ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๙. อนฺตรามลสุตฺตวณฺณนา
      [๘๘] นวเม อนฺตรา มลาติ เอตฺถ อนฺตราสทฺโท:-
          "นทีตีเรสุ สณฺาเน      สภาสุ รถิยาสุ จ
           ชนา สงฺคมฺม มนฺเตนฺติ   มญฺจ ตญฺจ กิมนฺตรนฺ"ติอาทีสุ ๑-
การเณ อาคโต. "อทฺทสา มํ ภนฺเต อญฺตรา อิตฺถี วิชฺชนฺตริกาย ภาชนํ
โธวนฺตี"ติอาทีสุ ๒- ขเณ. "อปิจานํ ตโปทา ทฺวินฺนํ มหานิรยานํ อนฺตริกาย
อาคจฺฉตี"อาทีสุ ๓- วิวเร.
          "ปีตวตฺเถ ปีตธเช       ปีตาลงฺการภูสิเต
           ปีตนฺตราหิ วคฺคูหิ       อปิฬนฺธาว โสภสี"ติอาทีสุ ๔-
@เชิงอรรถ:  สํ.ส. ๑๕/๒๒๘/๒๔๒        ม.ม. ๑๓/๑๔๙/๑๒๒
@ วิ.มหาวิ. ๑/๒๓๑/๑๖๔      ขุ.วิมาน. ๒๖/๖๕๘/๖๓
อุตฺตริสาฏเก. ๑- "ยสฺสนฺตรโต น สนฺติ โกปา"ติอาทีสุ ๒- จิตฺเต. อิธปิ จิตฺเต
เอว ทฏฺพฺโพ. ตสฺมา อนฺตเร จิตฺเต ภวา อนฺตรา. ยสฺมึ สนฺตาเน อุปฺปนฺนา,
ตสฺส มลินภาวกรณโต มลา. ตตฺถ มลํ นาม ทุวิธํ สรีรมลํ จิตฺตมลนฺติ.
เตสุ สรีรมลํ เสทชลิกาทิ สรีเร นิพฺพตฺตํ, ตตฺถ ลคฺคมาคนฺตุกรชญฺจ, ตํ
อุทเกนปิ นีหรณียํ, น ตถา สงฺกิเลสิกํ. จิตฺตมลํ ปน ราคาทิสงฺกิเลสิกํ, ตํ
อริยมคฺเคเหว นีหรณียํ. วุตฺตเญฺหตํ โปราเณหิ:-
          "รูเปน สงฺกิลิฏฺเน      สงฺกิลิสฺสนฺติ มาณวา
           รูเป สุทฺเธ วิสุชฺฌนฺติ    อนกฺขาตํ มเหสินา.
           จิตฺเตน สงฺกิลิฏฺเน     สงฺกิลิสฺสนฺติ มาณวา
           จิตฺเต สุทฺเธ วิสุชฺฌนฺติ   อิติ วุตฺตํ มเหสินา"ติ. ๓-
      เตนาห ภควา "จิตฺตสงฺกิเลสา ภิกฺขเว สตฺตา สงฺกิลิสฺสนฺติ, จิตฺตโวทานา
วิสุชฺฌนฺตี"ติ. ๔- ตสฺมา ภควา อิธาปิ จิตฺตมลวิโสธนาย ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ
ทสฺเสนฺโต "ตโยเม ภิกฺขเว อนฺตรา มลา"ติ อาห.
      ยถา เจเต โลภาทโย สตฺตานํ จิตฺเต อุปฺปชฺชิตฺวา มลินภาวกรา
นานปฺปการสงฺกิเลสวิธายกาติ อนฺตรามลา, เอวํ เอกโต ภุญฺชิตฺวา เอกโต
สยิตฺวา โอตารคเวสี อมิตฺตสตฺตุ วิย จิตฺเต เอว อุปฺปชฺชิตฺวา สตฺตานํ
นานาวิธอนตฺถาวหา นานปฺปการทุกฺขนิพฺพตฺตกาติ ทสฺเสนฺโต "อนฺตรา อมิตฺตา"ติ-
อาทิมาห. ตตฺถ มิตฺตาปฏิปกฺขโต อมิตฺตา, สปตฺตกิจฺจกรณโต สปตฺตา, หึสนโต
วธกา อุชุวิปจฺจนีกโต ปจฺจตฺถิกา.
