ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๒ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๕ ปาป-ชราวคฺค

                    ๑๑. ชราวคฺควณฺณนา
                   ----------------
               ๑. วิสาขายสหายิกาวตฺถุ. (๑๑๘)
       "โก นุ หาโส กิมานนฺโทติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต วิสาขาย สหายิกา อารพฺภ กเถสิ.
     สาวตฺถิยํ กิร ปญฺจสตา กุลปุตฺตา "เอวํ อิมา อปฺปมาทวิหารินิโย
ภวิสฺสนฺตีติ อตฺตโน อตฺตโน ภริยาโย วิสาขํ มหาอุปาสิกํ ปฏิจฺฉาเปสุํ.
ตา อุยฺยานํ วา วิหารํ วา คจฺฉนฺติโย ตาย สทฺธึเยว คจฺฉนฺติ. ตา
เอกสฺมึ กาเล "สตฺตาหํ สุราฉโณ ภวิสฺสตีติ ฉเณ สงฺฆุฏฺเฐ,
อตฺตโน อตฺตโน สามิกานํ สุรํ ปฏิยาเทสุํ. เต สตฺตาหํ สุราฉณํ
กีฬิตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส กมฺมนฺตกิริยาย นิกฺขนฺตา อคมํสุ.
ตาปิ อิตฺถิโย "มยํ สามิกานํ สมฺมุขา สุรํ ปาตุํ น ลภิมฺหา,
อวเสสสุรา จ อตฺถิ, อิมํ, ยถา เต น ชานนฺติ, ตถา ปิวิสฺสามาติ
วิสาขาย สนฺติกํ คนฺตฺวา "อิจฺฉาม อยฺเย อุยฺยานํ ทฏฺฐุนฺติ วตฺวา,
"สาธุ อมฺมา, เตนหิ กตฺตพฺพกิจฺจานิ กตฺวา นิกฺขมถาติ วุตฺเต,
ตาย สทฺธึ คนฺตฺวา ปฏิจฺฉนฺนากาเรน สุรํ นีหราเปตฺวา อุยฺยาเน
ปิวิตฺวา มตฺตา วิจรึสุ. วิสาขา "อยุตฺตํ อิมาหิ กตํ, อิทานิ
`สมณสฺส โคตมสฺส สาวิกา สุรํ ปิวิตฺวา วิจรนฺตีติ ติตฺถิยาปิ
ครหิสฺสนฺตีติ จินฺเตตฺวา ตา อิตฺถิโย อาห "อมฺมา อยุตฺตํ โว
กตํ, มมปิ อยโส อุปฺปาทิโต, สามิกาปิ โว กุชฺฌิสฺสนฺติ, อิทานิ กึ
กริสฺสถาติ. "คิลานาลยํ ทสฺสยิสฺสาม อยฺเยติ. "เตนหิ ปญฺญายิสฺสถ
สเกน กมฺเมนาติ. ตา เคหํ คนฺตฺวา คิลานาลยํ กรึสุ. อถ ตาสํ
สามิกา "อิตฺถนฺนามา จ อิตฺถนฺนามา จ กหนฺติ ปุจฺฉิตฺวา "คิลานาติ
สุตฺวา "อทฺธา เอตาหิ อวเสสสุรา ปีตา ภวิสฺสตีติ สลฺลกฺเขตฺวา
ตา โปเถตฺวา อนยพฺยสนํ ปาเปสุํ. ตา อปรสฺมึปิ ฉณวาเร ตเถว
สุรํ ปาตุกามา วิสาขํ อุปสงฺกมิตฺวา "อยฺเย อุยฺยานํ โน เนหีติ
วตฺวา "ปุพฺเพปิ เม ตุมฺเหหิ อยโส อุปฺปาทิโต, คจฺฉถ, น โว
อหํ เนสฺสามีติ ตาย ปฏิกฺขิตฺตา "อิทานิ เอวํ น กริสฺสามาติ
สมสฺสาเสตฺวา ปุน ตํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ "อยฺเย พุทฺธปูชํ
กาตุกามมฺห, วิหารํ โน เนหีติ. "อิทานิ อมฺมา ยุชฺชติ, คจฺฉถ,
ปริวจฺฉํ กโรถาติ. ตา จงฺโกฏเกหิ คนฺธมาลาทีนิ ๑- คาหาเปตฺวา
สุราปุณฺเณ มุฏฺฐิวารเก หตฺเถหิ โอลมฺเพตฺวา มหาปเฏ ปารุปิตฺวา
วิสาขํ อุปสงฺกมิตฺวา ตาย สทฺธึ วิหารํ ปวิสมานา เอกมนฺตํ
นิสีทิตฺวา มุฏฺฐิวารเกเหว สุรํ ปิวิตฺวา วารเก ฉฑฺเฑตฺวา ธมฺมสภายํ
สตฺถุ ปุรโต นิสีทึสุ. วิสาขา "อิมาสํ ภนฺเต ธมฺมํ กเถถาติ
อาห. ตาปิ มทเวเคน กมฺปมานสรีรา "นจฺจิสฺสาม คายิสฺสามาติ
จิตฺตํ อุปฺปาเทสุํ. อเถกา มารกายิกา เทวตา "อิทานิ อิมาสํ สรีเรสุ
อธิมุจฺจิตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส ปุรโต วิปฺปการํ ทสฺเสสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา ตาสํ สรีเรสุ อธิมุจฺจิ. ตาสุ เอกจฺจา สตฺถุ ปุรโต
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. คนฺธมาลา.
ปาณึ ปหริตฺวา หสิตุํ, เอกจฺจา นจฺจิตุํ อารภึสุ. สตฺถา "กิมิทนฺติ
อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา "น อิทานิ มารกายิกานํ โอตารํ
ลภิตุํ ทสฺสามิ, น หิ มยา เอตฺตกํ กาลํ ปารมิโย ปูเรนฺเตน
มารกายิกานํ โอตารํ ลาภตฺถาย ปูริตาติ ตา สํเวเชตุํ ภมุกโลมโต
รํสึ ๑- วิสฺสชฺเชสิ. ตาวเทว อนฺธการติมิสา อโหสิ. ตา ภีตา อเหสุํ
มรณภยตชฺชิตา. เตน ตาสํ กุจฺฉิยํ สุรา ชีริ. สตฺถา นิสินฺนปลฺลงฺเก
อนฺตรหิโต สิเนรุมุทฺธนิ ฐตฺวา อุณฺณาโลมโต รํสึ วิสฺสชฺเชสิ.
ตํขณญฺเญว จนฺทสหสฺสุคฺคมนํ วิย อโหสิ. อถ สตฺถา ตา
อิตฺถิโย อามนฺเตตฺวา "ตุมฺเหหิ มม สนฺติกํ อาคจฺฉมานาหิ ปมตฺตาหิ
อาคนฺตุํ น วฏฺฏติ, ตุมฺหากํ หิ ปมาเทเนว มารกายิกา เทวตา
โอตารํ ลภิตฺวา ตุมฺเห หสาทีนํ อกรณฏฺฐาเน หสาทีนิ การาเปสิ,
อิทานิ ตุมฺเหหิ ราคาทีนํ อคฺคีนํ นิพฺพาปนตฺถาย อุสฺสาหํ กาตุํ
วฏฺฏตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "โก นุ หาโส, กิมานนฺโท,    นิจฺจํ ปชฺชลิเต สติ;
         อนฺธกาเรน โอนทฺธา        ปทีปํ น คเวสถาติ.
     ตตฺถ "อานนฺโทติ: ตุฏฺฐิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "อิมสฺมึ โลกสนฺนิวาเส
ราคาทีหิ เอกาทสหิ อคฺคีหิ นิจฺจํ ปชฺชลิเต สติ, โก นุ ตุมฺหากํ
หาโส วา ตุฏฺฐิ วา? นนุ เอส อกตฺตพฺพรูโปเยว. อฏฺฐวตฺถุเกน
หิ อวิชฺชนฺธกาเรน โอนทฺธา ตุมฺเห ตสฺส อนฺธการสฺส
วิธมนตฺถาย กึการณา ญาณปทีปํ น คเวสถ, น กโรถาติ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. รสฺมึ.
     เทสนาวสาเน ปญฺจสตา อิตฺถิโย โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ.
สตฺถา ตาสํ อจลสทฺธาย ปติฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา สิเนรุมตฺถกา
โอตริตฺวา พุทฺธาสเน นิสีทิ. อถ นํ วิสาขา อาห "ภนฺเต สุรา
นาเมสา ปาปิกา, เอวรูปา หิ นาม อิมา อิตฺถิโย ตุมฺหาทิสสฺส
พุทฺธสฺส ปุรโต นิสีทิตฺวา อิริยาปถมตฺตํปิ สณฺฐาเปตุํ อสกฺโกนฺติโย
อุฏฺฐาย ปาณึ ปหริตฺวา หสิตคีตนจฺจาทีนิ กาตุํ อารภึสูติ. สตฺถา
"อาม วิสาเข ปาปิกาเอว เอสา สุรา นาม, เอตญฺหิ นิสฺสาย
อเนกสตา ๑- อนยพฺยสนํ ปตฺตาติ วตฺวา, "กทา ปเนสา ภนฺเต
อุปฺปนฺนาติ วุตฺเต, ตสฺสา อุปฺปตฺตึ วิตฺถาเรน กเถตุํ อตีตํ อาหริตฺวา
กุมฺภชาตกํ ๒- กเถสีติ.
                   วิสาขายสหายิกาวตฺถุ.
                   -----------------
                   ๒. สิริมาวตฺถุ. (๑๑๙)
       "ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน
วิหรนฺโต สิริมํ อารพฺภ กเถสิ.
