อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๘. ปมนกุหนสุตฺตวณฺณนา
      [๓๕] อฏฺเม นยิทนฺติ เอตฺถ นอิติ ปฏิเสเธ นิปาโต, ตสฺส
"วุสฺสตี"ติ อิมินา สมฺพนฺโธ, ยกาโร ปทสนฺธิกโร. อิทํสทฺโท "เอกมิทาหํ
ภิกฺขเว สมยํ อุกฺกฏฺายํ วิหรามิ สุภควเน สาลราชมูเล"ติอาทีสุ ๑- นิปาตมตฺตํ.
"อิทํ โข ตํ ภิกฺขเว อปฺปมตฺตกํ โอรมตฺตกํ สีลมตฺตกนฺ"ติอาทีสุ ๒- ยถาวุตฺเต
อาสนฺนปจฺจกฺเข อาคโต.
               "อิทํ หิ ตํ เชตวนํ        อิสิสํฆนิเสวิตํ
                อาวุตฺถํ ธมฺมราเชน      ปีติสญฺชนนํ มมา"ติ ๓-
อาทีสุ วกฺขมาเน อาสนฺนปจฺจกฺเข. อิธาปิ วกฺขมาเนเยว อาสนฺนปจฺจกฺเข
ทฏฺพฺโพ.
      พฺรหฺมจริยสทฺโท:-
                    "กินฺเต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ
                    กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก
                    อิทฺธี ชุตี พลวีริยูปปตฺติ
                    อิทญฺจ เต นาค มหาวิมานํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๕๐๑/๔๔๒   ๒ ที.สี. ๙/๒๗/๑๒     ๓ สํ.ส. ๑๕/๔๘/๓๗
                    อหญฺจ ภริยา จ มนุสฺสโลเก
                    สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา
                    โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ
                    สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ.
                    ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ
                    ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก
                    อิทฺธี ชุตี พลวีริยูปปตฺติ
                    อิทํ จ เม ธีร มหาวิมานนฺ"ติ ๑-
อิมสฺมึ ปุณฺณกชาตเก ทาเน อาคโต.
             "เกน ปาณิ กามทโท         เกน ปาณิ มธุสฺสโว
              เกน เต พฺรหฺมจริเยน       ปุญฺ ปาณิมฺหิ อิชฺฌติ.
              เตน ปาณิ กามทโท         เตน ปาณิ มธุสฺสโว
              เตน เม พฺรหฺมจริเยน       ปุญฺ ปาณิมฺหิ อิชฺฌตี"ติ ๒-
อิมสฺมึ องฺกุรเปตวตฺถุสฺมึ เวยฺยาวจฺเจ. "อิทํ โข ตํ ภิกฺขเว ติตฺติริยํ นาม
พฺรหฺมจริยํ อโหสี"ติ ๓- อิมสฺมึ ติตฺติรชาตเก ปญฺจสิกฺขาปทสีเล. "ตํ โข ปน
ปญฺจสิข พฺรหฺมจริยํ เนว นิพฺพิทาย น วิราคาย ฯเปฯ ยาวเทว พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา"ติ
๔- อิมสฺมึ มหาโควินฺทสุตฺเต พฺรหฺมวิหาเร. "ปเร อพฺรหฺมจาริโน
ภวิสฺสนฺติ, มยเมตฺถ พฺรหฺมจาริโน ภวิสฺสามา"ติ ๕- สลฺเลขสุตฺเต เมถุนวิรติยํ.
                   "มยญฺจ ภริยา นาติกฺกมาม
                    อเมฺห จ ภริยา นาติกฺกมนฺติ
                    อญฺตฺร ตาหิ พฺรหฺมจริยํ จราม
                    ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร"ติ ๖-
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๘/๑๕๙๕/๒๙๙ (สฺยา)  ๒ ขุ.เปต. ๒๖/๒๗๗/๑๘๓   ๓ วิ.จูฬ. ๗/๓๑๑/๘๒
@๔ ที.มหา. ๑๐/๓๒๙/๒๑๔     ๕  ม.มู. ๑๒/๘๓/๕๖   ๖ ขุ.ชา. ๒๗/๑๔๑๕/๒๘๙ (สฺยา)
มหาธมฺมปาลชาตเก สทารสนฺโตเส. "อภิชานามิ โข ปนาหํ สาริปุตฺต
จตุรงฺคสมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ จริตา, ตปสฺสี สุทํ โหมี"ติ ๑- โลมหํสสุตฺเต
วีริเย.
