บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๔. อฏฐิปุญฺชสุตฺตวณฺณนา [๒๔] จตุตฺเถ เอกปุคฺคลสฺสาติ เอตฺถ ปุคฺคโลติ อยํ โวหารกถา. พุทฺธสฺส หิ ภควโต ทุวิธา เทสนา สมฺมุติเทสนา จ ปรมตฺถเทสนา จาติ. ตตฺถ "ปุคฺคโล สตฺโต อิตฺถี ปุริโส ขตฺติโย พฺราหฺมโณ เทโว มาโร"ติ เอวรูปา สมฺมุติเทสนา. "อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา ขนฺธา ธาตุ อายตนา สติปฏฺฐานา"ติ เอวรูปา ปรมตฺถเทสนา. ตตฺถ ภควา เย สมฺมุติวเสน เทสนํ สุตฺวา วิเสสมธิคนฺตุํ สมตฺถา, เนสํ สมฺมุติเทสนํ เทเสติ. เย ปน ปรมตฺถวเสน เทสนํ สุตฺวา วิเสสมธิคนฺตุํ สมตฺถา, เตสํ ปรมตฺถเทสนํ เทเสติ. @เชิงอรรถ: ขุ.ธ. ๒๕/๒๓/๑๙ ตตฺถายํ อุปมา:- ยถา หิ เทสภาสากุสโล ติณฺณํ เวทานํ อตฺถสํวณฺณนโก อาจริโย เย ทมิฬภาสาย วุตฺเต อตฺถํ ชานนฺติ, เตสํ ทมิฬภาสาย อาจิกฺขติ. เย อนฺธภาสาทีสุ อญฺญตราย, เตสํ ตาย ตาย ภาสาย. เอวํ เต มาณวา เฉกํ พฺยตฺตํ อาจริยมาคมฺม ขิปฺปเมว สิปฺปํ อุคฺคณฺหนฺติ. ตตฺถ อาจริโย วิย พุทฺโธ ภควา, ตโย เวทา วิย กเถตพฺพภาเว ฐิตานิ ตีณิ ปิฏกานิ, เทสภาสาโกสลฺลมิว สมฺมุติปรมตฺถโกสลฺลํ, นานาเทสภาสา มาณวกา วิย สมฺมุติปรมตฺถวเสน ปฏิวิชฺฌนสมตฺถา เวเนยฺยา, อาจริยสฺส ทมิฬภาสาทิอาจิกฺขนํ วิย ภควโต สมฺมุติปรมตฺถวเสน เทสนา เวทิตพฺพา. อาห เจตฺถ:- "ทุเว สจฺจานิ อกฺขาสิ สมฺพุทฺโธ วทตํ วโร สมฺมุตึ ปรมตฺถญฺจ ตติยํ นูปลพฺภติ. สงฺเกตวจนํ สจฺจํ โลกสมฺมุติการณา ๑- ปรมตฺถวจนํ สจฺจํ ธมฺมานํ ภูตการณา. ตสฺมา โวหารกุสลสฺส โลกนาถสฺส สตฺถุโน สมฺมุตึ โวหรนฺตสฺส มุสาวาโท น ชายตี"ติ. ๒- อปิจ อฏฺฐหิ การเณหิ ภควา ปุคฺคลกถํ กเถติ:- หิโรตฺตปฺปทีปนตฺถํ กมฺมสฺสกตาทีปนตฺถํ ปจฺจตฺตปุริสการทีปนตฺถํ อานนฺตริยทีปนตฺถํ พฺรหฺมวิหารทีปนตฺถํ ปุพฺเพนิวาสทีปนตฺถํ ทกฺขิณาวิสุทฺธิทีปนตฺถํ โลกสมฺมุติยา อปฺปหานตฺถญฺจาติ. "ขนฺธธาตุอายตนานิ หิริยนฺติ โอตฺตปฺปนฺตี"ติ หิ วุตฺเต มหาชโน น ชานาติ, สมฺโมหํ อาปชฺชติ, ปฏิสตฺตุ วา ๓- โหติ "กิมิทํ ขนฺธธาตุอายตนานิ หิริยนฺติ โอตฺตปฺปนฺติ นามา"ติ. "อิตฺถี หิริยติ โอตฺตปฺปติ, ปุริโส ขตฺติโย พฺราหฺมโณ เทโว มาโร"ติ ปน วุตฺเต ชานาติ, น สมฺโมหํ @เชิงอรรถ: ๑ ก. โลกสมฺมุติการณํ ๒ ก. โวหาโร อริโยว โสติ ๓ ม. ปฏิสตฺตุ อาปชฺชติ, น ปฏิสตฺตุ วา โหติ. ตสฺมา ภควา หิโรตฺตปฺปทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ กเถติ. "ขนฺธา กมฺมสฺสกา, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. ตสฺมา กมฺมสฺสกตาทีปนตฺถมฺปิ ปุคฺคลกถํ กเถติ. "เวฬุวนาทโย มหาวิหารา ขนฺเธหิ การาปิตา, ธาตูหิ อายตเนหี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. ตถา "ขนฺธา มาตรํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, ปิตรํ, อรหนฺตํ, รุหิรุปฺปาทกมฺมํ, สํฆเภทกมฺมํ กโรนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. "ขนฺธา เมตฺตายนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. "ขนฺธา ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. ตสฺมา ภควา ปจฺจตฺตปุริสการทีปนตฺถํ อานนฺตริยทีปนตฺถํ พฺรหฺมวิหารทีปนตฺถํ ปุพฺเพนิวาสทีปนตฺถญฺจ ปุคฺคลกถํ กเถติ. "ขนฺธา ทานํ ปฏิคฺคณฺหนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ มหาชโน น ชานาติ, สมฺโมหํ อาปชฺชติ, ปฏิสตฺตุ วา โหติ "กิมิทํ ขนฺธา ธาตุโย อายตนานิ ปฏิคฺคณฺหนฺติ นามา"ติ. "ปุคฺคลา ปฏิคฺคณฺหนฺตี"ติ ปน วุตฺเต ชานาติ, น สมฺโมหํ อาปชฺชติ, น ปฏิสตฺตุ วา โหติ. ตสฺมา ภควา ทกฺขิณาวิสุทฺธิทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ กเถติ. โลกสมฺมุติญฺจ พุทฺธา ภควนฺโต น ปชหนฺติ, โลกสมญฺญาย โลกนิรุตฺติยา โลกาภิลาเป ฐิตาเยว ธมฺมํ เทเสนฺติ. ตสฺมา ภควา โลกสมฺมุติยา อปฺปหานตฺถมฺปิ ปุคฺคลกถํ กเถติ. โส อิธาปิ โลกโวหารวเสน เทเสตพฺพมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "เอกปุคฺคลสฺสา"ติอาทิมาห. ตตฺถ เอกปุคฺคลสฺสาติ เอกสฺส สตฺตสฺส. กปฺปนฺติ มหากปฺปํ. ยทิปิ อจฺจนฺตสํโยเค อิทํ อุปโยควจนํ, ยตฺถ ปน สตฺตานํ สนฺธาวนํ สํสรณํ สมฺภวติ, ตสฺส วเสน คเหตพฺพํ. อฏฺฐิกงฺกโลติ อฏฺฐิภาโค. "อฏฺฐิขโล"ติปิ ๑- ปฐนฺติ, อฏฺฐิสญฺจโยติ อตฺโถ. อฏฺฐิปุญฺโชติ อฏฺฐิสมูโห. อฏฺฐิราสีติ ตสฺเสว เววจนํ. เกจิ ปน "กฏิปฺปมาณโต เหฏฺฐา สมูโห กงฺกโล นาม, ตโต อุปริ ยาว ตาลปฺปมาณํ ปุญฺโช, ตโต อุปริ ราสี"ติ วทนฺติ. ตํ เตสํ มติมตฺตํ. สพฺพเมตํ สมูหสฺเสว ปริยายวจนํ เวปุลฺลสฺส วาติ อุปมาภาเวน อาหฏตฺตา. สเจ สํหารโก อสฺสาติ อวิปฺปกิรณวเสน สํหริตฺวา ฐเปตา โกจิ ยทิ สิยาติ ปริกปฺปนวเสน วทติ. สมฺภตญฺจ น วินสฺเสยฺยาติ ตถา เกนจิ สมฺภตํ จ ตํ อฏฺฐิกงฺกลํ อนฺตรธานาภาเวน ปูติภูตํ จุณฺณวิจุณฺณญฺจ อหุตฺวา สเจ น วินสฺเสยฺยาติ ปริกปฺปนวเสเนว วทติ. อยํ เหตฺถ อตฺโถ:- ภิกฺขเว เอกสฺส สตฺตสฺส กมฺมกิเลเสหิ อปราปรุปฺปตฺติวเสน เอกํ มหากปฺปํ สนฺธาวนฺตสฺส สํสรนฺตสฺส เอวํ มหาอฏฺฐิสญฺจโย ภเวยฺย, อาโรหปริณาเหหิ ยตฺตโกยํ เวปุลฺลปพฺพโต. สเจ ปนสฺส โกจิ สํหริตฺวา ฐเปตา ภเวยฺย, สมฺภตญฺจ ตํ สเจ อวินสฺสนฺตํ ติฏฺเฐยฺยาติ. อยญฺจ นโย นิพฺพุตปทีเป ๒- วิย ภิชฺชนสภาเว กเฬวรนิกฺเขปรหิเต โอปปาติกตฺตภาเว สพฺเพน สพฺพํ อนฏฺฐิเก จ ขุทฺทกตฺตภาเว วชฺเชตฺวา วุตฺโต. เกจิ ปน "ปริกปฺปนวเสน อิมสฺส นยสฺส อาหฏตฺตา เตสมฺปิ ยทิ สิยา อฏฺฐิกงฺกโล, เตนาปิ สเหว อยํ อฏฺฐิปุญฺชปริมาโณ วุตฺโต"ติ วทนฺติ. อปเร ปน "นยิทเมวํ ลพฺภมานสฺเสว อฏฺฐิปุญฺชสฺส วเสน สพฺพญฺญุตญฺญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา อิมสฺส ปริมาณสฺส วุตฺตตฺตา. ตสฺมา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ คเหตพฺโพ"ติ. คาถาสุ มเหสินาติ มหนฺเต สีลกฺขนฺธาทโย เอสิ คเวสีติ ๓- มเหสี, สมฺมาสมฺพุทฺโธ. "อิติ วุตฺตํ มเหสินา"ติ จ ภควา "ทสพลสมนฺนาคโต ภิกฺขเว @เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. อฏฺฐิจโลติปิ ๒ ก. นิพฺพุตปทีโป ๓ ฉ.ม. เอสติ คเวสตีติ ตถาคโต"ติอาทีสุ วิย อตฺตานํ อญฺญํ วิย กตฺวา ทสฺเสสิ. ๑- เวปุลฺโลติ ราชคหํ ปริวาเรตฺวา ฐิเตสุ ปญฺจสุ ปพฺพเตสุ วิปุลภาวโต เวปุลฺโลติ ลทฺธนาโม, ตโต เอว มหา, ฐิตทิสาภาควเสน อุตฺตโร คิชฺฌกูฏสฺส. คิริพฺพเชติ คิริพฺพชปุรนามกสฺส ราชคหสฺส สมีเป. เอตฺตาวตา ภควา "เอตฺตเกนปิ กาเลน อนุปจฺฉินฺนภวมูลสฺส อปริญฺญาตวตฺถุกสฺส ปุถุชฺชนสฺส อยมีทิสี กฏสิวฑฺฒนา"ติ วฏฺเฏ ๒- อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เยสํ อริยสจฺจานํ อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา อนฺธปุถุชฺชนสฺส เอวํ กฏสิวฑฺฒนา, ตานิ อริยสจฺจานิ ทิฏฺฐวโต อริยปุคฺคลสฺส อยํ นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต "ยโต จ อริยสจฺจานี"ติอาทิมาห. ตตฺถ ยโตติ ยทา. อริยสจฺจานีติ อรณียโต อริยานิ, อวิตถภาเวน สจฺจานิ จาติ อริยสจฺจานิ, อริยภาวกรานิ วา สจฺจานิ อริยสจฺจานิ, อริเยหิ วา พุทฺธาทีหิ ปฏิวิชฺฌิตพฺพานิ สจฺจานิ อริยสจฺจานิ. อถ วา อริยสฺส สจฺจานิ อริยสจฺจานิ. สเทวเกน หิ โลเกน สรณนฺติ อรณียโต อริโย ภควา, เตน สยมฺภุญาเณน ทิฏฺฐตฺตา ตสฺส สจฺจานีติ อริยสจฺจานิ. สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสตีติ สมฺมา เหตุนา