ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๑๐. นทีโสตสุตฺตวณฺณนา
      [๑๐๙] ทสเม เสยฺยถาปีติ โอปมฺมทสฺสนตฺเถ นิปาโต, ยถา นามาติ
อตฺโถ. นทิยา โสเตน โอวุยฺเหยฺยาติ สีฆโสตาย หารหารินิยา นทิยา อุทกเวเคน
เหฏฺฐโต วุเยฺหยฺย อโธ หริเยถ. ปิยรูปสาตรูเปนาติ ปิยสภาเวน สาตสภาเวน
จ การณภูเตน, ตสฺสํ นทิยํ ตสฺสา วา ปรตีเร มณิสุวณฺณาทิ อญฺญํ วา
ปิยวตฺถุ วิตฺตูปกรณํ อตฺถิ, ตํ คเหสฺสามีติ นทิยํ ปติตฺวา โสเตน อวกฑฺเฒยฺย.
กิญฺจาปีติ อนุชานนอสมฺภาวนตฺเถ นิปาโต. กึ อนุชานาติ, กึ น สมฺภาเวติ?
เตน ปุริเสน อธิปฺเปตสฺส ปิยวตฺถุโน ตตฺถ อตฺถิภาวํ อนุชานาติ, ตถา คมนํ
ปน อาทีนววนฺตตาย น สมฺภาเวติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ? อมฺโภ ปุริส ยทิปิ
ตยา อธิปฺเปตํ ปิยวตฺถุ ตตฺถ อุปลพฺภติ, เอวํ คมเน ปน อยมาทีนโว, ยํ
ตฺวํ เหฏฺฐา รหทํ ปตฺวา มรณํ มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ ปาปุเณยฺยาสีติ.
@เชิงอรรถ:  ม. วุตฺตํ
      อตฺถิ เจตฺถ เหฏฺฐา รหโทติ เอติสฺสา นทิยา เหฏฺฐา อนุโสตภาเค
อติวิย คมฺภีรวิตฺถโต เอโก มหาสโร อตฺถิ. โส จ สมนฺตโต
วาตาภิฆาตสมุฏฺฐิตาหิ มณิมยปพฺพตกูฏสนฺนิภาหิ มหตีหิ อูมีหิ วีจีหิ สอูมิ,
วิสเมสุ ภูมิปฺปเทเสสุ สเวคํ อนุปกฺขนฺทนฺเตน อิมิสฺสา ตาว นทิยา มโหเฆน ตหึ ตหึ
อาวฏฺฏมานวิปุลชลตาย พลวามุขสทิเสหิ สห อาวฏฺเฏหีติ สาวฏฺโฏ, ตํ รหทํ
โอติณฺณสตฺเตเยว อตฺตโน นิพทฺธามิสโคจเร ๑- กตฺวา อชฺฌาวสนฺเตน อติวิย
ภยานกทสฺสเนน โฆรเจตสา ทกรกฺขเสน สคโห สรกฺขโส, จณฺฑมจฺฉมกราทินา
วา สคโห, ยถาวุตฺตรกฺขเสน สรกฺขโส.
      ยนฺติ เอวํ สปฺปฏิภยํ ยํ รหทํ. อมฺโภ ปุริสาติ อาลปนํ. มรณํ วา
นิคจฺฉสีติ ตาหิ วา อูมีหิ อชฺโฌตฺถโต, เตสุ วา อาวฏฺเฏสุ นิปติโต สีสํ
อุกฺขิปิตุํ อสกฺโกนฺโต เตสํ วา จณฺฑมจฺฉมกราทีนํ มุเข นิปติโต ตสฺส วา
ทกรกฺขสสฺส หตฺถํ คโต มรณํ วา คมิสฺสสิ, อถ วา ปน อายุเสเส สติ
ตโต มุญฺจิตฺวา อปคจฺฉนฺโต เตหิ อูมิอาทีหิ ชนิตฆฏิตวเสน มรณมตฺตํ
มรณปฺปมาณํ ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ. ปฏิโสตํ วายเมยฺยาติ โส ปุพฺเพ อนุโสตํ
วุยฺหมาโน ตสฺส ปุริสสฺส วจนํ สุตฺวา "อนตฺโถ กิร เม อุปฏฺฐิโต,
มจฺจุมุเข กิราหํ ปริวตฺตามี"ติ อุปฺปนฺนพลวภโย สมฺภมนฺโต ทฺวิคุณํ กตฺวา
อุสฺสาหํ หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ วายเมยฺย ตเรยฺย, น จิเรเนว ตีรํ สมฺปาปุเณยฺย.