     สา กิร ราชคเห อภิรูปา คณิกา เอกสฺมึ อนฺโตวสฺเส
สุมนเสฏฺฐิปุตฺตสฺส ภริยาย ปุณฺณกเสฏฺฐิธีตาย อุตฺตราย นาม
อุปาสิกาย อปรชฺฌิตฺวา ตํ ปสาเทตุกามา ตสฺส เคเห ภิกฺขุสงฺเฆน
สทฺธึ กตภตฺตกิจฺจํ สตฺถารํ ขมาเปตฺวา ตํทิวสํ ทสพลสฺส
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อเนเก สตฺตา. ๒. ขุ. ชา. ๒๗/๔๗๗. ตทฏฺฐกถา. ๗/๑๙๑.
ภตฺตานุโมทนํ สุตฺวา
        "อกฺโกเธน ชิเน โกธํ,   อสาธุํ สาธุนา ชิเน,
         ชิเน กทริยํ ทาเนน,    สจฺเจนาลิกวาทินนฺติ
คาถาปริโยสาเน โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ. อยเมตฺถ สงฺเขโป.
วิตฺถารกถา ปน โกธวคฺเค อนุโมทนคาถาวณฺณนายเมว อาวิภวิสฺสติ.
เอวํ โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส มหาทานํ
ทตฺวา สงฺฆสฺส อฏฺฐกภตฺตํ นิพทฺธํ ฐเปสิ. อาทิโต ปฏฺฐาย นิพทฺธํ
อฏฺฐ ภิกฺขู เคหํ คจฺฉนฺติ. "สปฺปึ คณฺหาถ, ขีรํ คณฺหาถาติ อาทีนิ
วตฺวา เตสํ ปตฺเต ปูเรติ. เอเกน ลทฺธํ ติณฺณํปิ จตุนฺนํปิ
ปโหติ. เทวสิกํ โสฬสกหาปณปริพฺพเยน ปิณฺฑปาโต ทียติ.
อเถกทิวสํ เอโก ภิกฺขุ ตสฺสา เคเห อฏฺฐกภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา
ติโยชนมตฺถเก เอกํ วิหารํ อคมาสิ. อถ นํ สายํ เถรุปฏฺฐาเน
นิสินฺนํ ภิกฺขู ปุจฺฉึสุ "อาวุโส กหํ ภิกฺขํ คเหตฺวา อาคโตสีติ.
"สิริมาย อฏฺฐกภตฺตํ เม ภุตฺตนฺติ. "มนาปํ กตฺวา เทติ อาวุโสติ.
"น สกฺกา ตสฺสา ภตฺตํ วณฺเณตุํ, อติวิย ปณีตํ กตฺวา เทติ,
เอเกน ลทฺธํ ติณฺณํปิ จตุนฺนํปิ ปโหติ; ตสฺสา ปน เทยฺยธมฺมโตปิ
ทสฺสนเมว อุตฺตริตรํ, สา หิ เอวรูปา จ เอวรูปา จาติ ตสฺสา
คุเณ กเถสิ. อเถโก ภิกฺขุ ตสฺสา คุณกถํ สุตฺวา อทสฺสเนเนว
สิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา "มยา คนฺตฺวา ตํ ทฏฺฐุํ วฏฺฏตีติ อตฺตโน
วสฺสคฺคํ กเถตฺวา ตํ ภิกฺขุํ ฐิติกํ ปุจฺฉิตฺวา "เสฺว อาวุโส
ตสฺมึ เคเห ตฺวํ ๑- สงฺฆตฺเถโร หุตฺวา อฏฺฐกภตฺตํ ลภิสฺสสีติ สุตฺวา
ตํขณญฺเญว ปตฺตจีวรมาทาย ปกฺกนฺโต, ปาโตว อรุเณ อุคฺคเต,
สลากคฺคํ ปวิสิตฺวา ฐิโต สงฺฆตฺเถโร หุตฺวา ตสฺสา เคเห
อฏฺฐกภตฺตํ ลภิ. โย ปเนโส ภิกฺขุ หีโย ภุญฺชิตฺวา ปกฺกามิ, ตสฺส
คตเวลายเมวสฺสา สรีเร โรโค อุปฺปชฺชิ; ตสฺมา สา อาภรณานิ
โอมุญฺจิตฺวา นิปชฺชิ. อถสฺสา ทาสิโย อฏฺฐกภตฺตํ ลภิตฺวา อาคเต
ภิกฺขู ทิสฺวา อาโรเจสุํ. สา สหตฺถา ปตฺเต คเหตฺวา นิสีทาเปตุํ วา
ปริวิสิตุํ วา อสกฺโกนฺตี ทาสิโย อาณาเปสิ "อมฺมา ปตฺเต คเหตฺวา
อยฺเย นิสีทาเปตฺวา ยาคุํ ปาเยตฺวา ขชฺชกํ ทตฺวา ภตฺตเวลาย
ภตฺตสฺส ปตฺเต ปูเรตฺวา เทถาติ. ตา "สาธุ อยฺเยติ ภิกฺขู
ปเวเสตฺวา ยาคุํ ปาเยตฺวา ขชฺชกํ ทตฺวา ภตฺตเวลาย ภตฺตสฺส
ปตฺเต ปูเรตฺวา ตสฺสา อาโรเจสุํ. สา "มํ ปริคฺคเหตฺวา เนถ,
อยฺเย วนฺทิสฺสามีติ วตฺวา ตาหิ ปริคฺคเหตฺวา ภิกฺขูนํ สนฺติกํ นีตา
ปเวธมาเนน สรีเรน ภิกฺขู วนฺทิ. โส ภิกฺขุ ตํ โอโลเกตฺวา
จินฺเตสิ "คิลานาย ตาว อยํ เอติสฺสา รูปโสภา, อโรคกาเล ปน
สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิตาย อิมิสฺสา กีทิสี รูปสมฺปตฺตีติ. อถสฺส
อเนกวสฺสโกฏิสนฺนิจิโต กิเลโส สมุทาจริ. โส อนญฺญมโน ๒-
หุตฺวา ภตฺตํ ภุญฺชิตุํ อสกฺโกนฺโต ปตฺตมาทาย วิหารํ คนฺตฺวา
ปตฺตํ ปิธาย เอกมนฺเต ฐเปตฺวา จีวรํ อตฺถริตฺวา นิปชฺชิ. อถ นํ
เอโก สหายโก ภิกฺขุ ยาจนฺโตปิ โภเชตุํ นาสกฺขิ. โส ฉินฺนภตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ฐตฺวา.  ๒. สี. ยุ. อญฺญาณี.
อโหสิ. ตํทิวสเมว สายณฺหสมเย สิริมา กาลมกาสิ. ราชา สตฺถุ
สาสนํ เปเสสิ "ภนฺเต ชีวกสฺส กนิฏฺฐภคินี สิริมา กาลมกาสีติ.
สตฺถา ตํ สุตฺวา รญฺโญ สาสนํ ปหิณิ "สิริมาย ฌาปนกิจฺจํ
นตฺถิ, อามกสุสาเน ตํ, ยถา กากสุนขา ๑- น ขาทนฺติ; ตถา
นิปชฺชาเปตฺวา รกฺขาเปถาติ. ราชา ตถา อกาสิ. ปฏิปาฏิยา ตโย
ทิวสา อติกฺกนฺตา, จตุตฺเถ ทิวเส สรีรํ อุทฺธุมายิ. นวหิ วณมุเขหิ
ปุฬวา ปคฺฆรึสุ. สกลสรีรํ ภินฺนํ สาลิภตฺตจาฏี วิย อโหสิ. ราชา
นคเร เภริญฺจาราเปสิ "ฐเปตฺวา เคหรกฺขทารเก สิริมาย ทสฺสนตฺถํ
อนาคจฺฉนฺตานํ อฏฺฐกหาปณทณฺโฑติ, สตฺถุ สนฺติกํ จ เปเสสิ
"พุทฺธปฺปมุโข กิร ภิกฺขุสงฺโฆ สิริมาย ทสฺสนตฺถํ อาคจฺฉตูติ. สตฺถา
ภิกฺขูนํ อาโรจาเปสิ "สิริมาย ทสฺสนตฺถํ คมิสฺสามาติ. โสปิ ทหรภิกฺขุ
จตฺตาโร ทิวเส กสฺสจิ วจนํ อคฺคเหตฺวา ฉินฺนภตฺโตว นิปชฺชิ.
ปตฺเต ภตฺตํ ปูติกํ ชาตํ, ปตฺเต มลํ อุฏฺฐหิ. อถ นํ โส
สหายกภิกฺขุ ๒- อุปสงฺกมิตฺวา "อาวุโส สตฺถา สิริมาย ทสฺสนตฺถํ
คจฺฉตีติ อาห. โส ตถา ฉาตชฺฌตฺโตปิ "สิริมาติ วุตฺตปเทเยว
สหสา อุฏฺฐหิตฺวา "กึ ภณสีติ อาห; "สตฺถา สิริมํ ทฏฺฐุํ คจฺฉติ,
ตฺวํปิ คมิสฺสสีติ วุตฺเต, "อาม คมิสฺสามีติ ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา ปตฺตํ
โธวิตฺวา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ อคมาสิ. สตฺถา
ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต เอกปสฺเส อฏฺฐาสิ. ภิกฺขุนีสงฺโฆปิ ราชปริสาปิ ๓-
@เชิงอรรถ: ๑. สี. กากสุนขาทโย. ยุ. กากาทโย. ๒. สี. ยุ. เสสสหายกา ภิกฺขู...อาหํสุ.
@๓. สี. ราชปุริสาปิ.
