ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                         ๑๐. โลกสุตฺตวณฺณนา
    [๓๐] ทสเม พุทฺธจกฺขุนาติ เอตฺถ อาสยานุสยญาณํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณญฺจ
พุทฺธจกฺขุ นาม. ยถาห:-
           "อทฺทสา โน ภควา พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต สตฺเต
        อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย"ติอาทิ. ๒-
    โลกนฺติ ตโย โลกา โอกาสโลโก สงฺขารโลโก สตฺตโลโกติ. ตตฺถ:-
           "ยาวตา จนฺทิมสูริยา ปริหรนฺติ    ทิสา ภนฺติ วิโรจนา
            ตาว สหสฺสธา โลโก          เอตฺถ เต วตฺตตี วโส"ติ ๓-
อาทีสุ อากาสโลโก "เอโก โลโก สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา, เทฺว โลกา
นามญฺจ, รูปญฺจ ตโย โลกา ติสฺโส เวทนา, จตฺตาโร อาหารา, ปญฺจ โลกา
ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา, ฉ โลกา ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ, สตฺต โลกา สตฺต
วิญฺญาณฏฺฐิติโย, อฏฺฐ โลกา อฏฺฐ โลกธมฺมา, นว โลกา นว สตฺตาวาสา,
@เชิงอรรถ:  ก. อสิปฺปชีวิอาทิภเว   ม.มู. ๑๒/๒๘๓/๒๔๔, ม.ม. ๑๓/๓๓๙/๓๒๑
@ ม.มู. ๑๒/๕๐๓/๔๔๕
ทส โลกา ทสายตนานิ, ทฺวาทส โลกา ทฺวาทสายตนานิ, อฏฺฐารส โลกา
อฏฺฐารส ธาตุโย"ติอาทีสุ ๑- สงฺขารโลโก. "สสฺสโต โลโก, อสสฺสโต โลโก"ติ
อาทีสุ ๒- สตฺตโลโก วุตฺโต. อิธาปิ สตฺตโลโก เวทิตพฺโพ.
    ตตฺถ โลกียติ วิจิตฺตาการโต ทิสฺสตีติ จกฺกวาฬสงฺขาโต โลโก โอกาสโลโก,
สงฺขาโร ลุชฺชติ ปลุชฺชตีติ โลโก, โลกียติ เอตฺถ ปุญฺญปาปํ ตพฺพิปาโก จาติ
สตฺตโลโก. เตสุ ภควา มหากรุณาย อนุกมฺปมาโน สํสารทุกฺขโต โมเจตุกาโม
สตฺตโลกํ โอโลเกสิ. กตมสฺส ปน สตฺตาหสฺส อจฺจเยน โอโลเกสิ? ปฐมสฺส
สตฺตาหสฺส. ภควา หิ ปลฺลงฺกสตฺตาหสฺส ปริโยสาเน ปจฺฉิมยามาวสาเน "ยทา หเว
ปาตุภวนฺติ ธมฺมา ฯเปฯ สูริโยว โอภาสยมนฺตลิกฺขนฺ"ติ ๓- อิมํ อริยมคฺคานุภาวทีปกํ
อุทานํ อุทาเนตฺวา "อหํ ตาว เอวํ สุทุตฺตรํ สํสารมโหฆํ อิมาย
ธมฺมนาวาย สมุตฺตริตฺวา นิพฺพานปาเร ฐิโต, หนฺท ทานิ โลกมฺปิ ตาเรสฺสามิ,
กีทิโส นุ โข โลโก"ติ โลกํ โวโลเกสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "อถ โข ภควา
ตสฺส สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐหิตฺวา พุทฺธจกฺขุนา โลกํ
โวโลเกสี"ติ
    ตตฺถ โวโลเกสีติ วิวิเธหิ อากาเรหิ ปสฺสิ, หตฺถตเล  ฐปิตอามลกํ วิย
อตฺตโน ญาเณน ปจฺจกฺขํ อกาสิ. อเนเกหิ สนฺตาเปหีติอาทิ โวโลกิตาการทสฺสนํ.
อเนเกหิ สนฺตาเปหีติ อเนเกหิ ทุกฺเขหิ. ทุกฺขํ หิ สนฺตาปนปีฬนฏฺเฐน สนฺตาโปติ
วุจฺจติ. ยถาห "ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺโฐ สงฺขตฏฺโฐ สนฺตาปฏฺโฐ วิปริณามฏฺโฐ"ติ. ๔-
ตญฺจ ทุกฺขํ ทุกฺขาทิวเสน เจว ชาติอาทิวเสน จ อเนกปฺปการํ. เตน วุตฺตํ
"อเนเกหิ สนฺตาเปหี"ติ อเนเกหิ ทุกฺเขหิ สนฺตปฺปมาเน ปีฬิยมาเน พาธิยมาเน.
