อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๔. ยกฺขปหารสุตฺตวณฺณนา
    [๓๔] จตุตฺเถ กโปตกนฺทรายนฺติ เอวํนามเก วิหาเร. ตสฺมึ กิร
ปพฺพตกนฺทเร ปุพฺเพ พหู กโปตา วสึสุ, เตน สา ปพฺพตกนฺทรา ๑-
"กโปตกนฺทรา"ติ วุจฺจติ. อปรภาเค ตตฺถ กตวิหาโรปิ "กโปตกนฺทา"เตฺวว
ปญฺายิตฺถ. เตน วุตฺตํ "กโปตกนฺทรายนฺ"ติ เอวํนามเก วิหาเร"ติ. ชุณฺหาย
รตฺติยาติ สุกฺกปกฺขรตฺติ ยํ. นโวโรปิเตหิ เกเสหีติ อจิรโอหาริเตหิ เกเสหิ,
อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ เจตํ กรณวจนํ. อพฺโภกาเสติ ยตฺถ อุปริจฺฉทนํ ปริกฺเขปํ วา
นตฺถิ, ตาทิเส อากาสงฺคเณ.
    ตตฺถ อายสฺมา สาริปุตฺโต สุวณฺณวณฺโณ, อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน
นีลุปฺปลวณฺโณ. อุโภปิ ปน เต มหาเถรา อุทิจฺจพฺราหฺมณชจฺจา กปฺปานํ
สตสหสฺสาธิกํ เอกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อภินีหารสมฺปนฺนา ฉฬภิญฺาปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตา
มหาขีณาสวา สพฺพสมาปตฺติลาภิโน ๒- สตฺตสฏฺิยา สาวกปารมิาณานํ มตฺถกํ
ปตฺตา เอตํ กโปตกนฺทรวิหารํ อุปโสภยนฺตา เอกํ กนกคุหํ ปวิฏฺา เทฺว
สีหา วิย. เอกํ วิชมฺภนภูมึ โอติณฺณา เทฺว พฺยคฺฆา วิย, เอกํ สุปุปฺผิตสาลวนํ
ปวิฏฺา เทฺว ฉทฺทนฺตนาคราชาโน วิย, เอกํ สิมฺพลิวนํ ปวิฏฺา เทฺว
สุปณฺณราชาโน วิย, เอกํ นรวาหนยานํ อภิรุฬฺหา เทฺว เวสฺสวณา วิย, เอกํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อุปจฺจกา  ๒ ฉ.ม. สมาปตฺติลาภิโน
ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อภินิสินฺนา เทฺว สกฺกา วิย, เอกวิมานพฺภนฺตรคตา เทฺว
มหาพฺรหฺมาโน วิย, เอกสฺมึ คคนฏฺาเน ิตานิ เทฺว จนฺทมณฺฑลานิ วิย,
เทฺว สูริยมณฺฑลานิ วิย จ วิโรเจสุํ. เตสุ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตุณฺหี
นิสีทิ, อายสฺมา ปน สาริปุตฺโต สมาปชฺชิ. เตน วุตฺตํ "อญฺตรํ สมาธึ
สมาปชฺชิตฺวา"ติ.
    ตตฺถ อญฺตรํ สมาธินฺติ อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหารสมาปตฺตึ. เกจิ
สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺตินฺ"ติ วทนฺติ, อปเร ปนาหุ "อารุปฺปปาทกํ
ผลสมาปตฺตินฺ"ติ. อิมา เอว หิ ติสฺโส กายรกฺขณสมตฺถา สมาปตฺติโย. ตตฺถ
นิโรธสมาปตฺติยา สมาธิปริยายสมฺภโว เหฏฺา วุตฺโตเยว, ปจฺฉิมํเยว ปน อาจริยา
วณฺเณนฺติ. อุตฺตราย ทิสาย ทกฺขิณทิสํ คจฺฉตีติ อุตฺตราย ทิสาย ยกฺขสมาคมํ
คนฺตฺวา อตฺตโน ภวนํ คนฺตุํ ทกฺขิณทิสํ คจฺฉนฺติ. ปฏิภาติ มนฺติ อุปฏฺาติ มม.
มนฺติ หิ ปฏิสทฺทโยเคน สามิอตฺเถ อุปโยควจนํ, อิมสฺส สีเส ปหารํ ทาตุํ
จิตฺตํ เม อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. โส กิร ปุริมชาติยํ เถเร พทฺธาฆาโต, เตนสฺส
เถรํ ทิสฺวา ปทุฏฺจิตฺตสฺส เอวํ อโหสิ. อิตโร ปน สปฺปญฺชาติโก, ตสฺมา
ตํ ปฏิเสเธนฺโต "อลํ สมฺมา"ติอาทิมาห. ตตฺถ มา อาสาเทสีติ มา ฆฏฺเฏสิ,
มา ปหารํ เทหีติ วุตฺตํ โหติ. อุฬาโรติ อุฬาเรหิ อุตฺตเมหิ สีลาทิคุเณหิ
สมนฺนาคโต.
    อนาทิยิตฺวาติ อาทรํ อกตฺวา, ตสฺส วจนํ อคฺคเหตฺวา. ยสฺมา ปน
ตสฺส วจนํ อคฺคณฺหนฺโต ตํ อนาทิยนฺโต นาม โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ "ตํ ยกฺขํ
อนาทิยิตฺวา"ติ. สีเส ปหารํ อทาสีติ สพฺพถาเมน อุสฺสาหํ ชเนตฺวา อากาเส
ิโตว สีเส ขฏกํ อทาสิ, มุทฺธนิ มุฏฺิฆาตํ อกาสีติ อตฺโถ. ตาว มหาติ
ถามมหตฺเตน ตตฺตกํ มหนฺโต ปหาโร อโหสิ. เตน ปหาเรนาติ เตน ปหาเรน
การณภูเตน. สตฺตรตนนฺติ ปมาณมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส รตเนน สตฺตรตนํ. โสติ
ยกฺโข. ๑- นาคนฺติ หตฺถินาคํ. โอสาเทยฺยาติ ปวิยํ โอสีทาเปยฺย นิมุชฺชาเปยฺย.
"โอสาเรยฺยา"ติปิ ปาโ, จุณฺณวิจุณฺณํ กเรยฺยาติ อตฺโถ. อฑฺฒฏฺมรตนนฺติ
อฑฺเฒน อฏฺนฺนํ ปูรณานิ อฑฺฒฏฺมานิ, อฑฺฒฏฺมานิ รตนานิ ปมาณํ
เอตสฺสาติ อฑฺฒฏฺมรตโน, ตํ อฑฺฒฏฺมรตนํ. มหนฺตํ ปพฺพตกูฏนฺติ
เกลาสกูฏปฺปมาณํ วิปุลํ คิริกูฏํ. ปทาเลยฺยาติ สกลิกากาเรน ภินฺเทยฺย. อปิ
โอสาเทยฺย, อปิ ปทาเลยฺยาติ สมฺพนฺโธ.
    ตาวเทว จสฺส สรีเร มหาปริฬาโห อุปฺปชฺชิ, โส เวทนาตุโร อากาเส
าตุํ อสกฺโกนฺโต ภูมิยํ ปติ, ตํขณญฺเว อฏฺสฏฺิสหสฺสาธิกโยชนสตสหสฺสุพฺเพธํ
สิเนรุมฺปิ ปพฺพตราชานํ สนฺธาเรนฺตี จตุนหุตาธิกทฺวิโยชนสตสหสฺสพหลา
มหาปวี ตํ ปาปสตฺตํ ธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี วิย วิวรมทาสิ. อวีจิโต ชาลา
อุฏฺหิตฺวา กนฺทนฺตํเยว ตํ คณฺหึสุ, โส กนฺทนฺโต วิปฺปลปนฺโต ปติ. เตน
วุตฺตํ "อถ จ ปน ๒- โส ยกฺโข `ฑยฺหามิ ฑยฺหามี'ติ วตฺวา ตตฺเถว
มหานิรเย อปตาสี"ติ. ๓- ตตฺถ อปตาสีติ ๒- อปติ.
    กิมฺปน โส ยกฺขตฺตภาเวเนว นิรยํ อุปคจฺฉีติ? น อุปคจฺฉิ, ยํ เหตฺถ
ทิฏฺธมฺมเวทนียํ ปาปกมฺมํ อโหสิ, ตสฺส พเลน ยกฺขตฺตภาเว มหนฺตํ ทุกฺขํ
อนุภวิ. ยมฺปน อุปปชฺชเวทนียํ อานนฺตริยกมฺมํ, เตน จุติอนนฺตรํ นิรเย
อุปฺปชฺชีติ. เถรสฺส ปน สมาปตฺติพเลน อุปตฺถมฺภิตสรีรสฺส น โกจิ วิกาโร
อโหสิ. สมาปตฺติโต อวุฏฺิตกาเล หิ ตํ ยกฺโข ปหริ, ตถา ปหรนฺตํ ตํ
ทิพฺพจกฺขุนา ทิสฺวา อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ธมฺมเสนาปตึ อุปสงฺกมิ,
อุปสงฺกมนสมกาลเมว จ ธมฺมเสนาปติ สมาปตฺติโต วุฏฺาสิ. อถ นํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โสติ ยกฺโขติ ปาา น ทิสฺสนฺติ  ๒ สี.,ม.,ก. อถ โข
@๓ สี.,ม.,ก. มหานิรเย อวตฺถาสีติ  ๔ สี.,ม.,ก. อวตฺถาสีติ
มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ สรีรวุตฺตึ ๑- ปุจฺฉิ, โสปิสฺส พฺยากาสิ, เตน วุตฺตํ "อทฺทสา
โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ฯเปฯ อปิจ เม สีสํ โถกํ ทุกฺขนฺ"ติ.
