ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

หน้าที่ ๓๔๕.

๖. ชจฺจนฺธวคฺค ๑. อายุสงฺขาโรสฺสชฺชนสุตฺตวณฺณนา [๕๑] ชจฺจนฺธวคฺคสฺส ปฐเม เวสาลิยนฺติอาทิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมว. เวสาลึ ปิณฺฑาย ปาวิสีติ กทา ปาวิสิ? อุกฺกาเจลโต นิกฺขมิตฺวา เวสาลิคตกาเล ภควา หิ เวฬุวคามเก วสฺสํ วสิตฺวา ตโต นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวเน วิหาสิ. ตสฺมึ กาเล ธมฺมเสนาปติ อตฺตโน อายุสงฺขารํ โอโลเกตฺวา "สตฺตาหเมว ปวตฺติสฺสตี"ติ ญตฺวา ภควนฺตํ อนุชานาเปตฺวา นาฬกคามํ คนฺตฺวา ตตฺถ มาตรํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา ปรินิพฺพายิ. สตฺถา จุนฺเทน อาภตา ตสฺส ธาตุโย คเหตฺวา ธาตุเจติยํ การาเปตฺวา มหาภิกฺขุสํฆปริวุโต ราชคหํ อคมาสิ. ตตฺถ คตกาเล อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ปรินิพฺพายิ. ภควา ตสฺสปิ ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ การาเปตฺวา ราชคหโต นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน อุกฺกาเจลํ ๑- อคมาสิ. ตตฺถ คงฺคาตีเร ภิกฺขุสํฆปริวุโต นิสีทิตฺวา อคฺคสาวกานํ ปรินิพฺพานปฺปฏิสํยุตฺตํ ธมฺมํ เทเสตฺวา อุกฺกาเจลโต นิกฺขมิตฺวา เวสาลึ อคมาสิ. เอวํ คโต ภควา "ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เวสาลึ ปิณฺฑาย ปาวิสี"ติ วุจฺจติ. เตน วุตฺตํ "อุกฺกาเจลโต นิกฺขมิตฺวา เวสาลิคตกาเล"ติ. นิสีทนนฺติ อิธ จมฺมกฺขณฺฑํ อธิปฺเปตํ. ปาวาลเจติยนฺติ ๒- ปุพฺเพ ปาวาลลฺส ๓- นาม ยกฺขสฺส วสิตฏฺฐานํ "ปาวาลเจติยนฺ"ติ ปญฺญายิตฺถ. ตตฺถ ภควโต กตวิหาโรปิ ตาย รุฬฺหิยา "ปาวาลเจติยนฺ"ติ วุจฺจติ. อุเทนํ เจติยนฺติ ๔- @เชิงอรรถ: อุกฺกเวลํ สุ.วิ. ๒/๑๖๖/๑๕๖ สี. จาปาลเจติยนฺติ, ฉ.ม. จาปาลํ เจติยนฺติ @ขุ.อุ. ๒๕/๕๑/๑๗๙ ฉ.ม. จาปาลสฺส สุ.วิ. ๒/๑๖๖/๑๕๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๖.