@เชิงอรรถ:  ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๑๒/๑๒๖
@ ที.สี. ๙/๔๒๑/๑๘๔, ม.มู. ๑๒/๒๖๙/๒๓๐ ม.ม. ๑๓/๑๒๒/๙๗
@ วิ.มหา. ๔/๓/๓, ขุ.อุ. ๒๕/๓/๙๖, อภิ.ก. ๓๗/๓๒๑/๑๖๒
@ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๗/๒๑,๘/๓๑๘
ปริฬาเหหีติ ปริทาเหหิ. ปริฑยฺหมาเนติ อินฺธนํ วิย อคฺคินา สมนฺตโต ฑยฺหมาเน.
ราคเชหีติ ราคสมฺภเวหิ. เอส นโย เสเสสุปิ. ราคาทโย หิ ยสฺมึ สนฺตาเน
อุปฺปชนฺติ, ตํ นิทฺทหนฺตา วิย วิพาเธนฺติ, เตน วุตฺตํ "ตโยเม ภิกฺขเว อคฺคี,
ราคคฺคิ, โทสคฺคิ, โมหคฺคี"ติ. ๑- ยโต เต จิตฺตํ กายญฺจ กิเลเสนฺตีติ กิเลสาติ
วุจฺจนฺติ. เอตฺถ จ ปริฑยฺหมาเนติ เอเตน ภควา ราคาทิกิเลสานํ ปวตฺติทุกฺขตํ,
เตน จ สตฺตานํ อภิภูตตํ ทสฺเสสิ. สนฺตปฺปมาเนติ อิมินา ปน เตสํ
กาลนฺตรทุกฺขตํ, เตน นิรนฺตโรปทฺทวตญฺจ ทสฺเสสิ.
    ภควา หิ โพธิรุกฺขมูเล อปราชิตปลฺลงฺเก นิสินฺโน ปฐมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ
อนุสฺสริตฺวา มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปฏิจฺจสมุปฺปาเท
ญาณํ โอตาเรตฺวา กิเลสมูลกํ วฏฺฏทุกฺขํ อภิญฺญาย สงฺขาเร ปริคฺคเหตฺวา สมฺมสนฺโต
อนุกฺกเมน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อริยมคฺคาธิคเมน สยํ วิคตวิทฺธสฺตกิเลโส
อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ปจฺจเวกฺขณานนฺตรํ อนวเสสานํ กิเลสานํ ปหีนตฺตา อตฺตโน
วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริกฺขีณภาวทีปกํ สพฺพพุทฺธานํ อวิชหิตํ "อเนกชาติสํสารนฺ"ติ ๒-
อุทานํ อุทาเนตฺวา เตเนว ปลฺลงฺเกน สตฺตาหํ วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวที
นิสินฺโน สตฺตมาย รตฺติยา ตีสุ ยาเมสุ วุตฺตนเยน ตีณิ อุทานานิ อุทาเนตฺวา
ตติยอุทานานนฺตรํ พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต สกลมิทํ สตฺตานํ วฏฺฏทุกฺขํ
กิเลสมูลกํ, กิเลสา นาเมเต ปวตฺติทุกฺขา อายติมฺปิ ทุกฺขเหตุภูตา, เตหิ อิเม
สตฺตา สนฺตปฺปนฺติ ปริฑยฺหนฺติ จา"ติ ปสฺสิ. เตน วุตฺตํ "อทฺทสา โข ภควา
ฯเปฯ โมหเชหิปี"ติ.
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ โลกสฺส ยถาวุตฺตสนฺตาปปริฬาเหหิ อภิภุยฺยมานตํ
สพฺพาการโต วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ อิมํ สพฺพสนฺตาปปริฬาหโต
ปรินิพฺพานวิภาวนํ มหาอุทานํ อุทาเนสิ.
@เชิงอรรถ:  ขุ.อิติ. ๒๕/๙๓/๓๑๑   ขุ.ธ. ๒๕/๑๕๓/๔๔
    ตตฺถ อยํ โลโก สนฺตาปชาโตติ อยํ สพฺโพปิ โลโก ชราโรคมรเณหิ
เจว นานาวิธพฺยสเนหิ จ กิเลสปริยุฏฺฐาเนหิ จ ชาตสนฺตาโป,
อุปฺปนฺนกายิกเจตสิกทุกฺขาภิภโวติ อตฺโถ. ผสฺสปเรโตติ ตโต เอว อเนเกหิ
ทุกฺขสมฺผสฺเสหิ ปริหโต อุปทฺทุโต. อถ วา ผสฺสปเรโตติ สุขาทิสงฺขาตานํ ติสฺสนฺนํ
ทุกฺขตานํ ปจฺจยภูเตหิ ฉหิ ผสฺเสหิ อภิภูโต, ตโต ตโต ทฺวารโต ตสฺมึ ตสฺมึ
อารมฺมเณ ปวตฺติวเสน อุปสฺสฏฺโฐ. โรคํ วทติ อตฺตโตติ ผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชมานํ
เวทนาสงฺขาตํ โรคํ ทุกฺขํ, ขนฺธปญฺจกเมว วา ยถาภูตํ อชานนฺโต "อหนฺ"ติ
สญฺญาย ทิฏฺฐิคฺคาหวเสน "อหํ สุขิโต ทุกฺขิโต"ติ อตฺตโต วทติ. "อตฺตโน"ติปิ
ปฐนฺติ. ตสฺสตฺโถ:- สฺวายํ ๑- โลโก เกนจิ ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺโฐ อภาวิตตฺตาย
อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต "อโห ทุกฺขํ, อีทิสํ ทุกฺขํ มยฺหํ อตฺตโนปิ มา
โหตู"ติอาทินา วิปฺปลปนฺโต เกวลํ อตฺตโน โรคํ วทติ, ตสฺส ปน ปหานาย
น ปฏิปชฺชตีติ อธิปฺปาโย. อถ วา ตํ ยถาวุตฺตํ ทุกฺขํ ยถาภูตํ อชานนฺโต
ตณฺหาคาหวเสน "มมนฺ"ติ สญฺญาย อตฺตโต วทติ, "มม อิทนฺ"ติ วาจํ
นิจฺฉาเรติ.
    เยน เยน หิ มญฺญตีติ เอวมิมํ โรคภูตํ ขนฺธปญฺจกํ อตฺตโต อตฺตโน
วา วทนฺโต โลโก เยน เยน รูปเวทนาทินา การณภูเตน, เยน วา สสฺสตาทินา
ปกาเรน ทิฏฺฐิมานตณฺหามญฺญนาหิ มญฺญติ. ตโต ตํ โหติ อญฺญถาติ ตโต
อตฺตนา ปริกปฺปิตาการโต ตํ มญฺญนาย วตฺถุภูตํ ขนฺธปญฺจกํ อญฺญถา
อนตฺตานตฺตนิยเมว จ โหติ, วเส วตฺเตตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย อหงฺการมมงฺการตฺตํ
น นิปฺผาเทตีติ อตฺโถ. อถ วา ตโตติ ตสฺมา มญฺญนามตฺตภาวโต ตํ ขนฺธปญฺจกํ
นิจฺจาทิวเสน มญฺญิตํ อญฺญถา อนิจฺจาทิสภาวเมว โหติ. น หิ มญฺญนา
ภาวญฺญถตฺตํ วา ลกฺขณญฺญถตฺตํ วา กาตุํ สกฺโกติ. อญฺญถาภาวี.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ยฺวายํ
    อญฺญถาภาวี ภวสตฺโตติ อสมฺภเว วฑฺฒิยํ หิตสุเข สตฺโต ลคฺโค สตฺตโลโก
มญฺญนาย ยถารุจิ จินฺติยมาโนปิ วิปรีตปฏิปตฺติยา ตโต อญฺญถาภาวี อหิตทุกฺขภาวี
วิฆาตํเยว ปาปุณาติ. ภวเมวาภินนฺทตีติ เอวํ สนฺเตปิ ตํ มญฺญนาปริปฺปิตํ
อวิชฺชมานํ ภวํ วุฑฺฒึ อภินนฺทติ เอว อภิกงฺขติ เอว. อถวา อญฺญถาภาวีติ
"นิจฺโจ เม อตฺตา"ติอาทินา มญฺญนาย ปริกปฺปิตาการโต สยํ อญฺญถาภาวี
สมาโน อนิจฺโจ อทฺธุโวติ อตฺโถ. ภวสตฺโตติ กามาทิภเวสุ ภวตณฺหาย สตฺโต
ลคฺโค คธิโต. ๑- ภวเมวาภินนฺทตีติ อนิจฺจาทิสภาวํ ภวเมว  นิจฺจาทิวเสน
ปรามสิตฺวา, ตตฺถ วา อธิมุตฺติสญฺญํ ตณฺหาทิฏฺฐาทินนฺทนาย ๒- อภินนฺทติ, น
ตตฺถ นิพฺพินฺทติ. ยทภินนฺทติ ตํ ภยนฺติ ยํ วุฑฺฒิสงฺขาตํ ภวํ กามาทิภวํ วา
อภินนฺทติ, ตํ อนิจฺจาทิวิปริณามสภาวตฺตา อเนกพฺยนานุธตฺตา จ ภวเหตุภาวโต
อติวิย ภยานกฏฺเฐน ภยํ. ยสฺส ภายตีติ ยโต ชรามรณาทิโต ภายติ, ตํ
ชรามรณาทิทุกฺขาธิฏฺฐานภาวโต ทุกฺขทุกฺขภาวโต จ ทุกฺขํ. อถ วา ยสฺส ภายตีติ
ภวาภินนฺทเนน ยสฺส วิสยสฺส ภายติ, โส อุจฺเฉทสงฺขาโต วิภโว, ตโต
ภายนญฺจ ทุกฺขวตฺถุภาวโต ชาติอาทิทุกฺขสฺส อนติวตฺตนโต จ ทุกฺขํ ทุกฺขสภาวเมวาติ
อตฺโถ. อถ วา ยสฺส ภายติ ตํ ทุกฺขนฺติ ยสฺส อนิจฺจาทิกสฺส ภายตํ ตํ นิสฺสรณํ
อชานนฺโต, ตํ ภยํ ตสฺส ทุกฺขํ โหติ, ทุกฺขํ อาวหตีติ อตฺโถ.