      ตตฺถ ทฺวีหิ อากาเรหิ โลภาทีนํ อมิตฺตาทิภาโว เวทิตพฺโพ. เวรี ปุคฺคโล
หิ อนฺตรํ ลภมาโน อตฺตโน เวริสฺส สตฺเถน วา สีสํ ปาเตติ, อุปาเยน
@เชิงอรรถ:  สี. อุตฺตรสาฏเก     ขุ.อุ. ๒๕/๒๐/๑๑๙
@ สุ.วิ. ๒/๓๗๓/๓๖๑, ป.สู. ๑/๑๐๖/๒๔๗   สํ.ข. ๑๗/๑๐๐/๑๙๑
วา มหนฺตํ อนตฺถํ อุปฺปาเทติ. อิเม จ โลภาทโย ปญฺาสิรปาตเนน
โยนิสมฺปฏิปาทเนน จ ตาทิสํ ตโต พลวตรํ อนตฺถํ นิพฺพตฺเตนฺติ. กถํ?
จกฺขุทฺวารสฺมึ หิ อิฏฺาทีสุ อารมฺมเณสุ อาปาถคเตสุ ยถารหํ ตานิ อารพฺภ
โลภาทโย อุปฺปชฺชนฺติ, เอตฺตาวตาสฺส ปญฺาสิรํ ปาติตํ นาม โหติ. โสตทฺวาราทีสุปิ
เอเสว นโย. เอวํ ตาว ปญฺาสิรปาตนโต อมิตฺตาทิสทิสตา เวทิตพฺพา.
โลภาทโย ปน กมฺมนิทานา หุตฺวา อณฺฑชาทิเภทา จตสฺโส โยนิโย อุปเนนฺติ,
ตสฺส โยนิอุปคมนมูลกานิ ปญฺจวีสติ มหาภยานิ ทฺวตฺตึสกมฺมกรณานิ จ อาคตาเนว
โหนฺติ. เอวํ โยนิสมฺปฏิปาทนโตปิ เนสํ อมิตฺตาทิสทิสตา เวทิตพฺพา. อิติ
โลภาทโย อมิตฺตาทิสทิสตาย จิตฺตสมฺภูตตาย จ "อนฺตรา อมิตฺตา"ติอาทินา
วุตฺตา. อปิจ อมิตฺเตหิ กาตุํ อสกฺกุเณยฺยํ โลภาทโย กโรนฺติ, อมิตฺตาทิภาโว
จ โลภาทีหิ ชายตีติ เตสํ อมิตฺตาทิภาโว เวทิตพฺโพ. วุตฺตเญฺหตํ:-
            "ทิโส ทิสํ ยนฺตํ กยิรา      เวรี วา ปน เวรินํ
             มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ         ปาปิโย นํ ตโต กเร"ติ. ๑-
      คาถาสุ อตฺตโน ปเรสญฺจ อนตฺถํ ชเนตีติ อนตฺถชนโน. วุตฺตเญฺหตํ:-
             "ยทปิ ลุทฺโธ อภิสงฺขโรติ กาเยน วาจาย มนสา, ตทปิ
         อกุสลํ. ยทปิ ลุทฺโธ โลเภน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต ปรสฺส
         อสตา ทุกฺขํ อุปฺปาเทติ วเธน วา พนฺเธน วา ชานิยา วา ครหาย
         วา ปพฺพาชนาย วา พลวมฺหิ พลตฺโถ อิติ, ตทปิ อกุสลํ อิติสฺส
         เม โลภชา โลภนิทานา โลภสมุทยา โลภปจฺจยา อเนเก ปาปกา
         อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺตี"ติ. ๒-
@เชิงอรรถ:  ขุ.ธ. ๒๕/๔๒/๒๓, ขุ.อุ. ๒๕/๓๓/๑๔๖      องฺ.ติก. ๒๐/๗๐/๑๙๖
      อปรมฺปิ วุตฺตํ:-
