ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๘ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๑ (ปรมตฺถ.๑)

                         ๑๑. วิชยสุตฺตวณฺณนา
     จรํ วา ยทิ วา ติฏฺนฺติ นนฺทสุตฺตํ. "วิชยสุตฺตํ กายวิจฺฉนฺทนิกสุตฺตนฺ"ติปิ
วุจฺจติ. กา อุปฺปตฺติ? อิทํ กิร สุตฺตํ ทฺวีสุ าเนสุ วุตฺตํ, ตสฺมา อสฺส ทุวิธา
อุปฺปตฺติ. ตตฺถ ภควตา อนุปุพฺเพน กปิลวตฺถุํ อนุปฺปตฺวา สากิเย วิเนตฺวา
นนฺทาทโย ปพฺพาเชตฺวา อนุญฺาตาย มาตุคามสฺส ปพฺพชฺชาย อานนฺทตฺเถรสฺส ๒-
ภคินี นนฺทา, เขมกสกฺกสฺส รญฺโ ธีตา อภิรูปนนฺทา, ชนปทกลฺยาณี
นนฺทาติ ติสฺโส นนฺทาโย ปพฺพชึสุ. เตน จ สมเยน ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ.
อภิรูปนนฺทา อภิรูปา เอว อโหสิ ทสฺสนียา ปาสาทิกา, เตเนวสฺสา อภิรูปนนฺทาติ
นามํ อกํสุ. ชนปทกลฺยาณี นนฺทาป รูเปน อตฺตนา สทิสํ น ปสฺสติ. ตา
อุโภปิ รูปมทมตฺตา "ภควา รูปํ วิวณฺเณติ ครหติ, อเนกปริยาเยน รูเป
อาทีนวํ ทสฺเสตี"ติ ภควโต อุปฏฺานํ น คจฺฉนฺติ, ทฏฺุมฺปิ น อิจฺฉนฺติ.
@เชิงอรรถ:  องฺ.เอกก. ๒๐/๒๕๑/๒๘    อิ. นนฺทตฺเถรสฺส
เอวํ อปฺปสนฺนา กสฺมา ปพฺพชิตาติ เจ? อคติยา. ๑- อภิรูปนนฺทาย หิ
วาเรยฺยทิวเสเยว สามิโก สจฺจกุมาโร ๒- กาลมกาสิ, อถ นํ มาตาปิตโร อกามกํ
ปพฺพาเชสุํ. ชนปทกลฺยาณี นนฺทาปิ อายสฺมนฺเต นนฺเท อรหตฺตปฺปตฺเต
นิราสา หุตฺวา "มยฺหํ สามิโก จ มาตา จ มหาปชาปติ อญฺเาตกา
ปพฺพชิตา, าตีหิ วินา ทุกฺโข ฆราวาโส"ติ ฆราวาเส อสฺสาทมลภนฺตี
ปพฺพชิตา, น สทฺธาย.
      อถ ภควา ตาสํ าณปริปากํ วิทิตฺวา มหาปชาปตึ อาณาเปสิ "สพฺพาปิ
ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา โอวาทํ อาคจฺฉนฺตู"ติ. ตา อตฺตโน วาเร สมฺปตฺเต
อญฺ เปเสนฺติ, ตโต ภควา "สมฺปตฺเต วาเร อตฺตนาว อาคนฺตพฺพํ, น อญฺา
เปเสตพฺพา"ติ อาห. อเถกทิวสํ อภิรูปนนฺทา อคมาสิ, ตํ ภควา นิมฺมิตรูเปน
สํเวเชตฺวา "อฏฺีนํ นครํ กตนฺ"ติ อิมาย ธมฺมปทคาถาย:-
        "อาตุรํ อสุจึ ปูตึ         ปสฺส นนฺเท สมุสฺสยํ
         อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ       พาลานํ อภิปตฺถิตํ. ๓-
         อนิมิตฺตญฺจ ภาเวหิ       มานานุสยมชฺชห ๔-
         ตโต มานาภิสมยา       อุปสนฺตา จริสฺสสี"ติ ๕-
อิมาหิ เถรีคาถาหิ จ อนุปุพฺเพน อรหตฺเต ปติฏฺาเปสิ. อเถกทิวสํ สาวตฺถิวาสิโน
ปุเรภตฺตํ ทานํ ทตฺวา สมาทินฺนุโปสถา สุนิวตฺถา สุปารุตา คนฺธปุปฺผาทีนิ
อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย เชตวนํ คนฺตฺวา ธมฺมสฺสวนปริโยสาเน ภควนฺตํ
วนฺทิตฺวา นครํ ปวิสนฺติ. ภิกฺขุนิสํโฆปิ ธมฺมกถํ สุตฺวา ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ
คจฺฉติ. ตตฺถ มนุสฺสา จ ภิกฺขุนิโย จ ภควโต วณฺณํ ภาสนฺติ. จตุปฺปมาณิเก หิ
@เชิงอรรถ:  ก. ปกติยา                  ฉ.ม. สกฺยกุมาโร
@ ขุ.เถรี. ๒๖/๑๙-๒๐/๔๓๕       ก. มานานุสยํ ปพฺพชห
@ ขุ.สุ. ๒๕/๓๔๕/๓๙๘, ขุ.เถรี. ๒๖/๒๐/๔๓๕
