อรรถกถาเล่มที่ ๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๒)

     {๔๐๙} เตน สมเยน พุทฺโธ ภควาติ สงฺฆเภทสิกฺขาปทํ ฯ ตตฺถ
อถโข เทวทตฺโตติอาทีสุ โย จ เทวทตฺโต ยถา จ ปพฺพชิโต
เยน จ การเณน โกกาลิกาทโย อุปสงฺกมิตฺวา เอถ มยํ อาวุโส
สมณสฺส โคตมสฺส สงฺฆเภทํ กริสฺสาม จกฺกเภทนฺติ ๑- อาห ฯ ตํ
สพฺพํ สงฺฆเภทกฺขนฺธเก อาคตเมว ฯ ปญฺจวตฺถุยาจนา ปน กิญฺจาปิ
ตตฺเถว อาคมิสฺสติ อถโข อิธาปิ อาคตตฺตา ยเทตฺถ วตฺตพฺพํ
ตํ วตฺวาว คมิสฺสาม ฯ สาธุ ภนฺเตติ อายาจนา สาธุ ฯ ภิกฺขู
ยาวชีวํ อารญฺิกา อสฺสูติ อารญฺิกธุตงฺคํ สมาทาย สพฺเพ ภิกฺขู
ยาว ชีวนฺติ ตาว อารญฺิกา โหนฺตุ อรญฺเเยว วสนฺตุ ฯ
โย คามนฺตํ โอสเรยฺย วชฺชํ นํ ผุเสยฺยาติ โย เอกภิกฺขุปิ
อรญฺ ปหาย นิวาสนตฺถาย คามนฺตํ โอสเรยฺย วชฺชํ นํ ผุเสยฺย
นํ ภิกฺขุํ โทโส ผุสตุ อาปตฺติยา นํ ภควา กาเรตูติ อธิปฺปาเยน
วทติ ฯ เอส นโย เสสวตฺถูสุปิ ฯ {๔๑๐} ชนํ สญฺาเปสฺสามาติ ชนํ
อมฺหากํ อปฺปิจฺฉตาทิภาวํ ชานาเปสฺสาม ฯ อถวา ปริโตเสยฺยาม
ปสาเทสฺสามาติ วุตฺตํ โหติ ฯ อิมานิ ปน ปญฺจ วตฺถูนิ ยาจโต
เทวทตฺตสฺส วจนํ สุตฺวาว อญฺาสิ ภควา สงฺฆเภทตฺถิโก หุตฺวา
อยํ ยาจตีติ ฯ ยสฺมา ปน ตานิ อนุชานิยมานานิ พหูนํ กุลปุตฺตานํ
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. จุลฺลวคฺค. ๗/๑๙๑ ฯ
มคฺคนฺตรายาย สํวตฺตนฺติ ตสฺมา ภควา อลํ เทวทตฺตาติ ๑-
ปฏิกฺขิปิตฺวา โย อิจฺฉติ อารญฺโก โหตูติอาทิมาห ๒- ฯ
     เอตฺถ ปน ภควโต อธิปฺปายํ วิทิตฺวา กุลปุตฺเตน อตฺตโน
ปฏิรูปํ เวทิตพฺพํ ฯ อยํ เหตฺถ ภควโต อธิปฺปาโย เอโก ภิกฺขุ
มหชฺฌาสโย โหติ มหุสฺสาโห สกฺโกติ คามนฺตเสนาสนํ
ปฏิกฺขิปิตฺวา อรญฺเ วิหรนฺโต ทุกฺขสฺสนฺตํ กาตุํ ฯ เอโก ทุพฺพโล
โหติ อปฺปตฺถาโม อรญฺเ น สกฺโกติ คามนฺเตเยว สกฺโกติ ฯ
เอโก มหพฺพโล สมปฺปวตฺตธาตุโก อธิวาสนกฺขนฺติสมฺปนฺโน
อิฏฺานิฏฺเสุ สมจิตฺโต อรญฺเปิ คามนฺเตปิ สกฺโกติเยว ฯ
เอโก เนว คามนฺเต น อรญฺเ สกฺโกติ ปทปรโม โหติ ฯ
ตตฺร ยฺวายํ มหชฺฌาสโย โหติ มหุสฺสาโห สกฺโกติ คามนฺตเสนาสนํ
ปฏิกฺขิปิตฺวา อรญฺเ วิหรนฺโต ทุกฺขสฺสนตํ กาตุํ โส
อรญฺเเยว วสตุ อิทมสฺส ปฏิรูปํ ฯ สทฺธิวิหาริกาทโยปิสฺส
อนุสิกฺขมานา อรญฺเ วิหาตพฺพเมว มญฺิสฺสนฺติ ฯ โย ปน
ทุพฺพโล โหติ อปฺปตฺถาโม คามนฺเตเยว สกฺโกติ ทุกฺขสฺสนฺตํ
กาตุํ น อรญฺเ โส คามนฺเตเยว วสตุ ฯ ยฺวายํ มหพฺพโล
