ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๓ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๖ อตฺต-โกธวคฺค

                    ๑๓. โลกวคฺควณฺณนา
                     -------------
                  ๑. ทหรภิกฺขุวตฺถุ. (๑๓๗)
      "หีนํ ธมฺมนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อญฺญตรํ ทหรภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ.
      อญฺญตโร กิร เถโร ทหรภิกฺขุนา สทฺธึ ปาโตว วิสาขาย
เคหํ อคมาสิ. วิสาขาย เคเห ปญฺจสตานํ ภิกฺขูนํ ธุวยาคุ นิจฺจํ
ปญฺญตฺตา โหติ. เถโร ตตฺถ ยาคุํ ปิวิตฺวา ทหรํ นิสีทาเปตฺวา
สยํ อญฺญํ เคหํ อคมาสิ. เตน จ สมเยน วิสาขาย ปุตฺตสฺส
ธีตา อยฺยิกาย ฐาเน ฐตฺวา ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจํ กโรติ. สา
ตสฺส ทหรสฺส อุทกํ ปริสฺสาเวนฺตี จาฏิยํ อตฺตโน มุขนิมิตฺตํ
ทิสฺวา หสิ. ทหโรปิ ตํ โอโลเกตฺวา หสิ. สา ตํ หสมานํ
ทิสฺวา "ฉินฺนสีโส หสตีติ อาห. อถ นํ ทหโร "ตฺวํ ฉินฺนสีสา,
มาตาปิตโรปิ เต ฉินฺนสีสาติ อกฺโกสิ. สา โรทมานา มหานเส
อยฺยิกาย สนฺติกํ คนฺตฺวา, "กิมิทํ อมฺมาติ วุตฺเต, ตมตฺถํ
อาโรเจสิ. สา ทหรสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา "ภนฺเต มา กุชฺฌิ, น เอตํ
ฉินฺนเกสนขสฺส ฉินฺนนิวาสนปารุปนสฺส มชฺเฌ ฉินฺนกปาลมาทาย
ภิกฺขาย จรนฺตสฺส อยฺยสฺส อติครุกนฺติ อาห. ทหโร "อาม
อุปาสิเก, ตฺวํ มม ฉินฺนเกสาทิภาวํ ชานาสิ; อิมิสฺสา มํ `ฉินฺนสีโสติ
กตฺวา อกฺโกสิตุํ วฏฺฏิสฺสตีติ. วิสาขา เนว ทหรํ สญฺญาเปตุํ
อสกฺขิ น ทาริกํ. ตสฺมึ ขเณ เถโร อาคนฺตฺวา "กิมิทํ อุปาสิเกติ
ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา ทหรํ โอวทนฺโต อาห "อเปหิ อาวุโส,
นายํ ฉินฺนเกสนขวตฺถสฺส มชฺเฌ ฉินฺนกปาลํ อาทาย ภิกฺขาย
จรนฺตสฺส อกฺโกสิ, ตุณฺหี โหหีติ. "อาม ภนฺเต, กึ ตุมฺเห
อตฺตโน อุปฏฺฐายิกํ อตชฺชิตฺวา มํ ตชฺชิสฺสถ, มํ `ฉินฺนสีโสติ
อกฺโกสิตุํ วฏฺฏิสฺสตีติ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา อาคนฺตฺวา "กิมิทนฺติ
ปุจฺฉิ. วิสาขา อาทิโต ปฏฺฐาย ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. สตฺถา
ตสฺส ทหรสฺส โสตาปตฺติผลูปนิสฺสยํ ทิสฺวา "มยา อิมํ ทหรํ
อนุวตฺติตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา วิสาขํ อาห "กึ ปน วิสาเข ตว
ทาริกาย ฉินฺนเกสาทิมตฺตเกเนว มม สาวเก ฉินฺนสีเส กตฺวา
อกฺโกสิตุํ วฏฺฏตีติ. ทหโร ตาวเทว อุฏฺฐาย อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา
"ภนฺเต เอตํ ปญฺหํ ตุมฺเห สุฏฺฐุ ชานาถ, อมฺหากํ อุปชฺฌาโย
จ มหาอุปาสิกา จ สุฏฺฐุ น ชานนฺตีติ อาห. สตฺถา ทหรสฺส
อตฺตโน อนุกูลภาวํ ญตฺวา "กามคุณํ อารพฺภ หสนภาโว นาม
หีโน ธมฺโม, หีนญฺจ นาม ธมฺมํ เสวิตุํ ปมาเทน จ สทฺธึ
สํวสิตุํ น วฏฺฏตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
      "หีนํ ธมฺมํ น เสเวยฺย,   ปมาเทน น สํวเส,
       มิจฺฉาทิฏฺฐึ น เสเวยฺย,  น สิยา โลกวฑฺฒโนติ.
      ตตฺถ "หีนํ ธมฺมนฺติ: ปญฺจกามคุณธมฺมํ. โส หิ หีเนน
ชเนน ๑- อนฺตมโส โอฏฺฐโคณาทีหิปิ ปฏิเสวิตพฺโพ, หีเนสุ จ
นิรยาทีสุ ฐาเนสุ นิพฺพตฺตาเปตีติ หีโน นาม; ตํ น เสเวยฺย.
ปมาเทนาติ: สติโวสฺสคฺคลกฺขเณน ปมาเทนาปิ น สํวเสยฺย.
น เสเวยฺยาติ: มิจฺฉาทิฏฺฐึ น คณฺเหยฺย. โลกวฑฺฒโนติ: โย
หิ เอวํ กโรติ, โส โลกวฑฺฒโน นาม โหติ; ตสฺมา เอวํ
อกรเณน ๒- สิยา โลกวฑฺฒโนติ. ๓-
      เทสนาวสาเน ทหโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตานํปิ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                      ทหรภิกฺขุวตฺถุ.
                      ----------
                  ๒. สุทฺโธทนวตฺถุ. (๑๓๘)
      "อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
นิโคฺรธาราเม วิหรนฺโต ปิตรํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกสฺมึ หิ สมเย สตฺถา ปฐมคมเนน กปิลวตฺถุปุรํ คนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. โส หิ หีโน ธมฺโม.
@๒. อิโต ปรํ นกาโร นฏฺโฐ วิย ขายติ.
@๓. เอวํ อมฺหากํ มติ: น สิยา โลกวฑฺฒโนติ: นิรตฺถกเมว โลกวฑฺฒโน
@น ภเวยฺย. ยถา ติณํ วฑฺฒมานํ นิรตฺถกเมว เขตฺตํ วฑฺเฒติ ปูเรติ,
@เอวํ หีโน ปุคฺคโล อุปฺปชฺชมาโน นิรตฺถกเมว โลกํ วฑฺเฒติ ปูเรติ.
@"โลกชฏิโต โลกขานูติ อตฺโถติ. สี. ม. ยุ. โปตฺถเกสุ ปน
@"อกรเณน น สิยา โลกวฑฺฒโนติ ขายติ.
ญาตีหิ กตปฺปจฺจุคฺคมโน นิโคฺรธารามํ คนฺตฺวา ญาตีนํ มานํ
ภินฺทนตฺถาย อากาเส รตนจงฺกมํ มาเปตฺวา ตตฺถ จงฺกมนฺโต
ธมฺมํ เทเสสิ. ญาตโย ปสนฺนจิตฺตา สุทฺโธทนมหาราชํ อาทึ
กตฺวา วนฺทึสุ. ตสฺมึ ญาติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ. ตํ
อารพฺภ มหาชเนน กถาย สมุฏฺฐาปิตาย "น ภิกฺขเว อิทาเนว,
ปุพฺเพปิ มยฺหํ ญาติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิเยวาติ วตฺวา
เวสฺสนฺตรชาตกํ ๑- กเถสิ. ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปกฺกมนฺเตสุ ญาตีสุ
เอโกปิ สตฺถารํ น นิมนฺเตสิ. ราชาปิ "มยฺหํ ปุตฺโต มม เคหํ
อนาคนฺตฺวา กหํ คมิสฺสตีติ อนิมนฺเตตฺวาว อคมาสิ; คนฺตฺวา
จ ปน เคเห วีสติยา ภิกฺขุสหสฺสานํ ยาคุอาทีนิ ปฏิยาทาเปตฺวา
อาสนานิ ปญฺญาเปสิ. ปุนทิวเส สตฺถา นครํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต
"กึ นุ โข อตีตพุทฺธา ปิตุ นครํ ปตฺวา อุชุกเมว ญาติกุลํ
ปวิสึสุ อุทาหุ ปฏิปาฏิยา ปิณฺฑาย จรึสูติ อาวชฺชนฺโต "ปฏิปาฏิยา
จรึสูติ ทิสฺวา ปฐมเคหโต ปฏฺฐาย ปิณฺฑาย จรนฺโต ปายาสิ.
ราหุลมาตา ปาสาทตเล นิสินฺนาว ทิสฺวา ตํ ปวตฺตึ รญฺโญ
อาโรเจสิ. ราชา สาฏกํ สณฺฐเปนฺโต เวเคน นิกฺขมิตฺวา
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห "ปุตฺต กสฺมา มํ นาเสสิ? อติวิย
เม ปิณฺฑาย จรนฺเตน ลชฺชา อุปฺปาทิตา, อยุตฺตํ นาม เต
กตํ, อิมสฺมึเยว นคเร สุวณฺณสิวิกาทีหิ จริตฺวา ปิณฺฑาย จริตุํ
วฏฺฏติ; กึ มํ ลชฺชาเปสีติ. "นาหนฺตํ มหาราช ลชฺชาเปมิ,
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๓๖๕. ตทฏฺฐกถา. ๑๐/๓๑๕.