             "หีเนน พฺรหฺมจริเยน       ขตฺติเย อุปปชฺชติ
              มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ       อุตฺตเมน วิสุชฺฌตี"ติ ๒-
นิมิชาตเก อตฺตทมนวเสน กเต อฏฺงฺคิกอุโปสเถ. "อิทํ โข ปน ปญฺจสิข
พฺรหฺมจริยํ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย ฯเปฯ อยเมว อริโย อฏฺงฺคิโก
มคฺโค"ติ มหาโควินฺทสุตฺเตเยว อริยมคฺเค. "ตยิทํ พฺรหฺมจริยํ อิทฺธญฺเจว
ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชญฺ ปุถุภูตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตนฺ"ติ ๓-
ปาสาทิกสุตฺเต สิกฺขตฺตยสงฺคเห สกลสฺมึ สาสเน. อิธาปิ อริยมคฺเค สาสเน
จ วตฺตติ.
      วุสฺสตีติ วสียติ, จรียตีติ อตฺโถ. ชนกุหนตฺถนฺติ "อโห อยฺโย สีลวา
วตฺตสมฺปนฺโน อปฺปิจโฉ สนฺตุฏฺโ มหิทฺธิโก มหานุภาโว"ติอาทินา ชนสฺส
สตฺตโลกสฺส วิมฺหาปนตฺถํ. ชนลปนตฺถนฺติ "เอวรูปสฺส นาม อยฺยสฺส ทินฺนํ
มหปฺผลํ ภวิสฺสตี"ติ ปสนฺนจิตฺเตหิ "เกนตฺโถ, กึ อาหรียตู"ติ มนุสฺเสหิ
วทาปนตฺถํ. ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถนฺติ ยวฺายํ "อากงฺเขยฺย เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
`ลาภี อสฺสํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺ'ติ, สีเลเสฺววสฺส
ปริปูรการี"ติ ๔- สีลานิสํสภาเวน วุตฺโต จตุปจฺจยลาโภ, โย จ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ
สกฺกจฺจทานสงฺขาโต อาทรพหุมานครุกรณสงฺขาโต จ สกฺกาโร, โย จ "สีลสมฺปนฺโน
พหุสฺสุโต สุตธโร อารทฺธวีริโย"ติอาทินา นเยน อุคฺคตภุติโฆสสงฺขาโต
สิโลโก พฺรหฺมจริยํ จรนฺตานํ ทิฏฺธมฺมิโก อานิสํโส, ตทตฺถํ. อิติ มํ ชโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๑๕๕/๑๑๙        ๒ ขุ.ชา. ๒๗/๑๑๘๖/๒๔๙-๒๕๐
@๓ ที.ปา. ๑๑/๑๗๕/๑๐๘       ๔ ม.มู. ๑๒/๖๕/๔๓
ชานาตูติ "เอวํ พฺรหฺมจริยวาเส สติ `อยํ สีลวา กลฺยาณธมฺโม'ติอาทินา มํ
ชโน ชานาตุ สมฺภาเวตู"ติ อตฺตโน สนฺตคุณวเสน สมฺภาวนตฺถมฺปิ น อิทํ
พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ สมฺพนฺโธ.
      เกจิ ปน "ชนกุหนตฺถนฺ"ติ ปาปิจฺฉสฺส อิจฺฉาปกตสฺส สโต
สามนฺตชปฺปนอิริยาปถนิสฺสิตปจฺจยปฺปฏิเสวนสงฺขาเตน ติวิเธน กุหนวตฺถุนา กุหนภาเวน
ชนสฺส วิมฺหาปนตฺถํ. ชนลปนตฺถนฺติ ปาปิจฺฉสฺเสว สโต ปจฺจยตฺถํ ปริกโถภาสาทิวเสน
ลปนภาเวน อุปลาปนภาเวน วา ชนสฺส ลปนตฺถํ. ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถนฺติ
ปาปิจฺฉสฺเสว สโต ลาภาทิครุตาย ๑- ลาภสกฺการสิโลกสงฺขาตสฺส
อานิสํสอุทยสฺส นิปฺผาทนตฺถํ. อิติ มํ ชโน ชานาตูติ ปาปิจฺฉสฺเสว สโต
อสนฺตคุณสมฺภาวนาธิปฺปาเยน `อิติ เอวํ มํ ชโน ชานาตู'ติ น อิทํ พฺรหฺมจริยํ
วุสฺสตี"ติ เอวเมตฺถ อตฺถํ วทนฺติ. ปุริโมเยว ปน อตฺโถ สารตโร.
