บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๒. เมตฺตสุตฺตวณฺณนา [๒๒] ทุติเย มา ภิกฺขเว ปุญฺญานนฺติ เอตฺถ มาติ ปฏิเสธ นิปาโต. ปุญฺญสทฺโท "กุสลานํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ สมาทานเหตุ เอวมิทํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒตี"ติอาทีสุ ๒- ปุญฺญผเล อาคโต. "อวิชฺชาคโต ยํ ภิกฺขเว ปุริสปุคฺคโล ปุญฺญญฺจ สงฺขารํ อภิสงฺขโรตี"ติอาทีสุ ๓- กามรูปาวจรสุจริเต. "ปุญฺญูปคํ ภวติ วิญฺญาณนฺ"ติอาทีสุ ๓- สุคติวิเสสภูเต อุปปตฺติภเว. "ตีณิมานิ ภิกฺขเว ปุญฺญกิริยาวตฺถูนิ ทานมยํ ปุญฺญกิริยาวตฺถุ สีลมยํ ปุญฺญกิริยาวตฺถุ ภาวนามยํ ปุญฺญกิริยาวตฺถู"ติอาทีสุ ๔- กุสลเจตนายํ. อิธ ปน เตภูมกกุสลธมฺเม เวทิตพฺโพ. ภายิตฺถาติ เอตฺถ ทุวิธํ ภยํ ญาณภยํ สารชฺชภยนฺติ. ตตฺถ "เยปิ เต ภิกฺขเว เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลา อุจฺเจสุ วิมาเนสุ จิรฏฺฐิติกา, เตปิ ตถาคตสฺส @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วุตฺตนยเมว ๒ ที.ปา. ๑๑/๘๐/๔๙ @๓ สํ.นิ. ๑๖/๕๐/๘๐ ๔ ขุ.อิติ. ๒๕/๖๐/๒๗๘, องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๑๒๖/๒๔๕ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เยภุยฺเยน ภยํ สนฺตาสํ สํเวคํ สนฺตาสํ อาปชฺชนฺตี"ติอาทีสุ ๑- อาคตํ ญาณภยํ. "อหุเทว ภยํ, อหุ โลมหํโส"ติอาทีสุ ๒- อาคตํ สารชฺชภยํ. อิธาปิ สารชฺชภยเมว. อยญฺเจตฺถ อตฺโถ:- ภิกฺขเว ทีฆรตฺตํ กายวจีสํยโม วตฺตปฏิปตฺติปูรณํ เอกาสนํ เอกเสยฺยํ อินฺทฺริยทโม ธุตธมฺเมหิ จิตฺตสฺส นิคฺคโห สติ สมฺปชญฺญํ กมฺมฏฺฐานานุโยควเสน วีริยารมฺโภติ เอวมาทีนิ ยานิ ภิกฺขุนา นิรนฺตรํ ปวตฺเตตพฺพานิ ปุญฺญานิ, เตหิ มา ภายิตฺถ, มา ภยํ สนฺตาสํ อาปชฺชิตฺถ, เอกจฺจสฺส ทิฏฺฐธมฺมสุขสฺส อุปโรธภเยน สมฺปรายิกนิพฺพานสุขทายเกหิ ปุญฺเญหิ มา ภายิตฺถาติ. นิสฺสเก หิ อิทํ สามิวจนํ. อิทานิ ตโต อภายิตพฺพภาเว การณํ ทสฺเสนฺโต "สุขสฺเสตนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สุขสทฺโท "สุโข พุทฺธานํ อุปฺปาโท, สุขา วิราคตา โลเก"ติอาทีสุ ๓- สุขมูเล อาคโต. "ยสฺมา จ โข มหาลิ รูปํ สุขํ สุขานุปติตํ สุขาวกฺกนฺตนฺ"ติอาทีสุ ๔- สุขารมฺมเณ. "ยาวญฺจิทํ ภิกฺขเว น สุกรํ อกฺขาเนน ปาปุณิตุํ ยาว สุขา สคฺคา"ติอาทีสุ ๕- สุขปจฺจยฏฺฐาเน. "สุโข ปุญฺญสฺส อุจฺจโย"ติอาทีสุ ๖- สุขเหตุมฺหิ. "ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารา