อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๔. ปญฺญาปริหีนสุตฺตวณฺณนา
      [๔๑] จตุตฺเถ สุปริหีนาติ สุฏฺฐุ ปริหีนา. เย อริยาย ปญฺญาย ปริหีนาติ
เย สตฺตา ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยวยปฏิวิชฺฌเนน จตุสจฺจปฏิวิชฺฌเนน จ
กิเลเสหิ อารกา ฐิตตฺตา อริยาย ปริสุทฺธาย วิปสฺสนาปญฺญาย จ มคฺคปญฺญาย
จ ปริหีนา, เต โลกิยโลกุตฺตราหิ สมฺปตฺตีหิ อติวิย ปริหีนา มหาชานิกา. เก ปน
เตติ? เย กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตา. เต หิ มิจฺฉตฺตนิยตภาวโต เอกนฺเตน ปริหีนา
อปริปุณฺณา มหาชานิกา. เตนาห "ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา"ติ. วิปากาวรณสมงฺคิโนปิ
ปริหีนา. อถ วา สุกฺกปกฺเข อปริหีนา นาม ติวิธาวรณวิรหิตา สมฺมาทิฏฺฐิกา
กมฺมสฺสกตญาเณน จ สมนฺนาคตา. เสสํ วุตฺตนยานุสาเรน เวทิตพฺพํ.
      คาถาสุ ปญฺญายาติ นิสฺสกฺกวจนํ, วิปสฺสนาญาณโต มคฺคญาณโต
จ ปริหาเนนาติ. สามิวจนํ วา เอตํ, ยถาวุตฺตญาณสฺส ปริหาเนนาติ,
อุปฺปาเทตพฺพสฺส อนุปฺปาทนเมว เจตฺถ ปริหานํ. นิวิฏฺฐํ นามรูปสฺมินฺติ
นามรูเป อุปาทานกฺขนฺธปญฺจเก "เอตํ มมา"ติอาทินา ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน อภินิวิฏฺฐํ
อชฺโฌสิตํ, ตโต เอว อิทํ สจฺจนฺติ มญฺญตีติ "อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ"ติ
มญฺญติ. "สเทวเก โลเก"ติ วิภตฺติ ปริณาเมตพฺพา.
      เอวํ ปฐมคาถาย สงฺกิเลสปกฺขํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺสา อนุปฺปตฺติยา
นามรูปสฺมึ มญฺญนาภินิเวเสหิ กิเลสวฏฺฏํ วตฺตติ, ตสฺสา อุปฺปตฺติยา วฏฺฏสฺส
อุปจฺเฉโทติ ปญฺญาย อานุภาวํ ปกาเสนฺโต "ปญฺญา หิ เสฏฺฐา โลกสฺมินฺ"ติ
คาถมาห.
      ตตฺถ โลกสฺมินฺติ สงฺขารโลกสฺมึ. สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิย สตฺเตสุ, สงฺขาเรสุ
ปญฺญาสทิโส ธมฺโม นตฺถิ. ปญฺญุตฺตรา หิ กุสลา ธมฺมา, ปญฺญาย จ สิทฺธาย
สพฺเพ อนวชฺชธมฺมา สิทฺธา เอว โหนฺติ. ตถา หิ วุตฺตํ "สมฺมาทิฏฺฐิสฺส
สมฺมาสงฺกปฺโป ปโหตี"ติอาทิ. ๑- ยา ปเนตฺถ ปญฺญา อธิปฺเปตา, สา เสฏฺฐาติ
โถมิตา. ยถา จ สา ปวตฺตติ, ตํ ทสฺเสตุํ "ยายํ นิพฺเพธคามินี"ติอาทิ วุตฺตํ.
ตสฺสตฺโถ:- ยา อยํ ปญฺญา อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โลภกฺขนฺธาทึ
นิพฺพิชฺฌนฺตี ปทาเลนฺตี คจฺฉติ ปวตฺตตีติ นิพฺเพธคามินี, ยาย จ ตสฺมึ ตสฺมึ
ภวโยนิคติวิญฺญาณฏฺฐิติสตฺตาวาเสสุ สตฺตนิกาเยสุ ขนฺธานํ ปฐมาภินิพฺพตฺติสงฺขาตาย
ชาติยา ตํนิมิตฺตสฺส จ กมฺมภวสฺส ปริกฺขยํ ปริโยสานํ นิพฺพานํ
อรหตฺตญฺจ สมฺมา อวิปรีตํ ชานาติ สจฺฉิกโรติ, อยํ สหวิปสฺสนา มคฺคปญฺญา
เสฏฺฐา โลกสฺมินฺติ.
      อิทานิ ยถาวุตฺตปญฺญานุภาวสมฺปนฺเน ขีณาสเว อภิตฺถวนฺโต "เตสํ เทวา
มนุสฺสา จา"ติ โอสานคาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- เตสํ จตูสุ อริยสจฺเจสุ ปริญฺญาทีนํ
โสฬสนฺนํ กิจฺจานํ นิฏฺฐิตตฺตา จตุสจฺจสมฺโพเธน สมฺพุทฺธานํ, สติเวปุลฺลปฺปตฺติยา
สติมตํ, วุตฺตนเยน สมุคฺฆาติตสมฺโมหตฺตา ปญฺญาเวปุลฺลปฺปตฺติยา หาสปญฺญานํ,
ปุพฺพภาเค วา สีลาทิปริปุณฺณโต ปฏฺฐาย ยาว นิพฺพานสจฺฉิกิริยาย
หาสเวทตุฏฺฐิปาโมชฺชพหุลตาย หาสปญฺญานํ, สพฺพโส ปริกฺขีณภวสํโยชนตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ ม.อุ. ๑๔/๑๔๑/๑๒๖, สํ.มหา. ๑๙/๑/๑
อนฺติมสรีรธารีนํ, ขีณาสวานํ เทวา มนุสฺสา จ ปิหยนฺติ ปิยา โหนฺติ ตพฺภาวํ
อธิคนฺตุํ อิจฺฉนฺติ "อโห ปญฺญานุภาโว, อโห วต มยมฺปิ เอทิสา เอวํ
นิตฺติณฺณสพฺพทุกฺขา ภเวยฺยามา"ติ.
                       จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๑๗๗-๑๗๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=3909&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=3909&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=219
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=5178
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5287
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5287
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25