      อตฺถสฺส วิญฺญาปนายาติ จตุสจฺจปฏิเวธานุกูลสฺส อตฺถสฺส สมฺโพธนาย
อุปมา กตา. อยญฺเจเวตฺถ ๒- อตฺโถติ อยเมว อิทานิ วุจฺจมาโน, อิธ มยา
อธิปฺเปโต อุปเมยฺยตฺโถ, ยสฺส วิญฺญาปนาย อุปมา อาหฏา.
      ตณฺหาเยตํ อธิวจนนฺติ เอตฺถ จตูหิ อากาเรหิ ตณฺหาโสตสทิสตา
เวทิตพฺพา อนุกฺกมปริปวุฏฺฐิโต อนุปฺปพนฺธโต โอสีทาปนโต ทุรุตฺตรณโต จ.
@เชิงอรรถ:  ม. นิพนฺธาปิตโคจเร     ฉ.ม. อยํ เจตฺถ
ยถา หิ อุปริ มหาเมเฆ อภิปฺปวุฏฺเฐ อุทกํ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขาโย ปูเรตฺวา
ตโต ภสฺสิตฺวา กุสุพฺเภ ปูเรตฺวา ตโต ภสฺสิตฺวา กุนฺนทิโย ปูเรตฺวา ตโต
มหานทิโย ปกฺขนฺทิตฺวา เอโกฆํ หุตฺวา ปวตฺตมานํ "นทีโสโต"ติ วุจฺจติ,
เอวเมว อชฺฌตฺติกพาหิราทิวเสน อเนกเภเทสุ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ โลโภ
อุปฺปชฺชิตฺวา อนุกฺกเมน ปริวุฑฺฒึ คจฺฉนฺโต "ตณฺหาโสโต"ติ วุจฺจติ ยถา
จ นทีโสโต อาคมนโต ยาว สมุทฺทปฺปตฺติ, ตาว สติ วิจฺเฉทปฺปจฺจยาภาเว
อวิจฺฉิชฺชมาโน อนุปฺปพนฺเธน ปวตฺตติ, เอวํ ตณฺหาโสโตปิ อาคมนโต ปฏฺฐาย
อสติ วิจฺเฉทปฺปจฺจเย อวิจฺฉิชฺชมาโน อปายสมุทฺทาภิมุโข อนุปฺปพนฺเธน ปวตฺตติ.
ยถา ปน นทีโสโต ตทนฺโตคเธ สตฺเต โอสีทาเปติ, สีสํ อุกฺขิปิตุํ น เทติ,
มรณํ มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ ปาเปติ, เอวํ ตณฺหาโสโตปิ อตฺตโน โสตนฺโตคเต
สตฺเต โอสีทาเปติ, ปญฺญาสีสํ อุกฺขิปิตุํ น เทติ, กุสลมูลจฺเฉทเนน
สงฺกิเลสธมฺมสมาปชฺชเนน จ มรณํ วา มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ ปาเปติ.
      ยถา จ นทิยา โสโต มโหฆภาเวน ปวตฺตมาโน อุฬุมฺปํ วา นาวํ วา
พนฺธิตุํ เนตุํ จ เฉกํ ปุริสํ นิสฺสาย ปรตีรํ คนฺตุํ อชฺฌาสยํ กตฺวา ตชฺชํ
วายามํ กโรนฺเตน ตริตพฺโพ, น เยน วา เตน วาติ ทุรุตฺตโร, เอวํ
ตณฺหาโสโตปิ กาโมฆภโวฆภูโต สีลสํวรํ ปูเรตุํ สมถวิปสฺสนาสุ กมฺมํ กาตุํ
"นิปเกน อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามี"ติ อชฺฌาสยํ สมุฏฺฐาเปตฺวา กลฺยาณมิตฺเต
นิสฺสาย สมถวิปสฺสนานาวํ อภิรุหิตฺวา สมฺมาวายามํ กโรนฺเตน ตริตพฺโพ, น
เยน วา เตน วาติ ทุรุตฺตโร. เอวํ อนุกฺกมปริวุฑฺฒิโต อนุปฺปพนฺธโต
โอสีทาปนโต ทุรุตฺตรณโตติ จตูหิ อากาเรหิ ตณฺหาย นทีโสตสทิสตา
เวทิตพฺพา.