             "รตฺโต โข พฺราหฺมณ ราเคน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต
         อตฺตพฺยาพาธายปิ เจเตติ, ปรพฺยาพาธายปิ เจเตติ, อุภยพฺยาพาธายปิ
         เจเตติ, เจตสิกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทตี"ติอาทิ. ๑-
      จิตฺตปฺปโกปโนติ จิตฺตสงฺโขภโน. โลโภ หิ โลภนีเย วตฺถุสฺมึ อุปฺปชฺชมาโน
จิตฺตํ โขเภนฺโต ปโกเปนฺโต วิปริณาเมนฺโต วิการํ อาปาเทนฺโต อุปฺปชฺชติ,
ปสาทาทิวเสน ๒- ปวตฺติตุํ น เทติ. ภยมนฺตรโต ชาตํ, ตํ ชโน นาวพุชฺฌตีติ
ตํ โลภสงฺขาตํ อนฺตรโต อพฺภนฺตเร อตฺตโน จิตฺเตเยว ชาตํ
อนตฺถชนนจิตฺตปฺปโกปนาทึ ภยํ ภยเหตุํ อยํ พาลมหาชโน นาวพุชฺฌติ น ชานาตีติ.
      ลุทฺโธ อตฺถํ น ชานาตีติ อตฺตตฺถปรตฺถาทิเภทํ อตฺถํ หิตํ ลุทฺธปุคฺคโล
ยถาภูตํ น ชานาติ. ธมฺมํ น ปสฺสตีติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺมมฺปิ ลุทฺโธ โลเภน
อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต น ปสฺสติ ปจฺจกฺขโต น ชานาติ, ปเคว
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
             "รตฺโต โข พฺราหฺมณ ราเคน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต
         อตฺตตฺถมฺปิ ยถาภูตํ น ปชานาติ, ปรตฺถมฺปิ ยถาภูตํ น ปชานาติ,
         อุภยตฺถมฺปิ ยถาภูตํ น ปชานาตี"ติอาทิ. ๓-
      อนฺธตมนฺติ อนฺธภาวกรํ ตมํ. ยนฺติ ยตฺถ. ภุมฺมตฺเถ หิ เอตํ ปจฺจตฺตวจนํ,
ยสฺมึ กาเล โลโภ สหเต อภิภวติ นรํ, อนฺธตมํ ตทา โหตีติ. ยนฺติ วา
การณวจนํ, ยสฺมา โลโภ อุปฺปชฺชมาโน นรํ สหเต อภิภวติ, ตสฺมา อนฺธตมํ
ตทา โหตีติ โยชนา ยตสทฺทานํ เอกนฺตสมฺพนฺธภาวโต. อถ วา ยนฺติ
กิริยาปรามสนํ, "โลโภ สหเต"ติ เอตฺถ ยเทตํ โลภสฺส สหนํ อภิภวนํ
@เชิงอรรถ:  องฺ.ติก. ๒๐/๕๔/๑๕๒   ม. สมาทานาทิวเสน    องฺ.ติก. ๒๐/๕๕/๑๕๓
วุตฺตํ, เอตํ อนฺธภาวกรสฺส ตมสฺส คมนํ อุปฺปาโทติ อตฺโถ. อถ วา ยํ นรํ
โลโภ สหเต อภิภวติ, ตสฺส อนฺธตมํ ตทา โหติ, ตโต จ ลุทฺโธ อตฺถํ น
ชานาติ, ลุทฺโธ ธมฺมํ น ปสฺสตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺพฺโพ.