    เอตฺตเกน วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วิวฏฺฏํ ทสฺเสตุํ "ภววิปฺปหานาย
โข ปนิทํ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี"ติ อาห. ตตฺถ ภววิปฺปหานายาติ กามาทิภวสฺส
ปชหนตฺถาย. โขติ อวธารเณ, ปนาติ ปทปูรเณ นิปาโต อิทนฺติ อาสนฺนปจฺจกฺขวจนํ.
พฺรหฺมจริยนฺติ มคฺคพฺรหมฺจริยํ. วุสฺสตีติ ปูเรสฺสติ อิทํ วุตฺตํ
โหติ:- เอกนฺเตเนว กามาทิภวสฺส สมุทยปฺปหาเนน อสวเสสปชหนตฺถาย อิทํ
@เชิงอรรถ:  สี. คถิโต   ก. ตณฺหาทิฏฺฐิภวนนฺทนาหิ
มยา สตสหสฺสกปฺปาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ อติทุกฺกรานิ อาจริตฺวา ๑-
ปารมิโย ปูเรตฺวา โพธิมณฺเฑ ติณฺณํ มารานํ มตฺถกํ มทฺทิตฺวา อธิคตํ
สีลาทิขนฺธตฺตยสงฺคตํ อฏฺฐงฺคิกมคฺคพฺรหฺมจริยํ จริยติ ภาวิยตีติ.
    เอวํ อริยมคฺคสฺส เอกํเสเนว นิยฺยานิกภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อญฺญมคฺคสฺส
ตทภาวํ ทสฺเสนฺโต "เย หิ เกจีติอาทิมาห. ตตฺถ เยติ อนิยมนิทฺเทโส.
หีติ นิปาตมตฺตํ. เกจีตี เอกจฺเจ ปททฺวเยนาปิ ตถาวาทิโน ทิฏฺฐิคติเก
อนิยมโต ปริยาทิยติ. สมณาติ ปพฺพชฺชูปคมนมตฺเตน สมณา, น สมิตปาปา.
พฺราหฺมณาติ ชาติมตฺเตน พฺราหฺมณา, น พาหิตปาปา. วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ.
ภเวน ภวสฺส วิปฺปโมกฺขมาหํสูติ เอกจฺเจ กามภเวน รูปภเวน วา สพฺพภวโต
วิมุตฺตึ สํสารสุทฺธึ กถยึสุ.
    เก ปเนวํ วทนฺตีติ? ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทิโน. เตสุ หิ เกจิ "อุฬาเรหิ
ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต ๒- อตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปรมํ นิพฺพุตึ ปตฺโต
โหตี"ติ วทนฺติ. เกจิ "รูปาวจรชฺฌาเนสุ ปฐมชฺฌานสมงฺคี ฯเปฯ เกจิ
"ทุติยตติยจตุตฺถชฺฌานสมงฺคี อตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปรมํ นิพฺพุตึ ปตฺโต
โหตี"ติ วทนฺติ. ยถาห:-
           "อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวํวาที
        โหติ เอวํทิฏฺฐิ `ยโต โข โภ อยํ อตฺตา ปญฺจหิ กามคุเณหิ
        สมปฺปิโต'ติ ๓- วิตฺถาโร.
