ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๔. ยกฺขปหารสุตฺตวณฺณนา
    [๓๔] จตุตฺเถ กโปตกนฺทรายนฺติ เอวํนามเก วิหาเร. ตสฺมึ กิร
ปพฺพตกนฺทเร ปุพฺเพ พหู กโปตา วสึสุ, เตน สา ปพฺพตกนฺทรา ๑-
"กโปตกนฺทรา"ติ วุจฺจติ. อปรภาเค ตตฺถ กตวิหาโรปิ "กโปตกนฺทา"เตฺวว
ปญฺญายิตฺถ. เตน วุตฺตํ "กโปตกนฺทรายนฺ"ติ เอวํนามเก วิหาเร"ติ. ชุณฺหาย
รตฺติยาติ สุกฺกปกฺขรตฺติ ยํ. นโวโรปิเตหิ เกเสหีติ อจิรโอหาริเตหิ เกเสหิ,
อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ เจตํ กรณวจนํ. อพฺโภกาเสติ ยตฺถ อุปริจฺฉทนํ ปริกฺเขปํ วา
นตฺถิ, ตาทิเส อากาสงฺคเณ.
    ตตฺถ อายสฺมา สาริปุตฺโต สุวณฺณวณฺโณ, อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน
นีลุปฺปลวณฺโณ. อุโภปิ ปน เต มหาเถรา อุทิจฺจพฺราหฺมณชจฺจา กปฺปานํ
สตสหสฺสาธิกํ เอกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อภินีหารสมฺปนฺนา ฉฬภิญฺญาปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตา
มหาขีณาสวา สพฺพสมาปตฺติลาภิโน ๒- สตฺตสฏฺฐิยา สาวกปารมิญาณานํ มตฺถกํ
ปตฺตา เอตํ กโปตกนฺทรวิหารํ อุปโสภยนฺตา เอกํ กนกคุหํ ปวิฏฺฐา เทฺว
สีหา วิย. เอกํ วิชมฺภนภูมึ โอติณฺณา เทฺว พฺยคฺฆา วิย, เอกํ สุปุปฺผิตสาลวนํ
ปวิฏฺฐา เทฺว ฉทฺทนฺตนาคราชาโน วิย, เอกํ สิมฺพลิวนํ ปวิฏฺฐา เทฺว
สุปณฺณราชาโน วิย, เอกํ นรวาหนยานํ อภิรุฬฺหา เทฺว เวสฺสวณา วิย, เอกํ
@เชิงอรรถ:  สี. อุปจฺจกา   ฉ.ม. สมาปตฺติลาภิโน
ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อภินิสินฺนา เทฺว สกฺกา วิย, เอกวิมานพฺภนฺตรคตา เทฺว
มหาพฺรหฺมาโน วิย, เอกสฺมึ คคนฏฺฐาเน ฐิตานิ เทฺว จนฺทมณฺฑลานิ วิย,
เทฺว สูริยมณฺฑลานิ วิย จ วิโรเจสุํ. เตสุ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตุณฺหี
นิสีทิ, อายสฺมา ปน สาริปุตฺโต สมาปชฺชิ. เตน วุตฺตํ "อญฺญตรํ สมาธึ
สมาปชฺชิตฺวา"ติ.
    ตตฺถ อญฺญตรํ สมาธินฺติ อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหารสมาปตฺตึ. เกจิ
สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺตินฺ"ติ วทนฺติ, อปเร ปนาหุ "อารุปฺปปาทกํ
ผลสมาปตฺตินฺ"ติ. อิมา เอว หิ ติสฺโส กายรกฺขณสมตฺถา สมาปตฺติโย. ตตฺถ
นิโรธสมาปตฺติยา สมาธิปริยายสมฺภโว เหฏฺฐา วุตฺโตเยว, ปจฺฉิมํเยว ปน อาจริยา
วณฺเณนฺติ. อุตฺตราย ทิสาย ทกฺขิณทิสํ คจฺฉตีติ อุตฺตราย ทิสาย ยกฺขสมาคมํ
คนฺตฺวา อตฺตโน ภวนํ คนฺตุํ ทกฺขิณทิสํ คจฺฉนฺติ. ปฏิภาติ มนฺติ อุปฏฺฐาติ มม.
มนฺติ หิ ปฏิสทฺทโยเคน สามิอตฺเถ อุปโยควจนํ, อิมสฺส สีเส ปหารํ ทาตุํ
จิตฺตํ เม อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. โส กิร ปุริมชาติยํ เถเร พทฺธาฆาโต, เตนสฺส
เถรํ ทิสฺวา ปทุฏฺฐจิตฺตสฺส เอวํ อโหสิ. อิตโร ปน สปฺปญฺญชาติโก, ตสฺมา
ตํ ปฏิเสเธนฺโต "อลํ สมฺมา"ติอาทิมาห. ตตฺถ มา อาสาเทสีติ มา ฆฏฺเฏสิ,
มา ปหารํ เทหีติ วุตฺตํ โหติ. อุฬาโรติ อุฬาเรหิ อุตฺตเมหิ สีลาทิคุเณหิ
สมนฺนาคโต.