อุปาสกปริสาปิ อุปาสิกาปริสาปิ เอเกกปสฺเส อฏฺฐํสุ. สตฺถา
ราชานํ ปุจฺฉิ "กา เอสา มหาราชาติ. "ภนฺเต ชีวกสฺส ภคินี
สิริมา นามาติ. "สิริมา เอสาติ. "อาม ภนฺเตติ. "เตนหิ นคเร
เภริญฺจาราเปหิ `สหสฺสํ ทตฺวา สิริมํ คณฺหาตูติ. ราชา ตถา
อกาสิ. เอโกปิ "อหนฺติ วา "อหนฺติ วา วทนฺโต นาม นาโหสิ.
ราชา สตฺถุ อาโรเจสิ "น คณฺหนฺติ ภนฺเตติ. "เตนหิ มหาราช อคฺฆํ
โอหาเรหีติ. ราชา "ปญฺจสตานิ ทตฺวา คณฺหาตูติ เภริญฺจาราเปสิ; ๑-
กญฺจิ คณฺหนกํ อทิสฺวา "อฑฺฒเตยฺยานิ สตานิ, เทฺว สตานิ, สตํ,
ปญฺญาสํ, ปญฺจวีสติกหาปเณ, ทสกหาปเณ, ปญฺจกหาปเณ,
กหาปณํ, อฑฺฒํ, ปาทํ, มาสกํ, กากณิกํ ทตฺวา สิริมํ คณฺหาตูติ
เภริญฺจาราเปตฺวา "มุธาปิ คณฺหาตูติ เภริญฺจาราเปสิ. "อหนฺติ วา
"อหนฺติ วา วทนฺโต นาม นาโหสิ. ราชา "มุธาปิ ภนฺเต คณฺหนฺโต
นาม นตฺถีติ อาห. สตฺถา "ปสฺสถ ภิกฺขเว มหาชนสฺส ปิยํ
มาตุคามํ, อิมสฺมึเยว นคเร สหสฺสํ ทตฺวา ปุพฺเพ เอกทิวสํ ลภึสุ,
อิทานิ มุธา คณฺหนฺโตปิ นตฺถิ, เอวรูปํ นาม รูปํ ขยวยปฺปตฺตํ,
ปสฺสถ ภิกฺขเว อาตุรํ อตฺตภาวนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ     อรุกายํ สมุสฺสิตํ
         อาตุรํ พหุสงฺกปฺปํ,     ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ฐิตีติ.
     ตตฺถ จิตฺตกตนฺติ: กตจิตฺตกํ วตฺถาภรณมาลาลงฺการาทีหิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เภริญฺจาราเปตฺวา.
จิตฺตกตนฺติ ๑- อตฺโถ. พิมฺพนฺติ: ทีฆาทิยุตฺตฏฺฐาเนสุ ทีฆาทีหิ
องฺคปจฺจงฺเคหิ สณฺฐิตํ อตฺตภาวํ. อรุกายนฺติ: นวนฺนํ วณมุขานํ
วเสน อรุภูตกายํ. สมุสฺสิตนฺติ: ตีหิ อฏฺฐิสเตหิ สมุสฺสิตํ.
อาตุรนฺติ: สพฺพกาลํ อิริยาปถาทีหิ ปริหริตพฺพตาย นิจฺจคิลานํ.
พหุสงฺกปฺปนฺติ: มหาชเนน พหุธา สงฺกปฺปิตํ. ยสฺส นตฺถิ ธุวํ
ฐิตีติ: ยสฺส ธุวภาโว วา ฐิติภาโว วา นตฺถิ, เอกนฺเตน
เภทนวิกฺกีรณวิทฺธํสนธมฺมเมว ตํ อิทํ ปสฺสถาติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย
อโหสิ. โสปิ ภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ.
                       สิริมาวตฺถุ.
                       ---------
                 ๓. อุตฺตรตฺเถรีวตฺถุ. (๑๒๐)
       "ปริชิณฺณมิทํ รูปนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อุตฺตรตฺเถรึ นาม อารพฺภ กเถสิ.
     เถรี กิร วีสวสฺสสติกา ชาติยา ปิณฺฑาย จริตฺวา
ลทฺธปิณฺฑปาตา อนฺตรวีถิยํ เอกํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา ปิณฺฑปาเตน
อาปุจฺฉิตฺวา ตสฺส อปฏิกฺขิปิตฺวา คณฺหนฺตสฺส สพฺพํ ทตฺวา
นิราหารา อโหสิ; เอวํ ทุติเยปิ ตติเยปิ ทิวเส ตสฺเสว ภิกฺขุโน
ตสฺมึเยว ฐาเน ภตฺตํ ทตฺวา นิราหารา อโหสิ; จตุตฺเถ ทิวเส ปน
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. วิจิตฺตนฺติ.
ปิณฺฑาย จรนฺตี เอกสฺมึ สมฺพาธฏฺฐาเน สตฺถารํ ทิสฺวา ปฏิกฺกมนฺตี
โอลมฺพนฺตํ อตฺตโน จีวรกณฺณํ อกฺกมิตฺวา สณฺฐาตุํ อสกฺโกนฺตี
ปริวตฺติตฺวา ปติ. สตฺถา ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภคินิ ปริชิณฺโณ
เต อตฺตภาโว น จิรสฺเสว ภิชฺชิสฺสตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ปริชิณฺณมิทํ รูปํ           โรคนิทฺธํ ปภงฺคุณํ,
         ภิชฺชติ ปูติ สนฺเทโห,      มรณนฺตํ หิ ชีวิตนฺติ.
     ตสฺสตฺโถ "ภคินิ อิทํ ตว สรีรสงฺขาตํ รูปํ มหลฺลกภาเวน
ปริชิณฺณํ, ตญฺจ โข สพฺพโรคานํ นิวาสนฏฺฐานตฺเถน โรคนิทฺธํ;
ยถา โข ปน ตรุโณปิ สิคาโล "ชรสิคาโลติ วุจฺจติ, ตรุณาปิ
คโฬจีลตา "ปูติลตาติ วุจฺจติ; เอวํ ตทหุชาตํ สุวณฺณวณฺณมฺปิ
สมานํ นิจฺจํ ปคฺฆรณตฺเถน ปูติกายํ ปภงฺคุณํ. โส เอโส ปูติโก
สมาโน ตว เทโห `ภิชฺชติ น จิรสฺเสว ภิชฺชิสฺสตีติ เวทิตพฺโพ.
กึการณา? มรณนฺตํ หิ ชีวิตํ: ยสฺมา สพฺพสตฺตานํ ชีวิตํ
มรณปริโยสานเมวาติ วุตฺตํ โหติ.
     เทสนาวสาเน เถรี โสตาปตฺติผลํ ปตฺตา. มหาชนสฺสาปิ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                     อุตฺตรตฺเถรีวตฺถุ.
                      -----------
                ๔. อธิมานิกภิกฺขุวตฺถุ. (๑๒๑)
       "ยานีมานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
สมฺพหุเล อธิมานิเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
     ปญฺจสตา กิร ภิกฺขู สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา
อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺตา วายมนฺตา ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา กิเลสานํ
อสมุทาจาเรน "ปพฺพชิตกิจฺจํ โน นิปฺผนฺนนฺติ มญฺญมานา "อตฺตนา
ปฏิลทฺธคุณํ สตฺถุ อาโรเจสฺสามาติ อาคจฺฉึสุ. สตฺถา เตสํ
พหิทฺวารโกฏฺฐกํ ปตฺตกาเลเยว อานนฺทตฺเถรํ อาห "อานนฺท เอเตสํ
ภิกฺขูนํ ปวิสิตฺวา มยา ทิฏฺเฐน กมฺมํ นตฺถิ, อามกสุสานํ คนฺตฺวา
ตโต ปจฺจาคนฺตฺวา มํ ปสฺสนฺตูติ. เถโร คนฺตฺวา เตสํ ตมตฺถํ
อาโรเจสิ. เต "กึ อมฺหากํ อามกสุสาเนนาติ อวตฺวาว "ทีฆทสฺสินา
พุทฺเธน การณํ ทิฏฺฐํ ภวิสฺสตีติ อามกสุสานํ คนฺตฺวา ตตฺถ กุณปานิ
ปสฺสนฺตา เอกาหํ ทฺวีหํ ปติเตสุ กุณเปสุ อาฆาตํ ปฏิลภิตฺวา
ตํขณํ ปติเตสุ อลฺลสรีเรสุ ราคํ อุปฺปาทยึสุ, ตสฺมึ ขเณ อตฺตโน
สกิเลสภาวํ ชานึสุ. สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา
เตสํ สมฺมุเข กเถนฺโต วิย "ปฏิรูปํ นุ โข ภิกฺขเว ตุมฺหากํ
เอวรูปํ อฏฺฐิสงฺฆาตํ ทิสฺวา ราครตึ อุปฺปาเทตุนฺติ วตฺวา อิมํ
คาถมาห
        "ยานีมานิ อปตฺถานิ    อลาพูเนว สารเท
         กาโปตกานิ อฏฺฐีนิ,   ตานิ ทิสฺวาน กา รตีติ.
     ตตฺถ อปตฺถานีติ: ฉฑฺฑิตานิ. สารเทติ: สรทกาเล
วาตาตปปหตานิ ตตฺถ ตตฺถ วิปฺปกิณฺณานิ อลาพูนิ วิย. กาโปตกานีติ:
กโปตกวณฺณานิ. ตานิ ทิสฺวานาติ: ตานิ เอวรูปานิ อฏฺฐีนิ ทิสฺวา
ตุมฺหากํ กา รติ, นนุ อปฺปมตฺตกมฺปิ กามรตึ กาตุํ น วฏฺฏติเยวาติ
อตฺโถ
     เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู ยถาฐิตาว อรหตฺตํ ปตฺวา ภควนฺตํ
อภิตฺถวมานา อาคนฺตฺวา วนฺทึสูติ.
