อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๖. อสุภานุปสฺสีสุตฺตวณฺณนา
      [๘๕] ฉฏฺเ อสุภานุปสฺสีติ อสุภํ อนุปสฺสนฺตา ทฺวตฺตึสาการวเสน
เจว อุทฺธุมาตกาทีสุ คหิตนิมิตฺตสฺส อุปสํหรณวเสน จ กายสฺมึ อสุภํ อสุภาการํ
อนุปสฺสกา หุตฺวา วิหรถ. อานาปานสฺสตีติ อานาปาเน สติ, ตํ อารพฺภ
ปวตฺตา สติ, อสฺสาสปสฺสาสปริคฺคาหิกา สตีติ อตฺโถ. วุตฺตเญฺหตํ "อานนฺติ
อสฺสาโส, โน ปสฺสาโส. ปานนฺติ ปสฺสาโส, โน อสฺสาโส"ติอาทิ. ๑-
      โวติ ตุมฺหากํ. อชฺฌตฺตนฺติ อิธ โคจรชฺฌตฺตํ อธิปฺเปตํ. ปริมุขนฺติ
อภิมุขํ. สูปฏฺิตาติ สุฏฺุ อุปฏฺิตา. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- อานาปานสฺสติ จ
ตุมฺหากํ กมฺมฏฺานาภิมุขํ สุฏฺุ อุปฏฺิตา โหตูติ. อถ วา ปริมุขนฺติ
ปริคฺคหิตนิยฺยานํ. วุตฺตเญฺหตํ ปฏิสมฺภิทายํ "ปรีติ ปริคฺคหฏฺโ, มุขนฺติ
นิยฺยานฏฺโ, สตีติ อุปฏฺานฏฺโ, เตน วุจฺจติ ปริมุขํ สตินฺ"ติ. ๒- อิมินา
จตุสติปฏฺานโสฬสปฺปเภทา อานาปานสฺสติกมฺมฏฺานภาวนา ทสฺสิตาติ ทฏฺพฺพา.
      เอวํ สงฺเขเปเนว ราคจริตวิตกฺกจริตานํ สปฺปานํ ปฏิกูลมนสิการ-
กายานุปสฺสนาวเสน สมถกมฺมฏฺานํ วิปสฺสนากมฺมฏฺานญฺจ อุปทิสิตฺวา ๓- อิทานิ
สุทฺธวิปสฺสนากมฺมฏฺานเมว เทเสนฺโต "สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี วิหรถา"ติ
อาห. ตตฺถ อนิจฺจํ อนิจฺจลกฺขณํ อนิจฺจานุปสฺสนา อนิจฺจานุปสฺสีติ อิทํ จตุกฺกํ
เวทิตพฺพํ. หุตฺวา อภาวโต อุทยพฺพยโยคโต ตาวกาลิกโต นิจฺจปฏิกฺเขปโต จ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๖๐/๑๘๓   ๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๖๔/๑๘๘     ๓ สี. อุทฺทิตฺวา
ขนฺธปญฺจกํ อนิจฺจํ นาม. ตสฺส โย หุตฺวา อภาวากาโร, ตํ อนิจฺจลกฺขณํ นาม. ตํ
อารพฺภ ปวตฺตา วิปสฺสนา อนิจฺจานุปสฺสนา. ตํ อนิจฺจนฺติ วิปสฺสโก อนิจฺจานุปสฺสี.
เอตฺถ จ เอกาทสวิธา อสุภกถา ปมชฺฌานํ ปาเปตฺวา, โสฬสวตฺถุกา จ
อานาปานกถา จตุตฺถชฺฌานํ ปาเปตฺวา, วิปสฺสนากถา จ วิตฺถารโต วตฺตพฺพา,
สา ปน สพฺพาการโต วิสุทฺธิมคฺเค กถิตาติ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา.
      อิทานิ อสุภานุปสฺสนาทีหิ นิปฺผาเทตพฺพํ ผลวิเสสํ ทสฺเสตุํ
"อสุภานุปสฺสีนนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สุภาย ธาตุยาติ สุภภาเว, สุภนิมิตฺเตติ อตฺโถ.
ราคานุสโยติ สุภารมฺมเณ อุปฺปชฺชนารโห กามราคานุสโย. โส เกสาทีสุ
อุทฺธุมาตกาทีสุ วา อสุภานุปสฺสีนํ อสุภนิมิตฺตํ คเหตฺวา ตตฺถ ปมชฺฌานํ
นิพฺพตฺเตตฺวา ตํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา อธิคเตน อนาคามิมคฺเคน
ปหียติ, สพฺพโส สมุจฺฉินฺทิยตีติ อตฺโถ. วุตฺตเญฺหตํ "อสุภา ภาเวตพฺพา
กามราคสฺส ปหานายา"ติ. ๑- พาหิราติ พหิทฺธาวตฺถุกตฺตา อนตฺถาวหตฺตา จ พาหิรา
พหิภูตา. วิตกฺกาสยาติ กามสงฺกปฺปาทิมิจฺฉาวิตกฺกา. เต หิ อปฺปหีนา อาสยานุคตา
สติ ปจฺจยสมวาเย อุปฺปชฺชนโต วิตกฺกาสยาติ วุตฺตา. กามวิตกฺโก เจตฺถ
กามราคคฺคหเณน คหิโต เอวาติ ตทวเสสา วิตกฺกา เอว วุตฺตาติ เวทิตพฺพา.