    เต ปน ยสฺมา ยาวทตฺถํ ปีตตฺตา สุหิตาย ชลูกาย วิย รุหิรปิปาสา
กามาทิสุเขหิ สมปฺปิตสฺส ตสฺส อตฺตโน กาเมสนาทโย น ภวิสฺสนฺติ, ตทภาเว
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. อาจรตา   สี. สนฺตปฺปิโต
@ ที.สี. ๙/๙๔/๓๖
จ ภวสฺส อภาโวเยว, ยสฺมึ ยสฺมิญฺจ ภเว ฐิตสฺส อยํ นโย ลพฺภติ, เตน
เตน ภเวน สพฺพภวโต วิมุตฺติ โหตีติ วทนฺติ, ตสฺมา "ภวสฺส วิปฺปโมกฺขมาหํสู"ติ
วุตฺตา, เยสญฺจ "เอตฺตกํ นาม กาลํ สํสริตฺวา พาลา จ ปณฺฑิตา
จ ปริโยสานภเว ฐตฺวา สํสารโต วิมุจฺจนฺตี"ติ ลทฺธิ, เตปิ ภเวน ภวสฺส
วิปฺปโมกฺขํ วทนฺติ นาม. วุตฺตเญฺหตํ:-
           "จุลฺลาสีติ ๑- มหากปฺปิโน สตสหสฺสานิ ยานิ พาเล จ
        ปณฺฑิเต จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺตี"ติ. ๒-
      อถ วา ภเวนาติ ภวทิฏฺฐิยา. ภวติ สสฺสตํ ติฏฺฐตีติ ปวตฺตนโต สสฺสตทิฏฺฐิ
ภวทิฏฺฐีติ วุจฺจติ. ภวทิฏฺฐิ เอเวตฺถ อุตฺตรปทโลปวเสน ๓- ภวตณฺหาติอาทีสุ
วิย ภโวติ วุตฺตา. ภวทิฏฺฐิวเสน จ เอกจฺเจ ภววิเสสํเยว กิเลสานํ วูปสนฺตวุตฺติยา
อายุโน จ ทีฆาวาสตาย ๔- นิจฺจาทิสภาวํ ภววิโมกฺขํ มญฺญนฺติ, เสยฺยถาปิ พโก
พฺรหฺมา "อิทํ นิจฺจํ, อิทํ ธุวํ, อิทํ สสฺสตํ, อิทํ อวิปริณามธมฺมนฺ"ติ ๕-
อโวจ. เตสเมว วิปรีตคฺคาหีนํ อนิสฺสรเณ นิสฺสรณทิฏฺฐีนํ กุโต ภววิโมกฺโข.
เตนาห ภควา "สพฺเพ เต `อวิปฺปมุตฺตา ภวสฺมา'ติ วทามี"ติ.
    วิภเวนาติ อุจฺเฉเทน. ภวสฺส นิสฺสรณมาหํสูติ สพฺพภวโต นิคฺคมนํ
นิกฺขนฺตึ สํสารสุทฺธึ วทึสุ. เต หิ "ภเวน ภวสฺส วิปฺปโมกฺโข"ติ วทนฺตานํ
วาทํ อนนุชานนฺตา ภวูปจฺเฉเทน นิสฺสรณํ ปฏิชานึสุ. วิภเวนาติ วา
อุจฺเฉททิฏฺฐิยา. วิภวติ วินสฺสติ อุจฺฉิชฺชติ อตฺตา  จ โลโก จาติ ปวตฺตนโต
อุจฺเฉททิฏฺฐิ วุตฺตนเยน "วิภโว"ติ วุจฺจติ. อุจฺเฉททิฏฺฐิวเสน หิ สตฺตา
@เชิงอรรถ:  ก. จูฬาสีติ   ที.สี. ๙/๑๖๘/๕๔
@ ฉ.ม.... โลเปน   สี.,ม. ทีฆตมตาย
@ ม.มู. ๑๒/๕๐๑/๔๔๒
อธิมุจฺจิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ อุปฺปนฺนา อุจฺฉิชฺชนฺติ, สา เอว สํสารสุทฺธีติ
อุจฺเฉทวาทิโน. วุตฺตเญฺหตํ:-
           "ยโต โข โภ อยํ อตฺตา รูปี จาตุมหาภูติโก ฯเปฯ
        เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, เอตฺตาวตา โข โภ
        อยํ อตฺตา สมฺมา สมุจฺฉินฺโน โหตี"ติ. ๑-
    ตถา:-
           "นตฺถิ มหาราช ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺฐํ, นตฺถิ หุตํ, ฯเปฯ
        พาเล จ ปณฺฑิเต จ ๒- กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชนฺติ วินสฺสนฺติ น
        โหนฺติ ปรํมรณา"ติ ๓- จ.