อตฺตโน ปน กุลวํสํ อนุวตฺตามีติ. "กึ ปน ตาต ปิณฺฑาย
จริตฺวา ชีวนํ มม วํโสติ. "เนโส มหาราช ตว วํโส, มม
ปเนโส วํโส; อเนกานิ หิ พุทฺธสหสฺสานิ ปิณฺฑาย จริตฺวาว
ชีวึสูติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
       "อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺย,    ธมฺมํ สุจริตํ จเร,
        ธมฺมจารี สุขํ เสติ        อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ,
        ธมฺมํ จเร สุจริตํ         น ตํ ทุจฺจริตํ จเร,
        ธมฺมจารี สุขํ เสติ        อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จาติ.
      ตตฺถ "อุตฺติฏฺเฐติ: อุฏฺฐหิตฺวา ปเรสํ ฆรทฺวาเร ฐตฺวา
คเหตพฺพปิณฺเฑ. นปฺปมชฺเชยฺยาติ: ปิณฺฑจาริกวตฺตํ หิ ปริหาเปตฺวา
ปณีตโภชนานิ ปริเยสนฺโต อุตฺติฏฺเฐ ปมชฺชติ นาม, สปทานํ
ปิณฺฑาย จรนฺโต ปน นปฺปมชฺชติ นาม. เอวํ กโรนฺโต
อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺย. ธมฺมนฺติ: อเนสนํ ปหาย สปทานํ
จรนฺโต ตเมว ภิกฺขาจริยธมฺมํ สุจริตํ จเรยฺย. สุขํ เสตีติ
เทสนามตฺตเมตํ: "[๑]- ภิกฺขาจริยธมฺมํ จรนฺโต ธมฺมจารี อิธ โลเก
จ ปรโลเก จ จตูหิปิ อิริยาปเถหิ สุขํ วิหรตีติ อตฺโถ. น ตํ
ทุจฺจริตนฺติ: เวสิยาทิเภเท อโคจเร จรนฺโต ภิกฺขาจริยธมฺมํ
ทุจฺจริตํ จรติ นาม. เอวํ อจริตฺวา ตํ ธมฺมํ จเร สุจริตํ, น
ตํ ทุจฺจริตํ จเร. เสสํ วุตฺตตฺถเมว.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "เอวํปเนตนฺติ อตฺถิ.
      เทสนาวสาเน ราชา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตานํปิ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                      สุทฺโธทนวตฺถุ.
                       ---------
                 ๓. วิปสฺสกภิกฺขุวตฺถุ. (๑๓๙)
      "ยถา พุพฺพุฬกํ ปสฺเสติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ปญฺจสเต วิปสฺสเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      เต กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
วายมนฺตาปิ อปฺปตฺตวิเสสา "วิเสเสตฺวา กมฺมฏฺฐานํ คเหสฺสามาติ
สตฺถุ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค มรีจึ ทิสฺวา มรีจิกมฺมฏฺฐานํ
ภาเวนฺตาว อาคมึสุ. เตสํ วิหารํ ปวิฏฺฐกฺขเณเยว เทโว วสฺสิ.
เต ตตฺถ ตตฺถ ปมุเขสุ ฐตฺวา ธาราเวเคน อุฏฺฐหิตฺวา ภิชฺชนฺเต
พุพฺพุฬเก ทิสฺวา "อยํปิ อตฺตภาโว อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชนตฺเถน
พุพฺพุฬสทิโสเยวาติ อารมฺมณํ คณฺหึสุ. สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว
เต ภิกฺขู โอโลเกตฺวา เตหิ สทฺธึ กเถนฺโต วิย โอภาสํ
ผริตฺวา อิมํ คาถมาห
         "ยถา พุพฺพุฬกํ ปสฺเส,     ยถา ปสฺเส มรีจิกํ,
          เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ     มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ.
      ตตฺถ "มรีจิกนฺติ: มายํ. มายา หิ ทูรโตว
เคหสณฺฐานาทิวเสน อุปฏฺฐิตาปิ อุปคจฺฉนฺตานํ อคยฺหุปคา ริตฺตกตุจฺฉกาว,
ตสฺมา "ยถา อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชนตฺเถน พุพฺพุฬกํ, ริตฺตตุจฺฉาทิภาเวน
มายํ ปสฺเสยฺย, เอวํ ขนฺธาทิโลกํ อเวกฺขนฺตํ มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ
อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู ฐิตฏฺฐาเนเยว อรหตฺตํ ปาปุณึสูติ.
                     วิปสฺสกภิกฺขุวตฺถุ.
                     -------------
                ๔. อภยราชกุมารวตฺถุ. (๑๔๐)
      "เอถ ปสฺสถิมํ โลกนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน
วิหรนฺโต อภยราชกุมารํ อารพฺภ กเถสิ.
      ตสฺส กิร ปจฺจนฺตํ วูปสเมตฺวา อาคตสฺส ปิตา พิมฺพิสาโร
ตุสิตฺวา เอกํ นจฺจคีตกุสลํ นาฏกิตฺถึ ทตฺวา สตฺตาหํ รชฺชมทาสิ.
โส สตฺตาหํ เคหา พหิ อนิกฺขนฺโตว รชฺชสิรึ อนุภวิตฺวา
อฏฺฐเม ทิวเส นทีติตฺถํ คนฺตฺวา นหาตฺวา อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา
สนฺตติมหามตฺโต วิย ตสฺสา อิตฺถิยา นจฺจคีตํ ปสฺสนฺโต นิสีทิ.
สาปิ ตํขณํเยว สนฺตติมหามตฺตสฺส นาฏกิตฺถี วิย สตฺถกวาตานํ
วเสน กาลมกาสิ. กุมาโร ตสฺสา กาลกิริยาย อุปฺปนฺนโสโก
"น เม อิมํ โสกํ ฐเปตฺวา สตฺถารํ อญฺโญ นิพฺพาเปตุํ
สกฺขิสฺสตีติ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต โสกํ เม นิพฺพาเปถาติ
อาห. สตฺถา ตํ สมสฺสาเสตฺวา "ตยา หิ กุมาร อิมิสฺสา อิตฺถิยา
เอวเมว มตกาเล โรทนฺเตน ปวตฺติตานํ อสฺสูนํ อนมตคฺเค สํสาเร
ปมาณํ นตฺถีติ วตฺวา ตาย เทสนาย โสกสฺส ตนุภาวํ ญตฺวา
"กุมาร มา โสจิ, พาลชนานํ สํสีทนฏฺฐานเมตนฺติ วตฺวา อิมํ
คาถมาห
         "เอถ ปสฺสถิมํ โลกํ     จิตฺตํ ราชรถูปมํ,
          ยตฺถ พาลา วิสีทนฺติ,   นตฺถิ สงฺโค วิชานตนฺติ.
      ตตฺถ "เอถ ปสฺสถาติ ราชกุมารเมว สนฺธายาห. อิมํ
โลกนฺติ: อิมํ ขนฺธโลกาทิสงฺขาตํ อตฺตภาวํ. จิตฺตนฺติ:
สตฺตรตนาทิวิจิตฺตํ ราชรถํ วิย วตฺถาลงฺการาทิวิจิตฺตํ. ยตฺถ พาลาติ:
ยสฺมึ อตฺตภาเว พาลา เอว วิสีทนฺติ. วิชานตนฺติ: วิชานนฺตานํ
ปน ปณฺฑิตานํ เอตฺถ ราคสงฺคาทีสุ เอโกปิ สงฺโค นตฺถีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน ราชกุมาโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตานํปิ
สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ.
                    อภยราชกุมารวตฺถุ.
                      -----------
                ๕. สมฺมชฺชนตฺเถรวตฺถุ. (๑๔๑)
      "โย จ ปุพฺเพ ปมชฺชิตฺวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต สมฺมชฺชนตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร "ปาโต วา สายํ วาติ เวลํ ๑- ปมาณํ อกตฺวา
อภิกฺขณํ สมฺมชฺชนฺโต วิจรติ. โส เอกทิวสํ สมฺมชฺชนึ คเหตฺวา
ทิวาฏฺฐาเน นิสินฺนสฺส เรวตตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "อยํ
มหากุสีโต, ชนสฺส สทฺธาเทยฺยํ ภุญฺชิตฺวา อาคนฺตฺวา นิสีทติ;
กินฺนาเมตสฺส สมฺมชฺชนึ คเหตฺวา เอกํ ฐานํ สมฺมชฺชิตุํ น วฏฺฏตีติ
อาห. เถโร "โอวาทมสฺส ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "เอหาวุโสติ
อาห. "กึ ภนฺเตติ. "คจฺฉ, นหาตฺวา เอหีติ. โส ตถา อกาสิ.
อถ นํ เถโร เอกมนฺตํ นิสีทาเปตฺวา โอวทนฺโต อาห "อาวุโส
ภิกฺขุนา นาม น สพฺพกาลํ สมฺมชฺชนฺเตน วิจริตุํ วฏฺฏติ, ปาโตเอว
ปน สมฺมชฺชิตฺวา ปิณฺฑาย จริตฺวา ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺเตน
อาคนฺตฺวา รตฺติฏฺฐาเน วา ทิวาฏฺฐาเน วา นิสินฺเนน ทฺวตฺตึสาการํ
สชฺฌายิตฺวา อตฺตภาเว ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา สายณฺเห อุฏฺฐาย
สมฺมชฺชิตุํ วฏฺฏติ, นิจฺจกาลํ อสมฺมชฺชิตฺวา อตฺตโนปิ นาม
โอกาโส กาตพฺโพติ. โส เถรสฺส โอวาเท ฐตฺวา น จิรสฺเสว
อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตํ ตํ ฐานํ อุกฺกลาปํ อโหสิ. อถ นํ ภิกฺขู
อาหํสุ "อาวุโส สมฺมชฺชนตฺเถร ตํ ตํ ฐานํ อุกฺกลาปํ กสฺมา น
สมฺมชฺชสีติ. "ภนฺเต มยา ปมาทกาเล เอวํ กตํ, อิทานิมฺหิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เวลาย.