    อนาทิยิตฺวาติ อาทรํ อกตฺวา, ตสฺส วจนํ อคฺคเหตฺวา. ยสฺมา ปน
ตสฺส วจนํ อคฺคณฺหนฺโต ตํ อนาทิยนฺโต นาม โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ "ตํ ยกฺขํ
อนาทิยิตฺวา"ติ. สีเส ปหารํ อทาสีติ สพฺพถาเมน อุสฺสาหํ ชเนตฺวา อากาเส
ฐิโตว สีเส ขฏกํ อทาสิ, มุทฺธนิ มุฏฺฐิฆาตํ อกาสีติ อตฺโถ. ตาว มหาติ
ถามมหตฺเตน ตตฺตกํ มหนฺโต ปหาโร อโหสิ. เตน ปหาเรนาติ เตน ปหาเรน
การณภูเตน. สตฺตรตนนฺติ ปมาณมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส รตเนน สตฺตรตนํ. โสติ
ยกฺโข. ๑- นาคนฺติ หตฺถินาคํ. โอสาเทยฺยาติ ปฐวิยํ โอสีทาเปยฺย นิมุชฺชาเปยฺย.
"โอสาเรยฺยา"ติปิ ปาโฐ, จุณฺณวิจุณฺณํ กเรยฺยาติ อตฺโถ. อฑฺฒฏฺฐมรตนนฺติ
อฑฺเฒน อฏฺฐนฺนํ ปูรณานิ อฑฺฒฏฺฐมานิ, อฑฺฒฏฺฐมานิ รตนานิ ปมาณํ
เอตสฺสาติ อฑฺฒฏฺฐมรตโน, ตํ อฑฺฒฏฺฐมรตนํ. มหนฺตํ ปพฺพตกูฏนฺติ
เกลาสกูฏปฺปมาณํ วิปุลํ คิริกูฏํ. ปทาเลยฺยาติ สกลิกากาเรน ภินฺเทยฺย. อปิ
โอสาเทยฺย, อปิ ปทาเลยฺยาติ สมฺพนฺโธ.
    ตาวเทว จสฺส สรีเร มหาปริฬาโห อุปฺปชฺชิ, โส เวทนาตุโร อากาเส
ฐาตุํ อสกฺโกนฺโต ภูมิยํ ปติ, ตํขณญฺเญว อฏฺฐสฏฺฐิสหสฺสาธิกโยชนสตสหสฺสุพฺเพธํ
สิเนรุมฺปิ ปพฺพตราชานํ สนฺธาเรนฺตี จตุนหุตาธิกทฺวิโยชนสตสหสฺสพหลา
มหาปฐวี ตํ ปาปสตฺตํ ธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี วิย วิวรมทาสิ. อวีจิโต ชาลา
อุฏฺฐหิตฺวา กนฺทนฺตํเยว ตํ คณฺหึสุ, โส กนฺทนฺโต วิปฺปลปนฺโต ปติ. เตน
วุตฺตํ "อถ จ ปน ๒- โส ยกฺโข `ฑยฺหามิ ฑยฺหามี'ติ วตฺวา ตตฺเถว
มหานิรเย อปตาสี"ติ. ๓- ตตฺถ อปตาสีติ ๒- อปติ.
    กิมฺปน โส ยกฺขตฺตภาเวเนว นิรยํ อุปคจฺฉีติ? น อุปคจฺฉิ, ยํ เหตฺถ
ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ ปาปกมฺมํ อโหสิ, ตสฺส พเลน ยกฺขตฺตภาเว มหนฺตํ ทุกฺขํ
อนุภวิ. ยมฺปน อุปปชฺชเวทนียํ อานนฺตริยกมฺมํ, เตน จุติอนนฺตรํ นิรเย
อุปฺปชฺชีติ. เถรสฺส ปน สมาปตฺติพเลน อุปตฺถมฺภิตสรีรสฺส น โกจิ วิกาโร
อโหสิ. สมาปตฺติโต อวุฏฺฐิตกาเล หิ ตํ ยกฺโข ปหริ, ตถา ปหรนฺตํ ตํ
ทิพฺพจกฺขุนา ทิสฺวา อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ธมฺมเสนาปตึ อุปสงฺกมิ,
อุปสงฺกมนสมกาลเมว จ ธมฺมเสนาปติ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาสิ. อถ นํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โสติ ยกฺโขติ ปาฐา น ทิสฺสนฺติ   สี.,ม.,ก. อถ โข
@ สี.,ม.,ก. มหานิรเย อวตฺถาสีติ   สี.,ม.,ก. อวตฺถาสีติ
มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ สรีรวุตฺตึ ๑- ปุจฺฉิ, โสปิสฺส พฺยากาสิ, เตน วุตฺตํ "อทฺทสา
โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ฯเปฯ อปิจ เม สีสํ โถกํ ทุกฺขนฺ"ติ.