เอวมาทีสุปิ เอเสว นโย. สตฺตมฺพนฺติ กิกิสฺส กิร กาสิรญฺโญ ธีตโร สตฺต กุมาริโย สํเวคชาตา ราชเคหโต นิกฺขมิตฺวา ยตฺถ ปธานํ ปทหึสุ, ตํ ฐานํ "สตฺตมฺพํ เจติยนฺ"ติ วทนฺติ. พหุปุตฺตนฺติ พหุปาโรโห เอโก นิโคฺรธรุกฺโข, ตสฺมึ อธิวตฺถํ เทวตํ พหู มนุสฺสา ปุตฺเต ปตฺเถนฺติ, ตทุปาทาย ตํ ฐานํ "พหุปุตฺตํ เจติยนฺ"ติ ปญฺญายิตฺถ. สารนฺทนฺติ ๑- สารนฺทสฺส นาม ยกฺขสฺส วสิตฏฺฐานํ. อิติ สพฺพาเนเวตานิ ๒- พุทฺธุปฺปาทโต ปุพฺเพ เทวตาปริคฺคหิตตฺตา เจติยโวหาเรน โวหริตานิ, ภควโต วิหาเร กเตปิ จ ตเถว สญฺชานนฺติ. ๓- รมณียาติ เอตฺถ เวสาลิยา ตาว ภูมิภาคสมฺปตฺติยา ปุคฺคลสมฺปตฺติยา สุลภปจฺจยตาย จ รมณียภาโว เวทิตพฺโพ. วิหารานํ ปน นครโต นาติทูรตาย นาจฺจาสนฺนตาย คมนาคมนสมฺปตฺติยา อนากิณฺณวิหารฏฺฐานตาย ๔- ฉายูทกสมฺปตฺติยา ปวิเวกปติรูปตาย จ รมณียตา ทฏฺฐพฺพา. จตฺตาโร อิทฺธิปาทาติ เอตฺถ อิทฺธิปาทปทสฺส อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตเยว. ภาวิตาติ วฑฺฒิตา. พหุลีกตาติ ปุนปฺปุนํ กตา. ยานีกตาติ ยุตฺตยานํ วิย กตา. วตฺถุกตาติ ปติฏฺฐฏฺเฐน ๕- วตฺถุ วิย กตา. อนุฏฺฐิตาติ อธิฏฺฐิตา. ปริจิตาติ สมนฺตโต จิตา สุวฑฺฒิตา. สุสมารทฺธาติ สุฏฺฐุ สมารทฺธา, อติวิย สมฺมา นิปฺผาทิตาติ. อิติ ๖- อนิยเมน กเถตฺวา ปุน นิยเมตฺวา ทสฺเสตุํ "ตถาคตสฺส โข"ติอาทิมาห. เอตฺถ จ กปฺปนฺติ อายุกปฺปํ. ติฏฺเฐยฺยาติ ตสฺมึ ตสฺมึ กาเล ยํ มนุสฺสานํ อายุปฺปมาณํ. ตํ ปริปุณฺณํ กตฺวา ติฏฺเฐยฺย ธเรยฺย. กปฺปาวเสสํ วาติ "อปฺปํ วา ภิยฺโย วา"ติ ๗- วุตฺตํ วสฺสสตโต อติเรกํ วา. มหาสิวตฺเถโร ปนาห "พุทฺธานํ อฏฺฐาเน คชฺชิตํ นาม นตฺถิ, ยเถว หิ เวฬุวคามเก อุปฺปนฺนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สารนฺททํ.. เอวมุปริปิ ฉ.ม. สพฺพาเนว ตานิ @ ฉ.ม. ปญฺญายนฺติ ม. อนากิณฺณวิหารตาย @ สี. ปติฏฺฐานเมว, ปติฏฺฐานฏฺเฐน, สุ.วิ. ๒/๑๖๗/๑๕๗, ฐานฏฺเฐน สา.ป. ๓/๓๕๖ @ ฉ.ม. เอวํ ที.มหา. ๑๐/๗/๓, องฺ. สตฺตก. ๒๓/๗๑/๑๔๑ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๗.