อปฺปมตฺโตติ. ภิกฺขู "อยํ เถโร อญฺญํ พฺยากโรตีติ สตฺถุ
อาโรเจสุํ. สตฺถา "อาม ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต ปุพฺเพ ปมาทกาเล
สมฺมชฺชนฺโต วิจริ, อิทานิ ปน มคฺคผลสุเขน วีตินาเมนฺโต น
สมฺมชฺชตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
         "โย จ ปุพฺเพ ปมชฺชิตฺวา   ปจฺฉา โส นปฺปมชฺชติ,
          โสมํ โลกํ ปภาเสติ      อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมาติ.
      ตสฺสตฺโถ "โย ปุคฺคโล ปุพฺเพ วตฺตปฺปฏิวตฺตกรเณน วา
สชฺฌายาทีหิ วา ปมชฺชิตฺวา ปจฺฉา มคฺคผลสุเขน วีตินาเมนฺโต
นปฺปมชฺชติ, โส อพฺภาทีหิ มุตฺโต จนฺโท วิย โอกาสโลกํ
มคฺคญฺญาเณน อิมํ ขนฺธาทิโลกํ โอภาเสติ เอกาโลกํ กโรตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    สมฺมชฺชนตฺเถรวตฺถุ.
                      -----------
               ๖. องฺคุลิมาลตฺเถรวตฺถุ. (๑๔๒)
      "ยสฺส ปาปํ กตํ กมฺมนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต องฺคุลิมาลตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      วตฺถุ องฺคุลิมาลสุตฺตวเสเนว ๑- เวทิตพฺพํ. เถโร ปน สตฺถุ สนฺติเก
ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถโข อายสฺมา องฺคุลิมาโล รโหคโต
ปฏิสลฺลีโน วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวทิ, ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ม. ๑๓/๔๗๗. ป. สู. ๓/๓๐๔.
        "โย จ ปุพฺเพ ปมชฺชิตฺวา    ปจฺฉา โส นปฺปมชฺชติ,
         โสมํ โลกํ ปภาเสติ       อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมาติ.
[อาทินา นเยน] อุทานํ อุทาเนตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
ปรินิพฺพายิ.
      ภิกฺขู "กหํ นุ โข อาวุโส เถโร อุปฺปนฺโนติ ธมฺมสภายํ
กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต องฺคุลิมาลตฺเถรสฺส
นิพฺพตฺตฏฺฐานกถายาติ วุตฺเต, "ปรินิพฺพุโต ภิกฺขเว มม ปุตฺโตติ,
"ภนฺเต เอตฺตเก มนุสฺเส มาเรตฺวา ปรินิพฺพุโตติ, "อาม ภิกฺขเว,
โส หิ ปุพฺเพ เอกํ กลฺยาณมิตฺตํ อลภิตฺวา เอตฺตกํ ปาปมกาสิ,
ปจฺฉา ปน กลฺยาณมิตฺตํ ปจฺจยํ ลภิตฺวา อปฺปมตฺโต อโหสิ;
เตนสฺส ตํ ปาปกมฺมํ กุสเลน ปหีนนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ยสฺส ปาปํ กตํ กมฺมํ        กุสเลน ปหียติ,
         โสมํ โลกํ ปภาเสติ        อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมาติ.
      ตตฺถ กุสเลนาติ อรหตฺตมคฺคํ สนฺธาย วุตฺตํ. เสสํ
อุตฺตานตฺถเมว.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    องฺคุลิมาลตฺเถรวตฺถุ.
                    --------------
                 ๗. เปสการธีตุวตฺถุ. (๑๔๓)
      "อนฺธภูโต อยํ โลโกติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา อคฺคาฬเว
เจติเย วิหรนฺโต เอกํ เปสการธีตรํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกทิวสํ หิ อาฬวีวาสิโน สตฺถริ อาฬวึ สมฺปตฺเต นิมนฺเตตฺวา
ทานํ อทํสุ. สตฺถา ภตฺตกิจฺจาวสาเน อนุโมทนํ กโรนฺโต "อทฺธุวํ
เม ชีวิตํ, ธุวํ เม มรณํ, อวสฺสํ มยา มริตพฺพํ, มรณปริโยสานํ
เม ชีวิตํ, ชีวิตํ เม อนิยตํ, มรณํ นิยตนฺติ เอวํ มรณสฺสตึ
ภาเวถ; เยสํ หิ มรณํ อภาวิตํ, ๑- เต ปจฺฉิเม กาเล อาสีวิสํ
ทิสฺวา ภีตปุริโส วิย สนฺตาสํ ปตฺตา เภรวํ รวนฺตา กาลํ
กโรนฺติ; เยสํ ปน มรณํ ภาวิตํ, ๒- เต ทูรโตว อาสีวิสํ ทิสฺวา
ทณฺฑเกน คเหตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา ฐิตปุริโส วิย ปจฺฉิเม กาเล
น สนฺตสนฺติ; ตสฺมา มรณสฺสติ ภาเวตพฺพาติ อาห.
      ตํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อวเสสชนา สกิจฺจปฺปสุตาว อเหสุํ.
เอกา ปน โสฬสวสฺสุทฺเทสิกา เปสการธีตา "อโห พุทฺธานํ กถา
นาม อจฺฉริยา, มยา มรณสฺสตึ ภาเวตุํ วฏฺฏตีติ รตฺตินฺทิวํ
มรณสฺสติเมว ภาเวติ. สตฺถาปิ ตโต นิกฺขมิตฺวา เชตวนํ อคมาสิ.
สาปิ กุมาริกา ตีณิ วสฺสานิ มรณสฺสตึ ภาเวติเยว. อเถกทิวสํ
สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต ตํ กุมาริกํ อตฺตโน
ญาณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺฐํ ทิสฺวา "กึ นุ โข ภวิสฺสตีติ
อุปธาเรนฺโต "อิมาย กุมาริกาย มม ธมฺมเทสนํ สุตทิวสโต
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. มรณสฺสติ อภาวิตา,  ๒. สี. ม. ยุ. มรณสฺสติ ภาวิตา.
ปฏฺฐาย ตีณิ วสฺสานิ มรณสฺสติ ภาวิตา, อิทานาหํ ตตฺถ
คนฺตฺวา อิมํ กุมาริกํ จตฺตาโร ปญฺเห ปุจฺฉิตฺวา ตาย ๑- วิสฺสชฺเชนฺติยา
จตูสุ ฐาเนสุ สาธุการํ ทตฺวา อิมํ คาถํ ภาสิสฺสามิ, สา
คาถาวสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิสฺสติ, ตํ นิสฺสาย มหาชนสฺสาปิ
สาตฺถิกา เทสนา ภวิสฺสตีติ ญตฺวา ปญฺจสตภิกฺขุปริวาโร เชตวนา
นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน อคฺคาฬววิหารํ อคมาสิ. อาฬวีวาสิโน
"สตฺถา อาคโตติ สุตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา นิมนฺตยึสุ. สาปิ
กุมาริกา สตฺถุ อาคมนํ สุตฺวา "อาคโต กิร มยฺหํ ปิตา,
โสปิ ๒- อาจริโย ปุณฺณจนฺทมุโข มหาโคตมพุทฺโธติ ตุฏฺฐมานสา
"อิโต เม ติณฺณํ สํวจฺฉรานํ มตฺถเก สุวณฺณวณฺโณ สตฺถา
ทิฏฺฐปุพฺโพ, อิทานิสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ ทฏฺฐุํ มธุโรชญฺจ
โอวาทธมฺมํ ๓- โสตุํ ลภิสฺสามีติ จินฺเตสิ. ปิตา ปนสฺสา ตนฺตสาลํ
คจฺฉนฺโต อาห "อมฺม ปรสนฺตโก เม สาฏโก อาโรปิโต,
ตสฺส วิทตฺถิมตฺตํ อนิฏฐิตํ; ตํ อชฺช นิฏฺฐาเปสฺสามิ, สีฆํ เม
ตสรํ ๔- วฏฺเฏตฺวา อาหเรยฺยาสีติ. สา จินฺเตสิ "อหํ สตฺถุ ธมฺมํ
โสตุกามา, ปิตา จ มํ เอวมาห; กึ นุ โข สตฺถุ ธมฺมํ
สุณามิ อุทาหุ ปิตุ ตสรํ วฏฺเฏตฺวา หรามีติ. อถสฺสา เอตทโหสิ
"ปิตา มํ ตสเร อนาหริยมาเน โปเถยฺยปิ ปหเรยฺยปิ; ตสฺมา
ตสรํ วฏฺเฏตฺวา ตสฺส ทตฺวา ปจฺฉา ธมฺมํ โสสฺสามีติ ปีฐเก
นิสีทิตฺวา ตสรํ วฏฺเฏสิ. อาฬวีวาสิโนปิ สตฺถารํ ปริวิสิตฺวา ปตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑. ตสฺสาติ ยุตฺตตรํ.  ๒. สี. ยุ. สามี.
@๓. สี. ยุ. วรธมฺมํ.  ๔. ม. วาสรํ.
คเหตฺวา อนุโมทนตฺถาย อฏฺฐํสุ. สตฺถา "ยมหํ กุลธีตรํ นิสฺสาย
ตึสโยชนมคฺคํ อาคโต, สา อชฺชาปิ โอกาสํ น ลภติ, ตาย
โอกาเส ลทฺเธ อนุโมทนํ กริสฺสามีติ ตุณฺหีภูโต นิสีทิ. เอวํ
ตุณฺหีภูตํ ปน สตฺถารํ สเทวเก โลเก โกจิ กิญฺจิ วตฺตุํ น วิสหติ.
สาปิ โข กุมาริกา ตสรํ วฏฺเฏตฺวา ปจฺฉิยํ ฐเปตฺวา ปิตุ สนฺติกํ
คจฺฉมานา ปริสปริยนฺตํ ปตฺวา สตฺถารํ โอโลกยมานาว อคมาสิ.