สมปฺปวตฺตธาตุโก อธิวาสนกฺขนฺติสมฺปนฺโน อิฏฺานิฏฺเสุ สมจิตฺโต
อรญฺเปิ คามนฺเตปิ สกฺโกติเยว อยมฺปิ คามนฺตเสนาสนํ ปหาย
อรญฺเ วิหรตุ อิทมสฺส ปฏิรูปํ ฯ สทฺธิวิหาริกาทโยปิสฺส
อนุสิกฺขมานา อรญฺเ วิหาตพฺพํ มญฺิสฺสนฺติ ฯ โย ปนายํ เนว คามนฺเต
น อรญฺเ สกฺโกติ ปทปรโม โหติ อยมฺปิ อรญฺเเยว วสตุ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ๒. วิ. จุลฺลวคฺค. ๗/๑๙๓ ฯ
อยํ หิสฺส ธุตงฺคเสวนา กมฺมฏฺานภาวนา จ อายตึ มคฺคผลานํ
อุปนิสฺสโย ภวิสฺสติ ฯ สทฺธิวิหาริกาทโยปิสฺส อนุสิกฺขมานา อรญฺเ
วิหาตพฺพํ มญฺิสฺสนฺตีติ ฯ เอวํ ยฺวายํ ทุพฺพโล โหติ อปฺปตฺถาโม
คามนฺเตเยว วิหรนฺโต สกฺโกติ ทุกฺขสฺสนฺตํ กาตุํ น อรญฺเ
อิมํ ปุคฺคลํ สนฺธาย ภควา โย อิจฺฉติ คามนฺเต วิหรตูติ อาห ฯ
อิมินา จ ปุคฺคเลน อญฺเสมฺปิ ทฺวารํ ทินฺนํ ฯ ยทิ ปน ภควา
เทวทตฺตสฺส วาทํ สมฺปฏิจฺเฉยฺย ยฺวายํ ปุคฺคโล ปกติยา ทุพฺพโล
โหติ อปฺปตฺถาโม โยปิ ทหรกาเล อรญฺวาสํ อภิสมฺภุณิตฺวา
ชิณฺณกาเล วา วาตปิตฺตาทีหิ สมุปฺปนฺนธาตุกฺโขภกาเล วา
นาภิสมฺภุณาติ คามนฺเตเยว ปน วิหรนฺโต สกฺโกติ ทุกฺขสฺสนฺตํ กาตุํ
เตสํ อริยมคฺคูปจฺเฉโท ภเวยฺย อรหตฺตผลาธิคโม น ภเวยฺย
อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ วิโลมํ อนิยฺยานิกํ สตฺถุสาสนํ ภเวยฺย สตฺถา
จ เตสํ อสพฺพญฺู อสฺส สกวาทํ ฉฑฺเฑตฺวา เทวทตฺตสฺส วาเท
ปติฏฺิโตติ คารยฺโห จ ภเวยฺย ฯ ตสฺมา ภควา เอวรูเป ปุคฺคเล
สงฺคณฺหนฺโต เทวทตฺตสฺส วาทํ ปฏิกฺขิปิ ฯ เอเตเนว อุปาเยน
ปิณฺฑปาติกวตฺถุสฺมิมฺปิ ปํสุกูลิกวตฺถุสฺมิมฺปิ อฏฺมาเส
รุกฺขมูลิกวตฺถุสฺมิมฺปิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ จตฺตาโร ปน
มาเส รุกฺขมูลเสนาสนํ ปฏิกฺขิตฺตเมว ฯ
     มจฺฉมํสวตถุสฺมึ ติโกฏิปริสุทฺธนฺติ ตีหิ โกฏีหิ ปริสุทฺธํ
ทิฏฺาทีหิ อปริสุทฺธีหิ วิรหิตนฺติ อตฺโถ ฯ เตเนวาห อทิฏฺ
อสฺสุตํ อปริสงฺกิตนฺติ ฯ ตตฺถ อทิฏฺนฺนาม ภิกฺขูนํ อตฺถาย
มิคมจฺเฉ วธิตฺวา คยฺหมานํ อทิฏฺ ฯ อสฺสุตนฺนาม ภิกฺขูนํ
อตฺถาย มิคมจฺเฉ วธิตฺวา คหิตนฺติ อสฺสุตํ ฯ อปริสงฺกิตํ ปน
ทิฏฺปริสงฺกิตํ สุตปริสงฺกิตํ ตทุภยวินิมุตฺตปริสงฺกิตญฺจ ตฺวา
ตพฺพิปกฺขโต ชานิตพฺพํ ฯ กถํ ฯ อิธ ภิกฺขู ปสฺสนฺติ มนุสฺเส
ชาลวาคุราทิหตฺเถ คามโต วา นิกฺขมนฺเต อรญฺเ วา วิจรนฺเต ฯ