    เตสมฺปิ เอวํ วิปรีตคาหีนํ กุโต ภวนิสฺสรณํ. เตนาห ภควา "สพฺเพ
เต `อนิสฺสฏา ภวสฺมา'ติ วทามี"ติ น หิ อริยมคฺคภาวนาย อนวเสสกิเลสํ
อสมุคฺฆาเตตฺวา กทาจิปิ ภวโต นิสฺสรณวิมุตฺติ สมฺภวติ ตถา หิ เตสํ
สมณพฺราหฺมณานํ ยถาภูตาวโพธาภาวโต "อตฺถิ นตฺถี"ติ อนฺตทฺวยนิปติตานํ
ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน สมฺปริตสิตวิปฺผนฺทิตมตฺตํ, ยโต เต ทิฏฺฐิคติกา ปวตฺติเหตูสุปิ
สมฺมูฬฺหา สกฺกายภูมิยํ สุนิขาเต วิปรีตทสฺสนตฺถมฺเภ ตณฺหาพนฺธเนน พทฺธา
คทฺทูลพนฺธนา วิย สา น วิชหนฺติ พนฺธนฏฺฐานํ, กุโต เนสํ วิโมกฺโข.
     เย ปน จตุสจฺจวิภาวเนน ปวตฺติอาทีสุ อสมฺโมหโต ตํ อนฺตทฺวยํ
อนุปคมฺม มชฺฌิมํ ปฏิปทํ สมารุฬฺหา, เตสํเยว ภววิปฺปโมกฺโข นิสฺสรณญฺจาติ
ทสฺเสนฺโต สตฺถา "อุปธึ หี"ติอาทิมาห. ตตฺถ อุปธินฺติ ขนฺธาทิอุปธึ. หีติ
นิปาตมตฺตํ. ปฏิจฺจาติ นิสฺสาย, ปจฺจยํ กตฺวา. ทุกฺขนฺติ ชาติอาทิทุกฺขํ. กึ
วุตฺตํ โหติ? ยตฺถิเม ทิฏฺฐคติกา วิโมกฺขสญฺญิโน, ตตฺถ
@เชิงอรรถ:  ที.สี. ๙/๘๕/๓๓   ก. พาลา จ ปณฺฑิตา จ   ที.สี. ๙/๑๗๑/๕๕
ขนฺธกิเลสาภิสงฺขารูปธโย อธิคตา, กุโต ตตฺถ ทุกฺขนิสฺสรณํ. ยตฺร หิ กิเลสา,
ตตฺราภิสงฺขารสมฺภวโต ภวปฺปพนฺธสฺส อวิจฺเฉโทเยวาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส อนิวตฺติ.
เตน วุตฺตํ "อุปธึ หิ ปฏิจฺจ ทุกฺขมิทํ สมฺโภตี"ติ.
    อิทานิ ยํ ปรมตฺถโต ทุกฺขสฺส นิสฺสรณํ, ตํ ทสฺเสตุํ "สพฺพุปาทานกฺขยา นตฺถิ
ทุกฺขสฺส สมฺภโว"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ สพฺพุปาทานกฺขยาติ กามุปาทานํ ทิฏฺฐุปาทานํ
สีลพฺพตุปาทานํ อตฺตวาทุปาทานนฺติ  สพฺเพสํ อิเมสํ จตุนฺนมฺปิ อุปาทานานํ
อริยมคฺคาธิคเมน อนวเสสปฺปหานโต. ตตฺถ ทิฏฺฐุปาทานํ สีลพฺพตุปาทานํ
อตฺตวาทุปาทานนฺติ อิมานิ ตีณิ อุปาทานานิ โสตาปตฺติมคฺเคน ขียนฺติ,
อนุปฺปตฺติธมฺมตํ อาปชฺชนฺติ. กามุปาทานํ อปายคมนียํ ปฐเมน, กามราคภูตํ
พหลํ ทุติเยน, สุขุมํ ตติเยน, รูปราคารูปราคปฺปหานํ จตุตฺเถนาติ จตูหิปิ
มคฺเคหิ ขียติ, อนุปฺปตฺติธมฺมตํ อาปชฺชตีติ เวทิตพฺพํ. นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ
เอวํ สพฺพโส อุปาทานกฺขยา ตเทกฏฺฐตาย สพฺพสฺสปิ กิเลสคหณสฺส ๑-
อนุปฺปาทนโต อปฺปมตฺตกสฺสปิ วฏฺฏทุกฺขสฺส สมฺภโว ปาตุภาโว นตฺถิ.