สตฺถาปิ คีวํ อุกฺขิปิตฺวา ตํ โอโลเกสิ. สาปิ โอโลกิตากาเรเนว
อญฺญาสิ "สตฺถา เอวรูปาย ปริสาย มชฺเฌ นิสีทิตฺวา มํ
โอโลเกนฺโต มมาคมนํ ปจฺจาสึสติ, อตฺตโน สนฺติกํ อาคมนเมว
ปจฺจาสึสตีติ. สา ตสรปจฺฉึ ฐเปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิ.
"กสฺมา ปน ตํ สตฺถา โอโลเกสีติ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "เอสา
เอตฺโตว คจฺฉมานา ปุถุชฺชนกาลกิริยํ กตฺวา อนิยตคติกา
ภวิสฺสติ, มม สนฺติกํ อาคนฺตฺวา คจฺฉมานา ปน โสตาปตฺติผลํ
ปตฺวา นิยตคติกา หุตฺวา ตุสิตวิมาเน นิพฺพตฺติสฺสตีติ. ตสฺสา กิร
ตํทิวสํ มรณโต มุตฺติ นาม นตฺถิ. สา โอโลกิตสญฺญาเณเนว
สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพณฺณรํสีนํ อนฺตรํ ปวิสิตฺวา วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. ตถารูปาย ปริสาย มชฺเฌ นิสีทิตฺวา ตุณฺหีภูตํ
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ฐิตกฺขเณเยว ตํ สตฺถา อาห "กุมาริเก
กุโต อาคจฺฉสีติ. "น ชานามิ ภนฺเตติ. "กตฺถ คมิสฺสสีติ. "น
ชานามิ ภนฺเตติ. "น ชานาสีติ. "ชานามิ ภนฺเตติ. "ชานาสีติ.
"น ชานามิ ภนฺเตติ. อิติ ตํ สตฺถา จตฺตาโร ปญฺเห ปุจฺฉิ.
มหาชโน อุชฺฌายิ "อมฺโภ ปสฺสถ, อยํ เปสการธีตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน สทฺธึ อิจฺฉิติจฺฉิตํ กเถสิ; นนุ นาม อิมาย
`กุโต อาคจฺฉสีติ วุตฺเต `เปสการเคหโตติ วตฺตพฺพํ, `กหํ
คจฺฉสีติ วุตฺเต `เปสการสาลนฺติ วตฺตพฺพํ สิยาติ. สตฺถา มหาชนํ
นิสฺสทฺทํ กตฺวา "กุมาริเก ตฺวํ `กุโต อาคจฺฉสีติ วุตฺเต กสฺมา
`น ชานามีติ วเทสีติ ปุจฺฉิ. "ภนฺเต ตุมฺเห มม เปสการเคหโต
อาคตภาวํ ชานาถ, `กุโต อาคตาสีติ ปุจฺฉนฺตา ปน `กุโต
อาคนฺตฺวา อิธ นิพฺพตฺตาสีติ ปุจฺฉถ, อหํ ปน น ชานามิ `กุโต
จ อาคนฺตฺวา อิธ นิพฺพตฺตมฺหีติ. อถสฺสา สตฺถา "สาธุ สาธุ
กุมาริเก, มยา ปุจฺฉิตปญฺโหเยว ตยา วิสฺสชฺชิโตติ ปฐมํ
สาธุการํ ทตฺวา อุตฺตรึปิ ปุจฺฉิ "กตฺถ คมิสฺสสีติ ปุฏฺฐา กสฺมา
`น ชานามีติ วเทสีติ. "ภนฺเต ตุมฺเห มํ ตสรปจฺฉึ คเหตฺวา
เปสการสาลํ คจฺฉนฺตึ ชานาถ, `อิโต ปน คนฺตฺวา กตฺถ
นิพฺพตฺติสฺสสีติ ปุจฺฉถ, อหญฺจ อิโต จุตา น ชานามิ `กตฺถ
คนฺตฺวา นิพฺพตฺติสฺสามีติ. ๑- อถสฺสา สตฺถา "มยา ปุจฺฉิตปญฺโหเยว
ตยา วิสฺสชฺชิโตติ ทุติยํ สาธุการํ ทตฺวา อุตฺตรึปิ ปุจฺฉิ "อถ
กสฺมา `น ชานาสีติ ปุฏฺฐา `ชานามีติ วเทสีติ. "ภนฺเต มม
มรณภาวเมว ชานามิ, ตสฺมา เอวํ วเทมีติ. อถสฺสา สตฺถา
"มยา ปุจฺฉิตปญฺโหเยว ตยา วิสฺสชฺชิโตติ ตติยํ สาธุการํ ทตฺวา
อุตฺตรึปิ ปุจฺฉิ "อถ กสฺมา `ชานาสีติ ปุฏฺฐา `น ชานามีติ
@เชิงอรรถ: ๑. "อหญฺจ น ชานามิ `อิโต จุตา กตฺถ คนฺตฺวา
@นิพฺพตฺติสฺสามีติ กเมน ภวิตพฺพํ.
วเทสีติ. "มม มรณภาวเมว ชานามิ ภนฺเต, `รตฺตินฺทิวปุพฺพณฺหาทีสุ
ปน อสุกกาเล นาม มริสฺสามีติ น ชานามิ; ตสฺมา เอวํ วเทมีติ.
อถสฺสา สตฺถา "มยา ปุจฺฉิตปญฺโหเยว ตยา วิสฺสชฺชิโตติ
จตุตฺถํ สาธุการํ ทตฺวา ปริสํ อามนฺเตตฺวา "เอตฺตกํ นาม
ตุมฺเห อิมาย กถิตํ น ชานาถ, เกวลํ อุชฺฌายเถว; เยสญฺหิ
ปญฺญาจกฺขุ นตฺถิ, เต อนฺธาเยว; เยสํ ปญฺญาจกฺขุ อตฺถิ;
เตเอว จกฺขุมนฺโตติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "อนฺธภูโต อยํ โลโก,     ตนุเกตฺถ วิปสฺสติ,
         สกุโณ ชาลมุตฺโตว       อปฺโป สคฺคาย คจฺฉตีติ.
      ตตฺถ "อยํ โลโกติ: อยํ โลกิยมหาชโน ปญฺญาจกฺขุโน
อภาเวน อนฺธภูโต. ตนุเกตฺถาติ: ตนุโก เอตฺถ น พหุ ชโน
อนิจฺจาทิวเสน วิปสฺสติ. ชาลมุตฺโตวาติ; ยถา เฉเกน สากุณิเกน
ชาเลน โอตฺถริตฺวา คยฺหมาเนสุ วฏฺฏเกสุ โกจิเทว ชาลโต
มุจฺจติ, เสสา อนฺโตชาลเมว ปวิสนฺติ; ตถา มารชาเลน โอตฺถเตสุ
สตฺเตสุ พหู อปายคามิโน โหนฺติ, อปฺโป โกจิเทว  [สตฺโต]
สคฺคาย คจฺฉติ สุคตึ วา นิพฺพานํ วา ปาปุณาตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน สา กุมาริกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ.
มหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสิ.
      สาปิ ตสรปจฺฉึ คเหตฺวา ปิตุ สนฺติกํ อคมาสิ. โสปิ นิสินฺนโกว
นิทฺทายิ. ตสฺสา อสลฺลกฺเขตฺวา ตสรปจฺฉึ อุปนาเมนฺติยา
ตสรปจฺฉิ เวมโกฏิยํ ปฏิหญฺญิตฺวา สทฺทํ กุรุมานา ปติ. โส
ปพุชฺฌิตฺวา คหิตนิมิตฺเตเนว เวมโกฏึ ๑- กฑฺฒิ. ๒-  เวมโกฏิ คนฺตฺวา
ตํ กุมาริกํ อุเร ปหริ. สา ตตฺเถว กาลํ กตฺวา ตุสิตภวเน นิพฺพตฺติ.
อถสฺสา ปิตา ตํ โอโลเกนฺโต สกลสรีเรน โลหิตมกฺขิเตน
ปติตฺวา มตํ อทฺทส. อถสฺส มหาโสโก อุปฺปชฺชิ. โส "น เม
โสกํ อญฺโญ นิพฺพาเปตุํ สกฺขิสฺสตีติ โรทนฺโต สตฺถุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา "ภนฺเต โสกํ เม นิพฺพาเปถาติ
อาห. สตฺถา ตํ สมสฺสาเสตฺวา "มา โสจิ, อนมตคฺคสฺมึ หิ
สํสาเร ตว เอวเมว ธีตุ มรณกาเล ปคฺฆริตอสฺสุ จตุนฺนํ
มหาสมุทฺทานํ อุทกโต อธิกตรนฺติ วตฺวา อนมตคฺคสุตฺตํ ๓- กเถสิ.
โส ตนุภูตโสโก สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท น
จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณีติ.
                     เปสการธีตุวตฺถุ.
                  ๘. ตึสภิกฺขุวตฺถุ. (๑๔๔)
      "หํสา อาทิจฺจปเถ ยนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ตึส ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      เอกสฺมึ หิ ทิวเส ตึสมตฺตา ทิสาวาสิกา ภิกฺขู สตฺถารํ
อุปสงฺกมึสุ. อานนฺทตฺเถโร สตฺถุ วตฺตกรณเวลาย อาคนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ตสรํ ยุ. เวมํ.  ๒. ม. อากฑฺฒิ.
@๓. สี. ม. ยุ. อนมตคฺคกถํ.
เต ภิกฺขู ทิสฺวา "สตฺถารา อิเมหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถาเร กเต
วตฺตํ กริสฺสามีติ ทฺวารโกฏฺฐเก อฏฺฐาสิ. สตฺถาปิ เตหิ สทฺธึ
ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เตสํ สาราณียํ ธมฺมกถํ กเถสิ. ตํ สุตฺวา
เต สพฺเพปิ อรหตฺตํ ปตฺวา. อุปฺปติตฺวา อากาเสน อคมํสุ.