มารณนฺติกํ เวทนํ ทส มาเส วิกฺขมฺเภสิ, เอวํ ปุนปฺปุนํ ตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา วิกฺขมฺเภนฺโต อิมํ ภทฺทกปฺปเมว ติฏฺเฐยฺยา"ติ. กสฺมา ปน น ฐิโตติ? อุปาทินฺนกสรีรํ นาม ขณฺฑิจฺจาทีหิ อภิภุยฺยติ, พุทฺธา จ ปน ขณฺฑิจฺจาทิภาวํ อปฺปตฺวา ปญฺจเม อายุโกฏฺฐาเส พหุชนสฺส ปิยมนาปกาเลเยว ปรินิพฺพายนฺติ. พุทฺธานุพุทฺเธสุ อคฺคสาวกมหาสาวเกสุ ปรินิพฺพุเตสุ อปริวาเรน เอกเกเนว ฐาตพฺพํ โหติ, ทหรสามเณรปริวาเรน วา. ตโต "อโห พุทฺธานํ ปริสา"ติ หีเฬตพฺพตํ อาปชฺเชยฺย, ตสฺมา น ฐิโตติ. เอวํ วุตฺเตปิ โส ปน วุจฺจติ "อายุกปฺโป"ติ อิทเมว อฏฺฐกถาย นิยมิตํ. โอฬาริเก นิมิตฺเตติ ถูเล สญฺญุปฺปาทเน. ถูลสญฺญุปฺปาทนํ เหตํ, "ติฏฺฐตุ ภควา กปฺปนฺ"ติ สกลกปฺปํ อวฏฺฐานยาจนาย ยทิทํ "ยสฺส กสฺสจิ อานนฺท จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา"ติอาทินา อญฺญาปเทเสน อตฺตโน จตุริทฺธิปาทภาวนานุภาเวน กปฺปํ อวฏฺฐานสมตฺถตาวิภาวนํ. โอภาเสติ ปากฏวจเน. ปากฏเญฺหตํ วจนํ ๑- ปริยายํ มุญฺจิตฺวา อุชุกเมว อตฺตโน อธิปฺปายวิภาวนํ. พหุชนหิตายาติ มหาชนสฺส หิตตฺถาย. พหุชนสุขายาติ มหาชนสฺส สุขตฺถาย. โลกานุกมฺปายาติ สตฺตโลกสฺส อนุกมฺปํ ปฏิจฺจ. กตรสฺส สตฺตโลกสฺส? โย ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิวิชฺฌติ. อมตปานํ ปิวติ, ตสฺส ภควโต หิ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตเทสนาย อญฺญาตโกณฺฑญฺญปฺปมุขา อฏฺฐารส พฺรหฺมโกฏิโย ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌึสุ. เอวํ ยาว สุภทฺทปริพฺพาชกวินยนา ธมฺมปฏิวิทฺธสตฺตานํ คณนา นตฺถิ. มหาสมยสุตฺตํ มงฺคลสุตฺตํ จูฬราหุโลวาทสุตฺตํ สมจิตฺตสุตฺตนฺติ อิเมสํ จตุนฺนํ สุตฺตานํ เทสนากาเล อภิสมยปฺปตฺตสตฺตานํ ปริจฺเฉโท นตฺถิ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปากฏญฺเจตํ วจนํ ปริยายํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๘.

เอตสฺส อปริมาณสฺส สตฺตโลกสฺส อนุกมฺปาย ภควโต ฐานํ ชาตํ. เอวํ อนาคเตปิ ภวิสฺสตีติ อธิปฺปาเยน วทติ. เทวมนุสฺสานนฺติ น เกวลํ เทวมนุสฺสานํเยว, อวเสสานํ นาคสุปณฺณาทีนมฺปิ อตฺถาย หิตาย สุขาย ภควโต ฐานํ โหติ. สเหตุกปฏิสนฺธิเก ปน มคฺคผลสจฺฉิกิริยาย ภพฺพปุคฺคเล ทสฺเสตุํ เอวํ วุตฺตํ, ตสฺมา อญฺเญสมฺปิ อตฺถตฺถาย หิตตฺถาย สุขตฺถาย ภควา ติฏฺฐตูติ อตฺโถ. ตตฺถ อตฺถายาติ อิธโลกสมฺปตฺติอตฺถาย. หิตายาติ ปรโลกสมฺปตฺติเหตุภูตหิตตฺถาย. สุขายาติ นิพฺพานธาตุสุขตฺถาย. ปุริมํ ปน หิตสุขคฺคหณํ สพฺพสาธารณวเสน เวทิตพฺพํ. ยถา ตํ มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺโตติ เอตฺถ ตนฺติ นิปาตมตฺตํ, ยถา มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺโต อชฺโฌตฺถฏจิตฺโต อญฺโญปิ โกจิ ปุถุชฺชโน ปฏิวิชฺฌิตุํ น สกฺกุเณยฺย, เอวเมว นาสกฺขิ ปฏิวิชฺฌิตุนฺติ อตฺโถ. มาโร หิ ยสฺส เกจิ วิปลฺลาสา อปฺปหีนา, ตสฺส จิตฺตํ ปริยุฏฺฐาติ. ยสฺส ปน สพฺเพน สพฺพํ ทฺวาทส วิปลฺลาสา อปฺปหีนา, ตสฺส วตฺตพฺพเมว นตฺถิ. เถรสฺส จ จตฺตาโร วิปลฺลาสา อปฺปหีนา, เตนสฺส จิตฺตํ ปริยุฏฺฐาสิ. โส ปน จิตฺตปริยุฏฺฐานํ กโรนฺโต กึ กโรตีติ? เภรวํ รูปารมฺมณํ วา ทสฺเสติ, สทฺทารมฺมณํ วา สาเวติ, ตโต สตฺตา ตํ ทิสฺวา วา สุตฺวา วา สตึ วิสฺสชฺเชตฺวา วิวฏมุขา โหนฺติ. เตสํ มุเขน หตฺถํ ปเวเสตฺวา หทยํ มทฺทติ, ตโต วิสญฺญิโน ๑- หุตฺวา ติฏฺฐนฺติ. เถรสฺส ปเนส มุเขน หตฺถํ ปเวเสตุํ กึ สกฺขิสฺสติ, เภรวารมฺมณํ ปน ทสฺเสติ. ตํ ทิสฺวา เถโร นิมิตฺโตภาสํ น ปฏิวิชฺฌิ. ชานนฺโตเยว ภควา กิมตฺถํ ยาวตติยํ อามนฺเตสิ? ปรโต "ติฏฺฐตุ ภนฺเต ภควา"ติ ยาจิเต "ตุเยฺหเวตํ ทุกฺกฏํ, ตุเยฺหเวตํ อปรทฺธนฺ"ติ โทสาโรปเนน โสกตนุกรณตฺถํ. ปสฺสติ หิ ภควา "อยํ มยิ อติวิย สินิทฺธหทโย, โส ปรโต ภูมิจาลการณญฺจ @เชิงอรรถ: ตโตปิ วิสญฺญีว, สุ.วิ. ๒/๑๖๗/๑๕๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๙.

อายุสงฺขาโรสฺสชฺชนญฺจ สุตฺวา มม จิรฏฺฐานํ ยาจิสฺสติ, อถาหํ `กิสฺส ตฺวํ ปุเรตรํ น ยาจสี'ติ ตสฺเสว สีเส โทสํ ปาเตสฺสามิ, สตฺตา จ อตฺตโน อปราเธน น ตถา วิหญฺญนฺติ, เตนสฺส โสโก ตนุโก ภวิสฺสตี"ติ. คจฺฉ ตฺวํ อานนฺทาติ ยสฺมา ทิวาวิหารตฺถาย อิธาคโต, ตสฺมา อานนฺท คจฺฉ ตฺวํ ยถารุจิตํ ฐานํ ทิวาวิหาราย. เตเนวาห "ยสฺส ทานิ กาลํ มญฺญสี"ติ. มาโร ปาปิมาติ เอตฺถ สตฺเต อนตฺเถ นิโยเชนฺโต มาเรตีติ มาโร. ปาปิมาติ ตสฺเสว เววจนํ. โส หิ ปาปธมฺเมน สมนฺนาคตตฺตา `ปาปิมา'ติ วุจฺจติ. ภาสิตา โข ปเนสาติ อยญฺหิ ภควติ โพธิมณฺเฑ สตฺต สตฺตาเห อติกฺกมิตฺวา อชปาลนิโคฺรเธ วิหรนฺเต อตฺตโน ธีตาสุ อาคนฺตฺวา อิจฺฉาวิฆาตํ ปตฺวา คตาสุ อยํ "อตฺเถโส อุปาโย"ติ จินฺเตนฺโต อาคนฺตฺวา "ภควา ยทตฺถํ ตุเมฺหหิ ปารมิโย ปูริตา, โส โว อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, ปฏิวิทฺธํ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ, กึ เต โลกวิจรเณนา"ติ ๑- วตฺวา ยถา อชฺช, เอวเมว "ปรินิพฺพาตุ ทานิ ภนฺเต ภควา"ติ ยาจิ. ภควา จสฺส "น ตาวาหนฺ"ติอาทีนิ วตฺวา ปฏิกฺขิปิ. ตํ สนฺธาย อิทานิ "ภาสิตา โข ปเนสา"ติอาทิมาห. ตตฺถ วิยตฺตาติ อริยมคฺคาธิคมวเสน พฺยตฺตา. วินีตาติ ตเถว กิเลสวินยเนน วินีตา. วิสารทาติ สารชฺชกรานํ ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาทีนํ ปหาเนน วิสารทภาวํ ปตฺตา. พหุสฺสุตาติ เตปิฏกวเสน พหุ สุตเมเตสนฺติ พหุสฺสุตา. ตเมว ธมฺมํ ธาเรนฺตีติ ธมฺมธรา. อถ วา พหุสฺสุตาติ ปริยตฺติพหุสฺสุตา เจว ปฏิเวธพหุสฺสุตา จ. ธมฺมธราติ ปริยตฺติธมฺมานญฺเจว ปฏิเวธธมฺมานญฺจ ธารณโต ธมฺมธราติ เอวมฺเปตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนาติ อริยธมฺมสฺส อนุธมฺมภูตํ วิปสฺสนาธมฺมํ @เชิงอรรถ: สุ.วิ. ๒/๑๖๘/๑๕๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๐.

ปฏิปนฺนา. สามีจิปฏิปนฺนาติ ญาณทสฺสนวิสุทฺธิยา อนุจฺฉวิกํ วิสุทฺธิปรมฺปราปฏิปทํ ปฏิปนฺนา. อนุธมฺมจาริโนติ อภิสลฺเลขิตํ ๑- ตสฺสา ปฏิปทาย อนุรูปํ อปฺปิจฺฉตาทิ- ธมฺมํ จรณสีลา. สกํ อาจริยกนฺติ อตฺตโน อาจริยวาทํ. อาจิกฺขิสฺสนฺตีติ อาทิโต กเถสฺสนฺติ, อตฺตนา อุคฺคหิตนิยาเมน ปเร อุคฺคณฺหาเปสฺสนฺตีติ อตฺโถ. เทเสสฺสนฺตีติ วาเจสฺสนฺติ, ปาฬึ สมฺมา วาเจสฺสนฺตีติ อตฺโถ. ปญฺญเปสฺสนฺตีติ ปชานาเปสฺสนฺติ, ปกาเสสฺสนฺตีติ อตฺโถ. ปฏฺฐเปสฺสนฺตีติ ปกาเรหิ ฐเปสฺสนฺติ. วิวริสฺสนฺตีติ วิวฏํ กริสฺสนฺติ. วิภชิสฺสนฺตีติ วิภตฺตํ กริสฺสนฺติ. อุตฺตานีกริสฺสนฺตีติ อนุตฺตานํ คมฺภีรํ อุตฺตานํ ปากฏํ กริสฺสนฺติ. สหธมฺเมนาติ สเหตุเกน สการเณน วจเนน. สปฺปาฏิหาริยนฺติ ยาว นิยฺยานิกํ กตฺวา. ธมฺมํ เทเสสฺสนฺตีติ นววิธโลกุตฺตรธมฺมํ ปโพเธสฺสนฺติ, ปกาเสสฺสนฺตีติ อตฺโถ. เอตฺถ จ "ปญฺญเปสฺสนฺตี"ติอาทีหิ ฉหิ ปเทหิ ฉ อตฺถปทานิ ทสฺสิตานิ, อาทิโต ปน ทฺวีหิ ปเทหิ ฉ พฺยญฺชนปทานีติ. เอตฺตาวตา เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สํวณฺณนานเยน สงฺคเหตฺวา ทสฺสิตํ โหติ. วุตฺตเญฺหตํ เนตฺติยํ "ทฺวาทส ปทานิ สุตฺตํ, ตํ สพฺพํ พฺยญฺชนญฺจ อตฺโถ จา"ติ. พฺรหฺมจริยนฺติ สิกฺขตฺตยสงฺคหิตํ สกลํ สาสนพฺรหฺมจริยํ. อิทฺธนฺติ สมิทฺธํ ฌานุปฺปาทวเสน. ๒- ผีตนฺติ วุฑฺฒิปฺปตฺตํ สพฺพผาลิผุลฺลํ อภิญฺญาสมฺปตฺติวเสน. วิตฺถาริกนฺติ วิตฺถตํ ตสฺมึ ตสฺมึ ทิสาภาเค ปติฏฺฐหนวเสน. พาหุชญฺญนฺติ พหูหิ ญาตํ ปฏิวิทฺธํ พหุชนาภิสมยวเสน. ปุถุภูตนฺติ สพฺพาการวเสน ปุถุลภาวปฺปตฺตํ. กถํ? ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตนฺติ ยตฺตกา วิญฺญุชาติกา เทวา เจว ๓- มนุสฺสา จ อตฺถิ, เตหิ สพฺเพหิ สุฏฺฐุ ปกาสิตนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: สี. อภิสลฺเลขตฺถํ, ฉ. สลฺเลขิตํ ฌานาทิวเสน, สุ.วิ. ๒/๑๖๘/๑๕๙ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๑.

อปฺโปสฺสุกฺโกติ นิรุสฺสุกฺโก ลีนวีริโย. "ตฺวํ หิ ปาปิม สตฺตสตฺตาหาติกฺกมนโต ๑- ปฏฺฐาย `ปรินิพฺพาตุ ทานิ ภนฺเต ภควา, ปรินิพฺพาตุ สุคโต'ติ วิรวนฺโต อาหิณฺฑิตฺถ, อชฺช ทานิ ปฏฺฐาย วิคตุสฺสาโห โหติ, มา มยฺหํ ปรินิพฺพานตฺถาย วายามํ กโรหี"ติ วทติ. สโต สมฺปชาโน อายุสงฺขารํ โอสฺสชีติ สตึ สูปติฏฺฐิตํ กตฺวา ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา อายุสงฺขารํ วิสฺสชิ ปชหิ. ตตฺถ น ภควา หตฺเถน เลฑฺฑุํ วิย อายุสงฺขารํ โอสฺสชิ, เตมาสมตฺตเมว ปน สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ตโต ปรํ น สมาปชฺชิสฺสามีติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "โอสฺสชี"ติ, "โวสฺสชี"ติปิ ปาโฐ. กสฺมา ปน ภควา กปฺปํ วา กปฺปาวเสสํ วา ฐาตุํ สมตฺโถ ตตฺตกํ กาลํ อฏฺฐตฺวา ปรินิพฺพายิตุํ มารสฺส ยาจนาย อายุสงฺขารํ โอสฺสชิ? น ภควา มารสฺส ยาจนาย อายุสงฺขารํ โอสฺสชิ, นาปิ เถรสฺส อายาจนาย น โอสฺสชิสฺสติ, เตมาสโต ปน ปรํ พุทฺธเวเนยฺยานํ อภาวโต อายุสงฺขารํ โอสฺสชิ. ฐานญฺหิ นาม พุทฺธานํ ภควนฺตานํ ยาวเทว เวเนยฺยวินยนตฺถํ, เต อสติ วิเนยฺยชเน เกน นาม การเณน ฐสฺสนฺติ. ยทิ จ มารสฺส ยาจนาย ปรินิพฺพาเยยฺย, ปุเรตรํเยว ปรินิพฺพาเยยฺย. โพธิมณฺเฑปิ หิ มาเรน ยาจิตํ, นิมิตฺโตภาสกรณมฺปิ เถรสฺส โสกตนุกรณตฺถนฺติ วุตฺโตวายมตฺโถ. อปิจ พุทฺธพลทีปนตฺถํ นิมิตฺโตภาสกรณํ. เอวํ มหานุภาวา พุทฺธา ภควนฺโตเยว ติฏฺฐนฺตาปิ อตฺตโน รุจิยาว ติฏฺฐนฺติ, ปรินิพฺพายนฺตาปิ อตฺตโน รุจิยาว ปรินิพฺพายนฺตีติ. มหาภูมิจาโลติ มหนฺโต ปฐวีกมฺโป. ตทา กิร ทสสหสฺสิโลกธาตุ อกมฺปิตฺถ. ภึสนโกติ ภยชนโก. เทวทุนฺทุภิโย จ ผลึสูติ เทวเภริโย นทึสุ. ๒- @เชิงอรรถ: อฏฺฐมสตฺตาหโต. สุ.วิ. ๒/๑๖๘/๑๕๙ @ ผลึสุ. สุ.วิ. ๒/๑๖๙/๑๕๙ สา.ป. ๓/๓๓๐, มโน.ปู. ๓/๒๗๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๒.

