บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๗

๒. ธาตุสุตฺตวณฺณนา [๕๑] ทุติเย ธาตุโยติ อตฺตโน ผลสฺส สภาวสฺส จ ธารณฏฺเฐน ธาตุโย. ยญฺเจตฺถ ผลนิพฺพตฺตกํ, ตํ อตฺตโน ผลสฺส สภาวสฺส จ, อิตรํ สภาวสฺเสว ธารณฏฺเฐน ธาตุ. รูปธาตูติ รูปภโว. ธาตุยา อาคตฏฺฐาเน ภเวน ปริจฺฉินฺทิตพฺพํ, ภวสฺส อาคตฏฺฐาเน ธาตุยา ปริจฺฉินฺทิตพฺพนฺติ อิธ ภเวน ปริจฺเฉโท กถิโต. ตสฺมา:- "กตเม ธมฺมา รูปาวจรา, เหฏฺฐโต พฺรหฺมโลกํ ปริยนฺตํ กริตฺวา อุปริโต อกนิฏฺเฐ เทเว อนฺโต กริตฺวา เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุอายตนา. อิเม ธมฺมา รูปาวจรา"ติ ^๑- เอวํ วุตฺตา รูปาวจรธมฺมา รูปธาตุ. อรูปธาตูติ อรูปภโว. อิธาปิ ภเวน ปริจฺเฉโท กถิโตติ:- "กตเม ธมฺมา อรูปาวจรา, เหฏฺฐโต อากาสานญฺจายตนูปเค เทเว อนฺโต กริตฺวา อุปริโต เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปเค เทเว อนฺโต กริตฺวา เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุอายตนา, อิเม ธมฺมา อรูปาวจรา"ติ ^๒- เอวํ วุตฺตา อรูปาวจรธมฺมา อรูปธาตุ, นิโรธธาตูติ นิพฺพานํ เวทิตพฺพํ. อปโร นโย:- รูปสหิตา รูปปฏิพทฺธา ธมฺมปฺปวตฺติ รูปธาตุ, ปญฺจโวการภโว เอกโวการภโว จ, เตน สกโล กามภโว รูปภโว จ สงฺคหิโต. รูปรหิตา ธมฺมปฺปวตฺติ อรูปธาตุ, จตุโวการภโว, เตน อรูปภโว สงฺคหิโต. อิติ ทฺวีหิ ปเทหิ ตโย ภวา สพฺพา สํสารปฺปวตฺติ ทสฺสิตา. ตติยปเทน ปน อสงฺขตธาตุเยว สงฺคหิตาติ มคฺคผลานิ อิธ ติกวินิมุตฺตธมฺมา นาม ชาตา. @เชิงอรรถ: ^๑ อภิ.สงฺ. ๓๔/๑๒๘๙/๒๙๔ ^๒ อภิ.สงฺ. ๓๔/๑๒๙๑/๒๙๔ เกจิ ปน "รูปธาตูติ รูปสภาวา ธมฺมา, อรูปธาตูติ อรูปสภาวา ธมฺมาติ ปททฺวเยน อนวเสสโต ปญฺจกฺขนฺธา คหิตา"ติ, "รูปตณฺหาย วิสยภูตา ธมฺมา รูปธาตุ, อรูปตณฺหาย วิสยภูตา อรูปธาตู"ติ จ วทนฺติ, ตํ สพฺพํ อิธ นาธิปฺเปตํ. ตสฺมา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. คาถาสุ รูปธาตุ ํ ปริญฺญายาติ รูปปฏิพทฺธธมฺมปฺปวตฺตึ ญาตปริญฺญาทีหิ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา. อรูเปสุ ^๑- อสณฺฐิตาติ อรูปาวจรธมฺเมสุ ภวราควเสน ภวทิฏฺฐิวเสน จ นปฺปติฏฺฐิตา อนลฺลีนา. "อรูเปสุ อสณฺฐิตา"ติ จ ปฐนฺติ, โส เอวตฺโถ. เอตฺตาวตา เตภูมกธมฺมานํ ปริญฺญา วุตฺตา. นิโรเธ เย วิมุจฺจนฺตีติ เย นิพฺพาเน อารมฺมณภูเต อคฺคมคฺคผลวเสน สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธีหิ อนวเสสกิเลสโต วิมุจฺจนฺติ. เต ชนา มจฺจุหายิโนติ เต ขีณาสวชนา มรณํ สมตีตา. เอวํ ธาตุตฺตยสมติกฺกเมน อมตาธิคมํ ทสฺเสตฺวา "อยญฺจ ปฏิปทา มยา คตมคฺโค จ ตุมฺหากํ เทสิโต"ติ ตตฺถ เนสํ อุสฺสาหํ ชเนนฺโต ทุติยํ คาถมาห. ตตฺถ กาเยนาติ นามกาเยน มคฺคผเลหิ. ผุสยิตฺวาติ ปตฺวา. นิรูปธินฺติ ขนฺธาทิ- สพฺพูปธิรหิตํ. อุปธิปฺปฏินิสฺสคฺคนฺติ เตสํเยว อุปธีนํ ปฏินิสฺสชฺชนการณํ. นิพฺพานสฺส หิ มคฺคญาเณน สจฺฉิกิริยาย สพฺเพ อุปธโย ปฏินิสฺสฏฺฐา โหนฺตีติ ตํ เตสํ ปฏินิสฺสชฺชนการณํ. สจฺฉิกตฺวาติ กาเลน กาลํ ผลสมาปตฺติสมาปชฺชเนน อตฺตปจฺจกฺขํ กตฺวา อนาสโว สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตเมว อโสกํ วิรชํ นิพฺพานปทํ เทเสติ, ตสฺมา ตทธิคมาย อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพนฺติ. ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อารุปฺเปสุ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๒๐๘-๒๐๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=4582&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=4582&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=229 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=5418 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5470 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5470 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25