วิฆาตปกฺขิกาติ ทุกฺขภาคิยา, อิจฺฉาวิฆาตนิพฺพตฺตนกา วา. เต น โหนฺตีติ เต
ปหียนฺติ. พฺยาปาทวิตกฺโก วิหึสาวิตกฺโก าติวิตกฺโก ชนปทวิตกฺโก อนวญฺตฺติ-
ปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต
วิตกฺโกติ อฏฺ กามวิตกฺเกน สทฺธึ นววิธา มหาวิตกฺกา อานาปานสฺสติสมาธินา
ตนฺนิสฺสิตาย จ วิปสฺสนาย ปุพฺพภาเค วิกฺขมฺภิตา, ตํ ปาทกํ กตฺวา อธิคเตน
อริยมคฺเคน ยถารหํ อนวเสสโต ปหียนฺติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ "อานาปานสฺสติ
ภาเวตพฺพา วิตกฺกูปจฺเฉทายา"ติ. ๑-
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.นวก. ๒๓/๒๐๗/๓๗๑, ขุ.อุ. ๒๕/๓๑/๑๔๓
      ยา อวิชฺชา, สา ปหียตีติ ยา สจฺจสภาวปฏิจฺฉาทินี สพฺพานตฺถการี
สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส มูลภูตา อวิชฺชา, สา อนิจฺจานุปสฺสีนํ วิหรตํ สมุจฺฉิชฺชติ.
อิทํ กิร ภควตา อนิจฺจาการโต วุฏฺิตสฺส สุขวิปสฺสกขีณาสวสฺส วเสน วุตฺตํ.
ตสฺสายํ สงฺเขปตฺโถ:- เตภูมเกสุ สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจาทิโต สมฺมสนํ ปฏฺเปตฺวา
วิปสฺสนฺตานํ ยทา อนิจฺจนฺติ ปวตฺตมานา วุฏฺานคามินี วิปสฺสนา มคฺเคน
ฆฏียติ, อนุกฺกเมน อรหตฺตมคฺโค อุปฺปชฺชติ, เตสํ อนิจฺจานุปสฺสีนํ วิหรตํ
อวิชฺชา อนวเสสโต ปหียติ, อรหตฺตมคฺควิชฺชา อุปฺปชฺชตีติ. อนิจฺจานุปสฺสีนํ
วิหรตนฺติ อิทํ อนิจฺจลกฺขณสฺส เนสํ ปากฏภาวโต อิตรสฺส ลกฺขณทฺวยสฺส
คหเณ อุปายภาวโต วา วุตฺตํ, น ปน เอกสฺเสว ลกฺขณสฺส อนุปสฺสิตพฺพโต
วุตฺตเญฺหตํ "ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ. ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา"ติ. ๑- อปรมฺปิ วุตฺตํ
"อนิจฺจสญฺิโน หิ เมฆิย อนตฺตสญฺา สณฺาติ, อนตฺตสญฺี อสฺมิมานสมุคฺฆาตํ
ปาปุณาตี"ติ. ๒-
      คาถาสุ อานาปาเน ปฏิสฺสโตติ อานาปานนิมิตฺตสฺมึ ปฏิ ปฏิ สโต,
อุปฏฺิตสฺสตีติ อตฺโถ. ปสฺสนฺติ อาสวกฺขยาณจกฺขุนา สงฺขารูปสมํ นิพฺพานํ
ปสฺสนฺโต. อาตาปี สพฺพทาติ อนฺตรา โวสานํ อนาปชฺชิตฺวา อสุภานุปสฺสนาทีสุ
สตตํ อาตาปี ยุตฺตปฺปยุตฺโต, ตโต เอว ยโตติ วายมมาโน, นิยโต วา
สมฺมตฺตนิยาเมน ตตฺถ สพฺพสงฺขารสมเถ นิพฺพาเน อรหตฺตผลวิมุตฺติยา วิมุจฺจติ.
เสสํ วุตฺตนยเมว.
                       ฉฏฺสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ข. ๑๗/๑๕/๑๙         ๒ องฺ.นวก. ๒๓/๒๐๗/๓๗๑, ขุ.อุ. ๒๕/๓๑/๑๔๓

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๓๐๓-๓๐๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=6692&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=6692&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=264
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6154
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6055
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6055
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25