เทโว สุกฺขคชฺชิตํ คชฺชิ, อกาลวิชฺชุลตา นิจฺฉรึสุ. ขณิกวสฺสํ วสฺสีติ วุตฺตํ โหติ. เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ สงฺขารวิสงฺขารานํ วิเสสสงฺขาตํ ๑- อตฺถํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ อนวเสสสงฺขาเร วิสฺสชฺเชตฺวา อตฺตโน วิสงฺขารคมนทีปกํ อุทานํ อุทาเนสิ. กสฺมา อุทาเนสิ? โกจิ นาม วเทยฺย "มาเรน ปจฺฉโต ปจฺฉโต อนุพนฺธิตฺวา `ปรินิพฺพาตุ ภนฺเต ปรินิพฺพาตุ ภนฺเต'ติ ๒- อุปทฺทุโต ภเยน ภควา อายุสงฺขารํ โอสฺสชี"ติ. "ตสฺโสกาโส มา โหตุ, ภีตสฺส อุทานํ นาม นตฺถี"ติ เอตสฺส ทีปนตฺถํ ปีติเวควิสฺสฏฺฐํ อุทานํ อุทาเนสีติ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตํ. ตโต เตมาสมตฺเตเนว จ ปน พุทฺธกิจฺจสฺส นิปฺผชฺชนโต เอวํ ทีฆรตฺตํ มยา ปริหโฏยํ ทุกฺขาภาโร นจิรสฺเสว นิกฺขิปิยตีติ ปสฺสโต ปรินิพฺพานคุณปจฺจเวกฺขเณ ตสฺส อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ, เตน ปีติเวเคน อุทาเนสีติ ยุตฺตํ วิย. เอกนฺเตน หิ วิสงฺขารนินฺโน นิพฺพานชฺฌาสโย สตฺถา มหากรุณาย พลกฺกาเรน วิย สตฺตหิตตฺถํ โลเก สุจิรํ ฐิโต. ตถา หิ เทวสิกํ จตุวีสติโกฏิสตสหสฺสสงฺขา สมาปตฺติโย วฬญฺเชติ, โสทานิ มหากรุณาธิการสฺส นิปฺผนฺนตฺตา นิพฺพานาภิมุโข อนปฺปกํ ปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทสิ. เตเนว หิ ภควโต กิเลสปรินิพฺพานทิวเส วิย ขนฺธปรินิพฺพานทิวเสปิ สรีราภา วิเสสโต วิปฺปสนฺนา ปริสุทฺธา ปภสฺสรา อโหสีติ. คาถาย โสณสิงฺคาลาทีนมฺปิ ปจฺจกฺขภาวโต ตุลิตํ ปริจฺฉินฺนนฺติ ตุลํ, กามาวจรกมฺมํ. น ตุลํ อตุลํ, ตุลํ วา สทิสมสฺส อญฺญํ โลกิยกมฺมํ นตฺถีติ อตุลํ, มหคฺคตกมฺมํ. กามาวจรํ รูปาวจรํ วา ตุลํ, อรูปาวจรํ อตุลํ. อปฺปวิปากํ วา ตุลํ, พหุวิปากํ อตุลํ. สมฺภวนฺติ สมฺภวสฺส เหตุภูตํ, อุปปตฺติชนกนฺติ @เชิงอรรถ: สี. สงฺขารานํ วิสงฺขารวิเสสสงฺขาตํ มโน.ปู. ๒/๒๒๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๓.