เอเต ธมฺมา"ติอาทีสุ ๗- อพฺยาปชฺเฌ. "นิพฺพานํ ปรมํ สุขนฺ"ติอาทีสุ ๘- นิพฺพาเน. "สุขสฺส จ ปหานา"ติอาทีสุ ๙- สุขเวทนายํ. "อทุกฺขมสุขํ สนฺตํ, สุขมิจฺเจว ภาสิตนฺ"ติอาทีสุ ๑๐- อุเปกฺขาเวทนายํ. "เทฺวปิ มยา อานนฺท เวทนา วุตฺตา ปริยาเยน สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา"ติอาทีสุ ๑๑- อิฏฺฐสุเข. "สุโข วิปาโก ปุญฺญานนฺ"ติอาทีสุ อิทฺธิวิปาเก. อิธาปิ อิฏฺฐวิปาเก เอว ทฏฺฐพฺโพ. อิฏฺฐสฺสาติอาทีสุ เอสิตพฺพโต อนิฏฺฐปฏิกฺเขปโต จ อิฏฺฐสฺส, กมนียโต มนสฺมึ จ กมนโต ปวิสนโต ๑๒- กนฺตสฺส. ปิยายิตพฺพโต สนฺตปฺปนโต @เชิงอรรถ: ๑ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๓/๓๘ ๒ ที.มหา. ๑๐/๓๑๘/๒๐๕ ๓ ขุ.ธ. ๒๕/๑๙๔/๕๑ @๔ สํ.ข. ๑๗/๖๐/๕๗ ๕ ม.อุ. ๑๔/๒๕๕/๒๒๓ ๖ ขุ.ธ. ๒๕/๑๑๘/๓๘ @๗ ม.มู. ๑๒/๘๒/๕๔-๕ ๘ ขุ.ธ. ๒๕/๒๐๓-๔/๕๒-๓ ม.ม. ๑๓/๒๑๕-๖ ๑๙๐,๑๙๒ @๙ ขุ.จูฬ. ๓๐/๖๘๐/๓๓๙ ๑๐ สํ.สฬา. ๑๘/๓๖๘/๒๕๗, ขุ.อิติ. ๒๕/๕๓/๒๗๔ @๑๑ ม.ม. ๑๓/๘๙/๖๗ ๑๒ สี. ปฏิสรณโต จ ปิยสฺส, มานนียโต มนสฺส วฑฺฒนโต จ มนาปสฺสาติ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยทิทํ ปุญฺญานีติ "ปุญฺญานี"ติ ยทิทํ วจนํ, เอตํ สุขสฺส อิฏฺฐสฺส วิปากสฺส อธิวจนํ นามํ, สุขเมเวตํ ยทิทํ ปุญฺญนฺติ ผเลน การณสฺส อเภทูปจารํ วทติ. เตน กตูปจิตานํ ปุญฺญานํ อวสฺสํภาวิผลํ สุตฺวา อปฺปมตฺเตน สกฺกจฺจํ ปุญฺญานิ กาตพฺพานีติ ปุญฺญกิริยายํ นิโยเชติ, อาทรญฺจ เนสํ ตตฺถ อุปฺปาเทติ. อิทานิ อตฺตนา สุเนตฺตกาเล กเตน ปุญฺญกมฺเมน ทีฆรตฺตํ ปจฺจนุภูตํ ภวนฺตรปฏิจฺฉนฺนํ อุฬารตมํ ปุญฺญวิปากํ อุทาหริตฺวา ตมตฺถํ ปากฏํ กโรนฺโต "อภิชานามิ โข ปนาหนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ อภิชานามีติ อภิวิสิฏฺเฐน ญาเณน ชานามิ, ปจฺจกฺขโต พุชฺฌามิ, ทีฆรตฺตนฺติ จิรกาลํ. ปุญฺญานนฺติ ทานาทิกุสล- ธมฺมานํ. สตฺต วสฺสานีติ สตฺต สํวจฺฉรานิ. เมตฺตจิตฺตนฺติ มิชฺชตีติ เมตฺตา, สินิยฺหตีติ อตฺโถ. มิตฺเต ภวา, มิตฺตสฺส วา เอสา ปวตฺตีติปิ เมตฺตา. ลกฺขณาทิโต ปน หิตาการปฺปวตฺติลกฺขณา, หิตูปสํหารรสา, อาฆาตวินย- ปจฺจุปฏฺฐานา, สตฺตานํ มนาปภาวทสฺสนปทฏฺฐานา. พฺยาปาทูปสโม เอติสฺสา สมฺปตฺติ, สิเนหาสมฺภโว วิปตฺติ. สา เอตสฺส อตฺถีติ เมตฺตจิตฺตํ. ภาเวตฺวาติ เมตฺตาสหคตํ จิตฺตํ จิตฺตสีเสน สมาธิ วุตฺโตติ เมตฺตาสมาธึ เมตฺตาพฺรหฺมวิหารํ อุปฺปาเทตฺวา เจว วฑฺเฒตฺวา จ. สตฺต สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเปติ สตฺต มหากปฺเป. สํวฏฺฏวิวฏฺฏคฺคหเณเนว หิ สํวฏฺฏฏฺฐายิวิวฏฺฏฏฺฐายิโนปิ คหิตา. อิมํ โลกนฺติ กามโลกํ. สํวฏฺฏมาเน สุทนฺติ สํวฏฺฏมาเน. สุทนฺติ นิปาตมตฺตํ, วินสฺสมาเนติ อตฺโถ. "สํวฏฺฏมาเน สุทนฺ"ติ จ ปฐนฺติ. กปฺเปติ กาเล. กปฺปสีเสน หิ กาโล วุตฺโต. กาเลปิ วา ขียมาเน กปฺโปปิ ๑- ขียเตว. ยถาห:- "กาโล ฆสติ ภูตานิ, สพฺพาเนว สหตฺตนา"ติ. ๒- "อาภสฺสรูปโค โหมี"ติ วุตฺตตฺตา เตโชสํวฏฺฏวเสเนตฺถ กปฺปวุฏฺฐานํ เวทิตพฺพํ. อาภสฺสรูปโคติ ตตฺถ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน อาภสฺสรพฺรหฺมโลกํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺโพปิ ๒ ขุ.ชา. ๒๗/๓๔๐/๙๕ (สฺยา) อุปคจฺฉามีติ อาภสฺสรูปโค โหมิ. วิวฏฺฏมาเนติ สณฺฐหมาเน, ชายมาเนติ อตฺโถ. สุญฺญํ พฺรหฺมวิมานํ อุปปชฺชามีติ กสฺสจิ สตฺตสฺส ตตฺถ นิพฺพตฺตสฺส อภาวโต สุญฺญํ, ยํ ปฐมชฺฌานภูมิสงฺขาตํ พฺรหฺมวิมานํ อาทิโต นิพฺพตฺตํ, ตํ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน อุปปชฺชามิ อุเปมิ. พฺรหฺมาติ กามาวจรสตฺเตหิ เสฏฺฐฏฺเฐน ตถา ตถา พฺรูหิตคุณตาย พฺรหฺมวิหารโต นิพฺพตฺตฏฺเฐน จ พฺรหฺมา. พฺรหฺมปาริสชฺชพฺรหฺมปุโรหิเตหิ มหนฺโต พฺรหฺมาติ มหาพฺรหฺมา. ตโต เอว เต อภิภวิตฺวา ฐิตตฺตา อภิภู. เตหิ เกนจิ คุเณน น อภิภูโตติ อนภิภูโต. อญฺญทตฺถูติ เอกํสวจเน นิปาโต. ทโสติ ทสฺสนสีโล, โส อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ ทสฺสนสมตฺโถ, อภิญฺญาเณน ปสฺสิตพฺพํ ปสฺสามีติ อตฺโถ. เสสพฺรหฺมานํ อิทฺธิปาทภาวนาพเลน อตฺตโน จิตฺตญฺจ มม วเส วตฺเตมีติ วสวตฺตี โหมีติ โยเชตพฺพํ. ตทา กิร โพธิสตฺโต อฏฺฐสมาปตฺติลาภีปิ สมาโน ตถา สตฺตหิตํ อตฺตโน ปารมิปริปูรณญฺจ โอโลเกนฺโต ๑- ตาสุ เอว ทฺวีสุ ฌานภูมีสุ นิกนฺตึ อุปฺปาเทตฺวา เมตฺตาพฺรหฺมวิหารวเสน อปราปรํ สํสริ. เตน วุตฺตํ "สตฺต วสฺสานิ ฯเปฯ วสวตฺตี"ติ. เอวํ ภควา รูปาวจรปุญฺญสฺส วิปากมหนฺตตํ ปกาเสตฺวา อิทานิ กามาวจรปุญฺญสฺสาปิ วิปากมหนฺตตํ ๒- ทสฺเสนฺโต "ฉตฺตึสกฺขตฺตุนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สกฺโก อโหสินฺติ ฉตฺตึสวาเร อญฺญตฺถ อนุปปชฺชิตฺวา นิรนฺตรํ ตตฺถ สกฺโก เทวานมินฺโท ตาวตึสเทวราชา อโหสึ. ราชา อโหสินฺติอาทีสุ จตูหิ อจฺฉริยธมฺเมหิ จตูหิ จ สงฺคหวตฺถูหิ โลกํ รญฺเชตีติ ราชา. จกฺกรตนํ วตฺเตติ, จตูหิ สมฺปตฺติจกฺเกหิ วตฺตติ, เตหิ จ ปรํ วตฺเตติ, ปรหิตาย จ อิริยาปถจกฺกานํ วตฺโต เอตสฺมึ อตฺถีติ จกฺกวตฺตี. ราชาติ เจตฺถ สามญฺญํ, @เชิงอรรถ: ๑ ม. โอโลเกตฺวา ๒ ฉ.