อรรถกถาเล่มที่ ๒๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๖ อตฺต-โกธวคฺค

                    ๑๖. ปิยวคฺควณฺณนา
                        -------
                 ๑. ตโยปพฺพชิตวตฺถุ. (๑๖๕)
      "อโยเค ยุญฺชมตฺตานนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ. สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ตโย ปพฺพชิเต อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิร เอกสฺมึ กุเล มาตาปิตูนํ เอกปุตฺตโกว
อโหสิ ปิโย มนาโป. โส เอกทิวสํ เคเห นิมนฺติตานํ ภิกฺขูนํ
อนุโมทนํ กโรนฺตานํ ธมฺมกถํ สุตฺวา ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา
มาตาปิตโร ปพฺพชฺชํ ยาจิ. เต นานุชานึสุ. อถสฺส เอตทโหสิ
"อหํ มาตาปิตูนํ อปสฺสนฺตานํเยว พหิ คนฺตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ.
อถสฺส ปิตา พหิ นิกฺขมนฺโต "อิมํ รกฺเขยฺยาสีติ มาตรํ ปฏิจฺฉาเปสิ,
มาตา พหิ นิกฺขมนฺตี ปิตรํ ปฏิจฺฉาเปสิ. อถสฺเสกทิวสํ ปิตริ
พหิ คเต มาตา "ปุตฺตํ รกฺขิสฺสามีติ เอกํ ทฺวารพาหํ นิสฺสาย
เอกํ ปาเทหิ อุปฺปีเฬตฺวา ฉมายํ นิสินฺนา สุตฺตํ กนฺตติ. โส
"อิมํ วญฺเจตฺวา คมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "อมฺม โถกํ ตาว
อเปหิ, สรีรวลญฺชํ กริสฺสามีติ วตฺวา ตาย ปาเท สมฺมิญฺชิเต,
นิกฺขมิตฺวา เวเคน วิหารํ คนฺตฺวา ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา "ปพฺพาเชถ
มํ ภนฺเตติ ยาจิตฺวา เตสํ สนฺติเก ปพฺพชิ. อถสฺส ปิตา อาคนฺตฺวา
มาตรํ ปุจฺฉิ "กหํ เม ปุตฺโตติ. "สามิ อิทานิ อิมสฺมึ ปเทเส
อโหสีติ. โส "กหํ นุ โข เม ปุตฺโตติ โอโลเกนฺโต ตํ
อทิสฺวา "วิหารํ คโต ภวิสฺสตีติ วิหารํ คนฺตฺวา ปุตฺตํ ปพฺพชิตํ
ทิสฺวา กนฺทิตฺวา โรทิตฺวา "ตาต กึ มํ นาเสสีติ วตฺวา "มม
ปุตฺเต ปพฺพชิเต อหํ อิทานิ เคเห กึ กริสฺสามีติ สยํปิ ภิกฺขูนํ
สนฺติเก ปพฺพชิ. อถสฺส มาตา "กึ นุ โข เม ปุตฺโต จ ปติ
จ จิรายนฺติ, กจฺจิ วิหารํ คนฺตฺวา ปพฺพชิตาติ เต โอโลเกนฺตี
วิหารํ คนฺตฺวา อุโภปิ ปพฺพชิเต ทิสฺวา "อิเมสํ ปพฺพชิตกาเล
มม เคเหน โก อตฺโถติ สยํปิ ภิกฺขุนูปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชิ.
เต ปพฺพชิตฺวาปิ วินา ภวิตุํ น สกฺโกนฺติ, วิหาเรปิ ภิกฺขุนูปสฺสเยปิ
เอกโต ว นิสีทิตฺวา สลฺลปนฺตา ทิวสํ วีตินาเมนฺติ. เตน ภิกฺขูปิ
ภิกฺขุนิโยปิ อุพฺพาฬฺหา โหนฺติ. อเถกทิวสํ ภิกฺขู เนสํ กิริยํ สตฺถุ
อาโรเจสุํ. สตฺถา เต ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตุมฺเห เอวํ
กโรถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "สจฺจนฺติ วุตฺเต, "กสฺมา เอวํ กโรถ? น
หิ เอส ปพฺพชิตานํ โยโคติ. "ภนฺเต วินา ภวิตุํ น สกฺโกมาติ.
"ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย เอวํ กรณํ นาม น ยุตฺตํ, ปิยานํ
หิ อทสฺสนํ อปฺปิยานญฺจ ทสฺสนํ ทุกฺขเมว; ตสฺมา สตฺเตสุ เจว
สงฺขาเรสุ จ กญฺจิ ปิยํ วา อปฺปิยํ วา กาตุํ น วฏฺฏตีติ
วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
        "อโยเค ยุญฺชมตฺตานํ     โยคสฺมิญฺจ อโยชยํ
         อตฺถํ หิตฺวา ปิยคฺคาหี    ปิเหตตฺตานุโยคินํ
         มา ปิเยหิ สมาคญฺฉิ     อปฺปิเยหิ กุทาจนํ,
         ปิยานํ อทสฺสนํ ทุกฺขํ     อปฺปิยานญฺจ ทสฺสนํ;
         ตสฺมา ปิยํ น กยิราถ,   ปิยาปาโย หิ ปาปโก,
         คนฺถา เตสํ น วิชฺชนฺติ,  เยสํ นตฺถิ ปิยาปิยนฺติ.
      ตตฺถ "อโยเคติ: อยุญฺชิตพฺเพ อโยนิโสมนสิกาเร.
เวสิยาโคจราทิเภทสฺส หิ ฉพฺพิธสฺส อโคจรสฺส เสวนํ อิธ
อโยนิโสมนสิกาโร นาม, ตสฺมึ อโยนิโสมนสิกาเร อตฺตานํ ยุญฺชนฺโตติ
อตฺโถ. โยคสฺมินฺติ: ตพฺพิปริเต จ โยนิโสมนสิกาเร อยุญฺชนฺโต.
อตฺถํ หิตฺวาติ: ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย อธิสีลาทิสิกฺขาตฺตยํ
อตฺโถ นาม, ตํ อตฺถํ หิตฺวา. ปิยคฺคาหีติ: ปญฺจกามคุณสงฺขาตํ
ปิยเมว คณฺหนฺโต. ปิเหตตฺตานุโยคินนฺติ: ตาย ปฏิปตฺติยา
สาสนโต จุโต คิหิภาวํ ปตฺวา ปจฺฉา, เย อตฺตานุโยคํ
อนุยุญฺชนฺตา สีลาทีนิ สมฺปาเทตฺวา เทวมนุสฺสานํ สนฺติกา สกฺการํ
ลภนฺติ, เตสํ ปิเหติ "อโห วตาหํปิ เอวรูโป อสฺสนฺติ อิจฺฉตีติ
อตฺโถ. มา ปิเยหีติ: ปิเยหิ สตฺเตหิ วา สงฺขาเรหิ วา กุทาจนํ
เอกกฺขณํปิ น สมาคจฺเฉยฺย, ตถา อปฺปิเยหิ. กึการณา? ปิยานํ
หิ วิโยควเสน อทสฺสนํ อปฺปิยานญฺจ อุปสงฺกมนวเสน ทสฺสนํ
ทุกฺขํ. ตสฺมาติ: ยสฺมา อิทํ อุภยํปิ ทุกฺขํ, ตสฺมา กญฺจิ สตฺตํ
วา สงฺขารํ วา ปิยํ นาม น กเรยฺย. ปิยาปาโยติ: ปิเยหิ อปาโย
วิโยโค. ปาปโกติ: ลามโก. คนฺถา เตสํ น วิชฺชนฺตีติ: เยสํ
ปิยํ นตฺถิ, เตสํ อภิชฺฌา กายคนฺโถ ปหียติ; เยสํ อปฺปิยํ นตฺถิ,
เตสํ พฺยาปาโท กายคนฺโถ ปหียติ; เตสุ ปน ทฺวีสุ ปหีเนสุ
เสสคนฺถาปิ ปหีนา นาม โหนฺติ; ตสฺมา ปิยํ วา อปฺปิยํ วา
น กาตพฺพนฺติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. เต ปน
ตโย ชนา "มยํ วินา ภวิตุํ น สกฺโกมาติ วิพฺภมิตฺวา เคหเมว
อคมํสูติ.
                     ตโยปพฺพชิตวตฺถุ.
                      -----------
                ๒. อญฺญตรกุฏุมฺพิกวตฺถุ. (๑๖๖)
      "ปิยโต ชายเตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อญฺญตรํ กุฏุมฺพิกํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส หิ อตฺตโน ปุตฺเต กาลกเต ปุตฺตโสกาภิภูโต อาฬาหนํ
คนฺตฺวา โรทติ. ปุตฺตโสกํ สนฺธาเรตุํ น สกฺโกติ. สตฺถา ปจฺจูสกาเล
โลกํ โวโลเกนฺโต ตสฺส โสตาปตฺติมคฺคสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา
ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต เอกํ ปจฺฉาสมณํ คเหตฺวา ตสฺส เคหทฺวารํ
อคมาสิ. โส สตฺถุ อาคตภาวํ สุตฺวา "มยา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ
กาตุกาโม ภวิสฺสตีติ สตฺถารํ เคหํ ปเวเสตฺวา เคหมชฺเฌ อาสนํ
ปญฺญเปตฺวา สตฺถริ นิสินฺเน อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา "กึ นุ โข อุปาสก ทุกฺขิโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา,
เตน ปุตฺตวิโยคทุกฺเข อาโรจิเต "อุปาสก มา จินฺตยิ, อิทํ
มรณํ นาม น เอกสฺมึ ฐาเน, น จ เอกสฺเสว โหติ; ยาวตา
ปน ภวปฺปวตฺติ ๑- นาม อตฺถิ, สพฺพสตฺตานํ มรณํ โหติเยว;
เอกสงฺขาโรปิ นิจฺโจ นาม นตฺถิ; ตสฺมา `มรณธมฺมํ มตํ,
ภิชฺชนธมฺมํ ภินฺนนฺติ โยนิโส ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ, น โสจิตพฺพํ;
โปราณกปณฺฑิตา หิ ปิยปุตฺตสฺส มตกาเล `มรณธมฺมํ มตํ,
ภิชฺชนธมฺมํ ภินฺนนฺติ โสกํ อกตฺวา มรณสฺสติเมว ภาวยึสูติ
วตฺวา "ภนฺเต เก ปณฺฑิตา เอวํ อกํสุ; กทา จ อกํสุ; อาจิกฺขถ
เมติ ยาจิโต ตสฺสตฺถสฺส ปกาสนตฺถํ อตีตํ อาหริตฺวา
        "อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ        หิตฺวา คจฺฉติ สนฺตนุํ,
         เอวํ สรีเร นิพฺโภเค     เปเต กาลกเต สติ,
         ฑยฺหมาโน น ชานาติ     ญาตีนํ ปริเทวิตํ,
         ตสฺมา เอตํ น โสจามิ,   คโต โส ตสฺส ยา คตีติ
อิมํ ปญฺจกนิปาเต อุรคชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา "เอวํ ปุพฺเพ ปณฺฑิตา
ปิยปุตฺเต กาลกเต, ยถา เอตรหิ ตฺวํ กมฺมนฺเต วิสฺสชฺเชตฺวา
นิราหาโร โรทนฺโต วิจรสิ, ตถา อวิจริตฺวา มรณสฺสติภาวนาวเสน
โสกํ อกตฺวา อาหารํ ปริภุญฺชึสุ กมฺมนฺตญฺจ อธิฏฺฐหึสุ;
ตสฺมา `ปิยปุตฺโต เม กาลกโตติ มา จินฺตยิ, อุปฺปชฺชมาโน หิ
โสโก วา ภยํ วา ปิยเมว นิสฺสาย อุปฺปชฺชตีติ วตฺวา อิมํ
คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ภวุปฺปตฺติ.
@๒. ขุ. ชา. ปญฺจ. ๒๗/๑๖๗. ตทฏฺฐกถา. ๔/๔๓๐.
        "ปิยโต ชายเต โสโก,    ปิยโต ชายเต ภยํ,
         ปิยโต วิปฺปมุตฺตสฺส       นตฺถิ โสโก, กุโต ภยนฺติ.
