อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๑๐. อุเทนสุตฺตวณฺณนา ๒-
    [๗๐] ทสเม รญฺโ อุเทนสฺสาติ ๓- อุเทนสฺส นาม รญฺโ, โย
"วชฺชิราชา"ติปิ วุจฺจติ. อุยฺยานคตสฺสาติ อุยฺยานกีฬนตฺถํ อุยฺยานํ คตสฺส.
อนาทเร หิ อิทํ สามิวจนํ, "อนฺเตปุรนฺ"ติ ปน ปทํ อเปกฺขิตฺวา สมฺพนฺเธเปตํ
สามิวจนํ โหติ. กาลงฺกตานีติ อคฺคิทฑฺฒานิ หุตฺวา มตานิ โหนฺติ. สามาวตีปมุขานีติ
เอตฺถ กา ปนายํ สามาวตี, กถญฺจ ทฑฺฒาติ? วุจฺจเต, ภทฺทวติยํ เสฏฺิโน
ธีตา โฆสกเสฏฺินา ธีตุฏฺาเน ปิตา ปญฺจสตอิตฺถิปริวารา รญฺโ อุเทนสฺส
อคฺคมเหสี เมตฺตาวิหารพหุลา อริยสาวิกา สามาวตี นาม. อยเมตฺถ สงฺเขโป,
วิตฺถารโต ปน อาทิโต ปฏฺาย สามาวติยา อุปฺปตฺติกถา ธมฺมปทวตฺถุมฺหิ
วุตฺตนเยน เวทิตพฺพา. มาคณฺฑิยสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส ธีตา อตฺตโน
มาตาปิตูนํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มูลสฺส วา  ๒ ฉ.ม. อุเตนสุตฺต...  ๓ ฉ.ม. อุเตน... เอวมุปริปิ
               "ทิสฺวาน ตณฺหํ อรตึ รคญฺจ
                นาโหสิ ฉนฺโท อปิ เมถุนสฺมึ
                กิเมวิทํ มุตฺตกรีสปุณฺณํ
                ปาทาปิ นํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉ"ติ ๑-
ภควตา เทสิตํ อิมํ คาถํ สุตฺวา สตฺถริ พทฺธาฆาตา มาคณฺฑิยา อปรภาเค
รญฺา อุเทเนน มเหสิฏฺาเน ปิตา ภควโต โกสมฺพึ อุปคตภาวํ,
สามาวตีปมุขานญฺจ ปญฺจนฺนํ อิตฺถิสตานํ อุปาสิกาภาวํ ตฺวา "อาคโต นาม
สมโณ โคตโม อิมํ นครํ, อิทานิสฺส กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามิ, อิมาปิ ตสฺส
อุปฏฺายิกา, อิมาสมฺปิ สามาวตีปมุขานญฺจ กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามี"ติ อเนเกหิ
ปริยาเยหิ ตถาคตสฺส เอตาสญฺจ อนตฺถํ กาตุํ วายมิตฺวาปิ อสกฺโกนฺตี
ปุเนกทิวสํ รญฺา สทธึ อุยฺยานกีฬํ คจฺฉนฺตี จูฬปิตุ สาสนํ ปหิณิ
"สามาวติยา ปาสาทํ คนฺตฺวา ทุสฺสโกฏฺาคารเตลโกฏฺาคารานิ วิวราเปตฺวา
ทุสฺสานิ เตลจาฏีสุ เตเมตฺวา ถมฺเภ เวเตฺวา ตา สพฺพา เอกโต กตฺวา
ทฺวารํ ปิทหิตฺวา พหิ ยนฺตํ ทตฺวา ทณฺฑทีปิกาหิ เคเห อคฺคึ ททมาโน
โอตริตฺวา คจฺฉตู"ติ.
