อรรถกถาเล่มที่ ๒๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๗ มล-นาควคฺค

                    ๒๒. นิรยวคฺควณฺณนา
                       ---------
               ๑. สุนฺทรีปริพฺพาชิกาวตฺถุ. (๒๒๒)
      "อภูตวาทีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
สุนฺทรีปริพฺพาชิกํ อารพฺภ กเถสิ.
      "เตน โข ปน สมเยน ภควา สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต
ปูชิโตติ วตฺถุ วิตฺถารโต อุทาเน ๑- อาคตเมว. อยํ ปเนตฺถ
สงฺเขโป: ภควโต กิร ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ปญฺจนฺนํ มหานทีนํ มโหฆสทิเส
ลาภสกฺกาเร อุปฺปนฺเน, หตลาภสกฺการา อญฺติตฺถิยา
สุริยุคฺคมนกาเล ขชฺโชปนกา วิย นิปฺปภา หุตฺวา เอกโต
สนฺนิปติตฺวา มนฺตยึสุ "มยํ สมณสฺส โคตมสฺส อุปฺปนฺนกาลโต
ปฏฺาย หตลาภสกฺการา, น โน โกจิ อตฺถิภาวํปิ ชานาติ:
เกน นุ โข สทฺธึ เอกโต หุตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ
อุปฺปาเทตฺวา ลาภสกฺการมสฺส อนฺตรธาเปยฺยามาติ. อถ เนสํ
เอตทโหสิ "สุนฺทริยา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา สกฺกุณิสฺสามาติ. เต
เอกทิวสํ สุนฺทรึ ติตฺถิยารามํ ปวิสิตฺวา วนฺทิตฺวา ิตํ นาลปึสุ.
สา ปุนปฺปุนํ สมุลฺลปนฺตีปิ ปฏิวจนํ อลภิตฺวา "อปิ อยฺยา
เกนจิ วิเหิตาติ ปุจฺฉิ. "ภคินิ สมณํ โคตมํ อมฺเห วิเหเตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. อุ. ๒๕/๑๓๗.
หตลาภสกฺกาเร กตฺวา วิจรนฺตํ น ปสฺสสีติ. "มยา เอตฺถ กึ
กาตุํ วฏฺฏตีติ. "ตฺวํ โข ภคินิ อภิรูปา โสภคฺคปฺปตฺตา สมณสฺส
โคตมสฺส อยสํ อาโรเปตฺวา มหาชนํ กถํ คาหาเปตฺวา
หตลาภสกฺการํ กโรหีติ. สา "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปกฺกนฺตา
ตโต ปฏฺาย มาลาคนฺธวิเลปนกปฺปุรกฏุกผลาทีนิ คเหตฺวา สายํ
มหาชนสฺส สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา นครปฺปวิสนกาเล เชตวนาภิมุขี ๑-
คจฺฉติ, "กหํ คจฺฉสีติ ปุฏฺา "สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ, อหํ
เตน สทฺธึ เอกคนฺธกุฏิยํ วสามีติ วตฺวา อญฺตรสฺมึ ติตฺถิยาราเม
วสิตฺวา ปาโตว เชตวนมคฺคํ โอตริตฺวา นคราภิมุขี ๒- คจฺฉติ,
"สุนฺทริ กหํ คตาสีติ ปุฏฺา "สมเณน โคตเมน สทฺธึ เอกคนฺธกุฏิยํ
วสิตฺวา ตํ กิเลสรติยา รมาเปตฺวา อาคตามฺหีติ วทติ. ตโต ติตฺถิยา
กติปาหจฺจเยน ธุตฺตานํ กหาปเณ ทตฺวา "คจฺฉถ สุนฺทรึ มาเรตฺวา
สมณสฺส โคตมสฺส คนฺธกุฏีสมีเป มาลากจวรนฺตเร นิกฺขิปิตฺวา
เอถาติ วทึสุ. เต ตถา อกํสุ. ตโต ติตฺถิยา "สุนฺทรึ น ปสฺสามาติ,
โกลาหลํ กตฺวา รญฺโ อาโรเจตฺวา "กหํ โว อาสงฺกาติ วุตฺตา
"อิเม ทิวเส ๓- เชตวเน วสติ, ตตฺรสฺสา ปวตฺตึ น ชานามาติ วตฺวา
"เตนหิ คจฺฉถ, นํ วิจินถาติ รญฺา อนุญฺาตา อตฺตโน
อุปฏฺาเก คเหตฺวา เชตวนํ คนฺตฺวา วิจินนฺตา มาลากจวรนฺตเร ตํ
ทิสฺวา มญฺจกํ อาโรเปตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา "สมณสฺส โคตมสฺส
สาวกา `สตฺถารา กตํ ปาปกมฺมํ ปฏิจฺฉาเทสฺสามาติ สุนฺทรึ มาเรตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ๒. เชตวนาภิมุขินี, นคราภิมุขินี อิติ ยุตฺตตรํ. . ว.