                     อธิมานิกภิกฺขุวตฺถุ.
                    ---------------
                ๕. รูปนนฺทตฺเถรีวตฺถุ. (๑๒๒)
       "อฏฺฐีนํ นครํ กตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ชนปทกลฺยาณึ รูปนนฺทตฺเถรึ อารพฺภ กเถสิ.
     สา กิเรกทิวสํ จินฺเตสิ "มยฺหํ เชฏฺฐภาติโก รชฺชสิรึ
ปหาย ปพฺพชิตฺวา โลเก อคฺคปุคฺคโล พุทฺโธ ชาโต, ปุตฺโตปิสฺส
ราหุลกุมาโร ปพฺพชิโต, ภาตาปิ เม ปพฺพชิโต, มาตาปิ เม
ปพฺพชิตา; อหํปิ, เอตฺตเก ญาติคเณ ปพฺพชิเต, เคเห กึ กริสฺสามิ,
ปพฺพชิสฺสามีติ. สา ภิกฺขุนูปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชิ ญาติสิเนเหเนว,
โน สทฺธาย; อภิรูปตาย ปน "รูปนนฺทาติ ปญฺญายิ. สา "สตฺถา
กิร `รูปํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา; เวทนา, สญฺญา, สงฺขารา,
วิญฺญาณํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ วทตีติ สุตฺวา "เอวํ ทสฺสนีเย
ปาสาทิเก มมาปิ รูเป โทสํ กเถยฺยาติ สตฺถุ สมฺมุขีภาวํ
น คจฺฉติ. สาวตฺถีวาสิโน ปาโตว ทานํ ทตฺวา สมาทินฺนุโปสถา
สุทฺธุตฺตราสงฺคา คนฺธมาลาทิหตฺถา สายณฺหสมเย เชตวเน
สนฺนิปติตฺวา ธมฺมํ สุณนฺติ. ภิกฺขุนีสงฺโฆปิ สตฺถุ ธมฺมเทสนาย
อุปฺปนฺนจฺฉนฺโท วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณาติ. ธมฺมํ สุตฺวา
นครํ ปวิสนฺตา สตฺถุ คุณกถํ กเถนฺตาว ปวิสนฺติ.
     จตุปฺปมาณิเก หิ โลกสนฺนิวาเส อปฺปกาว เต สตฺตา;
เยสํ ตถาคตํ ปสฺสนฺตานํ ปสาโท น อุปฺปชฺชติ. รูปปฺปมาณิกา หิ
สตฺตา ตถาคตสฺส ลกฺขณานุพฺยญฺชนปฏิมณฺฑิตํ สุวณฺณวณฺณํ
สรีรํ ทิสฺวา ปสีทนฺติ. โฆสปฺปมาณิกา อเนกานิ ชาติสตานิ นิสฺสาย
ปวตฺตํ สตฺถุ คุณโฆสญฺเจว อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ ธมฺมเทสนาโฆสญฺจ
สุตฺวา ปสีทนฺติ. ลูขปฺปมาณิกาปิสฺส จีวราทิลูขตํ ปฏิจฺจ ปสีทนฺติ.
ธมฺมปฺปมาณิกาปิ "เอวรูปํ ทสพลสฺส สีลํ, เอวรูโป สมาธิ,
เอวรูปา ปญฺญา; ภควา สีลาทีหิ คุเณหิ อสโม อปฺปฏิสโม
อสมสโม อปฺปฏิปุคฺคโลติ ปสีทนฺติ. เตสํ ตถาคตสฺส คุณํ กเถนฺตานํ
มุขํ นปฺปโหติ.
     รูปนนฺทา ภิกฺขุนีนญฺเจว อุปาสิกานญฺจ สนฺติกา ตถาคตสฺส
คุณกถํ สุตฺวา จินฺเตสิ "อติวิย เม ภาติกสฺส วณฺณํ กเถนฺติเยว,
เอกทิวสํปิ เม รูเป โทสํ กเถนฺโต กิตฺตกํ กเถสฺสติ; ยนฺนูนาหํ ภิกฺขุนีหิ
สทฺธึ คนฺตฺวา อตฺตานํ อทสฺเสตฺวาว ตถาคตํ ปสฺสิตฺวา ธมฺมํ ๑-
สุณิตฺวา อาคจฺเฉยฺยนฺติ. สา "อหํ อชฺช ธมฺมสฺสวนํ คมิสฺสามีติ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ธมฺมมสฺส.
ภิกฺขุนีนํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย "จิรสฺสํ วต รูปนนฺทาย สตฺถุ อุปฏฺฐานํ
คนฺตุกามตา อุปฺปนฺนา, อชฺช สตฺถา อิมํ นิสฺสาย วิจิตฺตํ ธมฺมเทสนํ
เทเสสฺสตีติ ตุฏฺฐมานสา ตมาทาย นิกฺขมึสุ. สา นิกฺขนฺตกาลโต
ปฏฺฐาย "อหํ อตฺตานํ เนว ทสฺเสสฺสามีติ จินฺเตสิ. สตฺถา "อชฺช
รูปนนฺทา มยฺหํ อุปฏฺฐานํ อาคมิสฺสติ, กีทิสี นุ โข ตสฺสา
ธมฺมเทสนา สปฺปายาติ จินฺเตตฺวา "รูปครุกา เอสา อตฺตภาเว
พลวสิเนหา, กณฺฏเกน กณฺฏกุทฺธรณํ วิย รูเปเนวสฺสา
รูปมทนิมฺมทนํ สปฺปายนฺติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ตสฺสา วิหารํ
ปวิสนสมเย เอกํ อภิรูปํ อิตฺถึ โสฬสวสฺสุทฺเทสิกํ รตฺตวตฺถนิวตฺถํ
สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิตํ วีชนึ คเหตฺวา อตฺตโน สนฺติเก ฐตฺวา
วีชมานํ อิทฺธิพเลน อภินิมฺมินิ. ตํ โข ปน อิตฺถึ สตฺถา เจว
ปสฺสนฺติ รูปนนฺทา จ. ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ วิหารํ ปวิสิตฺวา
ภิกฺขุนีนํ ปิฏฺฐิปสฺเส ฐตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
ภิกฺขุนีนํ อนฺตเร นิสินฺนา ปาทโต ปฏฺฐาย สตฺถารํ โอโลเกนฺตี
ลกฺขณวิจิตฺตํ อนุพฺยญฺชนสมุชฺชลํ พฺยามปฺปภาปริกฺขิตฺตํ สตฺถุ
สรีรํ ทิสฺวา ปุณฺณจนฺทสสฺสิริกํ มุขํ โอโลเกนฺตี สมีเป ฐิตํ
อิตฺถีรูปํ อทฺทส. สา ตํ โอโลเกตฺวา อตฺตภาวํ โอโลเกนฺตี
สุวณฺณราชหํสิยา ปุรโต กากีสทิสํ อตฺตานํ อวมญฺญิ. อิทฺธิมยรูปํ
ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาเยว หิ ตสฺสา อกฺขีนิ ภมึสุ. สา "อโห
อิมิสฺสา เกสา โสภา, อโห ลลาฏํ โสภนฺติ ๑- สพฺเพสํ สรีรปฺปเทสานํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. นลาฏา โสภาติ.
รูปสิริยา สมากฑฺฒิตจิตฺตา ตสฺมึ รูเป พลวสิเนหา อโหสิ.
สตฺถา ตสฺสา ตตฺถ อภิรตึ ญตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโตว ตํ รูปํ
โสฬสวสฺสุทฺเทสิกภาวํ อติกฺกมิตฺวา วีสติวสฺสุทฺเทสิกํ กตฺวา ทสฺเสสิ.
รูปนนฺทา โอโลเกตฺวา "น วติทํ รูปํ ปุริมสทิสนฺติ โถกํ วิรตฺตจิตฺตา
อโหสิ. สตฺถา อนุกฺกเมเนว ตสฺสา อิตฺถิยา สกึ วิชาตวณฺณํ
มชฺฌิมิตฺถีวณฺณํ มหลฺลกิตฺถีวณฺณํ ชราชิณฺณมหลฺลกิตฺถีวณฺณนฺติ.
สาปิ อนุปุพฺเพเนว "อิทํปิ อนฺตรหิตํ, อิทํปิ อนฺตรหิตนฺติ
ชราชิณฺณกาเล ตํ วิรชฺชมานา ขณฺฑทนฺตํ ปลิตสิรํ โอภคฺคํ
โคปานสิวงฺกํ ทณฺฑปรายนํ ปเวธมานํ ทิสฺวา อติวิย
วิรชฺชิ. อถ สตฺถา ตํ พฺยาธินา อภิภูตํ กตฺวา ทสฺเสสิ. สา
ตํขณญฺเญว ทณฺฑญฺจ ตาลปณฺณญฺจ ฉฑฺเฑตฺวา มหาวิรวํ
วิรวมานา ภูมิยํ ปติตฺวา สเก มุตฺตกรีเส นิมุคฺคา อปราปรํ
ปริวตฺติ. รูปนนฺทา ตํ ทิสฺวา อติวิย วิรชฺชิ. สตฺถา ตสฺสา อิตฺถิยา
มรณํ ทสฺเสสิ. สา ตํขณญฺเญว อุทฺธุมาตกภาวํ อาปชฺชิ. นวหิ
วณมุเขหิ ปุพฺพวฏฺฏิโย เจว ปุฬวา จ ปคฺฆรึสุ. กากาทโย
สนฺนิปติตฺวา วิลุมฺปึสุ. รูปนนฺทา ตํ โอโลเกตฺวา "อยํ อิตฺถี
อิมสฺมึเยว ฐาเน ชรํ ปตฺตา พฺยาธึ ปตฺตา มรณํ ปตฺตา, อิมสฺสาปิ
อตฺตภาวสฺส เอวเมว ชราพฺยาธิมรณานิ อาคมิสฺสนฺตีติ อตฺตภาวํ
อนิจฺจโต ปสฺสิ. อนิจฺจโต ทิฏฺฐตฺตาเอว ปน ทุกฺขโต อนตฺตโต
ทิฏฺโฐเยว โหติ. อถสฺสา ตโย ภวา อาทิตฺตา วิย คีวาย พทฺธกุณปํ
วิย จ อุปฏฺฐหึสุ. กมฺมฏฺฐานาภิมุขํ จิตฺตํ ปกฺขนฺทิ. สตฺถา ตาย
อนิจฺจโต ทิฏฺฐภาวํ ญตฺวา "สกฺขิสฺสติ นุ โข สยเมว อตฺตโน
ปติฏฺฐํ กาตุนฺติ โอโลเกนฺโต "น สกฺขิสฺสติ, พหิทฺธา ปจฺจยํ
ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ตสฺสา สปฺปายวเสน ธมฺมํ เทเสนฺโต
อิมา คาถา อภาสิ
        "อาตุรํ อสุจึ ปูตึ           ปสฺส นนฺเท สมุสฺสยํ
         อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ         พาลานํ อภิปตฺถิตํ;
         ยถา อิทํ ตถา เอตํ;       ยถา เอตํ ตถา อิทํ;
         ธาตุโย สุญฺญโต ปสฺส,      มา โลกํ ปุนราคมิ;
         ภเว ฉนฺทํ วิราเชตฺวา      อุปสนฺตา จริสฺสสีติ.