      ปิยรูปํ สาตรูปนฺติ ปิยชาติกํ ปิยสภาวํ ปิยรูปํ, มธุรชาติกํ มธุรสภาวํ
สาตรูปํ, อิฏฺฐสภาวนฺติ อตฺโถ. ฉนฺเนตนฺติ ฉนฺนํ เอตํ. อชฺฌตฺติกานนฺติ เอตฺถ
"เอวํ มยํ อตฺตาติ คหณํ คมิสฺสามา"ติ อิมินา วิย อธิปฺปาเยน อตฺตานํ
อธิการํ กตฺวา ปวตฺตานีติ อชฺฌตฺติกานิ. ตตฺถ โคจรชฺฌตฺตํ นิยกชฺฌตฺตํ
วิสยชฺฌตฺตํ อชฺฌตฺตชฺฌตฺตนฺติ จตุพฺพิธํ อชฺฌตฺตํ. เตสุ "อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต"ติ
๑- เอวมาทีสุ วุตฺตํ อิทํ โคจรชฺฌตฺตํ นาม. "อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนนฺ"ติ ๒-
อาคตํ อิทํ นิยกชฺฌตฺตํ นาม. "สพฺพนิมิตฺตานํ อมนสิการา อชฺฌตฺตํ
สุญฺญตํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี"ติ ๓- เอวมาคตํ อิทํ วิสยชฺฌตฺตํ นาม. "อชฺฌตฺติกา
ธมฺมา, พาหิรา ธมฺมา"ติ ๔- เอตฺถ วุตฺตํ อชฺฌตฺตชฺฌตฺตํ นาม. อิธาปิ เอตเทว
อธิปฺเปตํ, ตสฺมา อชฺฌตฺตานิเยว อชฺฌตฺติกานิ. อถ วา ยถาวุตฺเตเนว อตฺเถน
"อชฺฌตฺตา ธมฺมา, พหิทฺธา ธมฺมา"ติอาทีสุ วิย เตสุ อชฺฌตฺเตสุ ภวานิ
อชฺฌตฺติกานิ, จกฺขฺวาทีนิ. เตสํ อชฺฌตฺติกานํ.
      อายตนานนฺติ เอตฺถ อายตนโต, อายานํ ตนนโต, อายตสฺส จ นยนโต
อายตนานีติ. จกฺขฺวาทีสุ หิ ตํตํทฺวารวตฺถุกา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา สเกน สเกน
อนุภวนาทินา กิจฺเจน อายตนฺติ อุฏฺฐหนฺติ ฆฏนฺติ วายมนฺติ, เต จ อายภูเต
ธมฺเม เอตานิ ตโนนฺติ วิตฺถาเรนฺติ, ยญฺจ อนมตคฺเค สํสาเร ปวตฺตํ อติวิย อายตํ
วฏฺฏทุกฺขํ, ตํ นยนฺติ ปวตฺเตนฺติ. อิติ สพฺพถาปิเม ธมฺมา อายตนโต, อายานํ
ตนนโต, อายตสฺส จ นยนโต อายตนานีติ วุจฺจนฺติ. อปิจ นิวาสนฏฺฐานฏฺเฐน
อากรฏฺเฐน สโมสรณฏฺฐานฏฺเฐน สญฺชาติเทสฏฺเฐน การณฏฺเฐน จ อายตนํ
เวทิตพฺพํ. ตถา หิ โลเก "อิสฺสรายตนํ เทวายตนนฺ"ติอาทีสุ นิวาสฏฺฐานํ อายตนนฺติ
วุจฺจติ. "สุวณฺณายตนํ รชตายตนนฺ"ติอาทีสุ อากโร. สาสเน ปน "มโนรเม
อายตเน, เสวนฺติ นํ วิหงฺคมา"ติอาทีสุ สโมสรณฏฺฐานํ. "ทกฺขิณาปโถ คุนฺนํ
อายตนนฺ"ติอาทีสุ สญฺชาติเทโส. "ตตฺร ตเตฺรว สกฺขิภพฺพตํ ปาปุณาติ สติ
@เชิงอรรถ:  ขุ.ธ. ๒๕/๓๖๒/๘๐      ที.สี. ๙/๒๒๘/๗๕, ๓๔/๑๖๑/๕๐
@ ม.อุ. ๑๔/๑๘๗/๑๖๐     อภิ.สงฺ. ๓๔/๒๐/๔
สติอายตเน"ติอาทีสุ ๑- การณํ อายตนนฺติ วุจฺจติ. จกฺขฺวาทีสุ จ เต เต
จิตตฺเจตสิกา ธมฺมา นิวสนฺติ ตทายตฺตวุตฺติตายาติ จกฺขฺวาทโย เตสํ นิวาสฏฺฐานํ.