@๓. ม. สี. อิเมสุ ทิวเสสุ.
มาลากจวรนฺตเร นิกฺขิปึสูติ รญฺโ อาโรเจสุํ. ราชา "เตนหิ
คจฺฉถ นครํ อาหิณฺฑถาติ อาห. เต นครวีถีสุ "ปสฺสถ สมณานํ
สกฺยปุตฺติยานํ กมฺมนฺติอาทีนิ วตฺวา ปุน รญฺโ นิเวสนทฺวารํ
อคมํสุ. ราชา สุนฺทริยา สรีรํ อามกสุสาเน อฏฺฏกํ อาโรเปตฺวา
รกฺขาเปสิ. สาวตฺถีวาสิโน เปตฺวา อริยสาวเก เสสา เยภุยฺเยน
"ปสฺสถ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ กมฺมนฺติอาทีนิ วตฺวา อนฺโตนคเรปิ
พหินคเรปิ อรญฺเสุปิ ภิกฺขู อกฺโกสนฺตา วิจรนฺติ. ภิกฺขู ตํ ปวตฺตึ
ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ. สตฺถา "เตนหิ ตุมฺเหปิ เต มนุสฺเส เอวํ
ปฏิโจเทถาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
             "อภูตวาที นิรยํ อุเปติ,
              โย วาปิ กตฺวา `น กโรมิจฺจาห,
              อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ
              นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถาติ.
      ตตฺถ "อภูตวาทีติ: ปรสฺส โทสํ อทิสฺวาว มุสาวาทํ กตฺวา
ตุจฺเฉน ปรํ อพฺภาจิกฺขนฺโต. กตฺวาติ: โย วา ปน ปาปกมฺมํ
กตฺวา "นาหํ เอตํ กโรมีติ อาห. เปจฺจ สมา ภวนฺตีติ: เต
อุโภปิ ชนา ปรโลกํ คนฺตฺวา นิรยํ อุปคมเนน คติยา สมา
ภวนฺติ. คติเยว เนสํ ปริจฺฉินฺนา, อายุ ปน เนสํ น ปริจฺฉินฺนํ;
พหุํ หิ ปาปกมฺมํ กตฺวา จิรํ นิรเย ปจฺจนฺติ, ปริตฺตํ กตฺวา
อปฺปมตฺตกเมว กาลํ: ยสฺมา ปน เตสํ อุภินฺนํปิ ลามกเมว กมฺมํ,
เตน วุตฺตํ "นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถาติ. ปรตฺถาติ ปทสฺส ปน
ปรโต เปจฺจปเทน สมฺพนฺโธ. เปจฺจ ปรตฺถ อิโต คนฺตฺวา เต
นิหีนกมฺมา ปรโลเก สมา ภวนฺตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
      ราชา "สุนฺทริยา อญฺเหิ มาริตภาวํ ชานาถาติ ปุริเส
อุยฺโยเชสิ. อถ เต ธุตฺตา เตหิ กหาปเณหิ สุรํ ปิวนฺตา อญฺมญฺ
กลหํ กรึสุ. เอโก เอกํ อาห "ตฺวํ สุนฺทรึ เอกปฺปหาเรเนว
มาเรตฺวา มาลากจวรนฺตเร นิกฺขิปิตฺวา ตโต ลทฺธกหาปเณหิ สุรํ
ปิวสิ, โหตูติ. ราชปุริสา เต ธุตฺเต คเหตฺวา รญฺโ ทสฺเสสุํ.
อถ เน ราชา "ตุมฺเหหิ สา มาริตาติ ปุจฺฉิ. "อาม เทวาติ.
"เกน มาราปิตาติ. "อญฺติตฺถิเยหิ เทวาติ. ราชา ติตฺถิเย
ปกฺโกสาเปตฺวา "คจฺฉถ ตุมฺเห เอวํ วทนฺตา นครํ อาหิณฺฑถ
`อยํ สุนฺทรี สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ อาโรเปตุกาเมหิ อมฺเหหิ
มาราปิตา; เนว สมณสฺส โคตมสฺส สาวกานํ โทโส อตฺถิ,
อมฺหากํเอว โทโสติ. เต ตถา กรึสุ. พาลมหาชโน ตทา สทฺทหิ.
ติตฺถิยาปิ ธุตฺตาปิ ปุริสวธทณฺฑํ ปาปุณึสุ. ตโต ปฏฺาย พุทฺธานํ
สกฺกาโร มหา อโหสีติ.
                   สุนฺทรีปริพฺพาชิกาวตฺถุ.
                      -----------
               ๒. ทุกฺขปีฬิตสตฺตวตฺถุ. ๑- (๒๒๓)
      "กาสาวกณฺาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ทุจฺจริตผลานุภาเวน ปีฬิเต สตฺเต อารพฺภ กเถสิ.