      อถ โขติ เอตฺถ อถาติ อญฺทตฺเถ นิปาโต, โขติ อวธารเณ. เตน
กุหนาทิโต อญฺทตฺถาเยว ปน อิทํ ภิกฺขเว พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ ทสฺเสติ.
อิทานิ ตํ ปโยคํ ๒- ทสฺเสนฺโต "สํวรตฺถญฺเจว ปหานตฺถญฺจา"ติ อาห.
ตตฺถ ปญฺจวิโธ สํวโร ปาติโมกฺขสํวโร สติสํวโร าณสํวโร ขนฺติสํวโร
วีริยสํวโรติ.
      ตตฺถ "อิมินา ปาติโมกฺขสํวเรน อุเปโต โหติ สมุเปโต"ติ ๓- หิ
อาทินา นเยน อาคโต อยํ ปาติโมกฺขสํวโร นาม, โย สีลสํวโรติ จ
ปวุจฺจติ. "รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ, จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชตี"ติ ๔- อาคโต อยํ
สติสํวโร.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ลาภาทิวเสน ครุตาย    ๒ ฉ.ม. ตํ ปโยชนํ      ๓ อภิ.วิ. ๓๕/๕๑๑/๒๙๖
@๔ ที.สี. ๙/๒๑๓/๗๐, ม.มู. ๑๒/๒๙๕/๒๕๘, สํ.สฬา. ๑๘/๓๑๗/๒๒๐, องฺ.ติก. ๒๐/๑๖/๑๐๘
            "ยานิ โสตานิ โลกสฺมึ (อชิตาติ ภควา) สติ เตสํ นิวารณํ
             โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ ปญฺาเยเต ปิธียเรติ ๑-
อาคโต อยํ าณสํวโร. "ขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺสา"ติอาทินา ๒- นเยน
อาคโต อยํ ขนฺติสํวโร. "อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสตี"ติอาทินา ๓- นเยน
อาคโต อยํ วีริยสํวโร. อตฺถโต ปน ปาณาติปาตาทีนํ ปชหนวเสน
วตฺตปฺปฏิวตฺตานํ กรณวเสน จ ปวตฺตา เจตนา เจว วิรติโย จ. สงฺเขปโต
สพฺโพ กายวจีสํยโม, วิตฺถารโต สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ อวีติกฺกโม
สีลสํวโร. สติ เอว สติสํวโร, สติปฺปธานา วา กุสลา ขนฺธา. าณเมว
าณสํวโร. อธิวาสนวเสน อโทโส, อโทสปฺปธานา วา ปวตฺตา กุสลา ขนฺธา
ขนฺติสํวโร, ปญฺาติ เอเก. กามวิตกฺกาทีนํ อนธิวาสนวเสน ปวตฺตํ วีริยเมว
วีริยสํวโร. เตสุ ปโม กายทุจฺจริตาทิทุสฺสีลฺยสฺส สํวรณโต สํวโร, ทุติโย
มุฏฺสฺสจฺจสฺส, ตติโย อญฺาณสฺส, จตุตฺโถ  อกฺขนฺติยา, ปญฺจโม โกสชฺชสฺส
สํวรณโต ปิทหนโต สํวโรติ เวทิตพฺโพ เอวเมตสฺส สํวรสฺส อตฺถาย สํวรตฺถํ,
สํวรนิปฺผาทนตฺถนฺติ อตฺโถ.
      ปหานมฺปิ ปญฺจวิธํ ตทงฺคปฺปหานํ วิกฺขมฺภนปฺปหานํ สมุจฺเฉทปฺปหานํ
ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ นิสฺสรณปฺปหานนฺติ. ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺา
เอกกนิปาเต ปมสุตฺตวณฺณนายํ วุตฺตเมว. ตสฺส ปน ปญฺจวิธสฺสปิ ตถา ตถา
ราคาทิกิเลสานํ ปฏินิสฺสชฺชนฏฺเน สมติกฺกมนฏฺเน วา ปหานสฺส อตฺถาย
ปหานตฺถํ, ปหานสาธนตฺถนฺติ อตฺโถ. ตตฺถ สํวเรน กิเลสานํ จิตฺตสนฺตาเน
ปเวสนนิวารณํ, ปหาเนน ปเวสนนิวารณญฺเจว สมุคฺฆาโต จาติ วทนฺติ.