อิตฺถํ สุทํ ภควา นนฺทํ ภิกฺขุนึ อารพฺภ อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นนฺทา เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ.
     อถสฺสา อุตฺตรึ ติณฺณํ มคฺคผลานํ วิปสฺสนาปริวาสตฺถาย สตฺถา
สุญฺญตกมฺมฏฺฐานํ กเถตุํ "นนฺเท มา `อิมสฺมึ สรีเร สาโร อตฺถีติ
สญฺญํ กริ, อปฺปมตฺตโกปิ หิ เอตฺถ สาโร นตฺถิ, ตีณิ อฏฺฐิสตานิ
อุสฺสาเปตฺวา กตํ อฏฺฐีนํ นครเมตนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "อฏฺฐีนํ นครํ กตํ           มํสโลหิตเลปนํ,
         ยตฺถ ชรา จ มจฺจุ จ       มาโน มกฺโข จ โอหิโตติ.
     ตสฺสตฺโถ "ยเถว หิ ปุพฺพณฺณาปรณฺณาทีนํ โอทหนตฺถาย
กฏฺฐานิ อุสฺสาเปตฺวา วลฺลีหิ พนฺธิตฺวา มตฺติกาย ลิมฺปิตฺวา
นครสงฺขาตํ พหิทฺธา เคหํ ถโรนฺติ; เอวมิทํ อชฺฌตฺติกํปิ ตีณิ
อฏฺฐิสตานิ อุสฺสาเปตฺวา นหารุวินทฺธํ มํสโลหิตเลปนํ ตจปฏิจฺฉนฺนํ
ชีรณลกฺขณาย ชราย มรณลกฺขณสฺส มจฺจุโน อาโรหสมฺปทาทีนิ
ปฏิจฺจ มชฺชนลกฺขณสฺส มานสฺส สุกตกรณวินาสนลกฺขณสฺส
มกฺขสฺส จ โอทหนตฺถาย นครํ กตํ. เอวรูโปเอว หิ เอตฺถ
กายิกเจตสิโก อาพาโธ โอทหิโต, อิโต อุทฺธํ กิญฺจิ คยฺหุปคํ นตฺถีติ.
     เทสนาวสาเน เถรี อรหตฺตํ ปาปุณิ. มหาชนสฺส สาตฺถิกา
ธมฺมเทสนา อโหสีติ.
                     รูปนนฺทตฺเถรีวตฺถุ.
                    --------------
                 ๖. มลฺลิกาเทวีวตฺถุ. (๑๒๓)
       "ชีรนฺติ เว ราชรถา สุจิตฺตาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต มลฺลิกํ เทวึ อารพฺภ กเถสิ.
     สา กิร เอกทิวสํ นหานโกฏฺฐกํ ปวิฏฺฐา มุขํ โธวิตฺวา
โอนตสรีรา ชงฺฆา โธวิตุํ อารภิ. ตาย จ สทฺธึเยว ปวิฏฺโฐ เอโก
วลฺลภสุนโข อตฺถิ. โส ตํ ตถา โอนตํ ทิสฺวา อสทฺธมฺมสนฺถวํ
กาตุํ อารภิ. สา ตสฺส ๑- ผสฺสํ สาทิยนฺตี อฏฺฐาสิ. ราชา อุปริปาสาเท
วาตปาเนน โอโลเกนฺโต ตํ ทิสฺวา ตโต อาคตกาเล "นสฺส วสลิ,
กสฺมา เอวรูปมกาสีติ อาห. "กึ มยา กตํ เทวาติ. "สุนเขน สทฺธึ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "ตสฺสาติ นตฺถิ.
สนฺถโวติ. "นตฺเถตํ เทวาติ. "มยา สามํ ทิฏฺฐํ, นาหํ ตว สทฺทหิสฺสามิ,
นสฺส วสลีติ. "มหาราช โย โกจิ อิมํ โกฏฺฐกํ ปวิฏฺโฐ อิมินา
วาตปาเนน โอโลเกนฺตสฺส เอโกว ทฺวิธา ปญฺญายตีติ. "อภูตํ กเถสิ
ปาเปติ. "เทว ๑- สเจ เม น สทฺทหสิ, เอตํ โกฏฺฐกํ ปวิส, อหนฺตํ
อิมินา วาตปาเนน โอโลเกสฺสามีติ. ราชา มนฺทธาตุโก ตสฺสา
วจนํ สทฺทหิตฺวา โกฏฺฐกํ ปาวิสิ. สาปิ โข เทวี วาตปาเน ฐตฺวา
โอโลเกนฺตี "อนฺธพาล มหาราช กินฺนาเมตํ อชิกาย สทฺธึ สนฺถวํ
กโรสีติ อาห, "นาหํ ภทฺเท เอวรูปํ กโรมีติ วุตฺเตปิ, "มยาปิ
สามํ ทิฏฺฐํ, นาหํ ตว สทฺทหิสฺสามีติ อาห. ตํ สุตฺวา ราชา
"อทฺธา อิมํ โกฏฺฐกํ ปวิฏฺโฐ เอโกว ทฺวิธา ปญฺญายตีติ สทฺทหิ.
มลฺลิกา จินฺเตสิ "อยํ ราชา อนฺธพาลตาย มยา วญฺจิโต, ปาปํ
เม กตํ, อยญฺจ เม อภูเตน อพฺภาจิกฺขิโต, อิทญฺจ เม กมฺมํ
สตฺถาปิ ชานิสฺสติ, เทฺว อคฺคสาวกาปิ อสีติ มหาสาวกาปิ
ชานิสฺสนฺติ; อโห วต เม ภาริยํ กมฺมํ กตนฺติ. อยํ กิร รญฺโญ
อสทิสทาเน สหายิกา อโหสิ. ตตฺถ จ เอกทิวสํ กตปริจฺจาโค
ธนสฺส จุทฺทสโกฏิอคฺฆนโก อโหสิ. ตถาคตสฺส เสตจฺฉตฺตํ
นิสีทนปลฺลงฺโก อาธารโก ปาทปีฐนฺติ อิมานิ ปน จตฺตาริ อนคฺฆาเนว
อเหสุํ. สา มรณกาเล เอวรูปํ มหาปริจฺจาคํ อนนุสฺสริตฺวา ตเทว
ปาปกมฺมํ อนุสฺสรนฺตี กาลํ กตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติ. รญฺโญ ปน
สา อติวิย ปิยา อโหสิ. โส พลวโสกาภิภูโต ตสฺสา สรีรกิจฺจํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "เทวาติ นตฺถิ.
กาเรตฺวา "นิพฺพตฺตฏฺฐานมสฺสา ปุจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สตฺถุ
สนฺติกํ อคมาสิ. สตฺถา, ยถา โส อาคตการณํ น สรติ; ตถา
อกาสิ. โส สตฺถุ สนฺติเก สาราณียํ ธมฺมกถํ สุตฺวา ปมุสฺสิ;
เคหํ ปวิฏฺฐกาเล สริตฺวา "อหํ ภเณ `มลฺลิกาย นิพฺพตฺตฏฺฐานํ
ปุจฺฉิสฺสามีติ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปมุฏฺโฐ, เสฺว ๑- ปุน ปุจฺฉิสฺสามีติ
ปุนทิวเสปิ อคมาสิ. สตฺถาปิ ปฏิปาฏิยา สตฺต ทิวสานิ, ยถา โส
น สรติ; ตถา อกาสิ. สาปิ สตฺตาหเมว นิรเย ปจิตฺวา อฏฺฐเม
ทิวเส ตโต จุตา ตุสิตภวเน นิพฺพตฺติ. กสฺมา ปนสฺส สตฺถา [๒]-
อสรณภาวํ อกาสิ? สา กิรสฺส อติวิย ปิยา อโหสิ มนาปา;
ตสฺมา ตสฺสา นิรเย นิพฺพตฺตภาวํ สุตฺวา "สเจ เอวรูปา
สทฺธาสมฺปนฺนา นิรเย นิพฺพตฺตา, ทานํ ทตฺวา กึ กริสฺสามีติ มิจฺฉาทิฏฺฐึ
คเหตฺวา ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ เคเห ปวตฺตํ นิจฺจภตฺตํ หราเปตฺวา
นิรเย นิพฺพตฺเตยฺย; เตนสฺส สตฺถา สตฺตาหํ อสรณภาวํ กตฺวา
อฏฺฐเม ทิวเส ปิณฺฑาย จรนฺโต สยเมว ราชทฺวารํ อคมาสิ.
