อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                         ๖. มานสุตฺตวณฺณนา
      [๖] ฉฏฺเ มานนฺติ ชาติอาทิวตฺถุกํ เจตโส อุนฺนมนํ. โส หิ
"เสยฺโยหมสฺมี"ติอาทินา นเยน มญฺนฺติ เตน สยํ วา มญฺติ มานนํ
สมฺปคฺคโหติ วา มาโนติ วุจฺจติ. สฺวายํ เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน, สทิโสหมสฺมีติ
มาโน, หีโนหมสฺมีติ มาโนติ เอวํ ติวิโธ. ปุน เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ
มาโน, เสยฺยสฺส สทิโส, เสยฺยสฺส หีโน, สทิสสฺส เสยฺโย, สทิสสฺส สทิโส,
สทิสสฺส หีโน, หีนสฺส เสยฺโย, หีนสฺส สทิโส, หีนสฺส หีโนหมสฺมีติ มาโนติ
เอวํ นววิโธปิ อุนฺนติลกฺขโณ, อหํการรโส, สมฺปคฺคหรโส วา, อุทฺธุมาตภาว-
ปจฺจุปฏฺาโน, เกตุกมฺยตาปจฺจุปฏฺาโน วา, ทิฏฺิวิปฺปยุตฺตโลภปทฏฺาโน อุมฺมาโท
วิยาติ ทฏฺพฺโพ. ปชหถาติ ตสฺส สพฺพสฺสปิ อตฺตุกฺกํสนปรวมฺภนนิมิตฺตตา,
ครุฏฺานิเยสุ อภิวาทนปจฺจุฏฺานอญฺชลิกมฺมสามีจิกมฺมาทีนํ อกรเณ การณตา,
ชาติมทปุริสมทาทิภาเวน ปมาทาปตฺติเหตุภาโวติ เอวมาทิเภทํ อาทีนวํ
ตปฺปฏิปกฺขโต นิรติมานตาย อานิสํสญฺจ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ราชสภํ อนุปฺปตฺตจณฺฑาโล วิย
สพฺรหฺมจารีสุ นีจจิตฺตตํ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา ปุพฺพภาเค ตทงฺคาทิวเสน ตํ ปชหนฺตา
วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อนาคามิมคฺเคน สมุจฺฉินฺทถาติ อตฺโถ. อนาคามิมคฺควชฺโฌ
เอว หิ มาโน อิธาธิปฺเปโต. มตฺตาเสติ ชาติมทปุริสมทาทิวเสน มาเนน
ปมาทาปตฺติเหตุภูเตน มตฺตา อตฺตานํ ปคฺคเหตฺวา มทนฺตา. ๑- เสสํ วุตฺตนยเมว.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.ม. จรนฺตา
      อิเมสุ ปน ปฏิปาฏิยา ฉสุ สุตฺเตสุ คาถาสุ วา อนาคามิผลํ ปาเปตฺวา
เทสนา นิฏฺาปิตา. ตตฺถ เย อิเม อวิหา อตปฺปา สุทสฺสา สุทสฺสี
อกนิฏฺาติ อุปปตฺติภววเสน ปญฺจ อนาคามิโน, เตสุ อวิเหสุ อุปปนฺนา
อวิหา นาม. เต อนฺตราปรินิพฺพายี อุปหจฺจปรินิพฺพายี อสงฺขารปรินิพฺพายี
สสงฺขารปรินิพฺพายี อุทฺธํโสโต อกนิฏฺคามีติ ปญฺจวิธา. ตถา อตปฺปา สุทสฺสา
สุทสฺสิโน. อกนิฏฺเสุ ปน อุทฺธํโสโต อกนิฏฺคามี ปริหายติ. ตตฺถ โย
อวิหาทีสุ อุปฺปชฺชิตฺวา อายุเวมชฺฌํ อนติกฺกมิตฺวา อรหตฺตปฺปตฺติยา
กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติ, อยํ อนฺตราปรินิพฺพายี นาม. โย ปน อวิหาทีสุ
อาทิโต ปญฺจกปฺปสตาทิเภทํ อายุเวมชฺฌํ อติกฺกมิตฺวา ปรินิพฺพายติ, อยํ
อุปหจฺจปรินิพฺพายี นาม. โย อสงฺขาเรน อธิมตฺตปฺปโยคํ อกตฺวา อปฺปทุกเขน
อกสิเรน ปรินิพฺพายติ, อยํ อสงฺขารปรินิพฺพายี นาม. โย ปน สสงฺขาเรน
อธิมตฺตปฺปโยคํ กตฺวา ทุกฺเขน กิจฺเฉน กสิเรน ปรินิพฺพายติ, อยํ
สสงฺขารปรินิพฺพายี นาม. อิตโร ปน อวิหาทีสุ อุทฺธํวาหิตภาเวน อุทฺธมสฺส
ตณฺหาโสตํ วฏฺฏโสตํ มคฺคโสตเมว วาติ อุทฺธํโสโต. อวิหาทีสุ อุปฺปชฺชิตฺวา
อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺโกนฺโต ตตฺถ ตตฺถ ยาวตายุกํ ตฺวา ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน
อกนิฏฺ คจฺฉตีติ อกนิฏฺคามี.
