ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                        ๙. ปหาราทสุตฺตวณฺณนา
     [๑๙] นวเม ปหาราโทติ เอวํนามโก. อสุรินฺโทติ อสุรเชฏฺฐโก. อสุเรสุ
หิ เวปจิตฺติ ราหุ ปหาราโทติ อิเม ตโย เชฏฺฐกา. เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ ทสพลสฺส
อภิสมฺพุทฺธทิวสโต ปฏฺฐาย "อชฺช คมิสฺสามิ เสฺว คมิสฺสามี"ติ เอกาทสวสฺสานิ
อติกฺกมิตฺวา ทฺวาทสเม วสฺเส สตฺถุ เวรญฺชายํ วสนกาเล "สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สนฺติกํ คมิสฺสามี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา "มม `อชฺช เสฺว'ติ ทฺวาทสวสฺสานิ
ชาตานิ, หนฺทาหํ อิทาเนว คมิสฺสามี"ติ ๔- ตํขณํเยว อสุรคณปริวุโต อสุรภวนา
นิกฺขมิตฺวา ทิวา ทิวสสฺส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, เอกมนฺตํ อฏฺฐาสีติ
โส กิร "ตถาคตํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวาเอว ธมฺมกถํ ๕- สุณิสฺสามี"ติ อาคโต, ตถาคตสฺส
ปน ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย พุทฺธคารเวน ปุจฺฉิตุํ อสกฺโกนฺโตปิ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. ตโต สตฺถา จินฺเตสิ "อยํ ปหาราโท มยิ อกเถนฺเต ปฐมตรํ
กเถตุํ  น สกฺขิสฺสติ, จิณฺณวสิฏฺฐาเนเยว นํ กถาสมุฏฺฐานตฺถํ ๖- เอกํ ปญฺหํ
ปุจฺฉิสฺสามี"ติ.
@เชิงอรรถ:  ม. ปหิตมตฺถํ            ฉ.ม. อสนฺทิทฺธนฺติ
@ ฉ.ม. รุณฺเณนาติ         ฉ.ม. คจฺฉามีติ
@ ฉ.ม. ธมฺมํ             ฉ.ม. สมุฏฺฐาปนตฺถํ
     อถ นํ ปุจฺฉนฺโต อปิ ปน ปหาราทาติอาทิมาห. ตตฺถ อภิรมนฺตีติ รตึ
วินฺทนฺติ, อนุกฺกณฺฐมานา วสนฺตีติ อตฺโถ. โส "ปริจิณฺณฏฺฐาเนเยว มํ ภควา
ปุจฺฉตี"ติ อตฺตมโน หุตฺวา อภิรมนฺติ ภนฺเตติ อาห. อนุปุพฺพนินฺโนติอาทีนิ
สพฺพานิ อนุปฏิปาฏิยา นินฺนภาวสฺส เววจนานิ. น อายตเกเนว ปปาโตติ
น ฉินฺนตฏมหาโสพฺโภ วิย อาทิโตว ปปาโต. โส หิ ตีรปฺปเทสโต ๑- ปฏฺฐาย
เอกงฺคุลทฺวงฺคุลวิทตฺถิรตนยฏฺฐิอุสภอฑฺฒคาวุตคาวุตอฑฺฒโยชนโยชนาทิวเสน ๒-
คมฺภีโร หุตฺวา คจฺฉนฺโต สิเนรุปาทมูเล จตุราสีติโยชนสหสฺสคมฺภีโร หุตฺวา ฐิโตติ
ทสฺเสติ.
     ฐิตธมฺโมติ ฐิตสภาโว ปติฏฺฐิตสภาโว. ๓- กุณเปนาติ เยน เกนจิ หตฺถิอสฺสาทีนํ
กเฬวเรน. ถลํ อุสฺสาเหตีติ ๔- หตฺเถน คเหตฺวา วิย วีจิปฺปหาเรเนว ถเล ๕- ขิปติ.