โลกสนฺนิวาเส สมฺมาสมฺพุทฺธํ ทิสฺวา อปฺปสีทโก ๑- นาม นตฺถิ. รูปปฺปมาณิกา
หิ ปุคฺคลา ภควโต ลกฺขณขจิตมนุพฺยญฺชนวิจิตฺรสมุชฺชลิตเกตุมาลาพฺยามปฺปภาวินทฺธํ
สมลงฺการตฺถมิว โลกสฺส สมุปฺปนฺนํ รูปํ ทิสฺวา ปสีทนฺติ, โฆสปฺปมาณิกา
อเนกสเตสุ ชาตเกสุ กิตฺติโฆสํ อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ กรวีกมธุรนิคฺโฆสํ
พฺรหฺมสฺสรํ สุตฺวา, ลูขปฺปมาณิกาปิ จีวราทิลูขตํ ทุกฺกรการิกลูขตํ วา ทิสฺวา,
ธมฺมปฺปมาณิกา สีลกฺขนฺธาทีสุ ยํ กิญฺจิ ธมฺมกฺขนฺธํ อุปปริกฺขิตฺวา. ตสฺมา
สพฺพฏฺาเนสุ ภควโต วณฺณํ ภาสนฺติ. ชนปทกลฺยาณี นนฺทา ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ
ปตฺวาปิ อเนกปริยาเยน ภควโต วณฺณํ ภาสนฺตานํ เตสํ สุตฺวา ภควนฺตํ
อุปคนฺตุกามา หุตฺวา ภิกฺขุนีนํ อาโรเจสิ, ภิกฺขุนิโย ตํ คเหตฺวา ภควนฺตํ
อุปสงฺกมึสุ.
      ภควา ปฏิกจฺเจว ตสฺสาคมนํ วิทิตฺวา กณฺฏเกน กณฺฏกํ, อาณิยา จ
อาณึ นีหริตุกาโม ปุริโส วิย รูเปเนว รูปมทํ วิเนตุํ อตฺตโน อิทฺธิพเลน
ปนฺนรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกํ อติทสฺสนียํ อิตฺถึ ปสฺเส ตฺวา วีชมานํ อภินิมฺมินิ.
นนฺทา ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ภิกฺขุนิสํฆสฺส ๒-
อนฺตเร นิสีทิตฺวา ปาทตลา ปภุติ ยาว เกสคฺคา ภควโต รูปสมฺปตฺตึ ทิสฺวา ปุน ตํ
ภควโต ปสฺเส ิตํ นิมฺมิตรูปญฺจ ทิสฺวา "อโห อยํ อิตฺถี รูปวตี"ติ อตฺตโน
รูปมทํ ชหิตฺวา ตสฺสา รูเป อภิรตฺตภาวา อโหสิ, ตโต ภควา ตํ อิตฺถึ
วีสติวสฺสปฺปมาณํ กตฺวา ทสฺเสสิ. มาตุคาโม หิ โสฬสวสฺสุทฺเทสิโกเยว โสภติ,
น ตโต อุทฺธํ, อถ ตสฺสา รูปปริหานึ ทิสฺวา นนฺทาย ตสฺมึ รูเป ฉนฺทราโค
ตนุโก อโหสิ. ตโต ภควา อวิชายนวณฺณํ, ๓- สกึ วิชายนวณฺณํ, ๔- มชฺฌิมิตฺถิวณฺณํ,
มหลฺลกิตฺถิวณฺณนฺติ ๕- เอวํ ยาว วสฺสสติกํ โอภคฺคํ ทณฺฑปรายนํ ติลกาหตคตฺตํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อปฺปสีทนฺโต                         ก. ภิกฺขุสํฆสฺส
@ ฉ.ม. อวิชาตวณฺณา       ฉ.ม. วิชาตวณฺณํ    ฉ.ม. มหิตฺถิวณฺณา
กตฺวา ทสฺเสตฺวา ปสฺสมานาเยว นนฺทาย ตสฺสา มรณํ อุทฺธุมาตกาทิเภทํ
กากาทีหิ สมฺปริวาเรตฺวา วิชฺฌมานํ ๑- ทุคฺคนฺธเชคุจฺฉปฏิกูลภาวญฺจ ทสฺเสสิ.
นนฺทาย ตํ มาตุคามํ ๒- ทิสฺวา "เอวเมว ๓- มมปิ อญฺเสมฺปิ สพฺพสาธารโณ
อยํ กาโย"ติ ๔- อนิจฺจสญฺา สณฺาติ, ๕- ตทนุสาเรน จ ทุกฺขานตฺตสญฺาปิ,
ตโย ภวา อาทิตฺตมิว อคารํ อปฺปฏิสรณํ ๖- หุตฺวา อุปฏฺหึสุ. อถ ภควา
"กมฺมฏฺาเน ปกฺขนฺตํ นนฺทาย จิตฺตนฺ"ติ ตฺวา ตสฺสา สปฺปายวเสน อิมา
คาถาโย อภาสิ:-
        "อาตุรํ อสุจึ ปูตึ           ปสฺส นนฺเท สมุสฺสยํ
         อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ         พาลานํ อภิปตฺถิตํ. ๗-
         ยถา อิทํ ตถา เอตํ        ยถา เอตํ ตถา อิทํ
         ธาตุโย ๘- สุญฺโต ปสฺส    มา โลกํ ปุนราคมา ๙-
         ภเว ฉนฺทํ วิราเชตฺวา      อุปสนฺตา จริสฺสสี"ติ.