    ตํ สุตฺวา โส ปาสาทํ อภิรุยฺห โกฏฺาคารานิ วิวริตฺวา วตฺถานิ
เตลจาฏีสุ เตเมตฺวา ถมฺเภ เวเตุํ อารภิ. อถ นํ สามาวตีปมุขา อิตฺถิโย
"กึ เอตํ จูฬปิตา"ติ วทนฺติโย อุปสงฺกมึสุ. "อมฺมา ราชา ทฬฺหีกมฺมตฺถาย ๒-
อิเม ถมฺเภ เตลปิโลติกาหิ เวาเปติ, ๓- ราชเคเห นาม สุยุตฺตทุยุตฺตํ ทุชฺชานํ,
มา เม สนฺติเก โหถา"ติ วตฺวา ตา อาคตา คพฺเภสุ ปเวเสตฺวา ทฺวารานิ
ปิทหิตฺวา พหิ ยนฺตกํ ทตฺวา อาทิโต ปฏฺาย อคฺคึ ททนฺโต ๔- โอตริ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.สุ. ๒๕/๘๔๒/๔๙๘  ๒ ม. พลิกมฺมตฺถาย
@๓ ฉ.ม. พนฺธาเปติ  ๔ ฉ.ม. เทนฺโต
สามาวตี ตาสํ โอวาทํ อทาสิ "อมฺมา อนมตคฺเค สํสาเร วิจรนฺตีนํ เอวเมว
อคฺคินา ฌามตฺตภาวานํ พุทฺธาเณนปิ ปริจฺเฉโท น สุกโร, อปฺปมตฺตา
โหถา"ติ. ตา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อธิคตผลาย ๑- วิญฺาตสตฺถุสาสนาย ๒-
ขุชฺชุตฺตราย อริยสาวิกาย เสกฺขปฏิสมฺภิทปฺปตฺตาย สตฺถารา เทสิตนิยาเมเนว
ธมฺมํ เทเสนฺติยา สนฺติเก โสตาปตฺติผลมธิคตา อนฺตรนฺตรา กมฺมฏฺานมนสิกาเรน
ยุตฺตปฺปยุตฺตา เคเห ฌายนฺเต เวทนาปริคฺคหกมฺมฏฺานํ มนสิกโรนฺติโย กาจิ
ทุติยผลํ, กาจิ ตติยผลํ ปาปุณิตฺวา กาลมกํสุ. อถ ภิกฺขู โกสมฺพิยํ ปิณฺฑาย
จรนฺตา ตํ ปวตฺตึ ตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ภควโต อาโรเจตฺวา ตาสํ อภิสมฺปรายํ
ปุจฺฉึสุ. ภควา จ ตาสํ อริยผลาธิคมํ ภิกฺขูนํ อภาสิ. เตน วุตฺตํ "เตน โข
ปน สมเยน รญฺโ อุเทนสฺส ฯเปฯ อนิปฺผลา กาลงฺกตา"ติ.
    ตตฺถ อนิปฺผลาติ น นิปฺผลา, สมฺปตฺตสามญฺผลา เอว กาลงฺกตา.
ตา ปน ผลานิ ปฏิลภนฺติโย สามาวติยา:-
               "อารมฺภถ นิกฺกมถ        ยุญฺชถ พุทฺธสาสเน
                ธุนาถ มจฺจุโน เสนํ      นฬาคารํว กุญฺชโร.
                โย อิมสฺมึ ธมฺมวินเย     อปฺปมตฺโต วิหสฺสติ
                ปหาย ชาติสํสารํ        ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตี"ติ ๓-
คาถาหิ โอวทิยมานา เวทนาปริคฺคหกมฺมฏฺานํ มนสิกโรนฺติโย วิปสฺสิตฺวา
ทุติยตติยผลานิ ปฏิลภึสุ. ขุชฺชุตฺตรา ปน อายุเสสสฺส อตฺถิตาย, ปุพฺเพ
ตาทิสสฺส กมฺมสฺส อกตตฺตา จ ตโต ปาสาทโต พหิ อโหสิ. "ทสโยชนนฺตเร
ปกฺกามี"ติ จ ปนฺติ. ๔- อถ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุํ "อาวุโส
อนนุจฺฉวิกํ ๕- วต อริยสาวิกานํ เอวรูปํ มรณนฺ"ติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาคตผลาย     ๒ ฉ.ม. วิญฺาตสาสนาย
@๓ สํ.ส. ๑๕/๑๘๕/๑๘๘, ขุ.เถร. ๒๖/๒๕๖/๓๑๑
@๔ ฉ.ม. วทนฺติ       ๕ สี. อจฺฉริยํ
"กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "อิมาย นามา"ติ
วุตฺเต "ภิกฺขเว ยทิปิ ตาสํ อิมสฺมึ อตฺตภาเว อยุตฺตํ, ปุพฺเพ กตกมฺมสฺส ปน
ยุตฺตเมว ตาหิ ลทฺธนฺ"ติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ.
    อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต อฏฺ ปจฺเจกพุทฺธา
รญฺโ นิเวสเน นิพทฺธํ ภุญฺชนฺติ. ปญฺจสตา อิตฺถิโย เต อุปฏฺหนฺติ.
เตสุ สตฺต ชนา หิมวนฺตํ คจฺฉนฺติ, เอโก นทีตีรสมีเป เอกสฺมึ ติณคหเน
สมาปตฺติยา นิสีทติ. อเถกทิวสํ ราชา ปจฺเจกพุทฺเธสุ คเตสุ ตาหิ อิตฺถีหิ
สทฺธึ อุทกกีฬํ กีฬิตุกาโม ตตฺถ คโต. ตา อิตฺถิโย ทิวสภาคํ อุทเก กีฬิตฺวา
สีตปีฬิตา วิสิพฺพิตุกามา ตํ ติณคหนํ อุปริ วิสุกฺขติณสญฺฉนฺนํ "ติณราสี"ติ
สญฺาย ปริวาเรตฺวา ิตา อคฺคึ ทตฺวา ติเณสุ ฌายิตฺวา ปตนฺเตสุ ปจฺเจกพุทฺธํ
ทิสฺวา "รญฺโ ปจฺเจกพุทฺโธ ฌายติ, ตํ ราชา ตฺวา อเมฺห นาเสสฺสติ,
สุทฑฺฒํ นํ กริสฺสามา"ติ สพฺพา อิโต จิโต จ ทารุอาทีนิ อาหริตฺวา ตสฺส
อุปริ ราสึ กตฺวา อาลิมฺเปตฺวา "อิทานิ ฌายิสฺสตี"ติ ปกฺกมึสุ. ตา ปมํ
อสญฺเจตนิกา หุตฺวา อิทานิ กมฺมุนา พชฺฌึสุ. ปจฺเจกพุทฺธมฺปน อนฺโตสมาปตฺติยํ
สเจ ทารูนํ สกฏสหสฺสมฺปิ อาหริตฺวา อาลิมฺเปนฺตา อุสุมาการมตฺตมฺปิ คาเหตุํ
น สกฺโกนฺติ, ตสฺมา โส สตฺตเม ทิวเส อุฏฺาย ยถาสุขํ อคมาสิ. ตา ตสฺส
กมฺมสฺส กตตฺตา พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจฺจิตฺวา
ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน อตฺตภาวสเต อิมินาว นิยาเมน เคเห
ฌายมาเน ฌายึสุ. อิทํ ตาสํ ปุพฺพกมฺมํ.
    ยสฺมา ปน ตา อิมสฺมึ อตฺตภาเว อริยผลานิ สจฺฉากํสุ, รตนตฺตยํ
ปยิรุปาสึสุ  ตสฺมา ตตฺถ อนาคามินิโย สุทฺธาวาเสสุ อุปฺปนฺนา, อิตรา กาจิ
ตาวตึเสสุ, กาจิ ยาเมสุ, กาจิ ตุสิเตสุ, กาจิ นิมฺมานรตีสุ, กาจิ
ปรนิมฺมิตวสวตฺตีสุ อุปฺปนฺนา.
    ราชาปิ โข อุเทโน "สามาวติยา เคหํ กิร ฌายตี"ติ สุตฺวา เวเคน
อาคจฺฉนฺโตปิ ตํ ปเทสํ ตาสุ ทฑฺฒาสุเยว สมฺปาปุณิ. อาคนฺตฺวา จ ปน ๑-
เคหํ นิพฺพาเปตฺวา อุปฺปนฺนพลวโทมนสฺโส มาคณฺฑิยาย ตถา การิตภาวํ
อุปาเยน ตฺวา อริยสาวิกาสุ กตาปราธกมฺมุนา โจทิยมาโน ตสฺสา ราชาณํ
กาเรสิ สทฺธึ าตเกหิ. เอวํ สา สปริชนา สมิตฺตพนฺธวา อนยพฺยสนํ ปาปุณิ.