อานนฺทตฺเถโร เตสุ จิรายนฺเตสุ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต
อิธ ตึสมตฺตา ภิกฺขู อาคตา, เต กหนฺติ ปุจฺฉิ. "คตา
อานนฺทาติ. "กตเรน มคฺเคน ภนฺเตติ. "อากาเสนานนฺทาติ. "กึ
ปน เต ภนฺเต ขีณาสวาติ. "อาม อานนฺท, มม สนฺติเก ธมฺมํ
สุตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตาติ. ตสฺมึ ปน ขเณ หํสา อากาเสน คมึสุ.
สตฺถา "ยสฺส โข อานนฺท จตฺตาโร อิทฺธิปาทา สุภาวิตา,
โส หํสา ๑- วิย อากาเสน คจฺฉตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
         "หํสา อาทิจฺจปเถ ยนฺติ,    อากาเส ยนฺติ อิทฺธิยา,
          นิยฺยนฺติ ธีรา โลกมฺหา     เชตฺวา มารํ สวาหนนฺติ.
      ตสฺสตฺโถ "อิเม หํสา อาทิจฺจปเถ อากาเส คจฺฉนฺติ. เยสํ
ปน อิทฺธิปาทา สุภาวิตา, เตปิ อากาเส ยนฺติ อิทฺธิยา. ธีราปิ
ปณฺฑิตา สวาหนํ มารํ เชตฺวา อิมมฺหา วฏฺฏโลกา นิยฺยนฺติ
นิสฺสรนฺติ นิพฺพานํ ปาปุณนฺตีติ.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                       ตึสภิกฺขุวตฺถุ.
                        -------
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. หํโส.
                ๙. จิญฺจมาณวิกาวตฺถุ. (๑๔๕)
      "เอกธมฺมมตีตสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต จิญฺจมาณวิกํ อารพฺภ กเถสิ.
      ปฐมโพธิยํ หิ ทสพลสฺส ปุถุภูเตสุ สาวเกสุ อปริมาเณสุ
เทวมนุสฺเสสุ อริยภูมึ โอกฺกนฺเตสุ สตฺถุ ปตฺถเตสุ คุณสมุทเยสุ
มหาลาภสกฺกาโร อุทปาทิ. ติตฺถิยา สุริยุคฺคมเน ขชฺโชปนกสทิสา
อเหสุํ หตลาภสกฺการา. เต อนฺตรวีถิยํ ฐตฺวา "กึ สมโณ
โคตโมว พุทฺโธ, มยํปิ พุทฺธา; กินฺตสฺเสว ทินฺนํ มหปฺผลํ,
อมฺหากํปิ ทินฺนํ มหปฺผลเมว; อมฺหากํปิ เทถ กโรถาติ เอวํ
มนุสฺเส วิญฺญาเปนฺตาปิ ลาภสกฺการํ อลภิตฺวา รโห สนฺนิปติตฺวา
"เกน นุ โข อุปาเยน สมณสฺส โคตมสฺส มนุสฺสานํ อนฺตเร
อวณฺณํ อุปฺปาเทตฺวา ลาภสกฺการํ นาเสยฺยามาติ จินฺตยึสุ. ตทา
สาวตฺถิยํ จิญฺจมาณวิกา นาเมกา ปริพฺพาชิกา อุตฺตมรูปธรา
โสภคฺคปฺปตฺตา เทวจฺฉรา วิย, อสฺสา สรีรโต รํสิโย นิจฺฉรนฺติ.
อเถโก ขรมนฺตี เอวมาห "จิญฺจมาณวิกํ ปฏิจฺจ สมณสฺส
โคตมสฺส อวณฺณํ อุปฺปาเทตฺวา ลาภสกฺการํ นาเสยฺยามาติ.
เต "อตฺเถโส อุปาโยติ สมฺปฏิจฺฉึสุ. อถ สา ติตฺถิยารามํ
คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. ติตฺถิยา ตาย สทฺธึ น กเถสุํ. สา
"โก นุ โข เม โทโสติ ยาวตติยํปิ "วนฺทามิ อยฺยาติ วตฺวา
"อยฺยา โก นุ โข เม โทโส, กึ มยา สทฺธึ น กเถถาติ
อาห. "ภคินิ สมณํ โคตมํ อมฺเห วิเหเฐนฺตํ หตลาภสกฺกาเร
กตฺวา วิจรนฺตํ น ชานาสีติ. "น ชานามิ อยฺยา, กึ ปเนตฺถ
มยา กตฺตพฺพนฺติ. "สเจ ตฺวํ ภคินิ อมฺหากํ สุขมิจฺฉสิ, อตฺตานํ
ปฏิจฺจ สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ อุปฺปาเทตฺวา ลาภสกฺการํ
นาเสหีติ. สา "สาธุ อยฺยา, มยฺหเมเวโส ภาโร, มา จินฺตยิตฺถาติ
วตฺวา ปกฺกมิตฺวา อิตฺถีมายาย กุสลตาย ตโต ปฏฺฐาย สาวตฺถีวาสีนํ
ธมฺมกถํ สุตฺวา เชตวนา นิกฺขมนสมเย อินฺทโคปกวณฺณํ
ปฏํ ปารุปิตฺวา คนฺธมาลาทิหตฺถา เชตวนาภิมุขี ๑- คจฺฉนฺตี, "อิมาย
เวลาย กุหึ คจฺฉสีติ วุตฺเต, "กึ ตุมฺหากํ มม คมนฏฺฐาเนนาติ
วตฺวา เชตวนสมีเป ติตฺถิยาราเม วสิตฺวา ปาโตว "ภควนฺตํ
วนฺทิสฺสามาติ นครา นิกฺขมนฺเต อุปาสกชเน เชตวเน วุตฺถา
วิย หุตฺวา นครํ ปวิสนฺตี, "กุหึ วุตฺถาสีติ วุตฺเต, "กึ ตุมฺหากํ
มม วุตฺถฏฺฐาเนนาติ วตฺวา เอกมาสทฺวิมาสจฺจเยน ปุจฺฉิยมานา
"เชตวเน สมเณน โคตเมน สทฺธึ เอกคนฺธกุฏิยา วุตฺถมฺหีติ
ปุถุชฺชนานํ "สจฺจํ นุโข เอตํ โนติ กงฺขํ อุปฺปาเทตฺวา
เตมาสจาตุมฺมาสจฺจเยน ปิโลติกาหิ อุทรํ เวเฐตฺวา คพฺภินีวณฺณํ ทสฺเสตฺวา
"สมณํ โคตมํ ปฏิจฺจ คพฺโภ อุปฺปนฺโนติ อนฺธพาเล คาหาเปตฺวา
อฏฺฐนวมาสจฺจเยน อุทเร ทารุมณฺฑลิกํ พนฺธิตฺวา อุปริ ปฏํ
ปารุปิตฺวา หตฺถปาทปิฏฺฐิโย โคหนุเกน โกฏฺฏาเปตฺวา อุสฺสเท
ทสฺเสตฺวา กิลนฺตินฺทฺริยา หุตฺวา สายณฺหสมเย ตถาคเต
@เชิงอรรถ: ๑. เชตวนาภิมุขินีติ ยุตฺตตรํ.
อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺเต ธมฺมสภํ คนฺตฺวา ตถาคตสฺส
ปุรโต ฐตฺวา "มหาสมณ มหาชนสฺส ตาว ธมฺมํ เทเสสิ,
มธุโร เต สทฺโท, สมฺผุสิตํ เต ทนฺตาวรณํ, อหํ ปน ตํ
ปฏิจฺจ คพฺภํ ลภิตฺวา ปริปุณฺณคพฺภา ชาตา, เนว เม ปสูติฆรํ
ชานาสิ, น สปฺปิเตลาทีนิ, สยํ อกโรนฺโต อุปฏฺฐากานํปิ อญฺญตรํ
โกสลราชานํ วา อนาถปิณฺฑิกํ วา วิสาขํ วา มหาอุปาสกํ
"อิมิสฺสา จิญฺจมาณวิกาย กตฺตพฺพยุตฺตกํ กโรหีติ น วเทสิ;
อภิรมิตุเมว ชานาสิ, คพฺภปริหารํ น ชานาสีติ คูถปิณฺฑํ คเหตฺวา
จนฺทมณฺฑลํ ทูเสตุํ วายมนฺตี วิย ปริสมชฺเฌ ตถาคตํ อกฺโกสิ.
ตถาคโต ธมฺมกถํ ฐเปตฺวา สีโห วิย อภินทนฺโต "ภคินิ
ตยา กถิตสฺส ตถภาวํ วา วิตถภาวํ วา อหเมว ตฺวญฺจ
ชานามาติ อาห. "อาม มหาสมณ ตยา จ มยา จ ญาตภาเวเนตํ
ชาตนฺติ. ตสฺมึ ขเณ สกฺกสฺส อาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. โส
อาวชฺชมาโน "จิญฺจมาณวิกา ตถาคตํ อภูเตน อกฺโกสตีติ ญตฺวา
"อิทํ วตฺถุํ โสเธสฺสามีติ จตูหิ เทวปุตฺเตหิ สทฺธึ อาคมิ. เทวปุตฺตา
มูสิกโปตกา หุตฺวา ทารุมณฺฑลิกสฺส พนฺธนรชฺชุเก เอกปฺปหาเรเนว
ฉินฺทึสุ. ปารุตปฏํ วาโต อุกฺขิปิ. ทารุมณฺฑลํ ปตมานํ ตสฺสา
ปาทปิฏฺฐิยํ ปติ. อุโภ อคฺคปาทา ภิชฺชึสุ. มนุสฺสาปิ "กาลกณฺณิ
สมฺมาสมฺพุทฺธํ อกฺโกสีติ สีเส เขฬํ ปาเตตฺวา เลฑฺฑุทณฺฑหตฺถา
เชตวนา นีหรึสุ. อถสฺสา ตถาคตสฺส จกฺขุปถํ อติกฺกนฺตกาเล
มหาปฐวี ภิชฺชิตฺวา วิวรมทาสิ. อวีจิโต อคฺคิชาลา อุฏฺฐหิ. สา
กุลทตฺติยํ กมฺพลํ ปารุปมานา วิย คนฺตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติ.