      คาถาปริโยสาเน นนฺทา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาสิ. อถสฺสา ภควา
อุปริมคฺคาธิคมนตฺถํ สุญฺตปริวารํ วิปสฺสนากมฺมฏฺานํ กเถนฺโต อิมํ สุตฺตํ
อภาสิ. อยํ ตาวสฺส เอกา อุปฺปตฺติ.
      ภควติ ปน ราชคเห วิหรนฺเต วา สา จีวรกฺขนฺธเก ๑๐- วิตฺถารโต
วุตฺตสมุฏฺานาย สาลวติยา คณิกาย ธีตา ชีวกสฺส กนิฏฺา สิริมา นาม มาตุ
อจฺจเยน ตํ านํ ลภิตฺวา "อกฺโกเธน ชิเน โกธนฺ"ติ อิมิสฺสา คาถาย
วตฺถุมฺหิ ปุณฺณเสฏฺิธีตรํ อวมญฺิตฺวา ภควนฺตํ ขมาเปนฺตี ธมฺมเทสนํ สุตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ขชฺชมานํ          ฉ.ม. กมํ      ฉ.ม. เอวเมวํ
@ ฉ.ม.,อิ. กโมติ         ฉ.ม. สณฺาสิ   ฉ.ม. อปฺปฏิสรณา
@ ขุ.เถรี. ๒๖/๑๙/๔๓๕                   ธาตุโส
@ ฉ.ม. ปุนราคมิ                      ๑๐ วิ.มหา. ๕/๓๒๖/๑๒๓
โสตาปนฺนา หุตฺวา อฏฺ นิจฺจภตฺตานิ ปวตฺเตสิ. ตํ อารพฺภ อญฺตโร
นิจฺจภตฺติโก ภิกฺขุ ราคํ อุปฺปาเทสิ. อาหารกิจฺจมฺปิ จ กาตุํ อสกฺโกนฺโต
นิราหาโร นิปชฺชีติ ธมฺมปทคาถาวตฺถุมฺหิ วุตฺตํ. ตสฺมึ ตถานิปนฺเนเยว สิริมา
กาลํ กตฺวา ยามภวเน สุยามสฺส เทวี อโหสิ. อถ ตสฺสา สรีรสฺส อคฺคิกิจฺจํ
นิวาเรตฺวา อามกสุสาเน รญฺา นิกฺขิปาปิตํ สรีรํ ทสฺสนาย ภควา
ภิกฺขุสํฆปริวุโต อคมาสิ ตมฺปิ ภิกฺขุํ อาทาย, ตถา นาครา ๑- จ ราชา จ.
ตตฺถ มนุสฺสา ภณนฺติ "ปุพฺเพ สิริมาย อฏฺุตฺตรสหสฺเสนปิ ทสฺสนํ ทุลฺลภํ,
ตํ ทานชฺช กากณิกายาปิ ทฏฺุกาโม นตฺถี"ติ. สิริมาปิ เทวกญฺา ปญฺจหิ
รถสเตหิ ปริวุตา ตตฺร อคมาสิ. ตตฺราปิ ภควา สนฺนิปติตานํ ธมฺมเทสนตฺถํ
อิมํ สุตฺตํ ตสฺส ภิกฺขุโน โอวาทตฺถํ "ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพนฺ"ติ ๒- อิมญฺจ
ธมฺมปทคาถํ อภาสิ. อยมสฺส ทุติยา อุปฺปตฺติ.
      [๑๙๕] ตตฺถ จรํ วาติ สกลรูปกายสฺส คนฺตพฺพทิสาภิมุเขนาภินีหาเรน
คจฺฉนฺโต วา. ยทิ ยา ติฏฺนฺติ ตสฺเสว อุสฺสาปนาภาเวน ติฏฺนฺโต วา.
นิสินฺโน วา อุท วา สยนฺติ ตสฺเสว เหฏฺิมภาคสมิญฺชนอุปริมภาคสมุสฺสาปนภาเวน
นิสินฺโน วา, ติริยํ ปสารณภาเวน สยนฺโต วา. สมิญฺเชติ ปสาเรตีติ
ตานิ ตานิ ปพฺพานิ สมิญฺเชติ จ ปสาเรติ จ.