      โย จ โลภํ ปหนฺตฺวานาติ โย ปุพฺพภาเค ตทงฺควเสน จ วิกฺขมฺภนวเสน
จ ยถารหํ สมถวิปสฺสนาหิ โลภํ ปชหิตฺวา ตถา ปชหนเหตุ โลภเนยฺเย
ทิพฺเพปิ รูปาทิเก อุปฏฺิเต น ลุพฺภติ, พลววิปสฺสนานุภาเวน โลโภ ปหียเต
ตมฺหาติ ตสฺมา อริยปุคฺคลา อริยมคฺเคน โลโภ ปหียติ ปชหียติ, อจฺจนฺตเมว
ปริจฺจชียติ. ยถา กึ? อุทพินฺทูว โปกฺขราติ ปทุมินิปณฺณโต อุทกพินฺทุ วิย.
เสสคาถานมฺปิ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
      ตถา โทสสฺส:-
             "ยทปิ ทุฏฺโ อภิสงฺขโรติ กาเยน วาจาย มนสา, ตทปิ
         อกุสลํ. ยทปิ ทุฏฺโ โทเสน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต ปรสฺส
         อสตา ทุกฺขํ อุปฺปาเทติ วเธน วา พนฺเธน วา ชานิยา วา
         ครหาย วา ปพฺพาชนาย วา พลวมฺหิ พลตฺโถ อิติ, ตทปิ อกุสลํ.
         อิติสฺส เม โทสชา โทสนิทานา โทสสมุทยา โทสปจฺจยา อเนเก
         ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺตี"ติ. ๑-
ตถา:-
             "ทุฏฺโ โข พฺราหฺมณ โทเสน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต
         อตฺตพฺยาพาธายปิ เจเตติ, ปรพฺยาพาธายปิ เจเตติ, อุภยพฺยาพาธายปิ
         เจเตติ, เจตสิกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทตี"ติ. ๒-
@เชิงอรรถ:  องฺ.ติก. ๒๐/๗๐/๑๙๖     องฺ.ติก. ๒๐/๕๔-๕/๑๕๒-๓
ตถา:-
             "ทุฏฺโ โข พฺราหฺมณ โทเสน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต
         อตฺตตฺถมฺปิ ยถาภูตํ น ปชานาติ, ปรตฺถมฺปิ ยถาภูตํ น ปชานาติ,
         อุภยตฺถมฺปิ ยถาภูตํ น ปชานาตี"ติ ๑-
อาทิสุตฺตปทานุสาเรน อนตฺถชนนตา อตฺถหานิเหตุตา จ เวทิตพฺพา.
      ตถา โมหสฺส "ยทปิ มุโฬฺห อภิสงฺขโรติ กาเยน วาจาย มนสา"ติอาทินา, ๑-
"มุโฬฺห โข พฺราหฺมณ โมเหน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต
อตฺตพฺยาพาธายปิ เจเตตี"ติอาทินา, ๒- "อตฺตตฺถมฺปิ ยถาภูตํ น ปชานาตี"ติอาทินา ๒-
จ อาคตสุตฺตปทานุสาเรน เวทิตพฺพา.
      ตาลปกฺกํว พนฺธนาติ ตาลผลํ วิย อุสุมุปฺปาเทน วณฺฏโต, ตติยมคฺคาณุปฺปาเทน
ตสฺส จิตฺตโต โทโส ปหียติ, ปริจฺจชียตีติ อตฺโถ. โมหํ วิหนฺติ
โส สพฺพนฺติ โส อริยปุคฺคโล สพฺพํ อนวเสสํ โมหํ จตุตฺถมคฺเคน วิหนฺติ
วิธมติ สมุจฺฉินฺทติ. อาทิจฺโจ วุทยํ ตมนฺติ อาทิจฺโจ วิย อุทยํ อุคฺคจฺฉนฺโต
ตมํ อนฺธการํ.
                        นวมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๓๑๑-๓๑๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=6877&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=6877&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=268              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6201              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6104              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6104              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]