. สมฺปตฺตานญฺหิ ทาตพฺพเมวาติ โอวทิ. สุตเมตํ ๑- ภนฺเตติ กุโต
สุตนฺติ? นิคณฺฐานํ สนฺติกา. เต กิร กุลฆเรสุ เอวํ ปกาเสนฺติ "มยํ ยสฺส
กสฺสจิ สมฺปตฺตสฺส ทาตพฺพนฺติ วทาม, สมโณ ปน โคตโม `มยฺหเมว ทานํ
ทาตพฺพํ น อญฺเญสํ, มยฺหเมว สาวกานํ ทาตพฺพํ, น อญฺเญสํ สาวกานํ,
มยฺหเมว ทินฺนํ มหปฺผลํ, น อญฺเญสํ, มยฺหเมว สาวกานํ ทินฺนํ มหปฺผลํ, น
อญฺเญสนฺ'ติ เอวํ วทตี"ติ. ตํ สนฺธาย อยํ "สุตเมตนฺ"ติ อาห.
     อนุปุพฺพิกถนฺติ ๒- ทานานนฺตรํ สีลํ, สีลานนฺตรํ สคฺคํ, สคฺคานนฺตรํ มคฺคนฺติ
เอวํ อนุปฏิปาฏิยา กถํ. ตตฺถ ทานกถนฺติ อิทํ ทานํ นาม สุขานํ นิทานํ,
สมฺปตฺตีนํ มูลํ, โภคานํ ปติฏฺฐา, วิสมคตสฺส ตาณํ เลณํ คติ ปรายนํ,
อิธโลกปรโลเกสุ ทานสทิโส อวสฺสโย ปติฏฺฐา อารมฺมณํ ตาณํ เลณํ คติ
ปรายนํ นตฺถิ. อิทญฺหิ อวสฺสยฏฺเฐน รตนมยสีหาสนสทิสํ, ปติฏฺฐานฏฺเฐน
มหาปฐวีสทิสํ, อาลมฺพนฏฺเฐน อาลมฺพนรชฺชุสทิสํ. อิทญฺหิ ทุกฺขนิตฺถรณฏฺเฐน
นาวา, สมสฺสาสนฏฺเฐน สงฺคามสูโร, ภยปริตฺตาณฏฺเฐน สุสงฺขตนครํ, มจฺเฉรมลาทีหิ
อนูปลิตฺตฏฺเฐน ปทุมํ, เนสํ นิทฺทหนฏฺเฐน ๓- อคฺคิ, ทุราสทฏฺเฐน อาสีวิโส,
อสนฺตาสนฏฺเฐน สีโห, พลวนฺตฏฺเฐน หตฺถี, อภิมงฺคลสมฺมตฏฺเฐน เสตวสโภ,
เขมนฺตภูมิสมฺปาปนฏฺเฐน วลาหโก อสฺสราชา. ทานนฺนาเมตํ มยา คตมตฺโต
มเยฺหโส วํโส, มยา ทสปารมิโย ปูเรนฺเตน เวลามมหายญฺโญ มหาโควินฺท-
มหายญฺโญ มหาสุทสฺสนมหายญฺโญ เวสฺสนฺตรมหายญฺโญติ อเนกมหายญฺญา ปวตฺติตา,
สสภูเตน ชลิเต อคฺคิกฺขนฺเธ อตฺตานํ นิยฺยาเทนฺเตน สมฺปตฺตยาจกานํ จิตฺตํ คหิตํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สุตํ เมตํ   สี. อานุปุพฺพิกถนฺติ, ม. อนุปุพฺพกถนฺติ, ฉ. อนุปุพฺพึ
@กถนฺติ   ฉ.ม. เตสํ นิทหนฏฺเฐน
ทานญฺหิ โลเก สกฺกสมฺปตฺตึ เทติ มารสมฺปตฺตึ พฺรหฺมสมฺปตฺตึ จกฺกวตฺติสมฺปตฺตึ
สาวกปารมิญาณํ ปจฺเจกโพธิญาณํ อภิสมฺโพธิญาณํ เทตีติ เอวมาทิทานคุณปฏิสํยุตฺตกถํ.