ทุติยทิวเส จ เนสํ ตํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺานํ สมจฺฉมํสํ
ปิณฺฑปาตํ อภิหรนฺติ ฯ เต เตน ทิฏเน ปริสงฺกนฺติ ภิกขูนํ นุโข
อตฺถาย กตนฺติ ฯ อิทํ ทิฏฺปริสงฺกิตนฺนาม ฯ เอตํ คเหตุํ น
วฏฺฏติ ฯ ยํ เอวํ อปริสงฺกิตํ ตํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน เต
มนุสฺสา กสฺมา ภนฺเต น คณฺหาถาติ ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา
นยิทํ ภนฺเต ภิกฺขูนํ อตฺถาย กตํ อมฺเหหิ อตฺตโน อตฺถาย วา
ราชายุตฺตาทีนํ อตฺถาย วา กตนฺติ วทนฺติ กปฺปติ ฯ นเหว โข
ภิกฺขู ปสฺสนฺติ อปิจ สุณนฺติ มนุสฺสา กิร ชาลวาคุราทิหตฺถา
คามโต วา นิกฺขมนฺติ อรญฺเ วา วิจรนฺตีติ ฯ ทุติยทิวเส จ
เตสํ ตํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺานํ สมจฺฉมํสํ ปิณฺฑปาตํ อภิหรนฺติ ฯ
เต เตน สุเตน ปริสงฺกนฺติ ภิกฺขูนํ นุโข อตฺถาย กตนฺติ ฯ อิทํ
สุตปริสงฺกิตนฺนาม ฯ เอตํ คเหตุํ น วฏฺฏติ ฯ ยํ เอวํ อปริสงฺกิตํ
ตํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน เต มนุสฺสา กสฺมา ภนฺเต น คณฺหาถาติ
ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา นยิทํ ภิกฺขูนํ อตฺถาย กตํ อมฺเหหิ
อตฺตโน อตฺถาย วา ราชายุตฺตาทีนํ อตฺถาย วา กตนฺติ วทนฺติ
กปฺปติ ฯ นเหว โข ปน ปสฺสนฺติ น สุณนฺติ อปิจ เตสํ ตํ
คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺานํ ปตฺตํ คเหตฺวา สมจฺฉมํสํ ปิณฺฑปาตํ
อภิสงฺขริตฺวา อภิหรนฺติ ฯ เต ปริสงฺกนฺติ ภิกฺขูนํ นุโข
อตฺถาย กตนฺติ ฯ อิทํ ตทุภยวินิมุตฺตปริสงฺกิตนฺนาม ฯ เอตมฺปิ
คเหตุํ น วฏฺฏติ ฯ ยํ เอวํ อปริสงฺกิตํ ตํ วฏฺฏติ ฯ
สเจ ปน เต มนุสฺสา กสฺมา ภนฺเต น คณฺหาถาติ ปุจฺฉิตฺวา
ตมตฺถํ สุตฺวา นยิทํ ภนฺเต ภิกฺขูนํ อตฺถาย กตํ อมฺเหหิ
อตฺตโน อตฺถาย วา ราชายุตฺตาทีนํ อตฺถาย วา กตํ ปวตฺตมํสํ
วา กปฺปิยเมว ลภิตฺวา ภิกฺขูนํ อตฺถาย สมฺปาทิตนฺติ วทนฺติ
กปฺปติ ฯ มตานํ เปตกิจฺจตฺถาย มงฺคลาทีนํ วา อตฺถาย กเตปิ
เอเสว นโย ฯ ยํ ยํ หิ ภิกฺขูนํเยว อตฺถาย อกตํ ยตฺถ จ
นิพฺเพมติโก โหติ ตํ สพฺพํ กปฺปติ ฯ สเจ ปน เอกสฺมึ วิหาเร
ภิกฺขูนํ อุทฺทิสฺส กตํ โหติ เต จ อตฺตโน อตฺถาย กตภาวํ น
ชานนฺติ อญฺเ ชานนฺติ เย ชานนฺติ เตสํ น วฏฺฏติ ฯ
อญฺเ น ชานนฺติ เตเยว ชานนฺติ เตสํเยว น วฏฺฏติ อญฺเสํ
วฏฺฏติ ฯ เตปิ อมฺหากํ อตฺถาย กตนฺติ ชานนฺติ อญฺเปิ