      อายสฺมา หิ มหาโมคฺคลฺลาโน ลกฺขณตฺเถเรน สทฺธึ คิชฺฌกูฏา
ปพฺพตา โอโรหนฺโต ๒- อฏฺิสงฺขลิกเปตาทีนํ อตฺตภาเว ทิสฺวา สิตํ
กโรนฺโต ลกฺขณตฺเถเรน สิตการณํ ปุฏฺโ "อกาโล อาวุโส อิมสฺส
ปญฺหสฺส, ตถาคตสฺส สนฺติเก มํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ วตฺวา ตถาคตสฺส
สนฺติเก เถเรน ปุฏฺโ อฏฺิสงฺขลิกเปตาทีนํ ทิฏฺภาวํ อาจิกฺขิตฺวา
"อิธาหํ อาวุโส คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ ภิกฺขุํ
เวหาสํ คจฺฉนฺตํ, ตสฺส กาโยปิ อาทิตฺโต โหตีติอาทินา นเยน สทฺธึ
ปตฺตจีวรกายพนฺธนาทีหิ ฑยฺหมาเน ปญฺจ สหธมฺมิเก อาโรเจสิ.
สตฺถา เตสํ ๓- กสฺสปทสพลสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา ปพฺพชฺชาย
อนุรูปํ กาตุํ อสกฺโกนฺตานํ ปาปภาวํ อาจิกฺขิตฺวา ตสฺมึ ขเณ
ตตฺถ นิสินฺนานํ ปาปภิกฺขูนํ ทุจฺจริตกมฺมสฺส วิปากํ ทสฺเสนฺโต
อิมํ คาถมาห
       "กาสาวกณฺา พหโว     ปาปธมฺมา อสญฺตา,
        ปาปา ปาเปหิ กมฺเมหิ   นิรยํ เต อุปปชฺชเรติ.
     ตตฺถ กาสาวกณฺาติ: กาสาเวน ปลิเวิตกณฺา. ปาปธมฺมาติ:
ลามกธมฺมา. "อสญฺตาติ: กายาทิสญฺมวิรหิตา. ตถารูปา
ปาปปุคฺคลา อตฺตนา กเตหิ อกุสลกมฺเมหิ นิรเย อุปปชฺชนฺติ,
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ทุจฺจริตผลปีฬิตวตฺถุ. ๒. สี. ยุ. โอตรนฺโต. ๓. สี.  ยุ. "เตสนฺติ นตฺถิ.
เต ตตฺถ ปจิตฺวา ตโต จุตา ปกฺกาวเสเสน เปเตสุปิ เอวํ
ปจฺจนฺตีติ อตฺโถ.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ทุกฺขปีฬิตสตฺตวตฺถุ.
                      -----------
               ๓. วคฺคุมุทาตีริยภิกฺขุวตฺถุ. (๒๒๔)
      "เสยฺโย อโยคุโฬติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลิยํ นิสฺสาย
มหาวเน วิหรนฺโต วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      วตฺถุ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิเก ๑- อาคตเมว. ตทา หิ สตฺถา
เต ภิกฺขู "กึ ปน ตุมฺเห ภิกฺขเว อุทรสฺสตฺถาย คิหีนํ อญฺมญฺสฺส
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสิตฺถาติ วตฺวา, เตหิ "อาม ภนฺเตติ
วุตฺเต, เต ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา อิมํ คาถมาห
       "เสยฺโย อโยคุโฬ ภุตฺโต   ตตฺโต อคฺคิสิขูปโม,
        ยญฺเจ ภุญฺเชยฺย ทุสฺสีโล   รฏฺปิณฺฑํ อสญฺโตติ.
      ตตฺถ "ยญฺเจ ภุญฺเชยฺยาติ: ยํ ทุสฺสีโล นิสฺสีลปุคฺคโล
กายาทีหิ อสญฺโต รฏฺวาสีหิ สทฺธาย ทินฺนํ รฏฺปิณฺฑํ
"สมโณมฺหีติ ปฏิชานนฺโต คเหตฺวา ภุญฺเชยฺย, ตโต อาทิตฺโต
อคฺคิวณฺโณ อโยคุโฬ ภุตฺโต เสยฺโย สุนฺทรตโร. กึการณา?
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. มหาวิภงฺค. ๑/๑๖๗.
ตปฺปจฺจยา หิ เอโก อตฺตภาโว ฌาเยยฺย, ทุสฺสีโล ปน สทฺธาเทยฺยํ
ภุญฺชิตฺวา อเนกานิปิ ชาติสตานิ นิรเย ปจฺเจยฺยาติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                   วคฺคุมุทาตีริยภิกฺขุวตฺถุ.