ม. ตํ จกฺกวตฺตีติ วิเสสํ. ธมฺเมน จรตีติ ธมฺมิโก. ญาเยน สเมน วตฺตตีติ อตฺโถ. ธมฺเมเนว รชฺชํ ลภิตฺวา ราชา ชาโตติ ธมฺมราชา. ปรหิตธมฺมจรเณน วา ธมฺมิโก, อตฺตหิตธมฺมจรเณน ธมฺมราชา. จตุรนฺตาย อิสฺสโรติ จาตุรนฺโต, จตุสมุทฺทนฺตาย จตุพฺพิธทีปวิภูสิตาย จ ปฐวิยา อิสฺสโรติ อตฺโถ. อชฺฌตฺตํ โกปาทิปจฺจตฺถิเก, พหิทฺธา จ สพฺพราชาโน อทณฺเฑน อสตฺเถน วิเชสีติ วิชิตาวี. ชนปเท ถาวรภาวํ ธุวภาวํ ปตฺโต, น สกฺกา เกนจิ ตโต จาเลตุํ, ชนปโท วา ตมฺหิ ถาวริยํ ปตฺโต อนุยุตฺโต สกมฺมนิรโต อจโล อสมฺปเวธีติ ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺโต. จกฺกรตนํ หตฺถิรตนํ อสฺสรตนํ มณิรตนํ อิตฺถิรตนํ คหปติรตนํ ปริณายกรตนนฺติ อิเมหิ สตฺตหิ รตเนหิ สมุเปโตติ สตฺตรตนสมนฺนาคโต. เตสุ หิ ราชา จกฺกวตฺติ จกฺกรตเนน อชิตํ ชินาติ, หตฺถิอสฺสรตเนหิ วิชิเต สุเขเนว อนุวิจรติ, ปริณายกรตเนน วิชิตมนุรกฺขติ, เสเสหิ อุปโภคสุขมนุภวติ. ปฐเมน จสฺส อุสฺสาหสตฺติโยโค, ปจฺฉิเมน มนฺตสตฺติโยโค, หตฺถิอสฺสคหปติรตเนหิ ปภูสตฺติโยโค สุปริปุณฺโณ โหติ, อิตฺถิมณิรตเนหิ ติวิธสตฺติโยคผลํ. โส อิตฺถิมณิรตเนหิ ปริโภคสุขมนุภวติ, เสเสหิ อุปโภคสุขํ ๑- วิเสสโต จสฺส ปุริมานิ ตีณิ อโทสกุสลมูลชนิตกมฺมานุภาเวน สมฺปชฺชนฺติ, มชฺฌิมานิ อโลภกุสลมูลชนิตกมฺมานุภาเวน, ปจฺฉิมเมกํ อโมหกุสลมูลชนิตกมฺมานุภาเวนาติ เวทิตพฺพํ. ปเทสรชฺชสฺสาติ ขุทฺทกรชฺชสฺส. เอตทโหสีติ อตฺตโน สมฺปตฺติโย ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปจฺฉิเม จกฺกวตฺติกาเล เอตํ "กิสฺส นุ โข เม อิทํ กมฺมสฺส ผลนฺ"ติอาทิกํ อโหสิ. สพฺพตฺถกเมว ตสฺมึ ตสฺมิมฺปิ ภเว เอตทโหสิเยว. ตตฺถายํ จกฺกวตฺติกาลวเสน โยชนา. @เชิงอรรถ: ๑ ก. อิสฺสริยสุขํ เอวํมหิทฺธิโกติ มณิรตนหตฺถิรตนาทิปฺปมุขาย โกสวาหนสมฺปตฺติยา ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺติยา จ เอวํ มหิทฺธิโก. เอวํมหานุภาโวติ จกฺกรตนาทิสมนฺนาคเมน กสฺสจิปิ ปีฬํ อกโรนฺโตว สพฺพราชูหิ สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตสาสนเวหาสคมนาทีหิ เอวํมหานุภาโว. ทานสฺสาติ อนฺนาทิเทยฺยธมฺมปริจฺจาคสฺส. ทมสฺสาติ จกฺขฺวาทิอินฺทฺริยทมนสฺส เจว สมาทานวเสน ราคาทิกิเลสทมนสฺส จ. สญฺญมสฺสาติ กายวจีสํยมสฺส. ตตฺถ ยํ สมาทานวเสน