      เอสา กายสฺส อิญฺชนาติ สพฺพาเปสา อิมสฺเสว สวิญฺาณกกายสฺส
อิญฺชนา จลนา ผนฺทนา, นตฺเถตฺถ อญฺโ โกจิ จรนฺโต วา ปสาเรนฺโต วา,
อปิจ โข ปน "จรามี"ติ จิตฺเต อุปฺปชฺชนฺเต ตํสมุฏฺานา วาโยธาตุ กายํ
ผรติ, เตนสฺส คนฺตพฺพทิสาภิมุโข อภินีหาโร โหติ, เทสนฺตรุปฺปนฺนภาโวติ ๓-
อตฺโถ. เตน "จรนฺ"ติ วุจฺจติ. ตถา "ติฏฺามี"ติ จิตฺเต อุปฺปชฺชนฺเต
@เชิงอรรถ:  ก. มหาชโน                ขุ.ธ. ๒๕/๑๔๗/๔๓
@ ฉ.ม.,อิ. เทสนฺตเร รูปนฺตรปาตุภาโว
ตํสมุฏฺานา วาโยธาตุ กายํ ผรติ, เตนสฺส สมุสฺสาปนํ โหติ, อุปรูปริฏฺาเนน
รูปปาตุภาโวติ อตฺโถ. เตน "ติฏฺนฺ"ติ วุจฺจติ. ตถา "นิสีทามี"ติ จิตฺเต
อุปฺปชฺชนฺเต ตํสมุฏฺานา วาโยธาตุ กายํ ผรติ, เตนสฺส เหฏฺิมภาคสมิญฺชนํ
ปุริมภาคสมุสฺสาปนํ จ โหติ, ตถาภาเวน รูปปาตุภาโวติ อตฺโถ. เตน
"นิสินฺโน"ติ วุจฺจติ. ตถา "สยามี"ติ จิตฺเต อุปฺปชฺชนฺเต ตํสมุฏฺานา วาโยธาตุ
กายํ ผรติ, เตนสฺส ติริยํ ปสารณํ โหติ, ตถาภาเวน รูปปาตุภาโวติ อตฺโถ.
เตน "สยนฺ"ติ วุจฺจติ.
      เอวญฺจายมายสฺมา ๑- โย โกจิ อิตฺถนฺนาโม จรํ วา ติฏฺ วา นิสินฺโน
วา อุท วา ๒- สยํ ยเมตํ ตตฺถ ตตฺถ อิริยาปเถ เตสํ เตสํ ปพฺพานํ
สมิญฺชนปฺปสารณวเสน สมิญฺเชติ ปสาเรตีติ วุจฺจติ, ตมฺปิ ยสฺมา
สมิญฺชนปฺปสารณจิตฺเต อุปฺปชฺชมาเน ยถาวุตฺเตเนว นเยน โหติ, ตสฺมา เอสา กายสฺส
อิญฺชนา, นตฺเถตฺถ อญฺโ โกจิ, สุญฺมิทํ เกนจิ จรนฺเตน วา ปสาเรนฺเตน
วา สตฺเตน วา ปุคฺคเลน วา, เกวลํ ปน:-
         จิตฺตนานตฺตมาคมฺม        นานตฺตํ โหติ วายุโน
         วายุนานตฺตโต นานา      โหติ กายสฺส อิญฺชนาติ
อยเมตฺถ ปรมตฺโถ.
      เอวเมตาย คาถาย ภควา ยสฺมา เอกสฺมึ อิริยาปเถ จิรวินิโยเคน ๓-
กายปีฬนํ โหติ, ตสฺส จ วิโนทนตฺถํ อิริยาปถปริวตฺตนํ กรียติ, ตสฺมา "จรํ
วา"ติอาทีหิ อิริยาปถปฏิจฺฉนฺนํ ทุกฺขลกฺขณํ ทีเปติ, ตถา จรณกาเล
านาทีนมภาวโต สพฺพเมตํ จรณาทิเภทํ "เอสา กายสฺส อิญฺชนา"ติ ภณนฺโต
@เชิงอรรถ:  สี. เอวญฺจ ยสฺมา    ฉ.ม. จิรํ วา ยทิ วา ติฏฺ, นิสินฺโน อุท วา
@ ก. วิหรติ โยเคน
สนฺตติปฏิจฺฉนฺนํ อนิจฺจลกฺขณํ ตาย ๑- สามคฺคิยา ปวตฺตาย "เอสา กายสฺส
อิญฺชนา"ติ จ อตฺตปฏิกฺเขเปน ภณนฺโต อตฺตสญฺาฆนปฏิจฺฉนฺนํ อนตฺตลกฺขณํ
ทีเปติ.
      [๑๙๖] เอวํ ลกฺขณตฺตยทีปเนน สุญฺตกมฺมฏฺานํ กเถตฺวา ปุน
สวิญฺาณกาวิญฺาณกอสุภทสฺสนตฺถํ "อฏฺินฺหารูหิ สํยุตฺโตติ ๒- อารภิ. ตสฺสตฺโถ:-
ยสฺส เจสา กายสฺส อิญฺชนา, สฺวายํ กาโย วิสุทฺธิมคฺเค ทฺวตฺตึสาการวณฺณนาย
วณฺณสณฺานทิโสกาสปริจฺเฉทเภเทน อพฺยาปารนเยน จ ปกาสิเตหิ สฏฺาธิเกหิ ๓-
ตีหิ อฏฺิสเตหิ นวหิ นฺหารุสเตหิ จ สํยุตฺตตฺตา อฏฺินฺหารูหิ สํยุตฺโตติ, ๔-
ตตฺเถว ปกาสิเตน อคฺคปาทงฺคุลิตจาทินา ตเจน จ นวเปสิสตปฺปเภเทน จ
มํเสน อวลิตฺตตฺตา ตจมํสาวเลปโน ปรมทุคฺคนฺธเชคุจฺฉปฏิกูโลติ เวทิตพฺโพ.