ตตฺถ จ เต อากิณฺณา ตนฺนิสฺสิตตฺตาติ เต เนสํ อากโร, สโมสรณฏฺฐานญฺจ
ตตฺถ วตฺถุทฺวารภาเวน สโมสรณโต, สญฺชาติเทโส จ ตนฺนิสฺสยภาเวน เตสํ
ตตฺเถว อุปฺปตฺติโต, การณญฺจ ตทภาเว เตสํ อภาวโตติ, อิติ นิวาสฏฺฐานฏฺเฐน
อากรฏฺเฐน สโมสรณฏฺฐานฏฺเฐน สญฺชาติเทสฏฺเฐน การณฏฺเฐนาติ อิเมหิ
การเณหิ จกฺขฺวาทีนิ อายตนานีติ วุจฺจนฺติ. เตน วุตฺตํ "ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ
อายตนานนฺ"ติ.
      ยทิปิ รูปาทโยปิ ๒- ธมฺมา "รูปํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ, เอตฺเถสา ตณฺหา
อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชตี"ติ ตณฺหาวตฺถุภาวโต ปิยรูปสาตรูปภาเวน วุตฺตา,
จกฺขฺวาทิเก ปน มุญฺจิตฺวา อตฺตภาวปญฺญตฺติยา อภาวโต "มม จกฺขุ มม โสตนฺ"ติอาทินา
อธิกสิเนหวตฺถุภวโต ๓- จกฺขฺวาทโย สาติสยํ ปิยรูปํ สาตรูปนฺติ นิทฺเทสํ
อรหนฺตีติ ทสฺเสตุํ "ปิยรูปํ สาตรูปนฺติ โข ภิกฺขเว ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ
อายตนานํ อธิวจนนฺ"ติ วุตฺตํ.
      โอรมฺภาคิยานนฺติ เอตฺถ โอรํ วุจฺจติ กามธาตุ, ตปฺปริยาปนฺนา โอรมฺภาคา,
ปจฺจยภาเวน เตสํ หิตาติ โอรมฺภาคิยา. ยสฺส สํวิชฺชนฺติ, ตํ ปุคฺคลํ วฏฺฏสฺมึ
สํโยเชนฺติ พนฺธนฺตีติ สํโยชนานิ. สกฺกายทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสกามราค-
พฺยาปาทานํ เอตํ อธิวจนํ. เต หิ กามภวูปคานํ สงฺขารานํ ปจฺจยา หุตฺวา
รูปารูปธาตุโต เหฏฺฐาภาเวน นิหีนภาเวน โอรมฺภาคภูเตน กามภเวน สตฺเต
สํโยเชนฺติ. เอเตเนว เตสํ เหฏฺฐารหทสทิสตา ทีปิตาติ ทฏฺฐพฺพา. อูมิภยนฺติ
โข ภิกฺขเว โกธุปายาสสฺเสตํ อธิวจนนฺติ ภายติ เอตสฺมาติ ภยํ, อูมิ เอว
ภยนฺติ อูมิภยํ. กุชฺฌนฏฺเฐน โกโธ. เสฺวว จิตฺตสฺส กายสฺส ๔- จ
อภิปฺปมทฺทนปเวธนุปฺปาทเนน ทฬฺหํ อายาสนฏฺเฐน อุปายาโส.