อุภเยนาปิ ปน ยถารหํ อุภยํ สมฺปชฺชตีติ ทฏฺพฺพํ. สีลาทิธมฺมา เอว หิ
สํวรณโต สํวโร, ปชหนโต ปหานนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.สุ. ๒๕/๑๐๔๒/๕๓๒       ๒ ม.มู. ๑๒/๒๔/๑๔
@๓ ม.มู. ๑๒/๒๖/๑๕, องฺ.ทสก. ๒๔/๖๐/๘๘
      คาถาสุ อนีติหนฺติ อีติโย วุจฺจนฺติ อุปทฺทวา ทิฏฺธมฺมิกา จ สมฺปรายิกา
จ, อีติโย หนติ วินาเสติ ปชหตีติ อีติหํ, อนุอีติหนฺติ อนีติหํ, สาสนพฺรหฺมจริยํ
มคฺคพฺรหฺมจริยญฺจ. อถ วา อีตีหิ อนตฺเถหิ สทฺธึ หนนฺติ คจฺฉนฺติ
ปวตฺตนฺตีติ อีติหา, ตณฺหาทิอุปกฺกิเลสา. นตฺถิ เอตฺถ อีติหาติ อนีติหํ.
อีติหา วา ยถาวุตฺเตนตฺเถน ติตฺถิยสมยา, ตปฺปฏิปกฺขโต อิทํ อนีติหํ.
"อนิติหนฺ"ติปิ ปาโ. ตสฺสตฺโถ:- "อิติหายนฺ"ติ ธมฺเมสุ อเนกํสคฺคาหภาวโต
วิจิกิจฺฉา อิติหํ นาม, สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิตตฺตา ยถานุสิฏฺ ปฏิปชฺชนฺตานํ
นิกฺกงฺขภาวสาธนโต นตฺถิ เอตฺถ อิติหนฺติ อนิติหํ, อปรปจฺจยนฺติ อตฺโถ.
วุตฺตเญฺหตํ "ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺูหี"ติ "อตกฺกาวจโร"ติ จ. คาถาสุขตฺถํ
ปน "อนีติหนฺ"ติ ทีฆํ กตฺวา ปนฺติ.
      นิพฺพานสงฺขาตํ โอคธํ ปติฏฺ ปารํ คจฺฉตีติ นิพฺพาโนคธคามี,
วิมุตฺตรสตฺตา เอกนฺเตเนว นิพฺพานสมฺปาปโกติ อตฺโถ. ตํ นิพฺพาโนคธคามินํ
พฺรหฺมจริยํ. โสติ โย โส สมตึสปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพกิเลเส ภินฺทิตฺวา
อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ, โส ภควา อเทสยิ เทเสสิ. นิพฺพาโนคโธติ
วา อริยมคฺโค วุจฺจติ เตน วินา นิพฺพาโนคาหนสฺส อสมฺภวโต ตสฺส
จ นิพฺพานํ อนาลมฺพิตฺวา อปฺปวตฺตนโต, ตญฺจ ตํ เอกนฺตํ ปาปยติ คจฺฉตีติ
นิพฺพาโนคธคามี. อถ วา นิพฺพาโนคธคามินนฺติ นิพฺพานสฺส อนฺโตคามินํ
มคฺคพฺรหฺมจริยํ, นิพฺพานํ อารมฺมณํ กริตฺวา ตสฺส อนฺโต เอว วตฺตติ
ปวตฺตตีติ.
      มหนฺเตหีติ ๑- มหาอาตุเมหิ อุฬารชฺฌาสเยหิ. มหนฺตํ นิพฺพานํ, มหนฺเต
วา สีลกฺขนฺธาทิเก เอสนฺติ คเวสนฺตีติ มเหสิโน, พุทฺธาทโย อริยา. เตหิ
อนุยาโต ปฏิปนฺโน. ยถา พุทฺเธน เทสิตนฺติ ยถา อภิญฺเยฺยาทิธมฺเม
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มหตฺเตหีติ
อภิญฺเยฺยาทิภาเวเนว สมฺมาสมฺพุทฺเธน มยา เทสิตํ, เอวํ เย เอตํ
มคฺคพฺรหฺมจริยํ ตทตฺถํ สาสนพฺรหฺมจริยจ ปฏิปชฺชนฺติ, เต
ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกตฺเถหิ ยถารหํ อนุสาสนฺตสฺส สตฺถุ มยฺหํ สาสนการิโน
โอวาทปฺปฏิกรา สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ ปริยนฺตํ อปฺปวตฺตึ กริสฺสนฺติ,
ทุกฺขสฺส วา อนฺตํ นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสนฺตีติ.
                       อฏฺมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๑๒๒-๑๒๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=2669&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=2669&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=213
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=5034
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5184
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5184
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25