เอเตสํ อตฺถาย กตนฺติ ชานนฺติ สพฺเพสํปิ น วฏฺฏติ ฯ สพฺเพ
น ชานนฺติ สพฺเพสํ วฏฺฏติ ฯ ปญฺจสุปิ สหธมฺมิเกสุ ยสฺส วา
ตสฺส วา อตฺถาย อุทฺทิสฺส กตํ สพฺเพสํ น กปฺปติ ฯ สเจ ปน
โกจิ เอกํ ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส ปาณํ วธิตฺวา ตสฺส ปตฺตํ ปูเรตวา
เทติ โส จ อตฺตโน อตฺถาย กตภาวํ ชานํเยว คเหตฺวา อญฺสฺส
ภิกฺขุโน เทติ โส ตสฺส สทฺธาย ปริภุญฺชติ กสฺส อาปตฺตีติ ฯ
ทฺวินฺนํปิ อนาปตฺติ ฯ ยํ หิ อุทฺทิสฺส กตํ ตสฺส อภุตฺตตาย
อนาปตฺติ อิตรสฺส อชานนตาย จ ฯ กปฺปิยมํสสฺส หิ ปฏิคฺคหเณ
อาปตฺติ นตฺถิ ฯ อุทฺทิสฺส กตญฺจ อชานิตฺวา ภุญฺชนฺตสฺส
ปจฺฉา ตฺวา อาปตฺติเทสนากิจฺจํ นาม นตฺถิ ฯ อกปฺปิยมํสํ ปน
อชานิตฺวา ภุตฺเตน ปจฺฉา ตฺวาปิ อาปตฺติ เทเสตพฺพา ฯ
อุทฺทิสฺส กตํ หิ ตฺวา ภุญฺชโต จ อาปตฺติ ฯ อกปฺปิยมํสํ
อชานิตฺวา ภุญฺชนฺตสฺสาปิ อาปตฺติเยว ฯ ตสฺมา อาปตฺติภีรุเกน รูปํ
สลฺลกฺเขนฺเตนาปิ ปุจฺฉิตฺวาว มํสํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ ฯ ปริโภคกาเล
ปุจฺฉิตฺวา ปริภุญฺชิสฺสามีติ คเหตฺวา ปุจฺฉิตฺวาว ปริภุญฺชิตพฺพํ ฯ
กสฺมา ฯ ทุวิญฺเยฺยตฺตา ฯ อจฺฉมํสํ หิ สูกรมํสสทิสํ โหติ ฯ
ทีปิมํสาทีนิ มิคมํสาทิสทิสานิ ฯ ตสฺมา ปุจฺฉิตฺวา คหณเมว
วตฺตนฺติ วทนฺติ ฯ
     หฏฺโ อุทคฺโคติ ตุฏฺโ เจว อุนฺนตกายจิตฺโต จ หุตฺวา ฯ
โส กิร ภควา อิมานิ ปญฺจ วตฺถูนิ น อนุชานาติ อิทานิ
สกฺกิสฺสามิ สงฺฆเภทํ กาตุนฺติ โกกาลิกสฺส อิงฺคิตาการํ ทสฺเสตฺวา
ยถา วิสํ วา ขาทิตฺวา รชฺชุยา วา อุพฺพนฺธิตฺวา สตฺถํ วา
อาหริตฺวา มริตุกาโม ปุริโส วิสาทีสุ อญฺตรํ ลภิตฺวา ตปฺปจฺจยา
อาสนฺนมฺปิ มรณทุกฺขํ อชานนฺโต หฏฺโ อุทคฺโค โหติ เอวเมว
สงฺฆเภทปจฺจยา อาสนฺนมฺปิ อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา ปฏิสํเวทนียํ
ทุกฺขํ อชานนฺโต ลทฺโธ ทานิ เม สงฺฆเภทสฺส อุปาโยติ หฏฺโ
อุทคฺโค สปริโส อุฏฺายาสนา เตเนว หฏฺภาเวน ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ เต มยํ อิเมหิ ปญฺจหิ
วตฺถูหิ สมาทาย วตฺตามาติ เอตฺถ ปน อิมานิ ปญฺจ วตฺถูนีติ
วตฺตพฺเพปิ เต มยํ อิเมหิ ปญฺจหิ วตฺถูหิ ชนํ สญฺาเปสฺสามาติ
อภิณฺหวิตกฺกวเสน วิภตฺติวิปลฺลาสํ อสลฺลกฺเขตฺวา
อภิณฺหปริวิตกฺกานุรูปเมว เต มยํ อิเมหิ ปญฺจหิ วตฺถูหีติ อาห ยถาตํ
วิกฺขิตฺตจิตฺโต ฯ ธุตา สลฺเลขวุตฺติโนติ ยา ปฏิปทา กิเลเส ธุนาติ