      ตตฺถ "ปิยโตติ: วฏฺฏมูลโก หิ โสโก วา ภยํ วา
อุปฺปชฺชมานํ ปิยเมว สตฺตํ วา สงฺขารํ วา นิสฺสาย อุปฺปชฺชติ,
ตโต ปน วิปฺปมุตฺตสฺส อุภยํเปตํ นตฺถีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน กุฏุมฺพิโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตานํ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                    อญฺญตรกุฏุมฺพิกวตฺถุ.
                      -----------
               ๓. วิสาขาอุปาสิกาวตฺถุ. (๑๖๗)
      "เปมโต ชายเตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
วิสาขํ อุปาสิกํ อารพฺภ กเถสิ.
      สา กิร ปุตฺตสฺส ธีตรํ สุทตฺตึ นาม กุมาริกํ อตฺตโน
ฐาเน ฐเปตฺวา เคเห ภิกฺขุสงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจํ กาเรสิ. สา
อปเรน สมเยน กาลมกาสิ. สา ตสฺสา สรีรนิกฺเขปํ กาเรตฺวา
โสกํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี ทุกฺขินี ทุมฺมนา ๑- สตฺถุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา "กึ นุ โข
ตฺวํ วิสาเข ทุกฺขินี ทุมฺมนา อสฺสุมุขา โรทมานา นิสินฺนาสีติ
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ สีหลโปตฺถเก `อสฺสุมุขา รุทมานาติ ทิสฺสติ.
อาห. สา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา "ปิยา เม ภนฺเต สา กุมาริกา
วตฺตสมฺปนฺนา, อิทานิ ตถารูปํ น ปสฺสามีติ อาห. "กิตฺตกา
ปน วิสาเข สาวตฺถิยํ มนุสฺสาติ. "ภนฺเต ตุมฺเหหิเยว เม กถิตํ
`สาวตฺถิยํ สตฺต ชนโกฏิโยติ. "สเจ ปนายํ เอตฺตโก ชโน ตว
นตฺตาย ๑- สทิโส ภเวยฺย, อิจฺเฉยฺยาสิ นนฺติ. "อาม ภนฺเตติ.
"กตี ปน ชนา สาวตฺถิยํ เทวสิกํ กาลํ กโรนฺตีติ. "พหู
ภนฺเตติ. "นนุ เอวํ สนฺเต ตว โสจนกาโล น ภเวยฺย, รตฺตินฺทิวํ
โรทนฺตีเยว วิจเรยฺยาสีติ. "โหตุ ภนฺเต, ญาตํ มยาติ. อถ นํ
สตฺถา "เตนหิ มา โสจิ, โสโก วา ภยํ วา เปมโต ชายตีติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "เปมโต ชายเต โสโก,     เปมโต ชายเต ภยํ;
         เปมโต วิปฺปมุตฺตสฺส        นตฺถิ โสโก, กุโต ภยนฺติ.
      ตตฺถ "เปมโตติ: ปุตฺตธีตาทีสุ กตํ เปมเมว นิสฺสายาติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    วิสาขาอุปาสิกาวตฺถุ.
                     ------------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ทตฺตาย.
                   ๔. ลิจฺฉวิวตฺถุ. (๑๖๘)
      "รติยา ชายเตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลึ นิสฺสาย
กูฏาคารสาลายํ วิหรนฺโต ลิจฺฉวี อารพฺภ กเถสิ.
      เต กิร เอกสฺมึ ฉณทิวเส อญฺญมญฺญํ อสทิเสหิ อลงฺกาเรหิ
อลงฺกตา อุยฺยานคมนตฺถาย นครา นิกฺขมึสุ. สตฺถา ปิณฺฑาย
ปวิสนฺโต เต ทิสฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ "ปสฺสถ ภิกฺขเว ลิจฺฉวิโน,
เยหิ เทวา ตาวตึสา น ทิฏฺฐปุพฺพา, เต อิเม โอโลเกนฺตูติ
วตฺวา นครํ ปาวิสิ. เตปิ อุยฺยานํ คจฺฉนฺตา เอกํ นครโสภินึ
อิตฺถึ อาทาย คนฺตฺวา ตํ นิสฺสาย อิสฺสาภิภูตา อญฺญมญฺญํ
ปหริตฺวา โลหิตํ นทึ วิย ปวตฺตยึสุ. อถ เน มญฺเจหิ อาทาย
อุกฺขิปิตฺวา อาคมึสุ. สตฺถาปิ กตภตฺตกิจฺโจ นครา นิกฺขมิ.
ภิกฺขู ลิจฺฉวิโน ตถา นียมาเน ทิสฺวา สตฺถารํ อาหํสุ "ภนฺเต
ลิจฺฉวิราชาโน ปาโตว อลงฺกตปฺปฏิยตฺตา เทวา วิย นครา
นิกฺขมิตฺวา อิทานิ เอกํ อิตฺถึ นิสฺสาย อิมํ พฺยสนํ ปตฺตาติ.
สตฺถา "ภิกฺขเว โสโก วา ภยํ วา อุปฺปชฺชมานํ รตึ นิสฺสาย
อุปฺปชฺชติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "รติยา ชายเต โสโก,     รติยา ชายเต ภยํ;
         รติยา วิปฺปมุตฺตสฺส        นตฺถิ โสโก, กุโต ภยนฺติ.
      ตตฺถ "รติยาติ: ปญฺจกามคุณรติโต, ตํ นิสฺสายาติ อตฺโถ.
เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                       ลิจฺฉวิวตฺถุ.