    เอวํ ภควา เหตุนา สทฺธึ ปวตฺตึ นิวตฺติญฺจ ทสฺเสตฺวา "อิมํ นยํ
อชานนฺโต อยํ สตฺตโลโก วฏฺฏโตปิ สีลํ น อุกฺขิปตี"ติ ทสฺเสนฺโต "โลกมิมํ
ปสฺสา"ติอาทิมาห. ตตฺถ โลกมิมํ ปสฺสาติ อตฺตโน พุทฺธจกฺขุนา ปจฺจกฺขโต
วิสยภาวสฺส อุปคตตฺตา "โลกมิมํ ปสฺสา"ติ ภควา ทสฺสนกิริยาย นิโยเชนฺโต
อตฺตานเมวาลปติ. ปุถูติ พหู, วิสุํ วิสุํ วา. อวิชฺชาย ปเรตาติ "ทุกฺเข
อญฺญาณนฺ"ติอาทินา ๒- นเยน วุตฺตาย จตุสจฺจปฏิจฺฉาทิกาย อวิชฺชาย อภิภูตา.
ภูตาติ กมฺมกิเลเสหิ ชาตา นิพฺพตฺตา. ภูตรตาติ ภูเตสุ
มาตาปิตุปุตฺตทาราทิสญฺญาย อญฺญสตฺเตสุ ตณฺหาย รตา, ภูเต วา ขนฺธปญฺจเก
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. กิเลสคหนสฺส   อภิ. สงฺ. ๓๔/๑๑๐๖/๒๕๙, อภิ.วิ. ๓๕/๒๒๖/๑๖๑
อนิจฺจาสุภทุกฺขานตฺตสภาเว ตํสภาวานวโพธโต อิตฺถิปุริสาทิปริกปฺปวเสน
นิจฺจาทิวเสน อตฺตตฺตนิยคาหวเสน จ อภิรตา. ภวา อปริมุตฺตาติ ยถาวุตฺเตน
ตณฺหาทิฏฺฐิคาเหน ภวโต สํสารโต น ปริมตฺตา.
    เอตฺถ จ "โลกมิมนฺ"ติ ปฐมํ ตาว สกลมฺปิ สตฺตนิกายํ สามญฺญโต
เอกตฺตํ อุปเนนฺโต เอกวจเนน อโนธิโส คหณํ ทีเปตฺวา "สฺวายํ โลโก
ภวโยนิคติฐิติสตฺตาวาสาทิวเสน เจว ตตฺถาปิ ตํตํสตฺตนิกายาทิวเสน จ
อเนกเภทภินฺโน ปจฺเจกํ มยา โวโลกิโต"ติ อตฺตโน พุทฺธจกฺขุญาณานุภาวํ
ปกาเสนฺโต สตฺถา ปุน วจนเภทํ กตฺวา พหุวจเนน โอธิโส คหณํ ทีเปติ
"ปุถู อวิชฺชาย ปเรตา ภูตา"ติอาทินา. เอวญฺจ กตฺวา "โลกมิมนฺ"ติ อุปโยควจนํ
กตฺวา "อวิชฺชาย ปเรตา"ติอาทินา ปจฺจตฺตพหุวจนนิทฺเทโสปิ อวิรุทฺโธ โหติ
ภินฺนวากฺยตฺตา. เกจิ ปน เอกวากฺยตาธิปฺปาเยน "อวิชฺชาย ปเรสํ ภูตํ ภูตรตํ
ภวา อปริมุตฺตนฺ"ติ วทนฺติ, ๑- วิภตฺติเภทวาเสเนว ปน ปุราณปาโฐ.
    อิทานิ เยน อุปาเยน ภววิปฺปโมกฺโข โหติ, ตํ สพฺพํ ติตฺถิยานํ
อวิสยภูตํ พุทฺธโคจรํ วิปสฺสนาวีถึ ทสฺเสนฺโต "เย หิ เกจี"ติอาทิมาห.
ตตฺถ เย หิ เกจิ ภวาติ กามภวาทิสญฺญีภวาทิเอกโวการภวาทิวิภาเคน
นานาเภทภินฺนา สาตวนฺโต วา อสาตวนฺโต วา ๒- ทีฆายุกา วา อิตฺตรลกฺขณา วา
เย หิ เกจิ ภวา. สพฺพธีตี อุทฺธํ อโธ ติริยนฺติ อาทิวิภาเคน สพฺพตฺถ.
สพฺพตฺถตายาติ สคฺคาปายมนุสฺสาทิวิภาเคน. ๓- สพฺเพ เตติอาทีสุ สพฺเพปิ เต
ภวา รูปเวทนาทิธมฺมา หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺจา, อุทยพฺพยปฏิปีฬิตตฺตา
ทุกฺขา, ชราย มรเณน จาติ ทฺวิธา วิปริณาเมตพฺพตาย วิปริณามธมฺมา.