กิเมตฺถ เวทิตพฺพํ สิยา, ยทิ เอสา ยา สา มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สกลสรีรโต
สงฺกฑฺฒิตา พทรอฏฺิปฺปมาณา ภเวยฺย, ตาย มกฺขิกาปตฺตสุขุมจฺฉวิยา
นีลาทิรงฺคชาเตน เคหภิตฺติ วิย ปฏิจฺฉนฺโน น ภเวยฺย, อยํ ปน เอวํ
สุขุมายปิ ฉวิยา กาโย ปฏิจฺฉนฺโน ปญฺาจกฺขุวิรหิเตหิ พาลปุถุชฺชเนหิ
ยถาภูตํ น ทิสฺสติ. ฉวิราครญฺชิโต หิสฺส ปรมเชคุจฺฉปฏิกูลสงฺขาโต ตโจปิ
ตจปลิเวิตํ ยนฺตํ ปเภทโต:-
        "นวเปสิสตา มํสา         อวลิตฺตา กเฬวเร
         นานากิมิกุลากิณฺณํ         มีฬฺหฏฺานํว ปูติกา"ติ
เอวํ วุตฺตมํสสตมฺปิ, ๕- มํสาวลิตฺตา เย เต:-
        "นว นฺหารุสตา โหนฺติ      พฺยามมตฺเต กเฬวเร
         พนฺธนฺติ อฏฺิสงฺฆาตํ       อคารมิว วลฺลิยา"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตาย ตาย              ฉ.ม. อฏฺินหารุสํยุตฺโต
@ ก. สทฺธึ อธิเกหิ              ฉ.ม. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. วุตฺตํ นวมํสสตมฺปิ
เตปิ นฺหารุสโมิตานิ ๑- ปฏิปาฏิยา อวตฺถิตานิ ๒- ปูติทุคฺคนฺธานิ ตีณิ
สฏฺาธิกานิ อฏฺิสตานิปิ ยถาภูตํ น ทิสฺสนฺติ ยโต อนาทิยิตฺวา ตํ
มกฺขิกาปตฺตสุขุมจฺฉวึ. ยานิ ปนสฺส ๓- ฉวิราครตฺเตน ตเจน ปลิเวิตตฺตา สพฺพโลกสฺส
อปากฏานิ นานปฺปการานิ อพฺภนฺตรกุณปานิ ปรมาสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉนียปฏิกูลานิ,
ตานิปิ ปญฺาจกฺขุนา ปฏิวิชฺฌิตฺวา เอวํ ปสฺสิตพฺโพ "อนฺตปูโร อุทรปูโร ฯเปฯ
ปิตฺตสฺส จ วสาย จา"ติ
      [๑๙๗] ตตฺถ อนฺตสฺส ปูโร อนฺตปูโร. อุทรสฺส ปูโร อุทรปูโร.
อุทรนฺติ จ อุทริยสฺเสตํ อธิวจนํ, ตญฺหิ านนาเมน "อุทรนฺ"ติ. วุตฺตํ.
ยกนเปฬสฺสาติ ยกนปิณฺฑสฺส. วตฺถิโนติ มุตฺตสฺส. านูปจาเรน ปเนตํ
"วตฺถี"ติ วุตฺตํ. ปูโรติ อธิกาโร, ตสฺมา ยกนเปฬสฺส ปูโร วตฺถิโน ปูโรติ
เอวํ โยเชตพฺพํ. เอส นโย หทยาทีสุ. ๔- สพฺพาเนว เจตานิปิ อนฺตาทีนิ
วณฺณสณฺานทิโสกาสปริจฺเฉทเภเทน อพฺยาปารนเยน จ วิสุทฺธิมคฺเค
วุตฺตนยวเสเนว เวทิตพฺพานิ.
      [๑๙๙-๒๐๐] เอวํ ภควา "น กิญฺเจตฺถ เอกมฺปิ คยฺหูปคํ มุตฺตามณิสทิสํ
อตฺถิ, อญฺทตฺถุ อสุจิปริปูโร จายํ ๕- กาโย"ติ อพฺภนฺตรกุณปํ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ ตเมว อพฺภนฺตรกุณปํ พหิ นิกฺขมนกุณเปน ปากฏํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต
ปุพฺเพ วุตฺตญฺจ สงฺคณฺหิตฺวา "อถสฺส นวหิ โสเตหี"ติ คาถาทฺวยมาห.