                        ------
               ๕. อนิตฺถิคนฺธกุมารวตฺถุ. (๑๖๙)
      "กามโต ชายเตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อนิตฺถิคนฺธกุมารํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร พฺรหฺมโลกา จุตสตฺโต สาวตฺถิยํ มหาโภคกุเล
นิพฺพตฺโต ชาตทิวสโต ปฏฺฐาย อิตฺถีสมีปํ อุปคนฺตุํ น อิจฺฉติ,
อิตฺถิยา คยฺหมาโน โรทติ, วตฺถจุมฺพิตเกน ๑- นํ คเหตฺวา ถญฺญํ
ปาเยติ. โส วยปฺปตฺโต มาตาปิตูหิ "ตาต อาวาหนฺเต กริสฺสามาติ
วุตฺเต, "น เม อิตฺถิยา อตฺโถติ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุนปฺปุนํ ยาจิยมาโน
ปญฺจสเต สุวณฺณกาเร ปกฺโกสาเปตฺวา รตฺตสุวณฺณสฺส นิกฺขสหสฺสํ
ทาเปตฺวา อติวิย ปาสาทิกํ ฆนโกฏฺฏิมํ อิตฺถีรูปํ กาเรตฺวา, ปุน
มาตาปิตูหิ "ตาต ตยิ อาวาหํ อกโรนฺเต กุลวํโส นปฺปติฏฺฐหิสฺสติ,
กุมาริกนฺเต อาเนสฺสามาติ วุตฺเต, "เตนหิ สเจ เม เอวรูปํ
กุมาริกํ อาเนสฺสถ, กริสฺสามิ โว วจนนฺติ ตํ สุวณฺณรูปกํ
ทสฺเสสิ. อถสฺส มาตาปิตโร อภิญฺญาเต พฺราหฺมเณ
ปกฺโกสาเปตฺวา "อมฺหากํ ปุตฺโต มหาปุญฺโญ, อวสฺสํ อิมินา
สทฺธึ กตปุญฺญา กุมาริกา ภวิสฺสติ; คจฺฉถ, อิมํ สุวณฺณรูปกํ
คเหตฺวา เอวรูปํ กุมาริกํ อาหรถาติ ปหิณึสุ. เต "สาธูติ จาริกํ
จรนฺตา มทฺทรฏฺเฐ สาคลนครํ คตา.
     ตสฺมึ จ นคเร เอกา โสฬสวสฺสุทฺเทสิกา อภิรูปา กุมาริกา
อโหสิ. ตํ มาตาปิตโร สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริมตเล
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. วตฺถจุมฺพฏเกน.
วาเสสุํ. เตปิ โข พฺราหฺมณา "สเจ อิธ เอวรูปา กุมาริกา
ภวิสฺสติ, อิมํ ทิสฺวา `อยํ อสุกกุลสฺส ธีตา วิย อภิรูปาติ
วกฺขนฺตีติ ตํ สุวณฺณรูปกํ ติตฺถมคฺเค ฐเปตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ. อถสฺสา กุมาริกาย ธาตี ตํ กุมาริกํ นหาเปตฺวา สยํปิ
นหายิตุกามา หุตฺวา ติตฺถํ ๑- อาคตา ตํ รูปกํ ทิสฺวา "ธีตา
เมติ สญฺญาย "อโห ทุพฺพินีตาสิ, อิทาเนวาหํ ตํ นหาเปตฺวา
นิกฺขนฺตา, ตฺวํ มยา ปุเรตรํ อิธาคตาสีติ หตฺเถน ปหริตฺวา
ถทฺธภาวญฺเจว นิพฺพิการญฺจ ญตฺวา "อยํ มม ธีตาติ สญฺญํ
อกาสึ, กินฺนาเมตนฺติ อาห. อถ นํ เต พฺราหฺมณา "เอวรูปา
เต อมฺม ธีตาติ ปุจฺฉึสุ. "อยํ มม ธีตุ สนฺติเก กึ อคฺฆตีติ.
"เตนหิ เต ธีตรํ อมฺหากํ ทสฺเสหีติ. สา เตหิ สทฺธึ เคหํ คนฺตฺวา
สามิกานํ อาโรเจสิ. เต พฺราหฺมเณหิ สทฺธึ กตปฺปฏิสมฺโมทนา
ธีตรํ โอตาเรตฺวา เหฏฺฐาปาสาเท สุวณฺณรูปกสฺส สนฺติเก ฐเปสุํ.
สุวณฺณรูปกํ นิปฺปภํ อโหสิ. พฺราหฺมณา ตํ เตสํ ทตฺวา กุมาริกํ
ปฏิจฺฉาเปตฺวา คนฺตฺวา อนิตฺถิคนฺธกุมารสฺส มาตาปิตูนํ อาโรจยึสุ.
เต ตุฏฺฐมานสา "คจฺฉถ, ตํ สีฆํ อาเนถาติ มหนฺเตน สกฺกาเรน
ปหิณึสุ. กุมาโรปิ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "กาญฺจนรูปกโตปิ กิร
อภิรูปตรา ทาริกา อตฺถีติ สวนวเสน สิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา "สีฆํ
อาเนถาติ อาห. สาปิ โข ยานํ อาโรเปตฺวา อานียมานา
อติสุขุมาลตาย ยานานุฆาเตน สมุปฺปาทิตวาตโรคา อนฺตรามคฺเคเยว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ตตฺถ.
กาลมกาสิ. กุมาโรปิ "อาคตาติ นิรนฺตรํ ปุจฺฉติ. ตสฺส อติสิเนเหน
ปุจฺฉนฺตสฺส สหสาว อนาโรเจตฺวา กติปาหํ วิกฺเขปํ กตฺวา ตมตฺถํ
อาโรจยึสุ. โส "ตถารูปาย นาม อิตฺถิยา สทฺธึ สมาคมํ นาลตฺถนฺติ
อุปฺปนฺนโทมนสฺโส ปพฺพเตน วิย โสกทุกฺเขน อชฺโฌตฺถโฏ อโหสิ.
สตฺถา ตสฺส อุปฺนิสฺสยํ ทิสฺวา ปิณฺฑาย จรนฺโต ตํ เคหทฺวารํ
อคมาสิ. อถสฺส มาตาปิตโร สตฺถารํ อนฺโตเคหํ ปเวเสตฺวา
สกฺกจฺจํ ปริวิสึสุ. สตฺถา ภตฺตกิจฺจาวสาเน "กหํ อนิตฺถิคนฺธกุมาโรติ
ปุจฺฉิ. "เอส ภนฺเต อาหารุปจฺเฉทํ กตฺวา อนฺโตคพฺเภ นิปนฺโนติ.
"ปกฺโกสถ นนฺติ. โส อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิตฺวา, สตฺถารา "กึ นุ โข เต กุมาร พลวโสโก อุปฺปนฺโนติ
วุตฺเต, "อาม ภนฺเต, `เอวรูปา นาม อิตฺถี อนฺตรามคฺเค กาลกตาติ
สุตฺวา พลวโสโก เม อุปฺปนฺโน, ภตฺตํปิ เม นจฺฉาเทตีติ อาห.