ตาย สมนนาคตตฺตา ธุตา ฯ ยา จ กิเลเส สลฺเลขติ สา
เอเตสํ วุตฺตีติ สลฺเลขวุตฺติโน ฯ พาหุลฺลิโกติ จีวราทีนํ ปจฺจยานํ
พหุลภาโว พาหุลฺลํ ฯ พาหุลฺลมสฺส อตฺถิ ตสฺมึ วา พาหุลฺเล
นิยุตฺโต ิโตติ พาหุลฺลิโก ฯ พาหุลฺลาย เจเตตีติ พาหุลฺลตฺถาย
เจเตติ กปฺเปติ ปกปฺเปติ ฯ กถนฺนาม มยฺหญฺจ สาวกานญฺจ เม
จีวราทิพหุลภาโว ภเวยฺยาติ เอวํ อุสฺสุกฺกมาปนฺโนติ อธิปฺปาโย ฯ
จกฺกเภทายาติ อาณาเภทาย ฯ ธมฺมึ กถํ กตฺวาติ ขนฺธเก
วุตฺตนเยน อลํ เทวทตฺต มา เต รุจิ สงฺฆเภโท ครุโก โข
เทวทตฺต สงฺฆเภโท โย โข เทวทตฺต สมคฺคํ สงฺฆํ ภินฺทติ
กปฺปฏฺิยํ ๑- กิพฺพิสํ ปสวติ กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจติ โย จ โข
เทวทตฺต ภินฺนํ สงฺฆํ สมคฺคํ กโรติ พฺรหฺมปุญฺ ปสวติ กปฺปํ
สคฺคมฺหิ โมทตีติเอวมาทิกํ ๒- อเนกปฺปการํ เทวทตฺตสฺส จ
ภิกฺขูนญฺจ ตทนุจฺฉวิกํ ตทนุโลมิกํ ธมฺมีกถํ กตฺวา ฯ
     {๔๑๑} สมคฺคสฺสาติ สหิตสฺส จิตฺเตน จ สรีเรน จ อวิยุตฺตสฺสาติ
อตฺโถ ฯ ปทภาชเนปิ หิ อยเมว อตฺโถ ทสฺสิโต ฯ สมานสํวาสโกติ
@เชิงอรรถ: ๑. กปฺปฏฺิติกนฺติ ปาลิ ฯ ๒. วิ. จุลฺลวคฺค. ๗/๑๙๔ ฯ
หิ วทตา จิตฺเตน อวิโยโค ทสฺสิโต โหติ ฯ สมานสีมายํ ิโตติ
วทตา สรีเรน ฯ กถํ ฯ สมานสํวาสโก หิ ลทฺธินา นานาสํวาสเกน
วา กมฺมุนา นานาสํวาสเกน วา วิรหิโต สมจิตฺตตาย จิตฺเตน
อวิยุตฺโต โหติ สมานสีมายํ ิโต กายสามคฺคีทานโต สรีเรน
อวิยุตฺโต ฯ เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณนฺติ เภทนสส สงฺเฆเภทสฺส
อตฺถาย สํวตฺตนิกํ การณํ ฯ อิมสฺมึ หิ โอกาเส กามเหตุ กามนิทานํ
กามาธิกรณนฺติอาทีสุ ๑- วิย การณํ อธิกรณนฺติ อธิปฺเปตํ ฯ ตญฺจ
ยสฺมา อฏฺารสวิธํ โหติ ตสฺมา ปทภาชเน อฏฺารส เภทกรวตฺถูนีติ
วุตฺตํ ฯ ตานิ ปน อิธูปาลิ ภิกฺขุ อธมฺมํ ธมฺโมติ ๒- ทีเปตีติอาทินา
นเยน ขนฺธเก อาคตานิ ฯ ตสฺมา ตตฺเถว เนสํ อตฺถํ
วณฺณยิสฺสาม ฯ โยปิ จายํ อิมานิ วตฺถูนิ นิสฺสาย อปเรหิปิ
กมฺเมน อุทฺเทเสน โวหาเรน อนุสฺสาวนาย สลากคฺคาเหนาติ ปญฺจหิ
การเณหิ สงฺฆเภโท โหติ ตมฺปิ อาคตฏฺาเนเยว ปกาสยิสฺสาม ฯ
สงฺเขปโต ปน เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณํ สมาทายาติ เอตฺถ
สงฺฆเภทสฺส อตฺถาย สํวตฺตนิกํ สงฺฆเภทนิปฺผตฺติสมตฺถํ การณํ
คเหตฺวาติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ ปคฺคยฺหาติ ปคฺคหิตํ อพฺภุสฺสิตํ ปากฏํ