                       --------
               ๔. เขมกเสฏฺิปุตฺตวตฺถุ. (๒๒๕)
      "จตฺตาริ านานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อนาถปิณฺฑิกสฺส ภาคิเนยฺยํ เขมกํ นาม เสฏฺิปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร อภิรูโป อโหสิ. เยภุยฺเยน อิตฺถิโย ตํ ทิสฺวา
ราคาภิภูตา สกภาเวน สณฺาตุํ นาสกฺขึสุ. โสปิ ปรทารกมฺมาภิรโตว
อโหสิ. อถ นํ รตฺตึ ราชปุริสา คเหตฺวา รญฺโ ทสฺเสสุํ. ราชา
"มหาเสฏฺิสฺส ลชฺชามีติ ตํ กิญฺจิ อวตฺวา วิสฺสชฺชาเปสิ. โส ปน
เนว วิรมิ. อถ นํ ทุติยํปิ ตติยํปิ ราชปุริสา คเหตฺวา รญฺโ
ทสฺเสสุํ. ราชา วิสฺสชฺชาเปสิเยว. มหาเสฏฺี ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ตํ
อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาโรเจตฺวา "ภนฺเต
อิมสฺส ธมฺมํ เทเสถาติ อาห. สตฺถา ตสฺส สํเวคกถํ กเถตฺวา
ปรทารเสวนาย โทสํ ทสฺเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
           "จตฺตาริ านานิ นโร ปมตฺโต
            อาปชฺชตี ปรทารูปเสวี:
            อปุญฺลาภํ นนิกามเสยฺยํ
            นินฺทํ ตติยํ นิรยํ จตุตฺถํ.
            อปุญฺลาโภ จ, คตี จ ปาปิกา,
            ภีตสฺส ภีตาย รตี จ โถกิกา,
            ราชา จ ทณฺฑํ ครุกํ ปเณติ;
            ตสฺมา นโร ปรทารํ น เสเวติ.
      ตตฺถ "านานีติ: ทุกฺขการณานิ. ปมตฺโตติ: สติโวสฺสคฺเคน
สมนฺนาคโต. อาปชฺชตีติ: ปาปุณาติ. ปรทารูปเสวีติ: ปรสฺส
ทารํ อุปเสวนฺโต อุปฺปถจารี. อปุญฺลาภนฺติ: อกุสลลาภํ.
นนิกามเสยฺยนฺติ: ยถา อิจฺฉติ; เอวํ เสยฺยํ อลภิตฺวา อนิจฺฉิตํ
ปริตฺตกเมว กาลํ เสยฺยํ ลภติ. อปุญฺลาโภ จาติ: เอวํ ตสฺส
อยญฺจ อปุญฺลาโภ เตน จ อปุญฺเน นิรยสงฺขาตา ปาปิกา
คติ โหติ. รตี จ โถกิกาติ: ยา ๑- ตสฺส ภีตสฺส ภีตาย อิตฺถิยา
สทฺธึ รติ, สาปิ โถกิกา ปริตฺตา โหติ. ครุกนฺติ: ราชา จ
หตฺถจฺเฉทาทิวเสน ครุกํ ทณฺฑํ ปเณติ. ตสฺมาติ: ยสฺมา ปรทารํ
เสวนฺโต เอตานิ อปุญฺาทีนิ ปาปุณาติ; ตสฺมา ปรทารํ น
เสเวยฺยาติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน เขมโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. ตโต ปฏฺาย
มหาชโน สุขํ วีตินาเมสิ.
      "กึ ปนสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติ. "โส กิร กสฺสปพุทฺธกาเล
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. `ยาติ นตฺถิ.
อุตฺตมมลฺโล หุตฺวา เทฺว สุวณฺณปตากานิ ทสพลสฺส กาญฺจนถูเป
อาโรเปตฺวา ปตฺถนํ เปสิ "เปตฺวา าติสาโลหิติตฺถิโย อวเสสา
มํ ทิสฺวา รชนฺตูติ. อิทมสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติ. เตน ตํ นิพฺพตฺตฏฺาเน
ทิสฺวา ปเรสํ อิตฺถิโย สกภาเวน สณฺาตุํ นาสกฺขึสูติ.
                    เขมกเสฏฺิปุตฺตวตฺถุ.
                        ------
                 ๕.  ทุพฺพจภิกฺขุวตฺถุ. (๒๒๖)
      "กุโส ยถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อญฺตรํ ทุพฺพจภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอโก กิร ภิกฺขุ อสญฺจิจฺจ เอกํ ติณํ ฉินฺทิตฺวา, กุกฺกุจฺเจ
อุปฺปนฺเน, เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา "อาวุโส โย ติณํ ฉินฺทติ,
ตสฺส กึ โหตีติ อตฺตนา กตภาวํ อาโรเจตฺวา ปุจฺฉิ. อถ นํ
อิตโร "ตฺวํ ติณสฺส ฉินฺนการณา `กิญฺจิ โหตีติ สญฺ กโรสิ,
น เอตฺถ กิญฺจิ โหติ, เทเสตฺวา ปน มุจฺจสีติ วตฺวา สยํปิ
อุโภหิ หตฺเถหิ ติณํ ลุญฺจิตฺวา อคฺคเหสิ. ภิกฺขู ตํ ปวตฺตึ
สตฺถุ อาโรเจสุํ. สตฺถา ตํ ภิกฺขุํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
       "กุโส ยถา ทุคฺคหิโต     หตฺถเมวานุกนฺตติ,
        สามญฺ ทุปฺปรามฏฺ     นิรยายูปกฑฺฒติ.