อถ นํ สตฺถา อาห "ชานาสิ ปน ตฺวํ กุมาร `กินฺเต นิสฺสาย
โสโก อุปฺปนฺโนติ. "น ชานามิ ภนฺเตติ. "กามํ นิสฺสาย เต
กุมาร พลวโสโก อุปฺปนฺโน, โสโก วา หิ ภยํ วา กามํ
นิสฺสาย อุปฺปชฺชตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "กามโต ชายเต โสโก,       กามโต ชายเต ภยํ;
         กามโต วิปฺปมุตฺตสฺส          นตฺถิ โสโก, กุโต ภยนฺติ.
      ตตฺถ "กามโตติ: วตฺถุกามกฺกิเลสกามโต, ทุพฺพิธํเปตํ กามํ
นิสฺสาย ชายตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน อนิตฺถิคนฺธกุมาโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ.
                    อนิตฺถิคนฺธกุมารวตฺถุ.
                     ------------
               ๖. อญฺญตรพฺราหฺมณวตฺถุ. (๑๗๐)
      "ตณฺหาย ชายเตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อญฺญตรํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร มิจฺฉาทิฏฺฐิโก เอกทิวสํ นทีตีรํ คนฺตฺวา เขตฺตํ
โสเธติ. สตฺถา ตสฺส อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ทิสฺวา ตสฺส สนฺติกํ
อคมาสิ. โส สตฺถารํ ทิสฺวาปิ สามีจิกมฺมํ อกตฺวาว ตุณฺหี
อโหสิ. อถ นํ สตฺถา ปุเรตรํ อาลปิตฺวา "พฺราหฺมณ กึ
กโรสีติ อาห. "เขตฺตํ โภ โคตม โสเธมีติ. สตฺถา เอตฺตกเมว
วตฺวา คโต, ปุนทิวเสปิ ตสฺส เขตฺตํ กสิตุํ อาคตสฺส สนฺติกํ
คนฺตฺวา "พฺราหฺมณ กึ กโรสีติ ปุจฺฉิตฺวา "เขตฺตํ กสามิ โภ
โคตมาติ สุตฺวา ปกฺกามิ, ปุนทิวสาทีสุปิ ตเถว คนฺตฺวา ปุจฺฉิตฺวา
"โภ โคตม เขตฺตํ วปามิ นิทฺเธมิ รกฺขามีติ สุตฺวา ปกฺกามิ.
อถ นํ เอกทิวสํ พฺราหฺมโณ อาห "โภ โคตม ตฺวํ เขตฺตํ
โสธนทิวสโต ปฏฺฐาย อาคโต, สเจ เม สสฺสํ สมฺปชฺชิสฺสติ,
ตุยฺหํปิ สํวิภาคํ กริสฺสามิ, ตุยฺหํ อทตฺวา สยํ น ขาทิสฺสามิ;
อิโตทานิ ปฏฺฐาย ตฺวํ มม สหาโยติ. อถสฺส อปเรน สมเยน
สสฺสํ สมฺปชฺชิ. ตสฺส "สมฺปนฺนํ เม สสฺสํ, เสฺวทานิ
ลายาเปสฺสามีติ ลายนตฺถํ กตสพฺพกิจฺจสฺส รตฺตึ มหาเมโฆ วสฺสิตฺวา
สพฺพํ สสฺสํ หริ. เขตฺตํ ตจฺเฉตฺวา ฐปิตสทิสํ อโหสิ. สตฺถา
ปน ปฐมทิวสํเยว "ตํ สสฺสํ น สมฺปชฺชิสฺสตีติ อญฺญาสิ.
พฺราหฺมโณ ปาโตว "เขตฺตํ โอโลเกสฺสามีติ คโต ตุจฺฉํ
เขตฺตํ ทิสฺวา อุปฺปนฺนพลวโสโก จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม มม
เขตฺตํ โสธนกาลโต ปฏฺฐาย อาคโต, อหํปิ ตํ `อิมสฺมึ สสฺเส
นิปฺผนฺเน ตุยฺหํปิ สํวิภาคํ กริสฺสามิ, ตุยฺหํ อทตฺวา สยํ น
ขาทิสฺสามิ, อิโตทานิ ตฺวํ มม สหาโยติ อวจํ, โสปิ เม มโนรโถ
มตฺถกํ น ปาปุณีติ. โส อาหารุปจฺเฉทํ กตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิ.
อถสฺส สตฺถา เคหทฺวารํ อคมาสิ. โส สตฺถุ อาคมนํ สุตฺวา
"สหายํ เม อาเนตฺวา อิธ นิสีทาเปถาติ อาห. ปริชโน ตถา
อกาสิ. สตฺถา นิสีทิตฺวา "กหํ พฺราหฺมโณติ ปุจฺฉิตฺวา, "คพฺเภ
นิปนฺโนติ วุตฺเต, "ปกฺโกสถ นนฺติ ปกฺโกสาเปตฺวา, อาคนฺตฺวา
เอกมนฺตํ นิสินฺนํ อาห "กึ พฺราหฺมณาติ. "โภ โคตม ตุมฺเห
มม เขตฺตํ โสธนทิวสโต ปฏฺฐาย อาคตา, อหํปิ `สสฺเส นิปฺผนฺเน
ตุมฺหากํปิ สํวิภาคํ กริสฺสามีติ อวจํ, โส เม มโนรโถ น
นิปฺผนฺโน, เตน เม โสโก อุปฺปนฺโน, ภตฺตํปิ เม นจฺฉาเทตีติ.
อถ นํ สตฺถา "ชานาสิ ปน พฺราหฺมณ `กินฺเต นิสฺสาย โสโก
อุปฺปนฺโนติ ปุจฺฉิตฺวา, "น ชานามิ โภ โคตม, ตฺวํ ปน
ชานาสีติ วุตฺเต, "อาม พฺราหฺมณ, อุปฺปชฺชมาโน หิ โสโก
วา ภยํ วา ตณฺหํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ตณฺหาย ชายเต โสโก,     ตณฺหาย ชายเต ภยํ;
         ตณฺหาย วิปฺปมุตฺตสฺส        นตฺถิ โสโก, กุโต ภยนฺติ.