ราชา "สตฺถา อาคโตติ สุตฺวา นิกฺขมิตฺวา ปตฺตํ อาทาย ปาสาทํ
อภิรุหิตุํ อารภิ. สตฺถา ปน รถสาลาย นิสีทิตุํ อาการํ ทสฺเสสิ.
ราชา สตฺถารํ ตตฺเถว นิสีทาเปตฺวา ยาคุขชฺชเกน ปฏิมาเนตฺวา
วนฺทิตฺวา นิสินฺโนว "ภนฺเต อหํ `มลฺลิกาย เทวิยา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ
ปุจฺฉิสฺสามีติ อาคนฺตฺวา ปมุฏฺโฐ; กตฺถ นุ โข สา ภนฺเต นิพฺพตฺตาติ.
"ตุสิตภวเน มหาราชาติ. "ภนฺเต ตาย ๓- ตุสิตภวเน อนิพฺพตฺติยา ๔- โก
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เสฺวทานิ. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร `สตฺตาหนฺติ อตฺถิ. ๓. ตสฺสาติ
@ยุตฺตตรํ. ๔. อนิพฺพตฺตายาติ ปเทน ภวิตพฺพํ.
อญฺโญ นิพฺพตฺติสฺสติ, ภนฺเต นตฺถิ ตาย สทิสา อิตฺถี; ตสฺสา หิ
นิสินฺนฏฺฐานาทีสุ `เสฺว ตถาคตสฺส อิทํ ทสฺสามิ, อิทํ กริสฺสามีติ
ทานสํวิธานํ ฐเปตฺวา อญฺญํ กิจฺจเมว นตฺถิ; ภนฺเต ตสฺสา ปรโลกํ
คตกาลโต ปฏฺฐาย สรีรํ เม น วหตีติ. อถ นํ สตฺถา "มา
จินฺตยิ มหาราช, สพฺเพสํ ธุวธมฺโม อยนฺติ วตฺวา "อยํ มหาราช
รโถ กสฺสาติ ปุจฺฉิ. ราชา สิรสิ อญฺชลึ ปติฏฺฐเปตฺวา "ปิตามหสฺส
เม ภนฺเตติ [อาห.] "อยํ กสฺสาติ. "ปิตุ เม ภนฺเตติ. "อยํ ปน
รโถ กสฺสาติ. "มม ภนฺเตติ. เอวํ วุตฺเต สตฺถา "มหาราช ตว
ปิตามหสฺส รโถ เกน การเณน ตว ปิตุ รถํ น ปาปุณิ, ตว ปิตุ รโถ
ตว รถํ น ปาปุณิ; เอวรูปสฺส นาม กฏฺฐกลิงฺครสฺสาปิ ชรา
อาคจฺฉติ, กิมงฺคํ ปน อตฺตภาวสฺส; มหาราช สปฺปุริสธมฺมสฺเสว หิ
ชรา นตฺถิ, สตฺตา ปน อชีรณกา นาม นตฺถีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
               "ชีรนฺติ เว ราชรถา สุจิตฺตา,
                อโถ สรีรมฺปิ ชรํ อุเปติ,
                สตญฺจ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ,
                สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺตีติ.
     ตตฺถ เวติ: ๑- นิปาโต. สุจิตฺตาติ: สตฺตหิ รตเนหิ อปเรหิ จ
รถาลงฺกาเรหิ สุฏฺฐุ จิตฺตา ราชูนํปิ รถา ชีรนฺติ. สรีรมฺปีติ:
น เกวลํ รถาเอว, อิทํ สุปฏิชคฺคิตํ สรีรํปิ ขณฺฑิจฺจาทีนิ ปาปุณาติ
@เชิงอรรถ: ๑. โปราณโปตฺถเก "หเวติ ปาโฐ.
ชรํ อุเปติ. สตญฺจาติ: พุทฺธาทีนํ ปน สนฺตานํ นววิโธ โลกุตฺตรธมฺโม
จ กิญฺจิ อุปฆาตํ น กโรติ ชรํ น อุเปติ นาม. ปเวทยนฺตีติ. เอวํ
สนฺโต พุทฺธาทโย สพฺภิ ปณฺฑิเตหิ สทฺธึ กเถนฺตีติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     มลฺลิกาเทวีวตฺถุ.
                     ------------
              ๗. โลฬุทายิตฺเถรวตฺถุ. ๑-  (๑๒๔)
       "อปฺปสฺสุตายํ ปุริโสติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต โลฬุทายิตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     โส กิร มงฺคลํ กโรนฺตานํ เคหํ คนฺตฺวา "ติโรกุฑฺเฑสุ
ติฏฺฐนฺตีติ อาทินา นเยน อวมงฺคลํ กเถสิ, อวมงฺคลํ กโรนฺตานํ เคหํ
คนฺตฺวา, ติโรกุฑฺฑาทีสุ กเถตพฺเพสุ, "ทานญฺจ ธมฺมจริยา จาติ
อาทินา นเยน มงฺคลคาถา วา "ยงฺกิญฺจิ วิตฺตํ อิธ วา หุรํ วาติ
รตนสุตฺตํ วา กเถสิ. เอวํ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ "อญฺญํ กเถสฺสามีติ
อญฺญํ กเถนฺโตปิ "อญฺญํ กเถมีติ น ชานาติ. ภิกฺขู ตสฺส กถํ
สุตฺวา สตฺถุ อาโรเจสุํ "กึ ๒- ภนฺเต โลฬุทายิ มงฺคลามงฺคลฏฺฐาเนสุ
อญฺญสฺมึ กเถตพฺเพ อญฺญเมว กเถตีติ. สตฺถา "น ภิกฺขเว อิทาเนเวส
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ลาฬุทายิตฺเถรวตฺถุ.  ๒. กินฺติ อติเรกปเทน ภวิตพฺพํ.
เอวํ กเถติ, ปุพฺเพปิ อญฺญสฺมึ กเถตพฺเพ อญฺญเมว กเถสีติ วตฺวา
เตหิ ยาจิโต ๑- อตีตํ อาหริ:
     อตีเต พาราณสิยํ อคฺคิทตฺตสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต
โสมทตฺตกุมาโร นาม ราชานํ อุปฏฺฐหิ. โส ตสฺส ปิโย อโหสิ
มนาโป. พฺราหฺมโณ ปน กสิกมฺมํ นิสฺสาย ชีวติ. ตสฺส เทฺว
โคณา อเหสุํ, เตสุ เอโก มโต. พฺราหฺมโณ ปุตฺตํ อาห "ตาต
โสมทตฺต ราชานํ เม ยาจิตฺวา เอกํ โคณํ อาหราติ. โสมทตฺโต
"สจาหํ ราชานํ ยาจิสฺสามิ, ลหุภาโว เม ปญฺญายิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา
"ตุมฺเหเยว ตาต ราชานํ ยาจถาติ วตฺวา, "เตนหิ ตาต มํ คเหตฺวา
ยาหีติ วุตฺเต ๒-, จินฺเตสิ "อยํ พฺราหฺมโณ ทนฺธปญฺโญ `อภิกฺกม
ปฏิกฺกมาติ วจนมตฺตํปิ น ชานาติ, อญฺญสฺมึ วตฺตพฺเพ อญฺญเมว
วทติ; สิกฺขาเปตฺวา ตํ เนสฺสามีติ. โส ตํ อาทาย วีรณตฺถมฺภกํ
นาม สุสานํ คนฺตฺวา ติณกลาเป พนฺธิตฺวา "อยํ ราชา, อยํ
อุปราชา, อยํ เสนาปตีติ ๓- กตฺวา ปฏิปาฏิยา ปิตุ ทสฺเสตฺวา
"ตุมฺเหหิ ราชกุลํ คนฺตฺวา เอวํ อภิกฺกมิตพฺพํ, เอวํ ปฏิกฺกมิตพฺพํ;
เอวํ นาม ราชา วตฺตพฺโพ, เอวํ อุปราชา; ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา
`ชยตุ มหาราชาติ ๔- เอวํ วตฺวา อิมํ คาถํ วตฺวา โคณํ ยาเจยฺยาถาติ
คาถํ อุคฺคณฺหาเปสิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "เตหิ ยาจิโตติ นตฺถิ.  ๒. สี. วุตฺโต.  ๓. สี. เสนาปตีติ นามานิ
@กตฺวา.  ๔. สี. ยุ. `ชยตุ ภวํ มหาราชาติ วตฺวา เอวํ ฐตฺวา...
        "เทฺว เม โคณา มหาราช,   เยหิ เขตฺตํ กสาม เส,
         เตสุ เอโก มโต เทว,     ทุติยํ เทหิ ขตฺติยาติ.
โส สํวจฺฉรมตฺเตน ตํ คาถํ ปคุณํ กตฺวา ปคุณภาวํ ปุตฺตสฺส
อาโรเจตฺวา, "เตนหิ ตาต กญฺจิเทว ปณฺณาการํ อาทาย อาคจฺฉถ,
อหํ ปุริมตรํ คนฺตฺวา รญฺโญ สนฺติเก ฐสฺสามีติ วุตฺเต, "สาธุ
ตาตาติ ปณฺณาการํ คเหตฺวา โสมทตฺตสฺส รญฺโญ สนฺติเก
ฐิตกาเล อุสฺสาหปฺปตฺโต ราชกุลํ คนฺตฺวา, รญฺญา ตุฏฺฐจิตฺเตน
กตปฏิสมฺโมทโน "ตาต จิรสฺสํ วต อาคตตฺถ, อิทมาสนํ, นิสีทิตฺวา
วทถ, เยนตฺโถติ วุตฺเต, อิมํ คาถมาห
        "เทฺว เม โคณา มหาราช,   เยหิ เขตฺตํ กสาม เส,
         เตสุ เอโก มโต เทว,     ทุติยํ คณฺห ขตฺติยาติ.