        ยงฺกิญฺจิ สิถิลํ กมฺมํ,     สงฺกิลิฏฺญฺจ ยํ วตํ,
        สงฺกสฺสรํ พฺรหฺมจริยํ,    น ตํ โหติ มหปฺผลํ.
        กยิรา เจ กยิราเถนํ,   ทฬฺหเมนํ ปรกฺกเม;
        สิถิโล หิ ปริพฺพาโช     ภิยฺโย อากิรเต รชนฺติ.
        ตตฺถ "กุโสติ: ยงฺกิญฺจิ   ติขิณธารํ ติณํ อนฺตมโส
ตาลปณฺณํปิ. ยถา โส กุโส เยน ทุคฺคหิโต ตสฺส หตฺถํ อนุกนฺตติ
ผาเลติ; เอวเมว สมณธมฺมสงฺขาตํ สามญฺปิ ขณฺฑสีลาทิตาย
ทุปฺปรามฏฺ. นิรยายูปกฑฺฒตีติ: นิรเย นิพฺพตฺตาเปตีติ อตฺโถ.
สิถิลนฺติ: โอหียิตฺวา ๑- กรเณน สิถิลคฺคาหํ กตฺวา กตํ กิญฺจิ
กมฺมํ. สงฺกิลิฏฺนฺติ: เวสิยาทิเกสุ อโคจเรสุ จรเณน สงฺกิลิฏฺ.
สงฺกสฺสรนฺติ: สงฺกาหิ สริตพฺพํ อุโปสถกิจฺจาทีสุ อญฺตเรน
กิจฺเจน สนฺนิปติตํปิ สงฺฆํ ทิสฺวา "อทฺธา อิเม มม จริยํ ตฺวา มํ
อุกฺขิปิตุกามา สนฺนิปติตาติ เอวํ อตฺตโน อาสงฺกาหิ สริตํ อุสฺสงฺกิตํ
ปริสงฺกิตํ. น ตํ โหตีติ: ตํ เอวรูปํ สมณธมฺมสงฺขาตํ พฺรหฺมจริยํ
ตสฺส ปุคฺคลสฺส น มหปฺผลํ โหติ, ตสฺส อมหปฺผลภาเวน
ภิกฺขาทายกานํปิสฺส น มหปฺผลํ โหตีติ อตฺโถ. กยิรา เจติ: ตสฺมา
ยํ กมฺมํ กเรยฺย, ตํ กโรเตว. ทฬฺหเมนํ ปรกฺกเมติ: ถิรกตเมตํ
กตฺวา อวฏฺิตสมาทาโน หุตฺวา เอตํ กยิรา. ปริพฺพาโชติ:
สิถิลคฺคาเหน กโต ขณฺฑาทิภาวปฺปตฺโต สมณธมฺโม. ภิยฺโยติ:
อพฺภนฺตเร วิชฺชมานํ ราครชาทึ เอวรูโป สมณธมฺโม อปเนตุํ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. โอลียิตฺวา.
น สกฺโกติ, อถโข ตสฺส อุปริ อปรํปิ ราครชาทึ อากิรตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. โสปิ ภิกฺขุ
สํวเร ตฺวา ปจฺฉา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณีติ.
                      ทุพฺพจภิกฺขุวตฺถุ.
                       ---------
                ๖. อิสฺสาปกตอิตฺถีวตฺถุ. (๒๒๗)
       "อกตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺตรํ
อิสฺสาปกตํ อิตฺถึ อารพฺภ กเถสิ.
       ตสฺสา กิร สามิโก เอกาย เคหทาสิยา สทฺธึ สนฺถวํ อกาสิ.
สา อิสฺสาปกตา ตํ ทาสึ หตฺถปาเทสุ พนฺธิตฺวา ตสฺสา กณฺณนาสํ
ฉินฺทิตฺวา เอกสฺมึ ตุจฺฉคพฺเภ ปกฺขิปิตฺวา ทฺวารํ ปิทหิตฺวา ตสฺส
กมฺมสฺส อตฺตนา กตภาวํ ปฏิจฺฉาเทตุํ "เอหิ อยฺย, วิหารํ คนฺตฺวา
ธมฺมํ สุณิสฺสามาติ สามิกํ อาทาย วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺตี
นิสีทิ. อถสฺสา อาคนฺตุกา าตกา เคหํ อาคนฺตฺวา ทฺวารํ วิวริตฺวา
ตํ วิปฺปการํ ทิสฺวา ทาสึ โมจยึสุ. สา วิหารํ คนฺตฺวา จตุปริสมชฺเฌ
ตมตฺถํ ทสพลสฺส อาโรเจสิ. สตฺถา ตสฺสา วจนํ สุตฺวา "ทุจฺจริตํ
นาม `อิทํ เม อญฺเ ชนา น ชานนฺตีติ อปฺปมตฺตกํปิ น กาตพฺพํ,
อญฺสฺมึ อชานนฺเตปิ สุจริตเมว กาตพฺพํ, ปฏิจฺฉาเทตฺวา กตํปิ หิ
ทุจฺจริตํ นาม ปจฺฉานุตาปํ กโรติ, สุจริตํ ปาโมชฺชเมว ชเนตีติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
      "อกตํ ทุกฺกฏํ เสยฺโย,     ปจฺฉา ตปฺปติ ทุกฺกฏํ;
       กตญฺจ สุกตํ เสยฺโย,     ยํ กตฺวา นานุตปฺปตีติ.