อญฺญติตฺถิยานํ ลาภสกฺกาโร ปริหายิ. ทสพลสฺส ภิยฺโยโส มตฺตาย วฑฺฒิ.
      ปุนทิวเส ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส จิญฺจมาณวิกา
เอวํ อุฬารคุณํ อคฺคทกฺขิเณยฺยํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อภูเตน อกฺโกสิตฺวา
มหาวินาสํ ปตฺตาติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต,
"น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพเปสา มํ อภูเตน อกฺโกสิตฺวา วินาสํ
ปตฺตาเยวาติ วตฺวา
       "นาทิฏฺฐา ๑- ปรโต โทสํ    อณุํถูลานิ สพฺพโส
        อิสฺสโร ปณเย ทณฺฑํ        สามํ อปฺปฏิเวกฺขิยาติ
อิมํ ทฺวาทสนิปาเต มหาปทุมชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ "ตทา
กิเรสา มหาปทุมกุมารสฺส โพธิสตฺตสฺส มาตุ สปตฺตี รญฺโญ
อคฺคมเหสี หุตฺวา มหาสตฺตํ อสทฺธมฺเมน นิมนฺเตตฺวา ตสฺส
มนํ อลภิตฺวา อตฺตนาว อตฺตนิ วิปฺปการํ กตฺวา คิลานาลยํ
ทสฺเสตฺวา "ตว ปุตฺโต มํ อนิจฺฉนฺตึ อิมํ วิปฺปการํ ปาเปสีติ
รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา กุทฺโธ มหาสตฺตํ โจรปฺปปาเต
ขิปิ. อถ นํ ปพฺพตกุจฺฉิยํ อธิวตฺถา เทวตา ปฏิคฺคเหตฺวา
นาคราชสฺส ผณคพฺเภ ฐเปสิ. นาคราชา ตํ นาคภวนํ เนตฺวา
อุปฑฺฒรชฺเชน สมฺมาเนสิ. โส ตตฺถ สํวจฺฉรํ วสิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. นาทิสฺวาติ ภวิตพฺพํ. น อทิสฺวาติ ปทจฺเฉโท. นกาโร ปณเยติ ปเทน
@สมฺพนฺธิตพฺโพ.  ๒. ขุ. ชา. ๒๗/๓๓๘. ตทฏฺฐกถา. ๖/๑๓๐.
ปพฺพชิตุกาโม หิมวนฺตปฺปเทสํ อาคนฺตฺวา ปพฺพชิตฺวา ฌานาภิญฺญาโย
นิพฺพตฺเตสิ. อถ นํ เอโก วนจรโก ทิสฺวา รญฺโญ อาโรเจสิ.
ราชา ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา กตปฺปฏิสนฺถาโร สพฺพํ ตํ
ปวตฺตึ ญตฺวา มหาสตฺตํ รชฺเชน นิมนฺเตตฺวา เตน "มยฺหํ
รชฺเชน กิจฺจํ นตฺถิ, ตฺวํ ปน ทส ราชธมฺเม อโกเปตฺวา
อคติคมนํ ปหาย ธมฺเมน รชฺชํ กาเรหีติ โอวทิโต อุฏฺฐายาสนา
โรทิตฺวา นครํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค อมจฺเจ ปุจฺฉิ
"อหํ กํ นิสฺสาย เอวํ อาจารสมฺปนฺเนน ปุตฺเตน วิโยคํ
ปตฺโตติ. "อคฺคมเหสึ เทวาติ. ราชา ตํ อุทฺธปาทํ คเหตฺวา
โจรปฺปปาเต ขิปาเปตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสิ.
ตทา มหาปทุมกุมาโร มหาสตฺโต อโหสิ, มาตุ สปตฺตี
จิญฺจมาณวิกาติ.
      สตฺถา อิมมตฺถํ ปกาเสตฺวา "ภิกฺขเว เอกธมฺมํ หิ สจฺจวจนํ
ปหาย มุสาวาเท ปติฏฺฐิตานํ วิสฺสฏฺฐปรโลกานํ อกตฺตพฺพํ ปาปกมฺมํ
นาม นตฺถีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
         "เอกธมฺมมตีตสฺส    มุสาวาทิสฺส ชนฺตุโน
          วิติณฺณปรโลกสฺส    นตฺถิ ปาปํ อการิยนฺติ.
      ตตฺถ "เอกธมฺมนฺติ: สจฺจํ. มุสาวาทิสฺสาติ: ยสฺส ทสสุ
วจเนสุ เอกํปิ สจฺจํ นตฺถิ, เอวรูปสฺส มุสาวาทิโน. วิติณฺณ-
ปรโลกสฺสาติ: วิสฺสฏฺฐปรโลกสฺส. เอวรูโป หิ "มนุสฺสสมฺปตฺตึ
เทวสมฺปตฺตึ อวสาเน นิพฺพานสมฺปตฺตินฺติ อิมา ติสฺโส สมฺปตฺติโย
น ปสฺสติ. นตฺถิ ปาปนฺติ: ตสฺส เอวรูปสฺส อิทํ นาม ปาปํ
อกตฺตพฺพนฺติ นตฺถิ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     จิญฺจมาณวิกาวตฺถุ.
                    --------------
                 ๑๐. อสทิสทานวตฺถุ. (๑๔๖)
      "น เว กทริยา เทวโลกํ วชนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต อสทิสทานํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกสฺมึ หิ สมเย สตฺถา จาริกํ จริตฺวา ปญฺจสตภิกฺขุปริวาโร
เชตวนํ ปาวิสิ. ราชา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา
ปุนทิวเส อาคนฺตุกทานํ สชฺเชตฺวา "ทานํ เม ปสฺสนฺตูติ นาคเร
ปกฺโกสิ. นาครา อาคนฺตฺวา รญฺโญ ทานํ ทิสฺวา ปุนทิวเส
สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา ทานํ สชฺเชตฺวา "อมฺหากํ ทานํ เทโว
ปสฺสตูติ รญฺโญ ปหิณึสุ. ราชา คนฺตฺวา เตสํ ทานํ ทิสฺวา
"อิเมหิ มม ทานโต อุตฺตริตรํ กตํ, ปุน ทานํ กริสฺสามีติ
ปุนทิวเสปิ ทานํ สชฺเชสิ. นาคราปิ ตํ ทิสฺวา ปุนทิวเส
สชฺชยึสูติ. เอวํ เนว ราชา นาคเร ปราเชตุํ สกฺโกติ, น
นาครา ราชานํ. อถ ฉฏฺเฐ วาเร นาครา สตคุณํ สหสฺสคุณํ
วฑฺเฒตฺวา, ยถา น สกฺกา โหติ "อิทํ นาม อิเมสํ ทาเน
นตฺถีติ วตฺตุํ, เอวํ ทานํ สชฺชยึสุ. ราชา ตํ ทิสฺวา "สจาหํ
อิเมสํ ทานโต อุตฺตริตรํ กาตุํ น สกฺขิสฺสามิ, กึ เม ชีวิเตนาติ
อุปายํ จินฺเตนฺโต นิปชฺชิ. อถ นํ มลฺลิกา เทวี อุปสงฺกมิตฺวา
"กสฺมา มหาราช เอวํ นิปนฺโนสิ, เกน เต อินฺทฺริยานิ
กิลนฺตานิ วิยาติ ปุจฺฉิ. ราชา อาห "นทานิ ตฺวํ เทวิ ชานาสีติ.
"น ชานามิ เทวาติ. โส ตสฺสา ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ นํ
มลฺลิกา อาห "เทว มา จินฺตยิ, กหํ ตยา ปฐวิสฺสโร ราชา
นาคเรหิ ปราชิยมาโน ทิฏฺฐปุพฺโพ วา สุตปุพฺโพ วา, อหนฺเต
ทานํ สํวิทหิสฺสามีติ. อิติสฺส สา อสทิสทานํ สํวิทหิตุกามตาย
เอวํ วตฺวา "มหาราช สาลกลฺยาณิปทเรหิ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ
อนฺโตอาวฏฺเฏ นิสีทนมณฺฑปํ กาเรหิ, เสสา พหิอาวฏฺเฏ
นิสีทิสฺสนฺติ; ปญฺจ เสตจฺฉตฺตสตานิ กาเรหิ, ตานิ คเหตฺวา
ปญฺจสตา หตฺถี ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ มตฺถเก ธารยมานา
ฐสฺสนฺติ, อฏฺฐ วา ทส วา รตฺตสุวณฺณนาวาโย กาเรหิ, ตา
มณฺฑปมชฺเฌ ภวิสฺสนฺติ, ทฺวินฺนํ ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ อนฺตเร เอเกกา
ขตฺติยธีตา นิสีทิตฺวา คนฺเธ ปึสิสฺสติ, เอเกกา ขตฺติยธีตา วีชนึ
อาทาย เทฺว เทฺว ภิกฺขู วีชยมานา ฐสฺสติ, เสสา ขตฺติยธีตโร
ปิฏฺฐปิฏฺเฐ ๑- คนฺเธ อาหริตฺวา สุวณฺณนาวาสุ ปกฺขิปิสฺสนฺติ, ตาสุ
เอกจฺจา ขตฺติยธีตโร นีลุปฺปลกลาเป คเหตฺวา สุวณฺณนาวาสุ
ปกฺขิตฺตคนฺเธ อาโลเฬตฺวา วาสํ คาหาเปสฺสนฺติ; นาครานํ หิ เนว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปึเส ปึเส. ม. ปิเส ปิเส.
