อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๗. ปปญฺจขยสุตฺตวณฺณนา
    [๖๗] สตฺตเม ปปญฺจสญฺาสงฺขาปหานนฺติ ปปญฺเจนฺติ ยตฺถ สยํ
อุปฺปนฺนา. ตํ สนฺตานํ วิตฺถาเรนฺติ จิรํ เปนฺตีติ ปปญฺจา, กิเลสา. วิเสสโต
ราคโทสโมหตณฺหาทิฏฺิมานา. ตถา หิ วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปตมานสฺส  ๒ สี. นิปตนฺติ
           "ราโค ปปญฺโจ โทโส ปปญฺโจ โมโห ปปญฺโจ ตณฺหา
        ปปญฺโจ ทิฏฺิ ปปญฺโจ มาโน ปปญฺโจ"ติ.
อปิจ สงฺกิเลสฏฺโ ปปญฺจฏฺโ, กจวรฏฺโ ปปญฺจฏฺโ. ตตฺถ ราคปปญฺจสฺส
สุภสญฺา นิมิตฺตํ, โทสปปญฺจสฺส อาฆาตวตฺถุ, โมหปปญฺจสฺส อาสวา,
ตณฺหาปปญฺจสฺส เวทนา, ทิฏฺิปปญฺจสฺส สญฺา, มานปปญฺจสฺส วิตกฺโก
นิมิตฺตํ. เตหิ ปปญฺเจหิ สหคตา สญฺา ปปญฺจสญฺา, ปปญฺจสญฺานํ สงฺขา
ภาคา โกฏฺาสา ปปญฺจสญฺาสงฺขา. อตฺถโต สทฺธึ นิมิตฺเตหิ ตํตํปปญฺจสฺส
ปกฺขิโย กิเลสคโณ. สญฺาคหณํ เจตฺถ ตสฺส เนสํ สาธารณเหตุภาเวน.
วุตฺตเญฺหตํ "สญฺานิทานา หิ ปปญฺจสงฺขา"ติ ๑- เตสํ ปหานํ, เตน เตน
มคฺเคน ราคาทิกิเลสานํ สมุจฺเฉทนนฺติ อตฺโถ.
    ตทา หิ ๒- ภควา อตีตาสุ อเนกโกฏิสตสหสฺสสงฺขาสุ อตฺตโน ชาตีสุ
อนตฺถสฺส นิมิตฺตภูเต กิเลเส อิมสฺมึ จริมภเว อริยมคฺเคน โพธิมณฺเฑ
สวาสเน ปหีเน ปจฺจเวกฺขิตฺวา สตฺตสนฺตานญฺจ กิเลสจริตํ ราคาทิกิเลสสงฺกิลิฏฺ
กญฺชิยปุณฺณลาพุํ วิย ตกฺกภริตจาฏึ วิย วสาปีตปิโลติกํ วิย จ ทุพฺพินิโมจิยํ
ทิสฺวา "เอวํ คหนํ นามิทํ กิเลสวฏฺฏํ อนาทิกาลภาวิตํ มยฺหํ อนวเสสํ ปหีนํ,
อโห สุปฺปหีนนฺ"ติ อุปฺปนฺนปีติปาโมชฺโช อุทานํ อุทาเนสิ. เตน วุตฺตํ "อถ
โข ภควา อตฺตโน ปปญฺจสญฺาสงฺขาปหานํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสี"ติ.
    ตตฺถ ยสฺส ปปญฺจา ิติ จ นตฺถีติ ยสฺมา ภควา อตฺตานเมว ปรํ วิย
กตฺวา นิทฺทิสติ, ตสฺมา ยสฺส อคฺคปุคฺคลสฺส วุตฺตลกฺขณา ปปญฺจา, เตหิ กตา
สํสาเร ิติ  จ นตฺถิ. เนตฺติยํ ปน "ิติ นาม อนุสโย"ติ วุตฺตํ. อนุสโย หิ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.สุ. ๒๕/๘๘๑/๕๐๖, ขุ.มหา. ๒๙/๕๐๕/๓๓๗  ๒ สี.,ก. ตทา กิร
ภวปวตฺติยา มูลนฺติ. สตฺเต สํสาเร ปปญฺเจนฺตีติ ปปญฺจา. "ปปญฺจฏฺิตี"ติ จ
ปาโ. ตสฺสตฺโถ:- ปปญฺจานํ ิติ วิชฺชมานตา มคฺเคน อสมุจฺเฉโท ปปญฺจฏฺิติ,
ปปญฺจา เอว วา อวสิฏฺกุสลากุสลวิปากานํ ปวตฺติยา เหตุภาวโต วฏฺฏสฺส
ิติ ปปญฺจฏฺิติ, สา ยสฺส อคฺคปุคฺคลสฺส นตฺถิ. สนฺธานํ ๑- ปลิฆญฺจ วีติวตฺโตติ
โย พนฺธนฏฺเน สนฺธานสทิสตฺตา "สนฺธานนฺ"ติ ลทฺธนามา ตณฺหาทิฏฺิโย,
นิพฺพานนครปเวสนิเสธนโต ปลิฆสทิสตฺตา ปลิฆสงฺขาตํ อวิชฺชญฺจ วีติวตฺโต
สวาสนปหาเนน วิเสสโต อติกฺกนฺโต. อปเร ปน โกธํ "สนฺธานนฺ"ติ วทนฺติ,
ตํ น คเหตพฺพํ. โส หิ "ปราภิสชฺชนี"ติ วุตฺโตติ.
    ตํ นิตฺตณฺหํ มุนึ จรนฺตนฺติ ตํ สพฺพถาปิ ตณฺหาภาเวน นิตฺตณฺหํ,
อุภยโลกมุนนโต อตฺตหิตปรหิตมุนนโต จ มุนึ, เอกนฺเตเนว สพฺพสตฺตหิตตฺถํ
จตูหิ อิริยาปเถหิ นานาสมาปตฺติจาเรหิ อนญฺสาธารเณน าณจาเรน จ
จรนฺตํ. นาวชานาติ สเทวโกปิ โลโกติ สพฺโพ สปญฺชาติโก สตฺตโลโก
สเทวโกปิ สพฺรหฺมโกปิ น กทาจิปิ อวชานาติ น ปริโภติ, อถ โข อยเมว
โลเก อคฺโค เสฏฺโ อุตฺตโม ปวโรติ ครุกโรนฺโต สกฺกจฺจํ ปูชาสกฺการนิรโต
โหตีติ.
                       สตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                            ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๓๙๘-๔๐๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=8918&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=8918&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=153
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=3881
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4162
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4162
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25