     ยสฺมา ปน ทานํ ททนฺโต สีลํ สมาทาตุํ สกฺโกติ, ตสฺมา ตทนนฺตรํ
สีลกถํ กเถสิ. สีลกถนฺติ สีลํ นาเมตํ อวสฺสโย ปติฏฺฐา อารมฺมณํ ตาณํ เลณํ
คติ ปรายนํ. สีลํ นาเมตํ มม วํโส, อหํ สงฺขปาลนาคราชกาเล ภูริทตฺต-
นาคราชกาเล จมฺเปยฺยนาคราชกาเล สีลวนาคราชกาเล ๑- มาตุโปสกหตฺถิราชกาเล
ฉทฺทนฺตหตฺถิราชกาเลติ อนนฺเตสุ อตฺตภาเวสุ สีลํ ปริปูเรสึ. อิธโลกปรโลก-
สมฺปตฺตีนญฺหิ สีลสทิโส อวสฺสโย ปติฏฺฐา อารมฺมณํ ตาณํ เลณํ คติ ปรายนํ
นตฺถิ, สีลาลงฺการสทิโส อลงฺกาโร นตฺถิ, สีลปุปฺผสทิสํ ปุปฺผํ นตฺถิ, สีลคนฺธ-
สทิโส คนฺโธ นตฺถิ. สีลาลงฺกาเรน หิ อลงฺกตํ สีลคนฺธานุลิตฺตํ สเทวโกปิ
โลโก โอโลเกนฺโต ติตฺตึ น คจฺฉตีติ เอวมาทิสีลคุณปฏิสํยุตฺตกถํ.
     "อิทํ ปน สีลํ นิสฺสาย อยํ สคฺโค ลพฺภตี"ติ ทสฺเสตุํ สีลานนฺตรํ สคฺคกถํ
กเถสิ. สคฺคกถนฺติ "อยํ สคฺโค นาม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป, นิจฺจเมตฺถ กีฬา, นิจฺจํ
สมฺปตฺติโย ลพฺภนฺติ, จาตุมฺมหาราชิกา เทวา นวุติวสฺสสหสฺสานิ ๒- ทิพฺพสุขํ
ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺติ, ตาวตึสา ติสฺโส จ วสฺสโกฏิโย สฏฺฐิ จ วสฺสสต-
สหสฺสานี"ติ เอวมาทิสคฺคคุณปฏิสํยุตฺตกถํ. สคฺคสมฺปตฺตึ กถยนฺตานํ หิ พุทฺธานํ
มุขํ นปฺปโหติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ "อเนกปริยาเยนปิ โข อหํ ภิกฺขเว สคฺคกถํ
กเถยฺยนฺ"ติอาทิ. ๓-
     เอวํ สคฺคกถาย ปโลเภตฺวา ปน หตฺถึ อลงฺกริตฺวา ตสฺส โสณฺฑํ
ฉินฺทนฺโต วิย "อยํปิ สคฺโค อนิจฺโจ อธุโว, น เอตฺถ ฉนฺทราโค กตฺตพฺโพ"ติ
ทสฺสนตฺถํ "อปฺปสฺสาทา กามา พหุทุกฺขา พหูปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สีลวราชกาเล   ฉ.ม. นวุติวสฺสสตสหสฺสานิ
@ ม.อุ. ๑๔/๒๕๐-๑/๒๑๘-๙ (อตฺถโต สมานํ)
ภิยฺโย"ติอาทินา ๑- นเยน กามานํ อาทีนวํ โอการํ สงฺกิเลสํ กเถสิ. ตตฺถ อาทีนโวติ
โทโส. โอกาโรติ อวกาโร ลามกภาโว. สงฺกิเลโสติ เตหิ สตฺตานํ สํสาเร
สงฺกิลิสฺสนํ. ยถาห "สงฺกิลิสฺสนฺติ วต โภ สตฺตา"ติ. ๒-
     เอวํ กามาทีนเวน ตชฺเชตฺวา เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสิ.  กลฺลจิตฺตนฺติ
อโรคจิตฺตํ.  สามุกฺกํสิกาติ สามํ อุกฺกํสิกา อตฺตนาเยว อุทฺธริตฺวา คหิตา,
สยมฺภุญาเณน ทิฏฺฐา อสาธารณา อญฺเญสนฺติ อตฺโถ. กา ปน สาติ? อริยสจฺจเทสนา.