รญฺญา "กึ วเทสิ ตาต, ปุน วเทหีติ วุตฺเตปิ, ตเมว คาถมาห.
ราชา เตน วิรชฺฌิตฺวา กถิตภาวํ ญตฺวา สิตํ กตฺวา "โสมทตฺต
ตุมฺหากํ เคเห พหู มญฺเญ โคณาติ วตฺวา, "ตุมฺเหหิ ทินฺนา
พหู ภวิสฺสนฺติ เทวาติ วุตฺเต, โพธิสตฺตสฺส ตุสิตฺวา พฺราหฺมณสฺส
โสฬส โคเณ อลงฺการภณฺฑกํ นิวาสนคามญฺจสฺส พฺรหฺมเทยฺยํ
ทตฺวา มหนฺเตน ยเสน พฺราหฺมณํ อุยฺโยเชสิ.
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา "ตทา ราชา อานนฺโท
อโหสิ, พฺราหฺมโณ โลฬุทายิ, โสมทตฺโต อหเมวาติ ชาตกํ
สโมธาเนตฺวา "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพเปส อตฺตโน
อปฺปสฺสุตตาย, อญฺญสฺมึ วตฺตพฺเพ, อญฺญเมว วทติ, ๑- อปฺปสฺสุตปุริโส
หิ พลิพทฺทสทิโส นาม โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "อปฺปสฺสุตายํ ปุริโส      พลิพทฺโทว ชีรติ,
         มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺติ,    ปญฺญา ตสฺส น วฑฺฒตีติ.
     ตตฺถ อปฺปสฺสุตายนฺติ: เอกสฺส วา ทฺวินฺนํ วา ปณฺณาสกานํ
อถวา ปน สุตฺตวคฺคานํ ๒- สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน เอกสฺส วา
ทฺวินฺนํ วา สุตฺตานํปิ อภาเวน อปฺปสฺสุโต อยํ. อปฺปํ ๓-
กมฺมฏฺฐานํ ปน อุคฺคเหตฺวา อนุยุญฺชนฺโต พหุสฺสุโตว. พลิพทฺโทว
ชีรตีติ: ยถา หิ พลิพทฺโท ชีรมาโน วฑฺฒมาโน เนว มาตาปิตูนํ,
น เสสญาตกานํ อตฺถาย วฑฺฒติ, อถโข นิรตฺถกเมว ชีรติ;
เอวเมว อยมฺปิ น อุปชฺฌายวตฺตํ กโรติ, น อาจริยวตฺตํ,
น อาคนฺตุกวตฺตาทีนิ, น ภาวนามตฺตมฺปิ อนุยุญฺชติ, นิรตฺถกเมว
ชีรติ. มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺตีติ: ยถา พลิพทฺทสฺส "ยุคนงฺคลาทีนิ
วหิตุํ อสมตฺโถ เอโสติ อรญฺเญ วิสฺสฏฺฐสฺส ตตฺเถว วิจรนฺตสฺส
ขาทนฺตสฺส ปิวนฺตสฺส มํสานิ วฑฺฒนฺติ; เอวเมว อิมสฺสาปิ
อุปชฺฌายาทีหิ วิสฺสฏฺฐสฺส สงฺฆํ นิสฺสาย จตฺตาโร ปจฺจเย ลภิตฺวา
อุทรวิเรจนาทีนิ กตฺวา กายํ โปเสนฺตสฺส มํสานิ วฑฺฒนฺติ, ถูลสรีโร
หุตฺวา วิจรติ. ปญฺญา ตสฺสาติ: โลกิยโลกุตฺตรา ปนสฺส ปญฺญา
เอกงฺคุลิมตฺตาปิ น วฑฺฒติ. อรญฺเญ ปน คจฺฉลตาทีนิ วิย ๔-
@เชิงอรรถ: ๑. วเทสีติ. ยุตฺตตรํ.  ๒. สี. ยุ. วคฺคานํ.  ๓. อปฺปนฺติ อติเรกปเทน ภวิตพฺพํ.
@๔. สี. ยุ. วิยสฺส.
ฉทฺวารานิ นิสฺสาย ตณฺหา เจว นววิธมาโน จ วฑฺฒตีติ อตฺโถ.
         เทสนาวสาเน มหาชโน โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณีติ.
                    โลฬุทายิตฺเถรวตฺถุ.
                     ------------
                  ๘. ปฐมโพธิวตฺถุ. (๑๒๕)
       "อเนกชาติสํสารนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โพธิรุกฺขมูเล
นิสินฺโน อุทานวเสน อุทาเนตฺวา อปรภาเค อานนฺทตฺเถเรน ปุฏฺโฐ ๑-
กเถสิ.
     โส หิ โพธิรุกฺขมูเล นิสินฺโน, สุริเย อนตฺถงฺคเตเยว, มารพลํ
วิธมิตฺวา ปฐมยาเม ปุพฺเพนิวาสปฏิจฺฉาทกํ ตมํ ปทาเลตฺวา
มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธตฺวา ปจฺฉิมยาเม สตฺเตสุ การุญฺญตํ
ปฏิจฺจ ปจฺจยากาเร ญาณํ โอตาเรตฺวา ตํ อนุโลมปฏิโลมวเสน
สมฺมสนฺโต อรุณุคฺคมนเวลาย สห อจฺฉริเยหิ ๒- สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อเนเกหิ พุทฺธสตสหสฺเสหิ อวิชหิตํ อุทานํ
อุทาเนนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
      "อเนกชาติสํสารํ          สนฺธาวิสฺสํ อนิพฺพิสํ
       คหการํ คเวสนฺโต,       ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนํ;
       คหการก ทิฏฺโฐสิ,        ปุน เคหํ น กาหสิ,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อานนฺทตฺเถรสฺส อุทานคาถาวตฺถุ.  ๒. สี. ยุ. "สห อจฺฉริเยหีติ นตฺถิ.
       สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา,  คหกูฏํ วิสงฺขตํ,
       วิสงฺขารคตํ จิตฺตํ,        ตณฺหานํ ขยมชฺฌคาติ.
     ตตฺถ คหการํ คเวสนฺโตติ: อหํ อิมสฺส อตฺตภาวสงฺขาตสฺส
เคหสฺส การกํ ตณฺหาวฑฺฒกึ คเวสนฺโต, เยน ญาเณน สกฺกา โส
ทฏฺฐุํ ตสฺส โพธิญาณสฺสตฺถาย ทีปงฺกรปาทมูเล กตาภินีหาโร
เอตฺตกํ กาลํ อเนกชาติสํสารํ อเนกชาติสตสหสฺสสงฺขยํ อิมํ
สํสารวฏฺฏํ อนิพฺพิสํ ตํ ญาณํ อวินฺทนฺโต อลภนฺโตเยว สนฺธาวิสฺสํ
สํสรึ อปราปรํ อนุวิจรินฺติ อตฺโถ. ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนนฺติ อิทํ
คหการกคเวสนสฺส การณวจนํ. ยสฺมา ชราพฺยาธิมรณมิสฺสตาย
ชาติ นาเมสา ปุนปฺปุนํ อุปคนฺตุํ ทุกฺขา, น จ สา ตสฺมึ อทิฏฺเฐ
นิวตฺตติ; ตสฺมา ตํ คเวสนฺโต สนฺธาวิสฺสนฺติ อตฺโถ. ทิฏฺโฐสีติ:
สพฺพญฺญุตญาณํ ปฏิวิชฺฌนฺเตเนว มยา อิทานิ ทิฏฺโฐ อสิ. ปุน เคหนฺติ:
ปุน อิมสฺมึ สํสารวฏฺเฏ อตฺตภาวสงฺขาตํ มม เคหํ น กาหสิ.
สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคาติ: ตว สพฺพา อวเสสกิเลสผาสุกา มยา
ภคฺคา. คหกูฏํ วิสงฺขตนฺติ: อิมสฺส ตยา กตสฺส อตฺตภาวเคหสฺส
อวิชฺชาสงฺขาตํ กณฺณิกามณฺฑลํปิ มยา วิทฺธํสิตํ. วิสงฺขารคตํ
จิตฺตนฺติ: อิทานิ มม จิตฺตํ วิสงฺขารํ นิพฺพานํ อารมฺมณกรณวเสน คตํ
อนุปวิฏฺฐํ. ตณฺหานํ ขยมชฺฌคาติ: ตณฺหานํ ขยสงฺขาตํ
อรหตฺตํ อธิคโตสฺมีติ อตฺโถ.
                      ปฐมโพธิวตฺถุ.
                      -----------
               ๙. มหาธนเสฏฺฐิปุตฺตวตฺถุ. (๑๒๖)
       "อจริตฺวา พฺรหฺมจริยนฺติ: อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา อิสิปตเน
มิคทาเย วิหรนฺโต มหาธนเสฏฺฐิปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิ.
     โส กิร พาราณสิยํ อสีติโกฏิวิภเว กุเล นิพฺพตฺติ. อถสฺส
มาตาปิตโร จินฺเตสุํ "อมฺหากํ กุเล มหาโภคกฺขนฺโธ, ตํ ปุตฺตสฺส
โน หตฺเถ ฐเปตฺวา ยถาสุขํ ปริโภคํ กริสฺสาม, อญฺเญน กมฺเมน
กิจฺจํ นตฺถีติ; ตํ นจฺจคีตวาทิตมตฺตเมว สิกฺขาเปสุํ. ตสฺมึเยว
นคเร อญฺญสฺมึ อสีติโกฏิวิภเว กุเล เอกา ธีตาปิ นิพฺพตฺติ.