      ตตฺถ อถาติ ปริยายนฺตรนิทสฺสนํ, อปเรนาปิ ปริยาเยน อสุจิภาวํ
ปสฺสาติ วุตฺตํ โหติ. อสฺสาติ อิมสฺส กายสฺส. นวหิ โสเตหีติ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. นฺหารุสโมตฺถตานิ, ฉ.ม. นฺหารุสมุฏฺิตานิ
@ ฉ.ม. อวฏฺิตานิ             ก. มกฺขิกาปตฺตสุขุมจฺฉวิยา ปฏิจฺฉนฺนสฺส
@ หทยสฺสาติอาทีสุ              ฉ.ม. อสุจิปริปูโรวายํ
อุโภอกฺขิจฺฉิทฺทกณฺณจฺฉิทฺทนาสงฺฉิทฺทมุขวจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺเคหิ. อสุจิ สวตีติ
สพฺพโลกปากฏนานปฺปการปรมทุคฺคนฺธเชคุจฺฉอสุจิเยว สวติ สนฺทติ ปคฺฆรติ, น อญฺ
กิญฺจิ อครุจนฺทนาทิคนฺธชาตํ วา มณิมุตฺตาทิรตนชาตํ วา. สพฺพทาติ ตญฺจ โข
สพฺพทา รตฺติมฺปิ ทิวาปิ ปุพฺพเณฺหปิ สายนฺเหปิ ติฏฺโตปิ คจฺฉโตปีติ. กินฺตํ
อสุจีติ เจ? "อกฺขิมฺหา อกฺขิคูถโก"ติอาทิ. เอตสฺส หิ ทฺวีหิ อกฺขิจฺฉิทฺเทหิ
อปนีตตจมํสสทิโส อกฺขิคูถโก, กณฺณจฺฉิทฺเทหิ รโชชลฺลสทิโส กณฺณคูถโก,
นาสจฺฉิทฺเทหิ ปุพฺพสทิสา สิงฺฆานิกา สวติ, มุเขน จ วมติ, กึ วมตีติ เจ?
เอกทา ปิตฺตํ, ยทา อพทฺธปิตฺตํ กุปฺปิตํ โหติ, ตทา ตํ วมตีติ อธิปฺปาโย.
เสมฺหํ จาติ น เกวลํ ปิตฺตํ, ยมฺปิ ตํ อุทรปฏเล เอกปตฺถปูรปฺปมาณํ
เสมฺหํ ติฏฺติ, ตมฺปิ เอกทา วมติ. ตํ ปเนตํ วณฺณาทิโต วิสุทฺธิมคฺเค ๑-
วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. "เสมฺหํ จา"ติ จสทฺเทน เสมฺหญฺจ อญฺญฺจ เอวรูปํ
อุทริยโลหิตาทิอสุจึ วมตีติ ทสฺเสติ. เอวํ สตฺตหิ ทฺวาเรหิ อสุจิวมนํ ทสฺเสตฺวา
กาลญฺู จ ปุคฺคลญฺู จ ปริสญฺู จ ภควา ตทุตฺตริ เทฺว ทฺวารานิ
วิเสสวจเนน อนามสิตฺวา อปเรน ปริยาเยน สพฺพสฺมาปิ กายา อสุจิสวนํ
ทสฺเสนฺโต อาห "กายมฺหา เสทชลฺลิกา"ติ. ตตฺถ เสทชลฺลิกาติ เสโท จ
โลณปฏลมลเภทา ชลฺลิกา จ, ตสฺส "สวติ สพฺพทา"ติ อิมินา สทฺธึ สมฺพนฺโธ.
      [๒๐๑] เอวํ ภควา ยถา นาม ภตฺเต ปจฺจมาเน ตณฺฑุลมลญฺจ
อุทกมลญฺจ ๒- เผเณน สทฺธึ อุฏฺหิตฺวา อุกฺขลิมุขํ มกฺเขตฺวา พหิ คฬติ,
ตถาปิ ๓- อสิตปีตาทิเภเท อาหาเร กมฺมเชน อคฺคินา ปจฺจมาเน ยํ อสิตปีตาทิมลํ
อุฏฺหิตฺวา "อกฺขิมฺหา อกฺขิคูถโก"ติอาทินา เภเทน นิกฺขมนฺตํ อกฺขิอาทีนิ
มกฺเขตฺวา พหิ คฬติ, ตสฺสาปิ วเสน อิมสฺส กายสฺส อสุจิภาวํ ทสฺเสตฺวา
@เชิงอรรถ:  วิสุทฺธิ. ๑/๒๓๔ (สฺยา)            สี. ตณฺฑุลญฺจ อุกฺขลิมลญฺจ
@ ฉ.ม. ปิสทฺโท น ทิสฺสติ
อิทานิ ยํ โลเก อุตฺตมงฺคสมฺมตํ สีสํ อติวิสิฏฺภาวโต ปจฺเจนฺตา
วนฺทเนยฺยานมฺปิ วนฺทนํ น กโรนฺติ, ตสฺสาปิ นิสฺสารตาย อสุจิตาย จสฺส
อสุจิภาวํ ทสฺเสนฺโต "อถสฺส สุสิรํ สีสนฺ"ติ อิมํ คาถมาห.
      ตตฺถ สุสิรนฺติ ฉิทฺทํ. มตฺถลุงฺคสฺส ปูริตนฺติ ทธิภริตอลาพุกํ วิย
มตฺถลุงฺคภริตํ. ตญฺจ ปเนตํ มตฺถลุงฺคํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
สุภโต นํ มญฺติ พาโลติ ตเมตํ เอวํ นานาวิธกุณปภริตํ กายมฺปิ
ทุจฺจินฺติตจินฺตี พาโล สุภโต มญฺติ, สุภํ สุจึ อิฏฺ กนฺตํ มนาปนฺติ ตีหิปิ
ตณฺหาทิฏฺิมานมญฺนาหิ มญฺติ. กสฺมา? ยสฺมา อวิชฺชาย ปุรกฺขโต
จตุสจฺจปฏิจฺฉาทเกน โมเหน ปุรกฺขโต โจทิโต ปวตฺติโต, "เอวํ อาทิย, เอวํ
อภินิวิส, เอวํ มญฺาหี"ติ คาหิโตติ อธิปฺปาโย. ปสฺส ยาว อนิฏฺการณา ๑-
อวิชฺชาติ.