      ตตฺถ "ทุกฺกฏนฺติ: สาวชฺชํ อปายสํวตฺตนิกํ กมฺมํ อกตเมว
เสยฺโย วรํ อุตฺตมํ. ปจฺฉา ตปฺปตีติ: ตํ หิ อนุสฺสริตานุสฺสริตกาเล
ตปฺปติเยว. สุกตนฺติ: อนวชฺชํ ปน สุขุทฺรยํ สุคติสํวตฺตนิกเมว กมฺมํ
กตํ เสยฺโย. ยํ กตฺวาติ: ยํ กมฺมํ กตฺวา ปจฺฉา อนุสฺสรณกาเล
น ตปฺปติ นานุตปฺปติ โสมนสฺสชาโตว โหติ, ตํ กตํ วรนฺติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน อุปาสโก จ สา จ อิตฺถี โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺหึสุ. ตญฺจ ปน ทาสึ ตตฺเถว ภุชิสฺสํ กตฺวา ธมฺมจาริณึ
กรึสูติ.
                    อิสฺสาปกตอิตฺถีวตฺถุ.
                       ---------
                ๗. อาคนฺตุกภิกฺขุวตฺถุ. (๒๒๘)
      "นครํ ยถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
สมฺพหุเล อาคนฺตุเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      เต กิร เอกสฺมึ ปจฺจนฺเต วสฺสํ อุปคนฺตฺวา ปมมาเส สุขํ
วิหรึสุ. มชฺฌิมมาเส โจรา อาคนฺตฺวา เตสํ โคจรคามํ ปหริตฺวา
กรมเร คเหตฺวา อคมํสุ. ตโต ปฏฺาย มนุสฺสา โจรานํ
ปฏิพาหนตฺถาย ตํ ปจฺจนฺตนครํ อภิสงฺขโรนฺตา เต ภิกฺขู สกฺกจฺจํ
อุปฏฺาตุํ โอกาสํ น ลภึสุ. เต อผาสุกํ วสฺสํ วสิตฺวา วุตฺถวสฺสา
สตฺถุ ทสฺสนาย สาวตฺถึ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ. สตฺถา เตหิ สทฺธึ กตปฺปฏิสนฺถาโร "กึ ภิกฺขเว สุขํ
วสิตฺถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต มยํ ปมมาสเมว สุขํ วสิมฺหา,
มชฺฌิมมาเส โจรา คามํ ปหรึสุ, ตโต ปฏฺาย มนุสฺสา นครํ
อภิสงฺขโรนฺตา สกฺกจฺจํ อุปฏฺาตุํ โอกาสํ น ลภึสุ; ตสฺมา อผาสุกํ
วสฺสํ วสิมฺหาติ วุตฺเต, "อลํ ภิกฺขเว, มา จินฺตยิตฺถ, ผาสุวิหาโร
นาม นิจฺจกาลํ ทุลฺลโภ; ภิกฺขุนา นาม, ๑- ยถา เต มนุสฺสา นครํ
โคปยึสุ; เอวํ อตฺตภาวเมว โคปยิตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
       "นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ        คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ;
        เอวํ โคเปถ อตฺตานํ,     ขโณ โว มา อุปจฺจคา;
        ขณาตีตา หิ โสจนฺติ       นิรยมฺหิ สมปฺปิตาติ.
      ตตฺถ "สนฺตรพาหิรนฺติ: ภิกฺขเว ยถา เตหิ มนุสฺเสหิ ตํ
ปจฺจนฺตนครํ ทฺวารปาการาทีนิ ถิรานิ กโรนฺเตหิ สอนฺตรํ อฏฺฏาลก-
ปริขาทีนิ ถิรานิ กโรนฺเตหิ สพาหิรนฺติ สนฺตรพาหิรํ คุตฺตํ กตํ;
เอวํ ตุมฺเห หิ ๒- สตึ อุปฏฺาเปตฺวา อชฺฌตฺติกานิ ฉ ทฺวารานิ
ปิทหิตฺวา ทฺวารรกฺขิกํ สตึ อวิสฺสชฺเชตฺวา, ยถา คยฺหมานานิ
พาหิรานิ ฉ อายตนานิ อชฺฌตฺติกานํ อุปฆาตาย สํวตฺตนฺติ; ตถา
อคฺคหเณน ตานิ ถิรานิ กตฺวา เตสํ อปฺปเวสาย ทฺวารรกฺขิกํ
สตึ อปฺปหาย วิจรนฺตา อตฺตานํ โคเปถาติ อตฺโถ. ขโณ โว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปน. ๒. ม. สี. ยุ. ปิ.