อิติสทฺโท อาทฺยตฺโถ ปการตฺโถ วา. เตน อนตฺตลกฺขณมฺปิ สงฺคเหตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปฐนฺติ   สี.,ก. สาตวนฺตสมฺมตา สารภินฺนา สาตรหิตา
@ ก....สพฺพภาเวน
อวสวตฺตนฏฺเฐน อนตฺตา, วิปริณามธมฺมตาย วา อวสวตฺตนฏฺเฐน อนตฺตาติ
วุตฺตา.
    เอวํ ลกฺขณตฺตยสมฺปฏิวิชฺฌนากาเรน เอตํ ภวสงฺขาตํ ขนฺธปญฺจกํ
ยถาภูตํ อวิปรีตํ สมฺมปฺปญฺญาย สมฺมา ญาเยน วิปสฺสนาสหิตาย มคฺคปญฺญาย
ปสฺสโต ปริญฺญาภิสมยาทิวเสน ปฏิวิชฺฌโต "ภโว นิจฺโจ"ติ อาทินยปฺปวตฺตา
ภเวสุ ตณฺหา ปหียติ, อคฺคมคฺคปฺปตฺติสมกาลเมว อนวเสสํ นิรุชฺฌติ,
อุจฺเฉททิฏฺฐิยา สพฺพโส ปหีนตฺตา วิภวํ วิจฺเฉทํ นาภินนฺทติ น ปตฺเถติ.
เอวํภูตสฺส ตสฺส ยา กามตณฺหาทิวเสน อฏฺฐสตเภทา อวตฺถาทิวิภาเคน
อนนฺตเภทา จ, ตาสํ สพฺพโส สพฺพปฺปกาเรน ตณฺหานํ ขยา ปหานา,
ตเทกฏฺฐตาย สพฺพสฺสาปิ สงฺกิเลสปกฺขสฺส อเสสํ นิสฺเสสํ วิราเคน อริยสคฺเคน
โย อนุปฺปาทนิโรโธ, ตํ นิพฺพานนฺติ
    เอวํ ตณฺหาย ปหานมุเขน สอุปาทิเสสนิพฺพานํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
อนุปาทิเสสนิพฺพานํ ทสฺเสนฺโต "ตสฺส นิพฺพุตสฺสา"ติอาทิมาห.
    ตสฺสตฺโถ:- โย โส สพฺพโส ตณฺหานํ ขยา กิเลสปรินิพฺพาเนน
นิพฺพุโต วุตฺตนเยน ภินฺนกิเลโส ขีณาสวภิกฺขุ, ตสฺส นิพฺพุตสฺส ภิกฺขุโน
อนุปาทา อุปาทานาภาวโต กิเลสาภิสงฺขารมารานํ วา อคฺคหณโต ปุนพฺภโว
น โหติ, อายตึ ปฏิสนฺธิวเสน อุปฺปตฺติภโว ๑- นตฺถิ. เอวํภูเตน จ เตน
อภิภูโต มาโร, อริยมคฺคกฺขเณ กิเลสมาโร อภิสงฺขารมาโร เทวปุตฺตมาโร จ
จริมกจิตฺตกฺขเณ ขนฺธมาโร มจฺจุมาโร จาติ ปญฺจวิโธ มาโร อภิภูโต ปราชิโต,
ปุน สีสํ อุกฺขิปิตุํ อปฺปทาเนน นิพฺพิเสวโน กโต, ยโต เตน วิชิโต สงฺคาโม
มาเรหิ ตตฺถ ตตฺถ ปวตฺติโต, เอวํ วิชิตสงฺคาโม ปน อิฏฺฐาทีสุ สพฺเพสุ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุปปตฺติภโว
วิการภาเวน ตาทิลกฺขณปฺปตฺติยา ตาที อรหา สพฺพภวานิ ยถาวุตฺตเภเท
สพฺเพปิ ภเว อุปจฺจคา สมติกฺกนฺโต, ยตฺถ กตฺถจิ สงฺขํ น อุเปติ, อญฺญทตฺถุ
อนุปาทาโน วิย ชาตเวโท ปรินิพฺพานโต อุทฺธํ อปญฺญตฺติโกว โหตีติ. อิติ
ภควา อิมํ มหาอุทานํ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา กูฏํ คเหตฺวา นิฏฺฐเปสิ.
                       ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      นิฏฺฐิตา จ นนฺทวคฺควณฺณนา.
                         ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๒๑๘-๒๒๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=4892&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=4892&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=84              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2423              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2464              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2464              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]