      [๒๐๒] เอวํ ภควา สวิญฺาณกวเสน อสุภํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
อวิญฺาณกวเสน ทสฺเสตุํ, ยสฺมา วา จกฺกวตฺติรญฺโปิ กาโย ยถาวุตฺตกุณปภริโตเยว
โหติ, ตสฺมา สพฺพปฺปกาเรหิ ๒- สมฺปตฺติภเวสุ ๓- อสุภํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
วิปตฺติภเว ทสฺเสตุํ "ยทา จ โส มโต เสตี"ติ คาถมาห.
      ตสฺสตฺโถ:- สฺวายเมวํวิโธ กาโย ยทา อายุอุสฺมาวิญฺาณาปคเมน
มโต วาตภริตภสฺตา วิย อุทฺธุมาตโก วณฺณปริเภเทน วินีลโก สุสานมฺหิ
นิรตฺถํว กลิงฺครํ ฉฑฺฑิตตฺตา อปวิทฺโธ เสติ, อถ "น ทานิสฺส ปุน อุฏฺานํ
ภวิสฺสตี"ติ เอกํสโตเยว อนเปกฺขา โหนฺติ าตโย. ตตฺถ มโตติ อนิจฺจตํ
ทสฺเสติ, เสตีติ นิรีหกตฺตํ. ตทุภเยน จ ชีวิตพลมทปฺปหาเน นิโยเชติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อนตฺถกรา จายํ, อิ. อนตฺถกรณา
@ สี. สพฺพปฺปกาเรปิ, ฉ.ม. สพฺพปฺปกาเรนปิ      ฉ.ม. สมฺปตฺติภเว
อุทฺธุมาตโกติ สณฺานวิปตฺตึ ทสฺเสติ. วินีลโกติ ฉวิราควิปตฺตึ. ตทุภเยน จ
รูปมทปฺปหาเน วณฺณโปกฺขรตํ ปฏิจฺจ มานปฺปหาเน จ นิโยเชติ. อปวิทฺโธติ
คเหตพฺพาภาวํ ทสฺเสติ. สุสานสฺมินฺติ อนฺโต อธิวาเสตุมนรหํ ชิคุจฺฉนียภาวํ.
ตทุภเยนปิ "มมนฺ"ติ คาหสฺส สุภสญฺาย จ ปหาเน นิโยเชติ. อนเปกฺขา
โหนฺติ าตโยติ ปฏิกิริยาภาวํ ทสฺเสติ. เตน จ ปริวารมทปฺปหาเน นิโยเชติ.
      [๒๐๓] เอวมิมาย คาถาย อปริภินฺนาวิญฺาณกวเสน อสุภํ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ ปริภินฺนวเสนาปิ ทสฺเสตุํ "ขาทนฺติ นนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ เย จญฺเติ
เย จญฺเปิ กากกุลลาทโย กุณปภกฺขา ปาณิโน สนฺติ, เตปิ นํ ขาทนฺตีติ
อตฺโถ. เสสมุตฺตานเมว.
      [๒๐๔] เอวํ "จรํ วา"ติอาทินา นเยน สุญฺตกมฺมฏฺานวเสน,
"อฏฺินฺหารูหิ สํยุตฺโต"ติอาทินา สวิญฺาณกาสุภวเสน, "ยทา จ โส มโต
เสตี"ติอาทินา อวิญฺาณกาสุภวเสน กายํ ทสฺเสตฺวา เอวํ นิจฺจสุขตฺตภาวสุญฺเ
เอกนฺตอสุเภ จาปิ กายสฺมึ "สุภโต นํ มญฺติ พาโล, อวิชฺชาย ปุรกฺขโต"ติ
อิมินา พาลสฺส วุตฺตึ ปกาเสตฺวา อวิชฺชามุเขน จ วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
ตตฺถ ปณฺฑิตสฺส วุตฺตึ ปริญฺามุเขน จ วิวฏฺฏํ ทสฺเสตุํ "สุตฺวาน พุทฺธวจนนฺ"ติ
อารภิ.
      ตตฺถ สุตฺวานาติ โยนิโส นิสาเมตฺวา. พุทฺธวจนนฺติ กายวิจฺฉนฺทนกรํ
พุทฺธวจนํ. ภิกฺขูติ เสกฺโข วา ปุถุชฺชโน วา. ปญฺาณวาติ ปญฺาณํ วุจฺจติ
วิปสฺสนา อนิจฺจาทิปฺปกาเรสุ ปวตฺตตฺตา, ตาย สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. อิธาติ
สาสเน. โส โข นํ ปริชานาตีติ โส อิมํ กายํ ตีหิ ปริญฺาหิ ปริชานาติ.