    ตตฺถ โถกํ ทุกฺขนฺติ โถกํ อปฺปมตฺตกํ มธุรชาตํ วิย เม สีสํ ทุกฺขิตํ,
ทุกฺขปฺปตฺตนฺติ อตฺโถ. ทุกฺขาธิฏฺานํ หิ สีสํ ทุกฺขนฺติ วุตฺตํ. "สีเส โถกํ
ทุกฺขนฺ"ติปิ ปาโ. กถมฺปน สมาปตฺติพเลน สรีเร อุปตฺถมฺภิเต ๒- เถรสฺส สีเส
โถกมฺปิ ทุกฺขํ อโหสีติ? อจิเรเนว วุฏฺิตตฺตา. อนฺโตสมาปตฺติยํ อปญฺายมาน-
ทุกฺขญฺหิ กายนิสฺสิตตฺตา นิทฺทํ อุปคตสฺส มกสาทิชนิตํ วิย ปฏิพุทฺธสฺส
โถกํ ปญฺายิตฺถ.
    "มหาพเลน ยกฺเขน ตถา สพฺพุสฺสาเหน ปหเฏ สรีเรปิ วิกาโร นาม
นตฺถี"ติ อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาเตน อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน "อจฺฉริยํ อาวุโส
สาริปุตฺตา"ติอาทินา ธมฺมเสนาปติโน มหานุภาวตาย วิภาวิตาย โสปิสฺส
"อจฺฉริยํ อาวุโส โมคฺคลฺลานา"ติอาทินา อิทฺธานุภาวมหนฺตตาปกาสนาปเทเสน
อตฺตโน อิสฺสามจฺฉริยาหงฺการาทิมลานํ สุปฺปหีนตํ ทีเปติ. ปํสุปิสาจกมฺปิ น
ปสฺสามาติ สงฺการกูฏาทีสุ วิจรณกขุทฺทกเปตมฺปิ น ปสฺสาม. อิติ อธิคมปฺปิจฺฉานํ
อคฺคภูโต มหาเถโร ตสฺมึ กาเล อนาวชฺชเนน เตสํ อทสฺสนํ สนฺธาย วทติ.
เตเนวาห "เอตรหี"ติ.
    ภควา ปน เวฬุวเน ิโต อุภินฺนํ อคฺคสาวกานํ อิมํ กถาสลฺลาปํ
ทิพฺพโสเตน อสฺโสสิ. เตน วุตฺตํ "อสฺโสสิ โข ภควา"ติอาทิ, ตํ วุตฺตตฺถเมว.
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สมาปตฺติพลุปคตํ
อิทฺธานุภาวมหนฺตตํ วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ ตสฺเสว ตาทิภาวปฺปตฺติทีปกํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. ตํ ปริภวํ  ๒ ม. อุปตฺถทฺเธ
    ตตฺถ ยสฺส เสลูปมํ จิตฺตํ, ิตํ นานุปกมฺปตีติ ยสฺส ขีณาสวสฺส จิตฺตํ
เอกคฺฆนสิลามยปพฺพตูปมํ สพฺเพสํ อิญฺชนานํ อภาวโต วสีภาวปฺปตฺติยาว ิตํ
สพฺเพหิปิ โลกธมฺเมหิ นานุปกมฺปติ น ปเวธติ. อิทานิสฺส อกมฺปนาการํ
สทฺธึ การเณน ทสฺเสตุํ "วิรตฺตนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ วิรตฺตํ รชนีเยสูติ
วิราคสงฺขาเตน อริยมคฺเคน รชนีเยสุ ราคุปฺปตฺติเหตุภูเตสุ เตภูมกธมฺเมสุ
วิรตฺตํ, ตตฺถ สพฺพโส สมุจฺฉินฺนราคนฺติ อตฺโก. โกปเนยฺเยติ ปฏิฆฏฺานีเย
สพฺพสฺมิมฺปิ อาฆาตวตฺถุสฺมึ น กุปฺปติ น ทุสฺสติ น วิการํ อาปชฺชติ. ยสฺเสวํ
ภาวิตํ จิตฺตนฺติ ยสฺส ยถาวุตฺตสฺส อริยปุคฺคสฺส จิตฺตํ เอวํ วุตฺตนเยน
ตาทิภาวาวหนภาเวน ภาวิตํ. กุโต ตํ ทุกฺขเมสฺสตีติ ตํ อุตฺตมปุคฺคลํ กุโต
สตฺตโต สงฺขารโต วา ทุกฺขํ อุปคมิสฺสติ, น ตาทิสสฺส ทุกฺขํ อตฺถีติ อตฺโถ.
                       จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๒๖๐-๒๖๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=5823&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=5823&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=93
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2618
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2676
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2676
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25