@เชิงอรรถ:  ม.อุ. ๑๔/๑๕๘/๑๔๕, องฺ.ติก. ๒๐/๑๐๓/๒๕๑    สี. ยทิ ปิยรูปาทโยปิ
@ ฉ.ม. อธิกสิเนหวตฺถุภาเวน                  ฉ.ม. สรีรสฺส
      เอตฺถ จ อเนกวารํ ปวตฺติตฺวา อตฺตนา สมเวตํ สตฺตํ อชฺโฌตฺถริตฺวา
สีสํ อุกฺขิปิตุํ อทตฺวา อนยพฺยสนาปาทเนน โกธุปายาสสฺส อูมิสทิสตา ทฏฺฐพฺพา.
ตถา กามคุณานํ กิเลสาภิภูเต สตฺเต อิโต จ เอตฺโต, เอตฺโต จ อิโตติ เอวํ
มนาปิยรูปาทิวิสยสงฺขาเต อตฺตนิ สํสาเรตฺวา ยถา ตโต พหิภูเต เนกฺขมฺเม
จิตฺตมฺปิ น อุปฺปชฺชติ, เอวํ อาวฏฺเฏตฺวา พฺยสนาปาทเนน อาวฏฺฏสทิสตา
ทฏฺฐพฺพา. ยถา ปน คหรกฺขโสปิ อารกฺขรหิตํ อตฺตโน โคจรภูมิคตํ ปุริสํ
อภิภุยฺย คเหตฺวา อโคจเร ฐิตมฺปิ รกฺขสมายาย โคจรํ เนตฺวา
เภรวรูปทสฺสนาทินา อวสํ อตฺตโน อุปการํ กาตุํ อสมตฺถํ กตฺวา อนฺวาวิสิตฺวา
วณฺณพลโภคยสสุเขหิปิ วิโยเชนฺโต มหนฺตํ อนยพฺยสนํ อาปาเทติ. เอวํ
มาตุคาโมปิ โยนิโสมนสิการรหิตํ อวีรปุริสํ อิตฺถิกุตฺตภูเตหิ อตฺตโน
หาสภาววิลาเสหิ อภิภุยฺย คเหตฺวา วีรชาติยมฺปิ อตฺตโน รูปาทีหิ ปโลภนวเสน
อิตฺถิมายาย อนฺวาวิสิตฺวา อวสํ อตฺตโน อุปการธมฺเม สีลาทโย สมฺปาเทตุํ
อสมตฺถํ กโรนฺโต คุณวณฺณาทีหิ วิโยเชตฺวา มสนฺตํ อนยพฺยสนํ อาปาเทติ,
เอวํ มาตุคามสฺส คหรกฺขสสทิสตา ทฏฺฐพฺพา. เตน วุตฺตํ "อาวฏฺฏนฺติ โข
ภิกฺขเว ปณฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํ, คหรกฺขโสติ โข ภิกฺขเว มาตุคามสฺเสตํ
อธิวจนนฺ"ติ.
      ปฏิโสโตติ โข ภิกฺขเว เนกฺขมฺมสฺเสตํ อธิวจนนฺติ เอตฺถ ปพฺพชฺชา
สห อุปจาเรน ปฐมํ ฌานํ วิปสฺสนา ปญฺญา จ นิพฺพานญฺจ เนกฺขมฺมํ นาม,
สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา เนกฺขมฺมํ นาม. วุตฺตเญฺหตํ:-
            "ปพฺพชฺชา ปฐมํ ฌานํ     นิพฺพานญฺจ วิปสฺสนา
             สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา    เนกฺขมฺมนฺติ ปวุจฺจเร"ติ.