เตเนวาห ทุกฺขํ สมุทยํ นิโรธํ มคฺคนฺติ. วิรชํ วีตมลนฺติ ราครชาทีนํ อภาวา
วิรชํ, ราคมลาทีนํ วิคตตฺตา วิตมลํ. ธมฺมจกฺขุนฺติ อิธ โสตาปตฺติมคฺโค อธิปฺเปโต.
ตสฺส อุปฺปตฺติอาการทสฺสนตฺถํ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ อาห.
ตญฺหิ นิโรธํ อารมฺมณํ กตฺวา กิจฺจวเสนเอว สพฺพสงฺขตํ ปฏิวิชฺฌนฺตํ อุปฺปชฺชติ.
๓- ทิฏฺโฐ อริยสจฺจธมฺโม เอเตนาติ ทิฏฺฐธมฺโม. เอส นโย เสสปเทสุปิ. ๔-
ติณฺณา วิจิกิจฺฉา อเนนาติ ติณฺณวิจิกิจฺโฉ. วิคตา กถํกถา อสฺสาติ วิคตกถํกโถ.
เวสารชฺชํ ๕- ปตฺโตติ เวสารชฺชปฺปตฺโต. กตฺถ? สตฺถุ สาสเน. นาสฺส ปโร ปจฺจโย,
น ปรํ สทฺธาย เอตฺถ วตฺตตีติ อปรปฺปจฺจโย.
     ปวตฺตมํสนฺติ ปกติยา ปวตฺตกปฺปิยมํสํ มูลํ คเหตฺวา อนฺตราปเณ ปริเยสาหีติ
อธิปฺปาโย. สมฺพหุลา นิคณฺฐาติ ปญฺจสตมตฺตา นิคณฺฐา. ถูลํ ปสุนฺติ ถูลํ มหาสรีรํ
โคกณฺณมหึสสูกรสงฺขาตํ ปสุํ. อุทฺทิสฺสกตนฺติ อตฺตานํ อุทฺทิสิตฺวา กตํ,
มาริตนฺติ อตฺโถ. ปฏิจฺจกมฺมนฺติ สฺวายํ เอตํ มํสํ ปฏิจฺจ ตํ ปาณวธกมฺมํ ผุสติ.
ตญฺหิ อกุสลํ อุปฑฺฒํ ทายกสฺส, อุปฑฺฒํ ปฏิคฺคาหกสฺส โหตีติ เนสํ ลทฺธิ.
อปโร นโย:- ปฏิจฺจกมฺมนฺติ อตฺตานํ ปฏิจฺจกตํ.  อถวา ปฏิจฺจกมฺมนฺติ นิมิตฺต-
กมฺมสฺเสตํ อธิวจนํ, ปฏิจฺจกมฺมํ เอตฺถ อตฺถีติ มํสํปิ ปฏิจฺจกมฺมนฺติ วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ:  ม.มู. ๑๒/๒๓๕/๑๙๘ อลคทฺทูปมสุตฺต, ม.ม. ๑๓/๔๒/๒๙ กามาทีนวกถา
@ ม.ม. ๑๓/๓๕๑/๓๓๕ องฺคุลิมาลสุตฺต   สุ.วิ. ๑/๒๙๘/๒๕๐, สี. สจฺจสงฺขาตํ ปฏิปทํ
@ปฏิปชฺชติ   ฉ.ม. เสเสสุปิ   ฉ.ม. วิสารชฺชํ
อุปกณฺณเกติ กณฺณมูเล. อลนฺติ ปฏิกฺเขปวจนํ เหตํ, ๑- กึ อิมินาติ อตฺโถ. น
จ ปเนเตติ เอเต อายสฺมนฺโต ทีฆรตฺตํ อวณฺณกามา หุตฺวา อวณฺณํ ภาสนฺตาปิ
อพฺภาจิกฺขนฺตา น ชีรนฺติ ๒- อพฺภกฺขานสฺส อนฺตํ น คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. อถวา
ลชฺชนฏฺเฐน อิทํ ชีรนฺตีติ ๓- ปทํ ทฏฺฐพฺพํ. น ลชฺชนฺตีติ อตฺโถ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๒๒๙-๒๓๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=5124&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=5124&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=102              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=23&A=3659              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=23&A=3886              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=23&A=3886              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_23

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]