อตฺโถ. ภวสงฺขารนฺติ ปุนพฺภวสงฺขารณกํ. ๑- อวสฺสชีติ วิสฺสชฺเชสิ. มุนีติ พุทฺธมุนิ. อชฺฌตฺตรโตติ นิยกชฺฌตฺตรโต. สมาหิโตติ อุปจารปฺปนาสมาธิวเสน สมาหิโต. อภินนฺทิ กวจมิวาติ กวจํ วิย อภินฺทิ. อตฺตสมฺภวนฺติ อตฺตนิ สญฺชาตํ กิเลสํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "สวิปากฏฺเฐน สมฺภวํ ภวาภวาภิสงฺขรณฏฺเฐน ภวสงฺขารนฺติ จ ลทฺธนามํ ตุลาตุลสงฺขาตํ โลกิยกมฺมญฺจ โอสฺสชิ, สงฺคามสีเส มหาโยโธ กวจํ วิย อตฺตสมฺภวํ กิเลสญฺจ อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต หุตฺวา อภินฺที"ติ. อถ วา ตุลนฺติ ตุเลนฺโต ตีเรนฺโต. อตุลญฺจ สมฺภวนฺติ นิพฺพานญฺเจว ภวญฺจ. ภวสงฺขารนฺติ ภวคามิกํ กมฺมํ. อวสฺสชิ มุนีติ "ปญฺจกฺขนฺธา อนิจฺจา, ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ นิพฺพานํ นิจฺจนฺ"ติอาทินา ๒- นเยน ตุเลนฺโต พุทฺธมุนิ ภเว อาทีนวํ นิพฺพาเน จ อานิสํสํ ทิสฺวา ตํ ขนฺธานํ มูลภูตํ ภวสงฺขารกมฺมํ "กมฺมกฺขยาย สํวตฺตตี"ติ ๓- เอวํ วุตฺเตน กมฺมกฺขยกเรน อริยมคฺเคน อวสฺสชิ. กถํ? อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต, อภินฺทิ กวจมิวตฺตสมฺภวํ. โส หิ วิปสฺสนาวเสน อชฺฌตฺตรโต, สมาหิโตติ เอวํ ปุพฺพภาคโต ปฏฺฐาย สมถวิปสฺสนาพเลน กวจํ วิย อตฺตภาวํ ปริโยนนฺธิตฺวา ฐิตํ, อตฺตนิ สมฺภวตฺตา "อตฺตสมฺภวนฺ"ติ ลทฺธนามํ สพฺพํ กิเลสชาลํ อภินฺทิ, กิเลสาภาเวเนว กมฺมํ อปฺปฏิสนฺธิกตฺตา อวสฺสฏฺฐํ นาม โหตีติ เอวํ กิเลสปฺปหาเนน กมฺมํ ปชหิ. อิติ โพธิมูเลเยว อวสฺสฏฺฐภวสงฺขาโร ภควา เวขมิสฺสเกน ๔- วิย ชรสกฏํ สมาปตฺติเวขมิสฺสเกน อตฺตภาวํ ยาเปนฺโตปิ "อิโต เตมาสโต อุทฺธํ สมาปตฺติเวขมสฺส น ทสฺสามี"ติ จิตฺตุปฺปาทเนน อายุสงฺขารํ โอสฺสชีติ. ปฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- @เชิงอรรถ: สี. ปุนพฺภวสงฺขรณกํ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๓๘/๔๔๖ @ ม.ม. ๑๓/๘๑/๕๗. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๓๒/๒๕๘ สี.,ก. เวกฺขมิสฺสเกน

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๓๔๕-๓๕๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=7720&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=7720&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=127              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=3316              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=3470              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=3470              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]