      อิเมสํ ปน ปพฺพชฺชาทีนํ ตณฺหาโสตสฺส ปฏิโลมโต ปฏิโสตสทิสตา
เวทิตพฺพา. อวิเสเสน หิ ธมฺมวินโย เนกฺขมฺมํ, ตสฺส จ อธิฏฺฐานํ ปพฺพชฺชา
จ, ธมฺมวินโย จ ตณฺหาโสตปฏิโสตํ วุจฺจติ:-
            "ปฏิโสตคามึ นิปุณํ      คมฺภีรํ ทุทฺทสํ อณุํ
             ราครตฺตา น ทกฺขนฺติ   ตโมกฺขนฺเธน อาวุตา"ติ. ๑-
      วีริยารมฺภสฺสาติ จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวีริยสฺส. ตสฺส กาโมฆาทิเภทตณฺหา-
โสตสนฺตรณสฺส หตฺเถหิ ปาเทนิ จตุรงฺคนทีโสตสนฺตรณวายามสฺส สทิสตา
ปากฏาเยว. ตถา นทีโสตสฺส ตีเร ฐิตสฺส จกฺขุมโต ปุริสสฺส กามาทึ
จตุพฺพิธมฺปิ โอฆํ ตริตฺวา ตสฺส ปรตีรภูเต นิพฺพานถเล ฐิตสฺส ปญฺจหิ จกฺขูหิ
จกฺขุมโต ภควโต สทิสภาโว. เตน วุตฺตํ "จกฺขุมา ปุริโส ฯเปฯ สมฺมาพุทฺธสฺสา"ติ.
      ตตฺริทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- นทีโสโต วิย อนุปฺปพนฺธวเสน ปวตฺตมาโน
ตณฺหาโสโต, เตน วุยฺหมาโน ปุริโส วิย อนมตคฺเค สํสารวฏฺเฏ ปริพฺภมนโต
ตณฺหาโสเตน วุยฺหมาโน สตฺโต, ตสฺส ตตฺถ ปิยรูปสาตรูปวตฺถุสฺมึ อภินิเวโส
วิย อิมสฺส จกฺขฺวาทีสุ อภินิเวโส, สอูมิสาวฏฺฏสคหรกฺขโส เหฏฺฐารหโท วิย
โกธุปายาสปญฺจกามคุณมาตุคามสมากุโล ปญฺโจรมฺภาคิยสํโยชนสมูโห, ตมตฺถํ
ยถาภูตํ วิทิตฺวา ตสฺส นทีโสตสฺส ปรตีเร ฐิโต จกฺขุมา ปุริโส วิย สกลํ
สํสาราทีนวํ สพฺพญฺจ เญยฺยธมฺมํ ยถาภูตํ วิทิตฺวา ตณฺหาโสตสฺส ปรตีรภูเต
นิพฺพานถเล ฐิโต สมนฺตจกฺขุ ภควา, ตสฺส ปุริสสฺส ตสฺมึ นทิยา โสเตน
วุยฺหมาเน ปุริเส อนุกมฺปาย รหทสฺส รหทาทีนวสฺส จ อาจิกฺขนํ วิย
ตณฺหาโสเตน วุยฺหมานสฺส สตฺตสฺส ๒- มหากรุณาย ภควโต ตณฺหาทีนํ
ตทาทีนวสฺส จ วิภาวนา, ตสฺส วจนํ อสทฺทหิตฺวา อนุโสตคามิโน
ตสฺส ปุริสฺส ตสฺมึ รหเท มรณปฺปตฺติมรณมตฺตทุกฺขปฺปตฺติโย วิย
ภควโต วจนํ อสมฺปฏิจฺฉนฺตสฺส อปายุปฺปตฺติ จ สุคติยํ ทุกฺขุปฺปตฺติ จ,
ตสฺส ปน วจนํ สทฺทหิตฺวา หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ วายามกรณํ วิย เตน
@เชิงอรรถ:  ที.มหา. ๑๐/๖๕/๓๒, ม.มู. ๑๒/๒๘๑/๒๔๒, สํ.ส. ๑๕/๑๗๒/๑๖๕
@ สี. วุยฺหมาเน ปุริเส
จ วายาเมน ปรตีรํ ปตฺวา สุเขน ยถิจฺฉิตฏฺฐานคมนํ วิย ภควโต วจนํ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตณฺหาทีสุ อาทีนวํ ปสฺสิตฺวา ตณฺหาโสตสฺส
ปฏิโสตปพฺพชฺชาทิเนกฺขมฺมวเสน วีริยารมฺโภ อารทฺธวีริยสฺส จ เตเนว วีริยารมฺเภน
ตณฺหาโสตาติกฺกมนํ นิพฺพานตีรํ ปตฺวา อรหตฺตผลสมาปตฺติวเสน ยถารุจิ
สุขวิหาโรติ.