     คงฺคายมุนาติ อิธ ฐตฺวา อิมาสํ นทีนํ อุปฺปตฺติกถํ กเถตุํ วฏฺฏติ. อยํ
ตาว ชมฺพูทีโป ทสสหสฺสโยชนปริมาโณ, ตตฺถ จตุสหสฺสโยชนปริมาโณ ปเทโส
อุทเกน อชฺโฌตฺถโฏ มหาสมุทฺโทติ สงฺขํ คโต, ติสหสฺสโยชนปฺปมาเณ มนุสฺสา
วสนฺติ, ติสหสฺสโยชนปฺปมาเณ ฐาเน ๖- หิมวา ปติฏฺฐิโต อุพฺเพเธน ปญฺจโยชนสติโก
จตุราสีติกูฏสหสฺสปฏิมณฺฑิโต สมนฺตโต สนฺทมานาหิ ปญฺจมหานทีหิ วิจิตฺโต, ๗-
ยตฺถ อายามวิตฺถาเรน จ คมฺภีรโต จ ปณฺณาสปณฺณาสโยชนา ทิยฑฺฒโยชน-
สตปริมณฺฑลา อโนตตฺตทโห กณฺณมุณฺฑทโห รถกาฬทโห ๘- ฉนฺทนฺตทโห กุณาลทโห
มนฺทากินิทโห สีหปฺปาตทโหติ สตฺต มหาสรา ปติฏฺฐิตา. ๙-
     เตสุ อโนตตฺโต สุทสฺสนกูฏํ จิตฺตกูฏํ กาฬกูฏํ คนฺธมาทนกูฏํ เกลาสกูฏนฺติ
อิเมหิ ปญฺจหิ ปพฺพเตหิ ปริกฺขิตฺโต. ตตฺถ สุทสฺสนกูฏํ โสวณฺณมยํ ทฺวิโยชน-
สตุพฺเพธํ อนฺโตวงฺกํ กากมุขสณฺฐานํ ตเมว สรํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ฐิตํ. ๑๐- จิตฺตกูฏํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตีรโต   ฉ.ม....อฑฺฒโยชนาทิวเสน  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. ถลํ อุสฺสาเรตีติ   ฉ.ม. ถลํ   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. สนฺทมานปญฺจสตนทีวิจิตฺโต   ฉ.ม. รถการทโห
@ ฉ.ม. ปติฏฺฐนฺติ  ๑๐ ฉ.ม. ติฏฺฐติ
สพฺพรตนมยํ, กาฬกูฏํ อญฺชนมยํ, คนฺธมาทนกูฏํ สานุมยํ อพฺภนฺตเร มุคฺควณฺณํ,
มูลคนฺโธ สารคนฺโธ เผคฺคุคนฺโธ ตจคนฺโธ ปปฏิกาคนฺโธ รสคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ
ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ คนฺธคนฺโธติ ๑- อิเมหิ ทสหิ คนฺเธหิ อุสฺสนฺนํ,
นานปฺปการโอสธสญฺฉนฺนํ กาฬปกฺขอุโปสถทิวเส อาทิตฺตมิว องฺคารํ ชลนฺตํ
ติฏฺฐติ, เกลาสกูฏํ รชตมยํ, สพฺพานิ สุทสฺสเนน สมานุพฺเพธสณฺฐานานิ ตเมว
สรํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ฐิตานิ. ตานิ สพฺพานิ เทวานุภาเวน นาคานุภาวเนน จ
ปวสฺสนฺติ, ๒- นทิโย จ เตสุ ๓- สนฺทนฺติ. ตํ สพฺพํปิ อุทกํ อโนตตฺตเมว ปวิสติ.
จนฺทิมสุริยา ทกฺขิเณน วา อุตฺตเรน วา คจฺฉนฺตา ปพฺพตนฺตเรน คจฺฉนฺติ ๔-
ตตฺถ โอภาสํ กโรนฺติ, อุชุํ คจฺฉนฺตา น กโรนฺติ. เตเนวสฺส อโนตตฺโตติ สงฺขา
อุทปาทิ.