กตฺวา ฯ ติฏฺเยฺยาติ ยถาสมาทินฺนํ ยถาปคฺคหิตเมว กตฺวา อจฺเฉยฺย ฯ
ยสฺมา ปน เอวํ ปคฺคยฺหตา ติฏฺตา จ ตํ ทีปิตญฺเจว อปฏินิสฺสฏฺญฺจ
โหติ ตสฺมา ปทภาชเน ทีเปยฺยาติ จ น ปฏินิสฺสชฺเชยฺยาติ จ วุตฺตํ ฯ
ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโยติ อญฺเหิ ลชฺชีหิ ภิกฺขูหิ เอวํ วตฺตพฺโพ
ภเวยฺย ฯ ปทภาชเน จสฺส เย ปสฺสนฺตีติ เย สมฺมุขา ปคฺคยฺห ติฏฺนฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑. สํ. ส. ๑๕/๑๐๘. ๒. วิ. ปริวาร. ๘/๔๙๘.
ปสฺสนฺติ ฯ เย สุณนฺตีติ เยปิ อสุกสฺมึ นาม วิหาเร ภิกฺขู
เภทนสํวตฺตนิกํ อธิกรณํ สมาทาย ปคฺคยฺห ติฏฺนฺตีติ สุณนฺติ ฯ สเมตายสฺมา
สงฺเฆนาติ อายสฺมา สงฺเฆน สทฺธึ สเมตุ สมาคจฺฉตุ เอกลทฺธิโก
โหตูติ อตฺโถ ฯ กึการณา ฯ สมคฺโค หิ สงฺโฆ สมฺโมทมาโน
อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุวิหรตีติ ฯ ตตฺถ สมฺโมทมาโนติ
อญฺมญฺสมฺปตฺติยา สุฏฺุ โมทมาโน ฯ อวิวทมาโนติ อยํ ธมฺโม
นายํ ธมฺโมติ เอวํ น วิวทมาโน ฯ เอโก อุทฺเทโส อสฺสาติ
เอกุทฺเทโส ฯ เอกโต ปวตฺตปาฏิโมกฺขุทฺเทโส น วิสุนฺติ อตฺโถ ฯ
ผาสุวิหรตีติ สุขํ วิหรติ ฯ อิจฺเจตํ กุสลนฺติ เอตํ ปฏินิสฺสชฺชนํ กุสลํ เขมํ
โสตฺถิภาโว ตสฺส ภิกฺขุโน ฯ โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ อาปตฺติ
ทุกฺกฏสฺสาติ ติกฺขตฺตุํ วุตฺตสฺส อปฏินิสฺสชฺชโต ทุกฺกฏํ ฯ สุตฺวา น วทนฺติ
อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เย สุตฺวา น วทนฺติ เตสมฺปิ ทุกฺกฏํ ฯ กึวทูเร
สุตฺวา อวทนฺตานํ ทุกฺกฏํ ฯ เอกวิหาเร ตาว วตฺตพฺพํ นตฺถิ ฯ
อฏฺกถายํ ปน วุตฺตํ สมนฺตา อฑฺฒโยชเน ภิกฺขูนํ ภาโร ฯ ทูตํ วา
ปณฺณํ วา เปเสตฺวา วทโตปิ อาปตฺติโมกฺโข นตฺถิ ฯ สยเมว
คนฺตฺวา ครุโก อาวุโส สงฺฆเภโท มา สงฺฆเภทาย ปรกฺกมีติ
วาเรตพฺโพ ฯ ปโหนฺเตน ปน ทูรมฺปิ คนฺตพฺพํ ฯ อคิลานานํ หิ
ทูเรปิ ภาโรเยว ฯ อิทานิ เอวญฺจ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ
วุจฺจมาโนติอาทีสุ อตฺถมตฺตเมว ทสฺเสตุํ โส ภิกฺขุ สงฺฆมชฺฌมฺปิ อากฑฺฒิตฺวา
วตฺตพฺโพติ อาทิมาห ฯ ตตฺถ สงฺฆมชฺฌมฺปิ อากฑฺฒิตฺวาติ สเจ
ปุริมนเยน วุจฺจมาโน น ปฏินิสฺสชฺชติ หตฺเถสุ จ ปาเทสุ จ
คเหตฺวาปิ สงฺฆมชฺฌํ อากฑฺฒิตฺวา ปุนปิ มา อายสฺมาติ อาทินา
นเยน ติกฺขตฺตุํ วตฺตพฺโพ ฯ ยาวตติยํ สมนุภาสิตพฺโพติ ยาวตติยํ