กิเลสทมนํ, ตํ ภาวนามยํ ปุญฺญํ, ตญฺจ โข เมตฺตาพฺรหฺมวิหารภูตํ อิธาธิปฺเปตํ. ตสฺมึ จ อุปจารปฺปนาเภเทน ทุวิเธ ยํ อปฺปนาปตฺตํ, เตนสฺส ยถาวุตฺตาสุ ทฺวีสุ ฌานภูมีสุ อุปปตฺติ อโหสิ. อิตเรน ติวิเธนาปิ ยถารหํ ปตฺตจกฺกวตฺติอาทิภาโวติ เวทิตพฺพํ. อิติ ภควา อตฺตานํ กายสกฺขึ กตฺวา ปุญฺญานํ วิปากมหนฺตตํ ปกาเสตฺวา อิทานิ ตเมวตฺถํ คาถาพนฺเธน ทสฺเสนฺโต "ปุญฺญเมวา"ติอาทิมาห. ตตฺถ ปุญฺญเมว โส สิกฺเขยฺยาติ โย อตฺถกาโม กุลปุตฺโต, โส ปุชฺชผลนิพฺพตฺตนโต ๑- อตฺตโน สนฺตานํ ปุนนโต จ "ปุญฺญนฺ"ติ ลทฺธนามํ ติวิธํ กุสลเมว สิกฺเขยฺย นิเวเสยฺย อุปจิเนยฺย ปสเวยฺยาติ อตฺโถ. อายตคฺคนฺติ วิปุลผลตาย อุฬารผลตาย อายตคฺคํ, ปิยมนาปผลตาย วา อายตึ ๒- อุตฺตมนฺติ อายตคฺคํ, อาเยน วา โยนิโสมนสิการาทิปจฺจเยน อุฬารตเมน อคฺคนฺติ อายตคฺคํ. ตกาโร ปทสนฺธิกโร. อถ วา อาเยน ปุญฺญผเลน อคฺคํ ปธานนฺติ อายตคฺคํ. ตโต เอว สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ อตฺโถ. กตมํ ปน ตํ ปุญฺญํ, กถญฺจ นํ สิกฺเขยฺยาติ อาห "ทานญฺจ สมจริยญฺจ, เมตฺตจิตฺตญฺจ ภาวเย"ติ. ตตฺถ สมจริยนฺติ กายวิสมาทีนิ วชฺเชตฺวา กายสมาทิจริตํ, สุวิสุทฺธํ สีลนฺติ อตฺโถ. ภาวเยติ อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปาเทยฺย วฑฺเฒยฺย. เอเต ธมฺเมติ เอเต ทานาทิเก สุจริตธมฺเม. สุขสมุทฺทเยติ สุขานิสํเส, @เชิงอรรถ: ๑ ก. ปูชพฺภวผลํ นิพฺพตฺตนโต ๒ สี. อายติ อานิสํสผลมฺปิ เนสํ สุขเมวาติ ทสฺเสติ. อพฺยาปชฺฌํ สุขํ โลกนฺติ กามจฺฉนฺทาทิพฺยาปาทวิรหิตตฺตา อพฺยาปชฺฌํ นิทฺทุกฺขํ, ปรปีฬาภาเว ปน วตฺตพฺพํ นตฺถิ. ฌานสมาปตฺติวเสน สุขพหุลตฺตา สุขํ, เอกนฺตสุขญฺจ พฺรหฺมโลกํ ฌานปุญฺญานํ, อิตรปุญฺญานํ ปน ตทญฺญํ สมฺปตฺติภวสงฺขาตํ สุขํ โลกํ ปณฺฑิโต สปฺปญฺโญ อุปปชฺชติ อุเปติ. อิติ อิมสฺมึ สุตฺเต คาถาสุ จ วฏฺฏสมฺปตฺติ เอว กถิตา. ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๘๔-๙๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=1837&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=1837&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=200 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=4761 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4966 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4966 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]