ตสฺสาปิ มาตาปิตโร ตเถว จินฺเตตฺวา ตํ นจฺจคีตวาทิตมตฺตเมว
สิกฺขาเปสุํ. เตสํ วยปฺปตฺตานํ อาวาหวิวาโห อโหสิ. อถ เนสํ
อปรภาเค มาตาปิตโร กาลมกํสุ. เทฺวอสีติโกฏิธนํ เอกสฺมึเยว
เคเห อโหสิ. เสฏฺฐิปุตฺโต ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ รญฺโญ อุปฏฺฐานํ
คจฺฉติ. อถ ตสฺมึ นคเร ธุตฺตา จินฺเตสุํ "สจายํ เสฏฺฐิปุตฺโต
สุราโสณฺโฑ ภวิสฺสติ, อมฺหากํ ผาสุกํ ภวิสฺสติ; อุคฺคณฺหาเปม นํ
สุราโสณฺฑภาวนฺติ. เต สุรํ อาทาย ขชฺชมํเส เจว โลณสกฺขรา จ
ทุสฺสนฺเต พนฺธิตฺวา มูลกนฺเท คเหตฺวา ตสฺส ราชกุลโต
อาคจฺฉนฺตสฺส มคฺคํ โอโลกยมานา นิสีทิตฺวา ตํ อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา สุรํ ปิวิตฺวา โลณสกฺขรํ มุเข ขิปิตฺวา มูลกนฺทํ ฑํสิตฺวา
"วสฺสสตํ ชีว สามิ เสฏฺฐิปุตฺต, ตํ นิสฺสาย มยํ ขาทนปิวนสมตฺถา
ภเวยฺยามาติ อาหํสุ. โส เตสํ วจนํ สุตฺวา ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตํ
จูฬุปฏฺฐากํ ปุจฺฉิ "กึ เอเต ปิวนฺตีติ. "เอกํ ปานกํ สามีติ.
"มนาปชาติกํ เอตนฺติ. "สามิ อิมสฺมึ ชีวโลเก อิมินา สทิสํ
ปาตพฺพยุตฺตกํ นาม นตฺถีติ. โส "เอวํ สนฺเต มยาปิ ปาตุํ
วฏฺฏตีติ โถกํ โถกํ อาหราเปตฺวา ปิวติ. อถสฺส น จิรสฺเสว.
เต ธุตฺตา ปิวนภาวํ ญตฺวา ตํ ปริวารยึสุ. คจฺฉนฺเต กาเล
ปริวาโร มหา อโหสิ. โส สเตนปิ สตทฺวเยนปิ สุรํ อาหราเปตฺวา
ปิวนฺโต อนุกฺกเมน นิสินฺนฏฺฐานาทีสุ กหาปณราสึ ฐเปตฺวา สุรํ
ปิวนฺโต "อิมินา มาลา อาหรถ, อิมินา คนฺธํ, อยํ คีเต เฉโก,
อยํ นจฺเจ, อยํ วาทิเต, อิมสฺส สหสฺสํ เทถ, อิมสฺส เทฺว
สหสฺสานีติ เอวํ วิกฺกีรนฺโต น จิรสฺเสว อตฺตโน สนฺตกํ อสีติโกฏิธนํ
เขเปตฺวา, "ขีณํ เต สามิ ธนนฺติ วุตฺเต, "กึ ภริยาย เม สนฺตกํ
นตฺถีติ, "อตฺถิ สามีติ, "เตนหิ ตํ อาหรถาติ, ตํปิ ตเถว เขเปตฺวา
อนุปุพฺเพน เขตฺตอารามุยฺยานโยคฺคาทิกํปิ อนฺตมโส ภาชนภณฺฑกํปิ
อตฺถรณปาวุรณนิสีทนํปิ สพฺพํ อตฺตโน สนฺตกํ วิกฺกีณิตฺวา ขาทิ.
อถสฺส มหลฺลกกาเลเยว ปริหีนโภคสฺส อตฺตโน เคหํ วิกฺกีณิตฺวา
คหิตเคหา นีหรึสุ. โส ภริยํ อาทาย ปรชนสฺส เคหภิตฺตึ นิสฺสาย
วสนฺโต กปาลขณฺฑํ อาทาย ภิกฺขาย จริตฺวา ชนสฺส อุจฺฉิฏฺฐภตฺตํ
ภุญฺชิตุํ อารภิ. อถ นํ เอกทิวสํ อาสนสาลาย ทฺวาเร ฐตฺวา
ทหรสามเณเรหิ ทียมานํ อุจฺฉิฏฺฐโภชนํ ปฏิคฺคณฺหนฺตํ ทิสฺวา
สตฺถา สิตํ ปาตฺวากาสิ. อถ นํ อานนฺทตฺเถโร สิตการณํ ปุจฺฉิ.
สตฺถา สิตการณํ กเถนฺโต "ปสฺสานนฺท อิมํ มหาธนเสฏฺฐิปุตฺตํ
อิมสฺมึเยว นคเร เทฺวอสีติโกฏิธนํ เขเปตฺวา ภริยํ อาทาย ภิกฺขาย
จรนฺตํ: สเจ หิ อยํ ปฐมวเย โภเค อเขเปตฺวา กมฺมนฺเต
ปโยชิสฺส, อิมสฺมึเยว นคเร อคฺคเสฏฺฐี อภวิสฺส, สเจ ปน
นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺส, อรหตฺตํ ปาปุณิสฺส, ภริยาปิสฺส อนาคามิผเล
ปติฏฺฐหิสฺส; สเจ มชฺฌิมวเย โภเค อเขเปตฺวา กมฺมนฺเต ปโยชิสฺส,
ทุติยเสฏฺฐี อภวิสฺส, นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชนฺโต อนาคามี อภวิสฺส,
ภริยาปิสฺส สกทาคามิผเล ปติฏฺฐหิสฺส; สเจ ปจฺฉิมวเย โภเค
อเขเปตฺวา กมฺมนฺเต ปโยชิสฺส, ตติยเสฏฺฐี อภวิสฺส, นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชนฺโตปิ สกทาคามี อภวิสฺส, ภริยาปิสฺส โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหิสฺส: อิทานิ ปเนส คิหิโภคาปิ ปริหีโน สามญฺญโตปิ
ปริหีโน; ปริหายิตฺวา จ ปน สุกฺขปลฺลเล โกญฺจสกุโณ วิย
ชาโตติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
        "อจริตฺวา พฺรหฺมจริยํ      อลทฺธา โยพฺพเน ธนํ
         ชิณฺณโกญฺจาวฌายนฺติ      ขีณมจฺเฉว ปลฺลเล.
         อจริตฺวา พฺรหฺมจริยํ      อลทฺธา โยพฺพเน ธนํ
         เสนฺติ จาปาติขีณาว      ปุราณานิ อนุตฺถุนนฺติ.
     ตตฺถ อจริตฺวาติ: พฺรหฺมจริยวาสํ อวสิตฺวา. โยพฺพเนติ:
อนุปฺปนฺเน วา โภเค อุปฺปาเทตุํ อุปฺปนฺเน วา โภเค อนุรกฺขิตุํ
สมตฺถกาเล ธนํปิ อลภิตฺวา. ขีณมจฺเฉติ: ๑- เต เอวรูปา พาลา
อุทกสฺส อภาวา ขีณมจฺเฉว ปลฺลเล ปริกฺขีณปตฺตา ชิณฺณโกญฺจา
วิย อวชฺฌายนฺติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ปลฺลเล อุทกสฺส อภาโว
@เชิงอรรถ: ๑. ขีณมจฺเฉ วาติ ยุตฺตตรํ. ญ. ว.
วิย หิ อิเมสํ วสนฏฺฐานสฺส อภาโว, มจฺฉานํ ขีณภาโว วิย
อิเมสํ โภคานํ อภาโว, ขีณปตฺตานํ โกญฺจานํ อุปฺปติตฺวา
คมนาภาโว วิย อิเมสํ อิทาเนว ชลปถถลปถาทีหิ โภเค สณฺฐเปตุํ
อสมตฺถภาโว; ตสฺมา เอเต ขีณปตฺตา โกญฺจา วิย เอตฺเถว
นิปชฺชิตฺวา อวชฺฌายนฺตีติ. จาปาติขีณาวาติ: จาปโต อติขีณา
จาปวินิมุตฺตาติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยถา จาปวินิมุตฺตา
สรา ยถาเวคํ คนฺตฺวา ปติตา, คเหตฺวา อุกฺขิปนฺเต อสติ, ตตฺเถว
อุปจิกานํ ภตฺตํ โหนฺติ; เอวํ อิเมปิ ตโย วเย อติกฺกนฺตา อิทานิ
อตฺตานํ อุทฺธริตุํ อสมตฺถตาย มรณํ อุปคมิสฺสนฺติ; เตน วุตฺตํ
"เสนฺติ จาปาติขีณาวาติ. ปุราณานิ อนุตฺถุนนฺติ: อิติ อมฺเหหิ
ขาทิตํ, อิติ ปีตนฺติ ปุพฺเพ กตานิ ขาทิตปีตนจฺจคีตวาทิตาทีนิ
อนุตฺถุนนฺตา [๑]- อนุโสจนฺตา เสนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                   มหาธนเสฏฺฐิปุตฺตวตฺถุ.
                  ชราวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    เอกาทสโม วคฺโค.
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๒ หน้า ๙๑-๑๒๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=22&A=1836&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=22&A=1836&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=21              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=662              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=657              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=657              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]