ขตฺติยธีตโร อตฺถิ, น เสตจฺฉตฺตานิ, น หตฺถิโน, อิเมหิ การเณหิ
นาครา ปราชิสฺสนฺติ; เอวํ กาเรหิ ๑- มหาราชาติ. ราชา "สาธุ เทวิ,
กลฺยาณนฺเต กถิตนฺติ ตาย กถิตนิยาเมเนว สพฺพํ กาเรสิ. เอกสฺส
ปน ภิกฺขุโน เอโก หตฺถี นปฺปโหติ. อถ ราชา มลฺลิกํ อาห "ภทฺเท
เอกสฺส ภิกฺขุโน เอโก หตฺถี นปฺปโหติ, กึ กริสฺสามาติ. "กึ เทว
ปญฺจหตฺถิสตานิ นตฺถีติ. "อตฺถิ เทวิ, อวเสสา ปน ทุฏฺฐหตฺถิโน,
เต ภิกฺขู ทิสฺวาว เวรมฺภวาตา วิย จณฺฑา โหนฺตีติ. "เทว อหํ
เอกสฺส ทุฏฺฐหตฺถิโปตกสฺส ฉตฺตํ คเหตฺวา ติฏฺฐนฏฺฐานํ ชานามีติ.
"กตฺถ นํ ฐเปสฺสามาติ. "อยฺยสฺส องฺคุลิมาลสฺส สนฺติเกติ. ราชา
ตถา กาเรสิ. หตฺถิโปตโก วาลธึ อนฺตรสตฺถิมฺหิ ปกฺขิปิตฺวา อุโภ
กณฺเณ ปาเตตฺวา อกฺขีนิ นิมฺมิเลตฺวา อฏฺฐาสิ. มหาชโน "เอวรูปสฺส
นาม จณฺฑหตฺถิโน อยมากาโร, [อายสฺมา] องฺคุลิมาลตฺเถโร กโรตีติ
เถรสฺส เสตจฺฉตฺตหตฺถิเมว ๒- โอโลเกสิ. ราชา ปณีตาหาเรน ๓-
พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ยํ
อิมสฺมึ ทานคฺเค กปฺปิยภณฺฑํ วา อกปฺปิยภณฺฑํ วา สพฺพนฺตํ
ตุมฺหากเมว เทมีติ อาห. ตสฺมึ โข ปน ทาเน เอกทิวเสเนว
ปริจฺจตฺตํ จุทฺทสโกฏิธนํ โหติ. สตฺถุ ปน "เสตจฺฉตฺตํ นิสีทนปลฺลงฺโก
อาธารโก ปาทปีฐโกติ จตฺตาริ อนคฺฆาเนว. ปุน เอวรูปํ กตฺวา
พุทฺธานํ ทานํ นาม ทาตุํ สมตฺโถ นาโหสิ; เตเนว ตํ "อสทิสทานนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. กโรหิ.  ๒. สี. ม. ยุ. "อายสฺมา....เสตจฺฉตฺตาติ
@นตฺถิ.  ๓. สี. ม. ยุ. "ปณีตาหาเรนาติ นตฺถิ.
ปญฺญายิ. ตํ กิร สพฺพพุทฺธานํ เอกวารํ โหติเยว. สตฺถุ จ ๑-
สพฺเพสญฺจ อิตฺถีเยว สํวิทหติ. รญฺโญ ปน "กาโฬ จ
ชุณฺโห จาติ เทฺว อมจฺจา อเหสุํ. เตสุ กาโฬ จินฺเตสิ "อโห
ราชกุลสฺส ปริหานิ, เอกทิวเสเนว จุทฺทสโกฏิธนํ ขยํ ๒- คจฺฉติ,
อิเม อิมํ ทานํ ภุญฺชิตฺวา คนฺตฺวา นิปนฺนา นิทฺทายิสฺสนฺติ;
อโห นฏฺฐํ ราชกุลนฺติ. ชุณฺโห ปน จินฺเตสิ "อโห รญฺโญ
ทานํ, น หิ สกฺกา ราชภาเว อฏฺฐิเตน เอวรูปํ ทานํ ทาตุํ,
สพฺพสตฺตานํ ปตฺตึ อเทนฺโต นาม นตฺถิ; อหํ ปน อิทํ ทานํ
อนุโมทามีติ. สตฺถุ ภตฺตกิจฺจาวสาเน ราชา อนุโมทนตฺถาย ปตฺตํ
คณฺหิ. สตฺถา จินฺเตสิ "รญฺญา มโหฆํ ปวตฺเตนฺเตน วิย
มหาทานํ ทินฺนํ: อสกฺขิ นุ โข มหาชโน จิตฺตํ ปสาเทตุํ อุทาหุ
โนติ. โส เตสํ อมจฺจานํ จิตฺตวารํ ญตฺวา "สเจ รญฺโญ
ทานสฺส อนุจฺฉวิกํ อนุโมทนํ กริสฺสามิ; กาฬสฺส สตฺตธา มุทฺธา
ผลิสฺสติ, ชุณฺโห โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิสฺสตีติ ญตฺวา กาเฬ
อนุกมฺปํ ปฏิจฺจ เอวรูปํ ทานํ ทตฺวา ฐิตสฺส รญฺโญ จตุปฺปทิกํ
คาถเมว วตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ คโต. ภิกฺขู องฺคุลิมาลตฺเถรํ
ปุจฺฉึสุ "กึ นุ โข อาวุโส ทุฏฺฐหตฺถึ ฉตฺตํ ธาเรตฺวา ฐิตํ ทิสฺวา
ภายสีติ. "น ภายามิ อาวุโสติ. เต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ
"องฺคุลิมาโล ภนฺเต อญฺญํ พฺยากโรตีติ. สตฺถา "น ภิกฺขเว
องฺคุลิมาโล ภายติ, ขีณาสวอุสภานํ หิ อนฺตเร เชฏฺฐกอุสภสทิสา
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "สตฺถุ จาติ นตฺถิ.  ๒. สี. ยุ. จยํ.
มม ปุตฺตสทิสา ภิกฺขู น ภายนฺตีติ วตฺวา พฺราหฺมณวคฺเค คาถมาห
         "อุสภํ ปวรํ วีรํ       มเหสึ วิชิตาวินํ
          อเนชํ นฺหาตกํ พุทฺธํ   ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
      ราชาปิ โทมนสฺสปฺปตฺโต "เอวรูปาย ปริสาย มชฺเฌ ทานํ
ทตฺวา ฐิตสฺส มยฺหํ อนุจฺฉวิกํ อนุโมทนํ อกตฺวา คาถเมว วตฺวา
สตฺถา อุฏฺฐายาสนา คโต, มยา สตฺถุ อนุจฺฉวิกํ ทานํ อกตฺวา
อนนุจฺฉวิกํ กตํ ภวิสฺสติ, กปฺปิยภณฺฑํ อทตฺวา อกปฺปิยภณฺฑเมว
ทินฺนํ ภวิสฺสติ, สตฺถารา เม กุปิเตน ภวิตพฺพํ, ยสฺส กสฺสจิ นาม
ทานานุรูปํ อนุโมทนํ กาตุํ วฏฺฏตีติ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
เอตทโวจ "กินฺนุ โข เม ภนฺเต ทาตพฺพยุตฺตกํ ทานํ น ทินฺนํ
อุทาหุ ทานานุรูปํ กปฺปิยภณฺฑํ อทตฺวา อกปฺปิยภณฺฑเมว ทินฺนนฺติ.
"กิเมตํ มหาราชาติ. "น เม ตุมฺเหหิ ทานานุจฺฉวิกา อนุโมทนา
กตาติ. "มหาราช อนุจฺฉวิกเมว เต ทานํ ทินฺนํ, เอตํ หิ
อสทิสทานํ นาม, เอกสฺส พุทฺธสฺส เอกวารเมว สกฺกา ทาตุํ,
ปุน เอวรูปํ นาม ทานํ ทุทฺททนฺติ. "อถ กสฺมา เม ภนฺเต
ทานานุรูปํ อนุโมทนํ น กริตฺถาติ. "ปริสาย อสุทฺธตฺตา
มหาราชาติ. "โก นุ โข ภนฺเต ปริสาย โทโสติ. อถสฺส สตฺถา
ทฺวินฺนํปิ อมจฺจานํ จิตฺตวารํ อาโรเจตฺวา กาเฬ อนุกมฺปํ ปฏิจฺจ
อนุโมทนาย อกตภาวํ อาจิกฺขิ. ราชา "สจฺจํ กิร เต กาฬ เอวํ
จินฺติตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "สจฺจนฺติ วุตฺเต, "ตว สนฺตกํ อคฺคเหตฺวา
มม ปุตฺตทาเรหิ สทฺธึ มยิ อตฺตโน สนฺตกํ เทนฺเต ตุยฺหํปิ กา
หานิ? ๑- ยํ เต มยา ทินฺนํ, ตํ ทินฺนเมว โหตุ; รฏฺฐโต ปน เม
นิกฺขมาติ ตํ รฏฺฐา นีหริตฺวา ชุณฺหํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร
เต เอวํ จินฺติตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "สจฺจนฺติ วุตฺเต, "สาธุ มาตุล,
ปสนฺโนสฺมิ, ตฺวํ มม รชฺชํ คเหตฺวา มยา ทินฺนนิยาเมเนว สตฺต
ทิวสานิ ทานํ เทหีติ ตสฺส สตฺตาหํ รชฺชํ นิยฺยาเทตฺวา สตฺถารํ
อาห "ปสฺสถ ภนฺเต พาลสฺส การณํ, มยา เอวํ ทินฺเน ทาเน
ปหารํ อทาสีติ. สตฺถา "อาม มหาราช, พาลา นาม ปรสฺส
ทานํ อนภินนฺทิตฺวา ทุคฺคติปรายนา โหนฺติ, ธีรา ปน ปเรสํปิ ทานํ
อนุโมทิตฺวา สคฺคปรายนา เอว โหนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
               "น เว กทริยา เทวโลกํ วชนฺติ,
                พาลา หเว นปฺปสํสนฺติ ทานํ,
                ธีโร จ ทานํ อนุโมทมาโน
                เตเนว โส โหติ สุขี ปรตฺถาติ.