สมนุภาสนํ ตาว สมนุภาสิตพฺโพ ฯ ตีหิ สมนุภาสนกมฺมวาจาหิ
กมฺมํ กาตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ ปทภาชเน ปนสฺส อตฺถเมว
คเหตฺวา สมนุภาสนวิธึ ทสฺเสตุํ โส ภิกฺขุ สมนุภาสิตพฺโพ เอวญฺจ
ปน ภิกฺขเว สมนุภาสิตพฺโพติ อาทิ วุตฺตํ ฯ {๔๑๔} ตตฺถ ตฺติยา
ทุกฺกฏํ ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ ยํ
ตฺติปริโยสาเน ทุกฺกฏํ อาปนฺโน เย จ ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจเย
ตา ติสฺโสปิ อาปตฺติโย ยสฺส นกฺขมติ โส ภาเสยฺยาติ เอวํ
ยการปฺปตฺตมตฺตาย ตติยกมฺมวาจาย ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ
สงฺฆาทิเสเสเยว ติฏฺติ ฯ กึ อาปนฺนา อาปตฺติโย ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ
อนาปนฺนาติ ฯ มหาสุมตฺเถโร ตาว วทติ โย อวสาเน นํ
ปฏินิสฺสชฺชติ โส ตา อาปตฺติโย น อาปชฺชติ ตสฺมา อนาปนฺนา
ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ ฯ มหาปทุมตฺเถโร ปน ลิงฺคปริวตฺเตน
อสาธารณาปตฺติโย วิย อาปนฺนา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ อนาปนฺนานํ กึ
ปฏิปฺปสฺสทฺธิยาติ อาห ฯ {๔๑๕} ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺีติ ตญฺเจ
สมนุภาสนกมฺมํ ธมฺมกมฺมํ โหติ ตสฺมึ ธมฺมกมฺมสญฺีติ อตฺโถ ฯ
เอส นโย สพฺพตฺถ ฯ อิธ สญฺา น รกฺขติ กมฺมสฺส
ธมฺมิกตฺตา เอวํ อปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาปชฺชติ ฯ {๔๑๖} อสมนุภาสนฺตสฺสาติ
อสมนุภาสิยมานสฺส อปฏินิสฺสชฺชนฺตสฺสาปิ สงฺฆาทิเสเสน อนาปตฺติ ฯ
ปฏินิสฺสชฺชนฺตสฺสาติ ตฺติโต ปุพฺเพ วา ตฺติกฺขเณ วา
ตฺติปริโยสาเน วา ปมาย วา อนุสฺสาวนาย ทุติยาย วา ตติยาย
วา ยาว ยการํ น สมฺปาปุณาติ ตาว ปฏินิสฺสชฺชนฺตสฺส สงฺฆาทิเสเสน
อนาปตฺติ ฯ อาทิกมฺมิกสฺสาติ เอตฺถ ปน เทวทตฺโต สมคฺคสฺส
สงฺฆสฺส เภทาย ปรกฺกมิ ตสฺมึ วตฺถุสฺมินฺติ ๑- ปริวาเร อาคตตฺตา
เทวทตฺโต อาทิกมฺมิโก ฯ โส จ โข สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนสฺเสว
น อปฏินิสฺสชฺชนสฺส ฯ น หิ ตสฺส ตํ กมฺมํ กตํ ฯ กถญฺจีทํ
ชานิตพฺพนฺติ เจ ฯ สุตฺตโต ฯ ยถา หิ อริฏฺโ ภิกฺขุ คทฺธวาธิปุพฺโพ
ยาวตติยํ [๒]- สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชิ ตสฺมึ วตฺถุสฺมินฺติ ๓-
ปริวาเร อาคตตฺตา อริฏฺสฺส กมฺมํ กตนฺติ ปญฺายติ น ตถา