     ตตฺถ มโนหรสิลาตลานิ ๕- นิมฺมจฺฉกจฺฉปานิ ผลิกสทิสานิ นิมฺมโลกทานิ
นฺหานติตฺถานิ สุปฏิยตฺตานิ โหนฺติ, เยสุ พุทฺธา ขีณาสวา จ ปจฺเจกพุทฺธา
จ อิทฺธิมนฺตา จ อิสโย นฺหายนฺติ, เทวยกฺขาทโย จ ๖- อุทกกีฬํ กีฬนฺติ. ๗-
      ตตฺถ จตูสุ ปสฺเสสุ สีหมุขํ หตฺถิมุขํ อสฺสมุขํ อุสภมุขนฺติ จตฺตาริ มุขานิ
โหนฺติ, เยหิ จตสฺโส นทิโย สนฺทนฺติ. สีหมุเขน นิกฺขนฺตนทีตีเร สีหา พหุตรา
โหนฺติ. หตฺถิมุขาทีหิ นิกฺขนฺตนทีตีเร ๘- หตฺถิอสฺสอุสภา. ปุรตฺถิมทิสโต
นิกฺขนฺตนที อโนตตฺตํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อิตรา ติสฺโส นทิโย อนุปคมฺม
ปาจีนหิมวนฺเตเนว อมนุสฺสปถํ คนฺตฺวา มหาสมุทฺทํ ปวิสติ. ปจฺฉิมทิสโต จ
อุตฺตรทิสโต จ นิกฺขนฺตนทิโยปิ ตเถว ปทกฺขิณํ กตฺวา ปจฺฉิมหิมวนฺเตเนว
อุตฺตรหิมวนฺเตเนว จ อมนุสฺสปถํ คนฺตฺวา ๙- มหาสุทฺทํ ปวิสนฺติ. ทกฺขิณมุขโต
นิกฺขนฺตนที ปน ตํ
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. ขนฺธคนฺโธติ   ฉ.ม. วสฺสนฺติ   ฉ.ม. เจเตสุ
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   สี.,ม. มโนหรปทสิลานิ
@ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ   ม. อุยฺยานกีฬํ
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   สี. มนุสฺสปถํ อคนฺตฺวา
ติกฺขตฺตุํ  ปทกฺขิณํ กตฺวา อุตฺตเรน อุชุกํ ปาสาณปิฏฺเฐเนว สฏฺฐิโยชนานิ
คนฺตฺวา ปพฺพตํ ปหริตฺวา วุฏฺฐาย ปริกฺเขเปน ติคาวุตฺตปฺปมาณา อุทกธารา
หุตฺวา อากาเสน สฏฺฐิโยชนานิ คนฺตฺวา ติยคฺคเฬ นาม ปาสาเณ ปติตา,
ปาสาโณ อุทกธาราเวเคน ภินฺโน. ตตฺถ ปญฺญาสโยชนปฺปมาณา ติยคฺคฬา นาม
มหาโปกฺขรณี ชาตา, โปกฺขรณิยา กูลํ ภินฺทิตฺวา ปาสาณํ ปวิสิตฺวา สฏฺฐิโยชนานิ
คตา. ตโต ฆนปฐวึ ภินฺทิตฺวา อุมฺมงฺเคน ๑- สฏฺฐิโยชนานิ คนฺตฺวา วิชฺฌํ ๒-
นาม ติรจฺฉานปพฺพตํ ปหริตฺวา หตฺถตเล ปญฺจงฺคุลิสทิสา ปญฺจธารา หุตฺวา
ปวตฺตติ. สา ติกฺขตฺตุํ อโนตตฺตํ ปทกฺขิณํ  กตฺวา คตฏฺฐาเน อาวตฺตคงฺคาติ
วุจฺจติ. อุชุกํ ปาสาณปิฏฺเฐน สฏฺฐิโยชนานิ คตฏฺฐาเน กณฺหคงฺคาติ, ๓- อากาเสน
สฏฺฐิโยชนานิ คตฏฺฐาเน อากาสคงฺคาติ, ติยคฺคฬปาสาเณ ปญฺญาสโยชโนกาเส
ฐิตา ติยคฺคฬโปกฺขรณีติ, ๔- กูลํ ภินฺทิตฺวา ปาสาณํ ปวิสิตฺวา สฏฺฐิโยชนานิ
คตฏฺฐาเน พหลคงฺคาติ, อุมฺมงฺเคน สฏฺฐิโยชนานิ คตฏฺฐาเน อุมฺมงฺคคงฺคาติ
วุจฺจติ. วิชฺฌํ  ๕- นาม ติรจฺฉานปพฺพตํ ปหริตฺวา ปญฺจธารา หุตฺวา ปวตฺตฏฺฐาเน ๖-
ปน คงฺคา ยมุนา อจิรวตี สรภู มหีติ ปญฺจธา สงฺขํ คตา. เอวเมตา ปญฺจ
มหานทิโย หิมวนฺตโต ปวตฺตนฺตีติ เวทิตพฺพาว.
     สวนฺติโยติ ยา กาจิ สวมานา คจฺฉนฺติโย มหานทิโย วา กุนฺนทิโย วา.
อปฺเปนฺตีติ อลฺลียนฺติ โอสรนฺติ. ธาราติ วุฏฺฐิธารา. ปูรตฺตนฺติ ปุณฺณภาโว.