      ตตฺถ "ตณฺหายาติ: ฉทฺวาริกตณฺหาย, เอตํ ตณฺหํ นิสฺสาย
อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ.
        เทสนาวสาเน พฺราหฺมโณ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ.
                    อญฺญตรพฺราหฺมณวตฺถุ.
                     ------------
                ๗. ปญฺจสตทารกวตฺถุ. (๑๗๑)
      "สีลทสฺสนสมฺปนฺนนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน
วิหรนฺโต อนฺตรามคฺเค ปญฺจสเต ทารเก อารพฺภ กเถสิ.
      เอกทิวสํ หิ สตฺถา อสีติมหาเถเรหิ สทฺธึ ปญฺจสตภิกฺขุ-
ปริวาโร ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต เอกสฺมึ ฉณทิวเส ปญฺจสเต
ทารเก ปูวปจฺฉิโย อุกฺขิปาเปตฺวา ๑- นครา นิกฺขมฺม อุยฺยานํ
คจฺฉนฺเต อทฺทส. เตปิ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปกฺกมึสุ. เอกํ ภิกฺขุํปิ
"ปูวํ คณฺหถาติ น วทึสุ. สตฺถา เตสํ คตกาเล ภิกฺขู อาห
"ขาทิสฺสถ ภิกฺขเว ปูเวติ. "กหํ ภนฺเต ปูวาติ. "กึ น ปสฺสถ
ทารเก ปูวปจฺฉิโย อุกฺขิปาเปตฺวา ๒- อติกฺกนฺเตติ. "ภนฺเต เอวรูปา
นาม ทารกา กสฺสจิ ปูวํ น เทนฺตีติ. "ภิกฺขเว กิญฺจาปิ เอเต
มํ วา ตุมฺเห วา ปูเวหิ น นิมนฺตยึสุ, ปูวสามิโก ปน ภิกฺขุ
ปจฺฉโต อาคจฺฉติ, ปูเว ขาทิตฺวาว คนฺตุํ วฏฺฏตีติ. พุทฺธานํ
หิ เอกปุคฺคเลปิ อิสฺสา วา ปโทโส วา นตฺถิ; ตสฺมา อิมํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒. "อุกฺขิปิตฺวาติ ปเทน ภวิตพฺพํ.
วตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ อาทาย เอกสฺมึ รุกฺขมูเล ฉายาย นิสีทิ. ทารกา
มหากสฺสปตฺเถรํ ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนหา
ปีติเวเคน ปริปุณฺณสรีรา หุตฺวา ปจฺฉิโย โอตาเรตฺวา เถรํ
ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปูเว ปจฺฉีหิ สทฺธึเยว อุกฺขิปิตฺวา
"คณฺหถ ภนฺเตติ เถรํ วทึสุ. อถ เน เถโร อาห "เอส สตฺถา
ภิกฺขุสงฺฆํ คเหตฺวา รุกฺขมูเล นิสินฺโน, ตุมฺเห เทยฺยธมฺมํ อาทาย
คนฺตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส สํวิภาคํ กโรถาติ. เต "สาธุ ภนฺเตติ
นิวตฺติตฺวา เถเรน สทฺธึเยว คนฺตฺวา ปูเว ทตฺวา โอโลกยมานา
เอกมนฺเต ฐตฺวา ปริโภคาวสาเน อุทกํ อทํสุ. ภิกฺขู อุชฺฌายึสุ
"ทารเกหิ มุโขโลกเนน ภิกฺขา ทินฺนา, สมฺมาสมฺพุทฺธํ วา มหาเถเร
วา ปูเวหิ อปุจฺฉิตฺวา มหากสฺสปตฺเถรํ ทิสฺวา ปูเว ปจฺฉีหิ สทฺธึเยว
อาทาย อาคมึสูติ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว มม ปุตฺเตน
มหากสฺสเปน สทิโส ภิกฺขุ เทวมนุสฺสานํ ปิโย โหติ, ตสฺส
จตุปฺปจฺจยปูชํ กโรนฺติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "สีลทสฺสนสมฺปนฺนํ        ธมฺมฏฺฐํ สจฺจวาทินํ
         อตฺตโน กมฺมกุพฺพานํ     ตํ ชโน กุรุเต ปิยนฺติ.
      ตตฺถ สีลทสฺสนสมฺปนฺนนฺติ: จตุปฺปาริสุทฺธิสีเลน เจว
มคฺคผลสมฺปยุตฺเตน จ สมฺมาทสฺสเนน สมฺปนฺนํ. ธมฺมฏฺฐนฺติ:
นววิเธ โลกุตฺตรธมฺเม ฐิตํ, สจฺฉิกตโลกุตฺตรธมฺมนฺติ อตฺโถ.
สจฺจวาทินนฺติ: จตุนฺนํ สจฺจานํ โสฬสหากาเรหิ สจฺฉิกตตฺตา
สจฺจญฺญาเณน สจฺจวาทินํ. อตฺตโน กมฺมกุพฺพานนฺติ: อตฺตโน
กมฺมํ นาม ติสฺโส สิกฺขา, ตา ปูรยมานนฺติ อตฺโถ. ตํ ชโนติ:
ตํ ปุคฺคลํ โลกิยมหาชโน ปิยํ กโรติ ทฏฺฐุกาโม วนฺทิตุกาโม
จตุปฺปจฺจเยน ปูเชตุกาโม โหติเยวาติ อตฺโถ.
    เทสนาวสาเน สพฺเพปิ เต ทารกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสูติ.
                     ปญฺจสตทารกวตฺถุ.
                     -------------
                ๘. อนาคามิตฺเถรวตฺถุ. (๑๗๒)
      "ฉนฺทชาโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เอกํ อนาคามิตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกทิวสํ หิ ตํ เถรํ สทฺธิวิหาริกา ปุจฺฉึสุ "อตฺถิ ปน โว
ภนฺเต วิเสสาธิคโมติ. เถโร "อนาคามิผลํ นาม คหฏฺฐาปิ
ปาปุณนฺติ, อรหตฺตํ ปตฺตกาเลเยว เตหิ สทฺธึ กเถสฺสามีติ
หรายมาโน กิญฺจิ อกเถตฺวาว กาลกโต สุทฺธาวาสเทวโลเก
นิพฺพตฺติ. อถสฺส สทฺธิวิหาริกา โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา สตฺถุ
สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา โรทนฺตาว เอกมนฺตํ นิสีทึสุ.