เทวทตฺตสฺส ฯ อถาปิสฺส กเตน ภวิตพฺพนฺติ โกจิ อตฺตโน
รุจิมตฺเตเนว วเทยฺย ตถาปิ อปฏินิสฺสชฺชเน อาทิกมฺมิกสฺส อนาปตฺติ
นาม นตฺถิ ฯ น หิ ปญฺตฺตสิกฺขาปทํ วีติกฺกมนฺตสฺส อญฺตฺร
อุทฺทิสฺส อนุญฺาตโต อนาปตฺติ นาม ทิสฺสติ ฯ ยมฺปิ
อริฏฺสิกฺขาปทสฺส อนาปตฺติยํ อาทิกมฺมิกสฺสาติ โปตฺถเกสุ ลิขิตํ ตํ
ปมาทลิขิตํ ฯ ปมาทลิขิตภาโว จสฺส  ปมํ อริฏฺโ ภิกฺขุ ๔-
โจเทตพฺโพ โจเทตฺวา สาเรตพฺโพ สาเรตฺวา อาปตฺติ อาโรเปตพฺพาติ ๕-
เอวํ กมฺมกฺขนฺธเก อาปตฺติอาโรปนวจนโต เวทิตพฺโพ ฯ อิติ
เภทาย ปรกฺกมเน อาทิกมฺมิกสฺส เทวทตฺตสฺส ยสฺมา ตํ กมฺมํ น
กตํ ตสฺมา สา อาปตฺติเยว น ชาตา สิกฺขาปทํ ปน ตํ
อารพฺภ ปญฺตฺตนฺติ กตฺวา อาทิกมฺมิโกติ วุตฺโต ฯ อิติ อาปตฺติยา
อภาวโตเยวสฺส อนาปตฺติ วุตฺตา ฯ สา ปเนสา กิญฺจาปิ
@เชิงอรรถ: ๑. ๓. วิ. ปริวาร. ๘/๑๒ ๕๓. ๒. ปาลิยํ [เอตฺถนฺตเร] ปาปิกํ ทิฏฺินฺติ ปาทฺวยํ
@ทิสฺสติ ฯ  ๔.๕. วิ. จุลฺลวคฺค. ๖/๑๑๐. [เอตฺถนฺตเร] คนฺธพาธิปุพฺโพติ ปทํ
@ทิสฺสติ ฯ
อาสมนุภาสนฺตสฺสาติ อิมินาว สิทฺธา ฯ ยสฺมา ปน อสมนุภาสนฺโต นาม
ยสฺส เกวลํ สมนุภาสนํ น กโรติ โส วุจฺจติ น อาทิกมฺมิโก
อยญฺจ เทวทตฺโต อาทิกมฺมิโกเยว ตสฺมา อาทิกมฺมิกสฺสาติ
วุตฺตํ ฯ เอเตนูปาเยน เปตฺวา อริฏฺสิกฺขาปทํ สพฺพสมนุภาสนาสุ
วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมว ฯ
     สมุฏฺานาทีสุ ติวงฺคิกํ เอกสมุฏฺานํ สมนุภาสนสมุฏฺานํ
นาเมตํ กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺาติ ปฏินิสฺสชฺชามีติ กายวิการํ วา
วจีเภทํ วา อกโรนตสฺเสว ปน อาปชฺชนโต อกิริยา สญฺาวิโมกฺขํ
สจิตฺตกํ โลกวชฺชํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อกุสลจิตฺตํ
ทุกฺขเวทนนฺติ ฯ
             ปมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒ หน้า ๑๑๓-๑๒๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=2&A=2371&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=2&A=2371&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=590
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=18423
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=7872
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=7872
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1