      ตตฺถ "กทริยาติ: ถทฺธมจฺฉริโน. พาลาติ: อิธโลกปรโลกตฺถํ
อชานนกา. ธีโรติ: ปณฺฑิโต. สุขี ปรตฺถาติ: เตเนว โส
ทานานุโมทนปุญฺเญน ปรโลเก ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวมาโน สุขี โหตีติ.
      เทสนาวสาเน ชุณฺโห โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺต-
ปริสายปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสิ. ชุณฺโห โสตาปนฺโน หุตฺวา
สตฺตาหํ รญฺโญ ทินฺนนิยาเมเนว ทานํ อทาสีติ.
                      อสทิสทานวตฺถุ.
                      ----------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ปีฬา.
             ๑๑. อนาถปิณฺฑิกปุตฺตกาลวตฺถุ. (๑๔๗)
      "ปฐพฺยา เอกรชฺเชนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต กาลํ นาม อนาถปิณฺฑิกสฺส ปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร ตถาวิธสฺส สทฺธาสมฺปนฺนสฺส เสฏฺฐิโน ปุตฺโต
หุตฺวา เนว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตุํ, น เคหํ อาคตกาเล ทฏฺฐุํ,
น ธมฺมํ โสตุํ, น สงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจํ กาตุํ อิจฺฉติ; ปิตรา
"มา เอวํ ตาต กรีติ วุตฺโตปิ ตสฺส วจนํ น สุณาติ. อถสฺส
ปิตา จินฺเตสิ "อยํ เอวรูปํ ทิฏฺฐึ คเหตฺวา วิจรนฺโต อวีจิปรายโน
ภวิสฺสติ; น โข ปน เม ตํ ปฏิรูปํ, ยํ มยิ ปสฺสนฺเต มม
ปุตฺโต นิรยํ คจฺเฉยฺย; อิมสฺมึ โข ปน โลเก ธนทาเนน
อนภิชฺฌนกสตฺโต นาม นตฺถิ, ธเนน นํ ภินฺทิสฺสามีติ. อถ นํ
อาห "ตาต อุโปสถิโก หุตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา
เอหิ, กหาปณสตํ เต ทสฺสามีติ. "ทสฺสถ ตาตาติ. "ทสฺสามิ
ปุตฺตาติ. โส ยาวตติยํ ปฏิญฺญํ คเหตฺวา อุโปสถิโก หุตฺวา
วิหารํ อคมาสิ. ธมฺมสฺสวเนน ปนสฺส กิจฺจํ นตฺถิ; ยถาผาสุกฏฺฐาเน
สยิตฺวา ปาโตว เคหํ อคมาสิ. อถสฺส ปิตา "ปุตฺโต เม
อุโปสถิโก อโหสิ, สีฆมสฺส ยาคุอาทีนิ อาหรถาติ วตฺวา
ทาเปสิ. โส "กหาปณํ อคฺคเหตฺวา น ภุญฺชิสฺสามีติ อาหารํ
ปฏิกฺขิปิ. อถสฺส ปิตา ปีฬํ อสหนฺโต กหาปณภณฺฑิกํ ทาเปสิ. ๑-
@เชิงอรรถ: ๑. อทาสีติ ภวิตพฺพํ.
โส ตํ หตฺเถน คเหตฺวาว อาหารํ ปริภุญฺชิ. อถ นํ ปุนทิวเส
เสฏฺฐี "ตาต กหาปณสหสฺสํ เต ทสฺสามิ; สตฺถุ ปุรโต ฐตฺวา
เอกเมว ธมฺมปทํ อุคฺคณฺหิตฺวา อาคจฺเฉยฺยาสีติ เปเสสิ. โส วิหารํ
คนฺตฺวา สตฺถุ ปุรโต ฐตฺวา เอกเมว ธมฺมปทํ อุคฺคณฺหิตฺวา
ปลายิตุกาโม อโหสิ. อถสฺส สตฺถา อสลฺลกฺขณาการํ อกาสิ.
โส ตํ ปทํ อสลฺลกฺเขตฺวา "อุปริปทํ อุคฺคณฺหิสฺสามีติ ฐตฺวา
อสฺโสสิเยว. "อุคฺคณฺหิสฺสามีติ สุณนฺตาว กิร สกฺกจฺจํ สุณนฺติ
นาม. เอวญฺจ นาม สุณนฺตานํ ธมฺโม โสตาปตฺติมคฺคาทโย เทติ.
โสปิ "อุคฺคณฺหิสฺสามีติ สุณาติ. สตฺถาปิสฺส อสลฺลกฺขณาการํ
กโรติ. โส "อุปริปทํ อุคฺคณฺหิสฺสามีติ ฐตฺวา สุณนฺโตว
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาติ. โส ปุนทิวเส พุทฺธปฺปมุเขน ภิกฺขุสงฺเฆน
สทฺธึเยว สาวตฺถึ ปาวิสิ. มหาเสฏฺฐี ตํ ทิสฺวาว "อชฺช เม
ปุตฺตสฺส อากาโร รุจฺจตีติ จินฺเตสิ. ตสฺสปิ เอตทโหสิ "อโห
วต เม ปิตา อชฺช สตฺถุ สนฺติเก กหาปเณ น ทเทยฺย,
กหาปณการณา มยฺหํ อุโปสถิกภาวํ ปฏิจฺฉาเทยฺยาติ. สตฺถา
ปนสฺส หีโย กหาปณการณา อุโปสถิกภาวํ อญฺญาสิ. มหาเสฏฺฐี
พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ยาคุํ ทาเปตฺวา ๑- ปุตฺตสฺสปิ ทาเปสิ. ๒-
โส นิสีทิตฺวา ตุณฺหีภูโตว ยาคุํ ปิวิ ขาทนียํ ขาทิ ภตฺตํ
ภุญฺชิ. มหาเสฏฺฐี สตฺถุ ภตฺตกิจฺจาวสาเน ปุตฺตสฺส ปุรโต
สหสฺสภณฺฑิกํ ฐปาเปตฺวา "ตาต อหํ `สหสฺสํ เต ทสฺสามีติ
@เชิงอรรถ: ๑. ทตฺวา.  ๒. อทาสีติ ยุตฺตตรํ.
วตฺวา อุโปสถํ สมาทเปตฺวา วิหารํ ปหิณึ, ๑- อิทนฺเต สหสฺสนฺติ.
โส สตฺถุ ปุรโต กหาปเณ ทียมาเน ทิสฺวา ลชฺชนฺโต "อลํ
เม กหาปเณหีติ วตฺวา "คณฺห ตาตาติ วุจฺจมาโนปิ น คณฺหิ.
อถสฺส ปิตา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อชฺช เม ปุตฺตสฺส
อากาโร รุจฺจตีติ วตฺวา, "กึ มหาเสฏฺฐีติ วุตฺเต, "มยา เอส
ปุริมทิวเส `กหาปณสตํ เต ทสฺสามีติ วตฺวา วิหารํ เปสิโต
ปุนทิวเส กหาปเณ อคฺคเหตฺวา ภุญฺชิตุํ น อิจฺฉิ; อชฺช ปน
ทียมาเนปิ กหาปเณ น อิจฺฉตีติ อาห. สตฺถา "อาม มหาเสฏฺฐิ,
อชฺช ตว ปุตฺตสฺส จกฺกวตฺติสมฺปตฺติโตปิ เทวโลกพฺรหฺมโลก-
สมฺปตฺตีหิปิ โสตาปตฺติผลเมว วรนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
         "ปฐพฺยา เอกรชฺเชน     สคฺคสฺส คมเนน วา
          สพฺพโลกาธิปจฺเจน      โสตาปตฺติผลํ วรนฺติ.
      ตตฺถ "ปฐพฺยา เอกรชฺเชนาติ: จกฺกวตฺติรชฺเชน. สคฺคสฺส
คมเนน วาติ: ฉพฺพีสติวิธสฺส สคฺคสฺส อธิคมเนน. สพฺพโลกาธิ-
ปจฺเจนาติ: เอตสฺมึ เอตฺตเก โลเก นาคสุปณฺณเวมานิกเปเตหิ สทฺธึ
สพฺพสฺมึ โลเก อาธิปจฺเจน. โสตาปตฺติผลํ วรนฺติ: ยสฺมา เอตฺตเก
ฐาเน รชฺชํ กาเรตฺวาปิ นิรยาทีหิ อมุตฺโตว โหติ, โสตาปนฺโน ปน
ปิหิตาปายทฺวาโร หุตฺวา สพฺพทุพฺพโลปิ อฏฺฐเม ภเว น นิพฺพตฺตติ;
@เชิงอรรถ: ๑. กตฺถจิ โปตฺถเก "ตาต มยา ตฺวํ `สหสฺสํ ทสฺสามีติ วตฺวา
@อุโปสถํ สมาทาเปตฺวา วิหารํ ปหิโตติ เอวํ กมฺมวาจกํ วากฺยํ กตํ.
ตสฺมา โสตาปตฺติผลเมว วรํ อุตฺตมนฺติ อตฺโถ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                  อนาถปิณฺฑิกปุตฺตกาลวตฺถุ.
                  โลกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     เตรสโม วคฺโค.
                     -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๓ หน้า ๒๘-๖๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=23&A=542&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=542&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=23              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=721              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=711              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=711              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]