      คาถาสุ สหาปิ ทุกฺเขน ชเหยฺย กาเมติ ฌานมคฺคาธิคมตฺถํ
สมถวิปสฺสนานุโยคํ กโรนฺโต ภิกฺขุ ยทิปิ เตสํ ปุพฺพภาคปฏิปทา กิจฺเฉน กสิเรน
สมฺปชฺชติ, น สุเขน วีถึ โอตรติ ปุพฺพภาคภาวนาย กิเลสานํ พลวภาวโต,
อินฺทฺริยานํ วา อติกฺขภาวโต, ตถา สติ สหาปิ ทุกฺเขน ชเหยฺย กาเม,
ปฐมชฺฌาเนน วิกฺขมฺเภนฺโต ตติยมคฺเคน สมุจฺฉินฺทนฺโต กิเลสกาเม ปชเหยฺย.
เอเตน ทุกฺขาปฏิปเท ฌานมคฺเค ทสฺเสติ.
      โยคกฺเขมํ อายตึ ปตฺถยาโนติ อนาคมิตํ อรหตฺตํ อิจฺฉนฺโต อากงฺขมาโน.
อยเญฺหตฺถ อธิปฺปาโย:- ยทิปิ เอตรหิ กิจฺเฉน กสิเรน ฌานปุริมมคฺเค
อธิคจฺฉามิ, อิเม ปน นิสฺสาย อุปริ อรหตฺตํ อธิคนฺตฺวา กตกิจฺโจ
ปหีนสพฺพทุกฺโข ภวิสฺสามีติ สหาปิ ทุกฺเขน ฌานาทีหิ กาเม ปชเหยฺยาติ.
อถ วา โย กามวิตกฺกพหุโล ปุคฺคโล กลฺยาณมิตฺตสฺส วเสน ปพฺพชฺชํ
สีลวิโสธนํ ฌานาทีนํ ปุพฺพภาคปฏิปตฺตึ วา ปฏิปชฺชนฺโต กิจฺเฉน กสิเรน
อสฺสุมุโข โรทมาโน ตํ วิตกฺกํ วิกฺขมฺเภติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "สหาปิ ทุกฺเขน
ชเหยฺย กาเม"ติ. โส หิ กิจฺเฉนาปิ กาเม ปชหนฺโต ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ตํ
ฌานํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนฺโต อนุกฺกเมน อรหตฺเต ปติฏฺฐเหยฺย. เตน
วุตฺตํ "โยคกฺเขมํ อายตึ ปตฺถยาโน"ติ.
      สมฺมปฺปชาโนติ วิปสฺสนาสหิตาย มคฺคปญฺญาย สมฺมเทว ปชานนฺโต.
สุวิมุตฺตจิตฺโตติ ตสฺส อริยมคฺคาธิคมสฺส อนนฺตรํ ผลวิมุตฺติยา สุฏฺฐุ
วิมุตฺตจิตฺโต. วิมุตฺติยา ผสฺสเย ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมึ ตสฺมึ มคฺคผลาธิคมนกาเล
วิมุตฺตึ นิพฺพานํ ผสฺสเย ผุเสยฺย ปาปุเณยฺย อธิคจฺเฉยฺย สจฺฉิกเรยฺย. อุปโยคตฺเถ
หิ "วิมุตฺติยา"ติ อิทํ สามิวจนํ. วิมุตฺติยา วา อารมฺมณภูตาย ตตฺถ ตตฺถ
ตนฺตํผลสมาปตฺติกาเล อตฺตโน ผลจิตฺตํ ผสฺสเย ผุเสยฺย ปาปุเณยฺย, นิพฺพาโนคธาย
ผลสมาปตฺติยา วิหเรยฺยาติ อตฺโถ. ส เวทคูติ โส เวทสงฺขาเตน มคฺคญาเณน
จตุนฺนํ สจฺจานํ คตตฺตา ปฏิวิทฺธตฺตา เวทคู. โลกนฺตคูติ ขนฺธโลกสฺส ปริยนฺตํ
คโต. เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมว.
                       ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๓๘๘-๓๙๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=8611&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=8611&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=289              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6694              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6545              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6545              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]