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ สามาวตีปมุขานํ ตาสํ อิตฺถีนํ อคฺคิมฺหิ
อนยพฺยสนาปตฺติเหตุํ, มาคณฺฑิยาย จ สมิตฺตพนฺธวาย ราชาณาย
อนยพฺยสนาปตฺตินิมิตฺตํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา ตทตฺถทีปนํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ.
    ตตฺถ โมหสมฺพนฺธโน โลโก, ภพฺพรูโปว ทิสฺสตีติ โย อิธ สตฺตโลโก
ภพฺพรูโปว เหตุสมฺปนฺโน วิย หุตฺวา ทิสฺสติ, โสปิ โมหสมฺพนฺธโน โมเหน
ปลิคุณฺิโต อตฺตหิตาหิตํ อชานนฺโต หิเต น ปฏิปชฺชติ, อหิตํ ทุกฺขาวหํ
พหุญฺจ อปุญฺ อาจินาติ. "ภวรูโปว ทิสฺสตี"ติปิ ปาโ. ตสฺสตฺโถ:- อยํ
โลโก โมหสมฺพนฺธโน โมเหน ปลิคุณฺิโต, ตโต เอว ภวรูโปว สสฺสตสภาโว
วิยสฺส อตฺตา ทิสฺสติ, อชรามโร วิย อุปฏฺาติ, เยน ปาณาติปาตาทีนิ
อกตฺตพฺพานิ กโรติ.
    อุปธิพนฺธโน พาโล, ตมสา ปริวาริโต. สสฺสโตริว ขายตีติ น เกวลญฺจ
โมหสมฺพนฺธโน เอว, อปิจ โข อุปธิพนฺธโนปิ ๒- อยํ อนฺธพาลกาโลโก
อวิชฺชาตมสา ปริวาริโต. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- เยน าเณน อวิปรีตํ กาเม
จ ขนฺเธ จ "อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา"ติ ปสฺเสยฺย, ตสฺส อภาวโต
ยสฺมา พาโล อนฺธปุถุชฺชโน อาณตมสา สมนฺตโต วาริโต ๓- นิวุโต, ตสฺมา
โส กามูปธิ กิเลสูปธิ ขนฺธูปธีติ อิเมสํ อุปธีนํ วเสน จ อุปธิพนฺธโน, ตโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาคนฺตฺวา ปน  ๒ สี. อุปธิสมฺพนฺธโนปิ  ๓ ฉ.ม. ปริวาริโต
เอว จสฺส โสปธิสฺส ปสฺสโต สสฺสโต วิย นิจฺโจ สพฺพกาลภาวี วิย ขายติ.
"อสสฺสติริว ขายตี"ติปิ ปาโ. ตสฺสตฺโถ:- อตฺตา สพฺพกาลํ วิชฺชติ อุปลพฺภตีติ
อญฺโ อสสฺสติ อนิจฺโจติ โลกสฺส โส อุปธิ มิจฺฉาภินิเวสวเสน เอกเทโส
วิย ขายติ, อุปฏฺหตีติ อตฺโถ, รกาโร หิ ปทสนฺธิกโร. ปสฺสโต นตฺถิ
กิญฺจนนฺติ โย ปน สงฺขาเร ปริคฺคเหตฺวา อนิจฺจาทิวเสน วิปสฺสติ, ตสฺเสว
วิปสฺสนาปญฺาสหิตาย มคฺคปญฺาย ยถาภูตํ ปสฺสโต ชานโต ปฏิวิชฺฌโต
ราคาทิกิญฺจนํ นตฺถิ, เยน สํสาเร พทฺโธ ภเวยฺย. ๑- ตถา อปสฺสนฺโต เอว หิ
อวิชฺชาตณฺหาทิฏฺิอาทิพนฺธเนหิ สํสาเร พทฺโธ สิยาติ อธิปฺปาโย.
                       ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       นิฏฺิตา จ จูฬวคฺควณฺณนา.
                         --------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สํสาเร พชฺเฌยฺย

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๔๐๙-๔๑๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=9156&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=9156&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=157
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=3948
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4222
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4222
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25