มหาสมุทฺทสฺส หิ อยํ ธมฺมตาว:- "อิมสฺมึ กาเล เทโว มนฺโท ชาโต,
ชาลกฺขิปาทีนิ อาทาย มจฺฉกจฺฉเป คณฺหิสฺสามา"ติ วา "อิมสฺมึ กาเล มหนฺตา
วุฏฺฐิ, ลภิสฺสาม นุ โข ปิฏฺฐิปาสาณฏฺฐานนฺ"ติ วา วตฺตุํ น สกฺกา. ปฐมกปฺปิกกาลโต
ปฏฺฐาย หิ ยํ สิเนรุเมขลํ อาหจฺจ อุทกํ ฐิตํ, ตโต เอกงฺคุลมตฺตํ ๗- อุทกํ เนว
เหฏฺฐา โอสีทติ, น อุทฺธํ อุตฺตรติ. เอกรโสติ อสมฺภินฺนรโส.
@เชิงอรรถ:  สี. อุมฺมคฺเคน, ฉ.ม. อุมงฺเคน. เอวมุปริปิ   ฉ.ม. คิญฺฌํ  ฉ.ม. กณฺหคงฺคา
@ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ   ฉ.ม. วิญฺฌํ
@ สี. คตฏฺฐาเน   ฉ.ม. เอกงฺคุลมตฺตมฺปิ
     มุตฺตาติ ขุทฺทกมหนฺตวฏฺฏทีฆาทิเภทา อเนกวิธา. มณีติ รตฺตนีลาทีเภทา
อเนกวิธา. ๑- เวฬุริโยติ วํสวณฺณสิรีสปุปฺผวณฺณาทิเภโท อเนกวิโธ. สงฺโขติ
ทกฺขิณาวฏฺฏตมฺพกุจฺฉิกธมนสงฺขาทิเภโท อเนกวิโธ. สิลาติ เสตกาฬมุคฺควณฺณาทิเภทา
อเนกวิธา. ปวาฬนฺติ ขุทฺทกมหนฺตรตฺตฆนรตฺตาทิเภทํ อเนกวิธํ. มสารคลฺลนฺติ
กวรมณี. ๒- นาคาติ อูมิปิฏฺฐวาสิโนปิ วิมานฏฺฐกนาคาปิ.
     อฏฺฐ  ปหาราทาติ สตฺถา อฏฺฐปิ ธมฺเม วตฺตุํ สกฺโกติ, โสฬสปิ ทฺวตฺตึสปิ
จตุสฏฺฐิปิ สตมฺปิ สหสฺสมฺปิ, ปหาราเทน อฏฺฐ กถิตา, อหมฺปิ เตเหว สริกฺขเก
กตฺวา กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา เอวมาห. อนุปุพฺพสิกฺขาติอาทีสุ อนุปุพฺพสิกฺขาย
ติสฺโส สิกฺขา คหิตา, อนุปุพฺพกิริยาย เตรส ธุตงฺคานิ, อนุปุพฺพปฏิปทาย สตฺต
อนุปสฺสนา อฏฺฐารส มหาวิปสฺสนา อฏฺฐตึส อารมฺมณวิภตฺติโย สตฺตตึส โพธิปกฺขิย-
ธมฺมา. น อายตเกเนว อญฺญาปฏิเวโธติ มณฺฑูกสฺส อุปฺปติตฺวา คมนํ วิย
อาทิโตว สีลปูรณาทึ อกตฺวา อรหตฺตปฏิเวโธ นาม นตฺถีติ, ๓- ปฏิปาฏิยา ปน
สีลสมาธิปญฺญาโย ปูเรตฺวาว สกฺกา อรหตฺตํ ปตฺตุนฺติ อตฺโถ.
     อารกาวาติ ทูเรเยว. น เตน นิพฺพานธาตุยา อูนตฺตํ วา ปูรตฺตํ วาติ
อสงฺเขฺยยฺเยปิ กปฺเป พุทฺเธสุ อนุปฺปชฺชนฺเตสุ ๔- เอกสตฺโตปิ ปรินิพฺพาตุํ น
สกฺโกติ, ตทาปิ "ตุจฺฉา นิพฺพานธาตู"ติ น สกฺกา วตฺตุํ. พุทฺธกาเล จ ปน เอเกกสฺมึ
สมาคเม อสงฺเขฺยยฺยาปิ สตฺตา อมตํ อาราเธนฺติ, ตทาปิ น สกฺกา วตฺตุํ
"ปูรา นิพฺพานธาตู"ติ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๒๔๐-๒๔๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=5375&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=5375&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=109              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=23&A=4030              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=23&A=4282              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=23&A=4282              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_23

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]