ญาเยน วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ปริญฺญาปหาน- สจฺฉิกิริยาภาวนาภิสมยวเสน ปสฺสติ. ทุกฺขนฺติอาทิ อริยสจฺจานํ สรูปทสฺสนํ. ตตฺถ อเนกูปทฺทวาธิฏฺฐานตาย กุจฺฉิตภาวโต พาลชนปริกปฺปิตธุวสุภสุขตฺตวิรเหน ตุจฺฉภาวโต จ ทุกฺขํ. ทุกฺขํ สมุปฺปชฺชติ เอเตนาติ ทุกฺขสมุปฺปาโท, ทุกฺขสมุทโย. ทุกฺขํ อติกฺกมติ เอเตน อารมฺมณปจฺจยภูเตน, เอตฺถ วาติ ทุกฺขสฺส อติกฺกโม, นิพฺพานํ. อารกตฺตา กิเลเสหิ อรณียโต จ อริโย. สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนํ อฏฺฐนฺนํ องฺคานํ วเสน อฏฺฐงฺคิโก. มาเรนฺโต กิเลเส คจฺฉติ, นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคียติ, @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทสฺเสติ ๒ ม. ขนฺเธ สยํ วา นิพฺพานํ มคฺคตีติ มคฺโค. ตโต เอว ทุกฺขสฺส อุปสมํ นิโรธํ คจฺฉตีติ ทุกฺขูปสมคามี. ยโต สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสตีติ สมฺพนฺโธ. ส สตฺตกฺขตฺตุํ ปรมํ, สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโลติ โส เอวํ จตุสจฺจทสฺสาวี อริยปุคฺคโล โสตาปนฺโน สพฺพมุทินฺทฺริโย สมาโน สตฺตวารปรมํเยว ภวาทีสุ อปราปรุปฺปตฺติวเสน สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา. เอกพีชี โกลงฺโกโล สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ อินฺทฺริยานํ ติกฺขมชฺฌิมมุทุภาเวน ตโย หิ โสตาปนฺนา. เตสุ สพฺพมุทินฺทฺริยสฺส วเสนิทํ วุตฺตํ "ส สตฺตกฺขตฺตุํ ปรมํ, สนฺธาวิตฺวานา"ติ. ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหตีติ วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตกโร ปริโยสานกโร โหติ. กถํ? สพฺพสญฺโญชนกฺขยาติ อนุปุพฺเพน อคฺคมคฺคํ อธิคนฺตฺวา นิรวเสสานํ สํโยชนานํ เขปนาติ อรหตฺตผเลเนว เทสนาย กูฏํ คณฺหิ. จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๙๓-๙๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=2045&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=2045&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=202 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=4809 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5002 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5002 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]