อถ เน สตฺถา "กึ ภิกฺขเว โรทถาติ อาห. "อุปชฺฌาโย โน
ภนฺเต กาลกโตติ. "โหตุ ภิกฺขเว, มา จินฺตยิตฺถ, ธุวธมฺโม
นาเมโสติ. "อาม ภนฺเต, มยํปิ ชานาม; อปิจ มยํ อุปชฺฌายํ
วิเสสาธิคมํ อปุจฺฉิมฺหา, โส กิญฺจิ อกเถตฺวาว กาลกโต,
เตนมฺห ทุกฺขิตาติ. สตฺถา "ภิกฺขเว มา จินฺตยิตฺถ, อุปชฺฌาเยน โว
อนาคามิผลํ ปตฺตํ, โส `คิหีเปตํ ปาปุณนฺติ, อรหตฺตํ ปตฺวาว เนสํ
กเถสฺสามีติ หรายนฺโต ตุมฺหากํ กิญฺจิ อกเถตฺวาว กาลํ กตฺวา
สุทฺธาวาเสสุ นิพฺพตฺโต; อสฺสาสถ ภิกฺขเว, อุปชฺฌาโย โว กาเมสุ
อปฺปฏิพทฺธจิตฺตํ ปตฺโต อุทฺธํโสโตติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ฉนฺทชาโต อนกฺขาเต       มนสา จ ผุโฏ สิยา
         กาเมสุ อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต     `อุทฺธํโสโตติ วุจฺจตีติ.
      ตตฺถ "ฉนฺทชาโตติ: กตฺตุกมฺยตาฉนฺทวเสน ชาตฉนฺโท
อุสฺสาหปฺปตฺโต. อนกฺขาเตติ: นิพฺพาเน. ตญฺหิ "อสุเกน กตํ
วา นีลาทีสุ เอวรูปํ วาติ อวตฺตพฺพตาย อนกฺขาตํ นาม. มนสา จ
ผุโฏ สิยาติ: เหฏฺฐิเมหิ ตีหิ มคฺคผลจิตฺเตหิ ผุโฏ ๑- ปูริโต ภเวยฺย.
อปฺปฏิพทฺธจิตฺโตติ: อนาคามิมคฺควเสน กาเมสุ จ อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต.
อุทฺธํโสโตติ: เอวรูโป ภิกฺขุ อวิเหสุ นิพฺพตฺติตฺวา ตโต
ปฏฺฐาย ปฏิสนฺธิวเสน อกนิฏฺฐํ คจฺฉนฺโต `อุทฺธํโสโตติ วุจฺจติ,
ตาทิโส โว อุปชฺฌาโยติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสุ. มหาชนสฺสาปิ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                    อนาคามิตฺเถร วตฺถุ.
                     ------------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ผุฏฺโฐ.
                   ๙. นนฺทิยวตฺถุ. (๑๗๓)
      "จิรปฺปวาสินฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา อิสิปตเน วิหรนฺโต
นนฺทิยํ อารพฺภ กเถสิ.
      พาราณสิยํ กิร สทฺธาสมฺปนฺนสฺส กุลสฺส นนฺทิโย นาม
ปุตฺโต อโหสิ. โส มาตาปิตูนํ อนุรูโป สทฺธาสมฺปนฺโน สงฺฆุปฏฺฐาโก
ว อโหสิ. อถสฺส มาตาปิตโร วยปฺปตฺตกาเล สมฺมุขเคหโต
มาตุลธีตรํ เรวตึ นาม อาเนตุกามา อเหสุํ. สา ปน อสฺสทฺธา
อทานสีลา, นนฺทิโย ตํ น อิจฺฉิ. อถสฺส มาตา เรวตึ อาห
"อมฺม ตฺวํ อิมสฺมึ เคเห ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิสชฺชนฏฺฐานํ อุปลิมฺปิตฺวา
อาสนานิ ปญฺญาเปหิ, อาธารเก ฐเปหิ, ภิกฺขูนํ อาคตกาเล
ปตฺเต คเหตฺวา นิสีทาเปตฺวา ธมฺมกรเกน ๑- ปานียํ ปริสฺสาเวตฺวา
ภุตฺตกาเล ปตฺเต โธว; เอวํ เม ปุตฺตสฺส อาราธิกา ภวิสฺสตีติ.
สา ตถา อกาสิ. อถ นํ "โอวาทกฺขมา ชาตาติ ปุตฺตสฺส
อาโรเจตฺวา, เตน "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิเต, ทิวสํ ฐเปตฺวา อาวาหํ
กรึสุ. อถ นํ นนฺทิโย อาห "สเจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ มาตาปิตโร
จ เม อุปฏฺฐหิสฺสสิ, เอวํ อิมสฺมึ เคเห วตฺถุํ ลภิสฺสสิ, อปฺปมตฺตา
โหหีติ. สา "สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา กติปาหํ สทฺธา วิย หุตฺวา
อุปฏฺฐหนฺตี เทฺว ปุตฺเต วิชายิ. นนฺทิยสฺสปิ มาตาปิตโร กาลมกํสุ.
เคเห สพฺพิสฺสริยํ ตสฺสาเยว อโหสิ. นนฺทิโยปิ มาตาปิตูนํ
@เชิงอรรถ: ๑. ธมกรเกนาติปิ ปาโฐ.
กาลกิริยโต ปฏฺฐาย มหาทานปติ หุตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ
ปฏฺฐเปสิ, กปณทฺธิกาทีนํปิ เคหทฺวาเร ปากวตฺตํ ปฏฺฐเปสิ. โส
อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อาวาสทาเน อานิสํสํ
สลฺลกฺเขตฺวา อิสิปตเน มหาวิหาเร จตูหิ คพฺเภหิ ปฏิมณฺฑิตํ
จตุสฺสาลํ กาเรตฺวา มญฺจปีฐาทีนิ อตฺถราเปตฺวา ตํ อาวาสํ
นิยฺยาเทนฺโต พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา ตถาคตสฺส
ทกฺขิโณทกํ อทาสิ. สตฺถุ ทกฺขิโณทกปฺปติฏฺฐาเนน สทฺธึเยว
ตาวตึสเทวโลเก สพฺพทิสาสุ ทฺวาทสโยชนิโก อุทฺธํ โยชนสตุพฺเพโธ
สตฺตรตนมโย นารีคณสมฺปนฺโน ทิพฺพปฺปาสาโท อุคฺคจฺฉิ.