      เอตฺถ จ อุทฺธํโสโต อกนิฏฺคามี, อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺคามี, น
อุทฺธํโสโต อกนิฏฺคามี, น อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺคามีติ จตุกฺกํ เวทิตพฺพํ.
กถํ? โย อวิหโต ปฏฺาย จตฺตาโร เทวโลเก โสเธตฺวา อกนิฏฺ คนฺตฺวา
ปรินิพฺพายติ, อยํ อุทฺธํโสโต อกนิฏฺคามี นาม. โย ปน เหฏฺา ตโย
เทวโลเก โสเธตฺวา สุทสฺสีเทวโลเก ตฺวา ปรินิพฺพายติ, อยํ อุทฺธํโสโต น
อกนิฏฺคามี นาม. โย อิโต อกนิฏฺเมว คนฺตฺวา ปรินิพฺพายติ, อยํ น
อุทฺธํโสโต อกนิฏฺคามี นาม. โย ปน เหฏฺา จตูสุ เทวโลเกสุ ตฺวา ๑-
ตตฺเถว ปรินิพฺพายติ, อยํ น อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺคามี นามาติ.
      ตตฺถ อวิเหสุ อุปฺปชฺชิตฺวา กปฺปสตโต อุทฺธํ ปรินิพฺพายิโก, ทฺวินฺนํ
กปฺปสตานํ มตฺถเก ปรินิพฺพายิโก, ปญฺจกปฺปสเต อสมฺปตฺเต ๒- ปรินิพฺพายิโกติ
ตโย อนฺตราปรินิพฺพายิโน. วุตฺตํ เหตํ "อุปปนฺนํ วา สมนนฺตรา อปฺปตฺตํ วา
เวมชฺฌนฺ"ติ. ๓- วาสทฺเทน หิ ปตฺตมตฺโตปิ สงฺคหิโตติ. เอวํ ตโย
อนฺตราปรินิพฺพายิโน, เอโก อุปหจฺจปรินิพฺพายี เอโก อุทฺธํโสโต. เตสุ
อสงฺขารปรินิพฺพายิโน ปญฺจ, สสงฺขารปรินิพฺพายิโน ปญฺจาติ ทส โหนฺติ. ตถา
อตปฺปาสุทสฺสาสุทสฺสีสูติ จตฺตาโร ทสกา จตฺตารีสํ. อกนิฏฺเ ปน อุทฺธํโสตสฺส
อภาวโต ตโย อนฺตราปรินิพฺพายิโน, เอโก อุปหจฺจปรินิพฺพายีติ อสงฺขารปรินิพฺพายิโน
จตฺตาโร, สสงฺขารปรินิพฺพายิโน จตฺตาโรติ อฏฺ, เอวเมเต อฏฺจตฺตารีสํ
อนาคามิโน. เต สพฺเพปิ อิเมสุ สุตฺเตตุ อวิเสสวจเนน คหิตาติ ทฏฺพฺพํ.
                       ฉฏฺสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๕๖-๕๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=1230&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=1230&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=184
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=4479
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4775
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4775
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25