    ตตฺถ โถกํ ทุกฺขนฺติ โถกํ อปฺปมตฺตกํ มธุรชาตํ วิย เม สีสํ ทุกฺขิตํ,
ทุกฺขปฺปตฺตนฺติ อตฺโถ. ทุกฺขาธิฏฺฐานํ หิ สีสํ ทุกฺขนฺติ วุตฺตํ. "สีเส โถกํ
ทุกฺขนฺ"ติปิ ปาโฐ. กถมฺปน สมาปตฺติพเลน สรีเร อุปตฺถมฺภิเต ๒- เถรสฺส สีเส
โถกมฺปิ ทุกฺขํ อโหสีติ? อจิเรเนว วุฏฺฐิตตฺตา. อนฺโตสมาปตฺติยํ อปญฺญายมาน-
ทุกฺขญฺหิ กายนิสฺสิตตฺตา นิทฺทํ อุปคตสฺส มกสาทิชนิตํ วิย ปฏิพุทฺธสฺส
โถกํ ปญฺญายิตฺถ.
    "มหาพเลน ยกฺเขน ตถา สพฺพุสฺสาเหน ปหเฏ สรีเรปิ วิกาโร นาม
นตฺถี"ติ อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาเตน อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน "อจฺฉริยํ อาวุโส
สาริปุตฺตา"ติอาทินา ธมฺมเสนาปติโน มหานุภาวตาย วิภาวิตาย โสปิสฺส
"อจฺฉริยํ อาวุโส โมคฺคลฺลานา"ติอาทินา อิทฺธานุภาวมหนฺตตาปกาสนาปเทเสน
อตฺตโน อิสฺสามจฺฉริยาหงฺการาทิมลานํ สุปฺปหีนตํ ทีเปติ. ปํสุปิสาจกมฺปิ น
ปสฺสามาติ สงฺการกูฏาทีสุ วิจรณกขุทฺทกเปตมฺปิ น ปสฺสาม. อิติ อธิคมปฺปิจฺฉานํ
อคฺคภูโต มหาเถโร ตสฺมึ กาเล อนาวชฺชเนน เตสํ อทสฺสนํ สนฺธาย วทติ.
เตเนวาห "เอตรหี"ติ.
    ภควา ปน เวฬุวเน ฐิโต อุภินฺนํ อคฺคสาวกานํ อิมํ กถาสลฺลาปํ
ทิพฺพโสเตน อสฺโสสิ. เตน วุตฺตํ "อสฺโสสิ โข ภควา"ติอาทิ, ตํ วุตฺตตฺถเมว.
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สมาปตฺติพลุปคตํ
อิทฺธานุภาวมหนฺตตํ วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ ตสฺเสว ตาทิภาวปฺปตฺติทีปกํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ.
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. ตํ ปริภวํ   ม. อุปตฺถทฺเธ
    ตตฺถ ยสฺส เสลูปมํ จิตฺตํ, ฐิตํ นานุปกมฺปตีติ ยสฺส ขีณาสวสฺส จิตฺตํ
เอกคฺฆนสิลามยปพฺพตูปมํ สพฺเพสํ อิญฺชนานํ อภาวโต วสีภาวปฺปตฺติยาว ฐิตํ
สพฺเพหิปิ โลกธมฺเมหิ นานุปกมฺปติ น ปเวธติ. อิทานิสฺส อกมฺปนาการํ
สทฺธึ การเณน ทสฺเสตุํ "วิรตฺตนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ วิรตฺตํ รชนีเยสูติ
วิราคสงฺขาเตน อริยมคฺเคน รชนีเยสุ ราคุปฺปตฺติเหตุภูเตสุ เตภูมกธมฺเมสุ
วิรตฺตํ, ตตฺถ สพฺพโส สมุจฺฉินฺนราคนฺติ อตฺโก. โกปเนยฺเยติ ปฏิฆฏฺฐานีเย
สพฺพสฺมิมฺปิ อาฆาตวตฺถุสฺมึ น กุปฺปติ น ทุสฺสติ น วิการํ อาปชฺชติ. ยสฺเสวํ
ภาวิตํ จิตฺตนฺติ ยสฺส ยถาวุตฺตสฺส อริยปุคฺคสฺส จิตฺตํ เอวํ วุตฺตนเยน
ตาทิภาวาวหนภาเวน ภาวิตํ. กุโต ตํ ทุกฺขเมสฺสตีติ ตํ อุตฺตมปุคฺคลํ กุโต
สตฺตโต สงฺขารโต วา ทุกฺขํ อุปคมิสฺสติ, น ตาทิสสฺส ทุกฺขํ อตฺถีติ อตฺโถ.
                       จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๒๖๐-๒๖๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=5823&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=5823&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=93              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2618              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2676              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2676              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]