มา อุปจฺจคาติ: โย หิ เอวํ อตฺตานํ น โคเปติ, ตํ ปุคฺคลํ "อยํ
พุทฺธุปฺปาทกฺขโณ มชฺฌิมปเทเส อุปฺปตฺติกฺขโณ สมฺมาทิฏฺิยา
ปฏิลทฺธกฺขโณ ฉนฺนมายตนานํ อเวกลฺลกฺขโณติ สพฺโพปิ อยํ
ขโณ อติกฺกมติ; โส ขโณ ตุมฺเห มา อติกฺกมตุ. ขณาตีตาติ:
เย หิ ตํ ขณํ อตีตา, เต จ ปุคฺคเล โส ขโณ อตีโต; เต
นิรยมฺหิ สมปฺปิตา หุตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺติตฺวา โสจนฺตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู อุปฺปนฺนสํเวคา อรหตฺเต ปติฏฺหึสูติ.
                     อาคนฺตุกภิกฺขุวตฺถุ.
                       ---------
                  ๘. นิคฺคณฺวตฺถุ. (๒๒๙)
      "อลชฺชิตาเยติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
นิคฺคณฺเ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกสฺมึ หิ ทิวเส ภิกฺขู นิคฺคณฺเ ทิสฺวา กถํ สมุฏฺาเปสุํ
"อาวุโส สพฺพโส อปฺปฏิจฺฉนฺเนหิ อเจลเกหิ อิเม นิคฺคณฺา
วรตรา, เย เอกํ ปุริมปสฺสํปิ ตาว ปฏิจฺฉาเทนฺติ, สหิริกา มญฺเ
เอเตติ. ตํ สุตฺวา นิคฺคณฺา "น มยํ เอเตน การเณน ปฏิจฺฉาเทม,
`ปํสุรชาทโย ปน ปุคฺคลาเอว ชีวิตินฺทฺริยปฺปฏิพทฺธา; เอวเมเต
โน ภิกฺขาภาชเนสุ มา ปตึสูติ อิมินา การเณน ปฏิจฺฉาเทมาติ
วตฺวา เตหิ สทฺธึ วาทปฺปฏิวาทวเสน พหุํ กถํ กรึสุ. ๑- ภิกฺขู สตฺถารํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ.  กเถสุํ.
อุปสงฺกมิตฺวา นิสินฺนกาเล ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสุํ. สตฺถา "ภิกฺขเว
อลชฺชิตพฺเพ ลชฺชิตฺวา ลชฺชิตพฺเพ อลชฺชมานา นาม ทุคฺคติปรายนาว
โหนฺตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
       "อลชฺชิตาเย ลชฺชนฺติ      ลชฺชิตาเย น ลชฺชเร
        มิจฺฉาทิฏฺิสมาทานา      สตฺตา คจฺฉนฺติ  ทุคฺคตึ.
        อภเย ภยทสฺสิโน        ภเย จ อภยทสฺสิโน
        มิจฺฉาทิฏฺิสมาทานา      สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตินฺติ.
      ตตฺถ "อลชฺชิตาเยติ: อลชฺชิตพฺเพน ภิกฺขาภาชเนน. ภิกฺขาภาชนํ
หิ อลชฺชิตพฺพํ นาม. เต ปน ตํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา วิจรนฺตา เตน
ลชฺชนฺติ นาม. ลชฺชิตาเยติ: อปฺปฏิจฺฉนฺเนน หิริโกปินงฺเคน.
หิริโกปินงฺคญฺหิ ลชฺชิตพฺพํ นาม. เต ปน ตํ อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา
วิจรนฺตา ลชฺชิตาเย น ลชฺชนฺติ นาม. เตน เตสํ อลชฺชิตพฺเพน
ลชฺชตํ ลชฺชิตพฺเพน อลชฺชตํ ตุจฺฉคฺคหณภาเวน จ อญฺถาคหณภาเวน
จ มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, ตํ สมาทยิตฺวา วิจรนฺตา เต มิจฺฉาทิฏฺิสมาทานา
สตฺตา นิรยาทิเภทํ ทุคฺคตึ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. อภเยติ: ภิกฺขาภาชนํ
นิสฺสาย ราคโทสโมหมานทิฏฺิกิเลสทุจฺจริตภยานํ อนุปฺปชฺชนโต
ภิกฺขาภาชนํ อภยํ นาม. ภเยน ตํ ปฏิจฺฉาเทนฺตา ปน อภเย
ภยทสฺสิโน นาม. หิริโกปินงฺคํ ปน นิสฺสาย ราคาทีนํ
อุปฺปชฺชนโต ตํ ภยํ นาม. ตสฺส อปฺปฏิจฺฉาทเนน ภเย
จ อภยทสฺสิโน. ตสฺส อญฺถา จ คหณสฺส สมาทินฺนตฺตา
มิจฺฉาทิฏฺิสมาทานา สตฺตา ทุคฺคตึ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู นิคฺคณฺา สํวิคฺคมานสา ปพฺพชึสุ. ๑-
สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                       นิคฺคณฺวตฺถุ.