      อเถกทิวสํ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร เทวจาริกํ คนฺตฺวา ตสฺส
ปาสาทสฺส อวิทูเร ฐิโต อตฺตโน สนฺติกํ อาคเต เทวปุตฺเต ปุจฺฉิ
"กสฺเสโส อจฺฉราคณปริปุณฺโณ ทิพฺพปฺปาสาโท นิพฺพตฺโตติ.
อถสฺส เต เทวปุตฺตา วิมานสามิกํ อาจิกฺขนฺตา อาหํสุ "ภนฺเต
เยน นนฺทิเยน นาม คหปติปุตฺเตน อิสิปตเน สตฺถุ วิหาโร
กาเรตฺวา ทินฺโน, ตสฺสตฺถาย เอตํ วิมานํ นิพฺพตฺตนฺติ. อจฺฉราสงฺโฆปิ
นํ ทิสฺวา ปาสาทโต โอตริตฺวา อาห "ภนฺเต มยํ `นนฺทิยสฺส
ปริจาริกา ภวิสฺสามาติ อิธ นิพฺพตฺตา, ตํ ปน อปสฺสนฺตา อติวิย
อุกฺกณฺฐิตมฺห; มตฺติกปาตึ ภินฺทิตฺวา สุวณฺณปาตึ คหณสทิสํ หิ
มนุสฺสสมฺปตฺตึ หิตฺวา ทิพฺพสมฺปตฺตึ คหณํ, อิธาคมนตฺถาย นํ
วเทยฺยาถาติ. เถโร ตโต อาคนฺตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา
ปุจฺฉิ "นิพฺพตฺตติ นุ โข ภนฺเต มนุสฺสโลเก ฐิตานญฺเญว
กตกลฺยาณานํ ทิพฺพสมฺปตฺตีติ. "โมคฺคลฺลาน นนุ เต เทวโลเก
นนฺทิยสฺส นิพฺพตฺตา ทิพฺพสมฺปตฺติ สามํ ทิฏฺฐา, กสฺมา มํ
ปุจฺฉสีติ. "เอวํ ภนฺเต นิพฺพตฺตตีติ. อถ นํ สตฺถา "โมคฺคลฺลาน
กึ นาเมตํ กเถสิ; ยถา หิ จิรปฺปวุตฺถํ ปุตฺตํ วา ภาตรํ วา
ปวาสโต อาคจฺฉนฺตํ คามทฺวาเร ฐิโต โกจิเทว ทิสฺวา เวเคน
เคหํ อาคนฺตฺวา `อสุโก นาม อาคโตติ อาโรเจยฺย, อถสฺส
ญาตกา หฏฺฐปฺปหฏฺฐา เวเคน นิกฺขมิตฺวา `อาคโตสิ ตาต,
อาคโตสิ ตาตาติ ตํ อภินนฺเทยฺยุํ; เอวเมว อิธ กตกลฺยาณํ
อิตฺถึ วา ปุริสํ วา อิมํ โลกํ หิตฺวา ปรโลกํ คตํ ทสวิธํ
ทิพฺพปณฺณาการํ อาทาย `อหํ ปุรโต, อหํ ปุรโตติ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา
เทวตา อภินนฺทนฺตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
        "จิรปฺปวาสึ ปุริสํ        ทูรโต โสตฺถิมาคตํ
         ญาตี มิตฺตา สุหชฺชา จ   อภินนฺทนฺติ อาคตํ,
         ตเถว กตปุญฺญํปิ        อสฺมา โลกา ปรํ คตํ
         ปุญฺญานิ ปฏิคฺคณฺหนฺติ;    ปิยํ ญาตีว อาคตนฺติ.
      ตตฺถ "จิรปฺปวาสินฺติ: จิรปฺปวุตฺถํ. ทูรโต โสตฺถิมาคตนฺติ:
วณิชฺชํ วา ราชโปริสํ วา กตฺวา ลทฺธลาภํ นิปฺผนฺนสมฺปตฺตึ
อนุปทฺทเวน ทูรฏฺฐานโต อาคตํ. ญาตี มิตฺตา สุหชฺชา จาติ:
กุลสมฺพนฺธวเสน ญาตี จ สนฺทิฏฺฐาทิภาเวน มิตฺตา จ สุหทยภาเวน
สุหชฺชา จ. อภินนฺทนฺติ อาคตนฺติ: นํ ทิสฺวา "สฺวาคตนฺติ
วจนมตฺเตน วา อญฺชลิกรณมตฺเตน วา, เคหํ สมฺปตฺตํ ปน
นานปฺปการปณฺณาการาภิหรณวเสน อภินนฺทนฺติ. ตเถวาติ: เตเนว
การเณน กตปุญฺญํปิ ปุคฺคลํ อิมมฺหา โลกา ปรโลกํ คตํ
"ทิพฺพํ อายุํ, วณฺณํ สุขํ ยสํ อธิปเตยฺยํ; ทิพฺพํ รูปํ สทฺทํ คนฺธํ
รสํ โผฏฺฐพฺพนฺติ อิมํ ทสวิธํ ปณฺณาการํ อาทาย มาตาปิตุฏฺฐาเน
ฐิตานิ ปุญฺญานิ อภินนฺทนฺตานิ ปฏิคฺคณฺหนฺติ. ปิยํ ญาตีวาติ:
อิธ โลเก ปิยํ ญาตกํ อาคตํ เสสญาตกา วิยาติ อตฺโถ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                       นนฺทิยวตฺถุ.
                   ปิยวคฺควณฺณนานิฏฺฐิตา.
                     โสฬสโม วคฺโค.
                     -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๓ หน้า ๑๓๘-๑๕๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=23&A=2756&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=2756&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=26
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=830
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=824
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=824
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25