                         -----
                 ๙. ติตฺถิยสาวกวตฺถุ. (๒๓๐)
      "อวชฺเชติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ติตฺติยสาวเก อารพฺภ กเถสิ.
      เอกสฺมึ หิ สมเย อญฺติตฺถิยสาวกา อตฺตโน ปุตฺเต
สมฺมาทิฏฺิกานํ อุปาสกานํ ปุตฺเตหิ สทฺธึ สปริวาเร กีฬมาเน ทิสฺวา
เคหํ อาคตกาเล "น โว สมณา สกฺยปุตฺติยา วนฺทิตพฺพา, นาปิ
เตสํ วิหารํ ปวิสิตพฺพนฺติ ๒- สปถํ การยึสุ. เต เอกทิวสํ
เชตวนวิหารสฺส พหิทฺวารโกฏกสามนฺเต กีฬนฺตา ปิปาสิตา อเหสุํ.
อเถกํ อุปาสกทารกํ "ตฺวํ คนฺตฺวา เอตฺถ ปานียํ ปิวิตฺวา อมฺหากํปิ
อาหราหีติ วิหารํ ปหิณึสุ. โส วิหารํ ปวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ นํ สตฺถา "ตฺวเมว ปานียํ ปิวิตฺวา คนฺตฺวา
อิตเรปิ ปานียํ ปิวนตฺถาย อิเธว เปเสหีติ อาห. โส ตถา อกาสิ.
เต อาคนฺตฺวา ปานียํ ปิวึสุ. สตฺถา เต ปกฺโกสาเปตฺวา เตสํ
สปฺปายํ ธมฺมกถํ กเถตฺวา เต อจลสทฺเธ กตฺวา สรเณสุ จ
สีเลสุ จ ปติฏฺาเปสิ. เต สกานิ เคหานิ คนฺตฺวา ตมตฺถํ มาตาปิตูนํ
@เชิงอรรถ: ๑. กถมิทํ วุตฺตํ, เตสํ หิ ปรมฺมุขา คาถา ภาสิตา. ๒. วิหาโร ปวิสิตพฺโพติ.
อาโรเจสุํ. อถ เนสํ มาตาปิตโร "ปุตฺตกา โน วิปนฺนทิฏฺิกา
ชาตาติ โทมนสฺสปฺปตฺตา ปริเทวึสุ. อถ เนสํ เฉกา ปฏิวิสฺสกา
มนุสฺสา อาคนฺตฺวา โทมนสฺสวูปสมตฺถาย ธมฺมํ กถยึสุ. เต เตสํ
กถํ สุตฺวา "อิเม ทารเก สมณสฺส โคตมสฺเสว นิยฺยาเทสฺสามาติ
มหนฺเตน าติคเณน สทฺธึ วิหารํ นยึสุ. สตฺถา เตสํ อาสยํ
โอโลเกตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
       "อวชฺเช วชฺชมติโน       วชฺเช อวชฺชทสฺสิโน
        มิจฺฉาทิฏฺิสมาทานา      สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ.
        วชฺชญฺจ วชฺชโต ตฺวา    อวชฺชญฺจ อวชฺชโต
        สมฺมาทิฏฺิสมาทานา      สตฺตา คจฺฉนฺติ สุคฺคตินฺติ.
       ตตฺถ "อวชฺเชติ: ทสวตฺถุกาย สมฺมาทิฏฺิยา ตสฺสา อุปนิสฺสย-
ภูเต ธมฺเม จ. วชฺชมติโนติ: "วชฺชํ อิทนฺติ อุปฺปนฺนมติโน.
ทสวตฺถุกมิจฺฉาทิฏฺิสงฺขาเต ปน ตสฺสา อุปนิสฺสยธมฺมสงฺขาเต จ
วชฺเช อวชฺชทสฺสิโน. เอติสฺสา อวชฺชํ วชฺชโต วชฺชญฺจ อวชฺชโต
ตฺวา คหณสงฺขาตาย มิจฺฉาทิฏฺิยา สมาทินฺนตฺตา มิจฺฉาทิฏฺิ-
สมาทานา สตฺตา ทุคฺคตึ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. ทุติยคาถาย
วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
       เทสนาวสาเน สพฺเพปิ เต ตีสุ สรเณสุ ปติฏฺาย อปราปรํ
ธมฺมํ สุณนฺตา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหึสูติ.
                     ติตฺถิยสาวกวตฺถุ.
                  นิรยวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.
                     ทฺวาวีสติโม วคฺโค
                       --------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๔ หน้า ๑๑๙-๑๓๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=24&A=2371&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=24&A=2371&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=32
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1080
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1074
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1074
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25