กถํ? ยถา นาม กุสโล วาณิโช อิทญฺจิทญฺจาติ ภณฺฑํ โอโลเกตฺวา
"เอตฺตเกเนว ๑- คหิเต เอตฺตโก นาม อุทโย ภวิสฺสตี"ติ ตุลยิตฺวา ตถา
กตฺวา ปุน สอุทยํ มูลํ คณฺหนฺโต ตํ ภณฺฑํ ฉฑฺเฑติ, เอวเมว ๒-
"อฏฺินฺหารุอาทโย อิเม เกสโลมาทโย จา"ติ าณจกฺขุนา โอโลเกนฺโต
าตปริญฺาย ปริชานาติ, "อนิจฺจา เอเต ธมฺมา ทุกฺขา อนตฺตา"ติ ตุลยนฺโต
ตีรณปริญฺาย ปริชานาติ, เอวํ ตีเรตฺวา ๓- อริยมคฺคํ ปาปุณนฺโต ตตฺถ
ฉนฺทราคปฺปหาเนน ปหานปริญฺาย ปริชานาติ. สวิญฺาณกาวิญฺาณกอสุภวเสน
วา ปสฺสนฺโต าตปริญฺาย ปริชานาติ, อนิจฺจาทิวเสน ปสฺสนฺโต ตีรณปริญฺาย,
อรหตฺตมคฺเคน ตโต ฉนฺทราคํ อวกฑฺฒิตฺวา ๔- ตํ ปชหนฺโต ปหานปริญฺาย
ปริชานาติ.
      กสฺมา โส เอวํ ปริชานาตีติ เจ? ยถาภูตญฺหิ ปสฺสติ, ยสฺมา ยถาภูตํ
ปสฺสตีติ อตฺโถ. "ปญฺาณวา"ติอาทินา เอว จ เอตสฺมึ อตฺเถ สิทฺเธ ยสฺมา
พุทฺธวจนํ สุตฺวา ตสฺส ปญฺาณวตฺตํ โหติ, ยสฺมา จ สพฺพชนสฺส ปากโฏปายํ
กาโย อสฺสุตฺวา พุทฺธวจนํ น สกฺกา ปริชานิตุํ, ตสฺมา ตสฺส าณเหตุํ
อิโต พาหิรานํ เอวํ ทฏฺุมสมตฺถตํ จ ทสฺเสตุํ "สุตฺวาน พุทฺธวจนนฺ"ติ
อาห. นนฺทาภิกฺขุนึ ตญฺจ วิปลฺลตฺถจิตฺตํ ภิกฺขุ อารพฺภ เทสนาปวตฺติโต
อคฺคปริสโต ตปฺปฏิปตฺติปฺปตฺตานํ ภิกฺขุภาวทสฺสนโต จ "ภิกฺขู"ติ อาห.
      [๒๐๕] อิทานิ "ยถาภูตญฺหิ ปสฺสตี"ติ เอตฺถ ยถา ปสฺสนฺโต ยถาภูตํ
ปสฺสติ, ตํ ทสฺเสตุํ อาห "ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทนฺ"ติ.
ตสฺสตฺโถ:- ยถา อิทํ สวิญฺาณกาสุภมายุอุสฺมาวิญฺาณานํ อนปคมา จรติ
ติฏฺติ นิสีทติ สยติ, ตถา เอตํ เอตรหิ สุสาเน สยิตํ อวิญฺาณกมฺปิ ปุพฺเพ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เอตฺตเกน
@ ฉ.ม. เอวเมวํ   ฉ.ม. ตีรยิตฺวา   ฉ.ม. อปกฑฺฒิตฺวา
เตสํ ธมฺมานํ อนปคมา อโหสิ. ยถา จ เอตํ เอตรหิ มตสรีรํ เตสํ ธมฺมานํ
อปคมา น จรติ น ติฏฺติ น นิสีทติ น เสยฺยํ กปฺเปติ, ตถา อิทํ
สวิญฺาณกมฺปิ เตสํ ธมฺมานํ อปคมา ภวิสฺสติ. ยถา จ อิทํ สวิญฺาณกํ
เอตรหิ น สุสาเน มตํ เสติ, น อุทฺธุมาตกาทิภาวมุปคตํ, ตถา เอตํ เอตรหิ
มตสรีรมฺปิ ปุพฺเพ อโหสิ. ยถา ปเนตํ เอตรหิ อวิญฺาณกาสุภํ มตํ สุสาเน
เสติ, อุทฺธุมาตกาทิภาวญฺจ อุปคตํ, ตถา อิทํ สวิญฺาณกมฺปิ คมิสฺสตีติ.
      ตตฺถ ยถา อิทํ ตถา เอตนฺติ อตฺตนา มตสฺส สรีรสฺส สมานภาวํ
กโรนฺโต พาหิเร โทสํ ปชหติ. ยถา เอตํ ตถา อิทนฺติ มตสรีเรน อตฺตโน
สมานภาวํ กโรนฺโต อชฺฌตฺติเก ราคํ ปชหติ. เยนากาเรน อุภยํ สมํ กโรติ,
ตํ ปชานนฺโต อุภยตฺถ โมหํ ปชหติ. เอวํ ยถาภูตทสฺสเนน ปุพฺพภาเคเยว
อกุสลมูลปฺปหานํ โสเธตฺวา ๑- ยสฺมา เอตฺถ ๒- ปฏิปนฺโน ภิกฺขุ อนุปุพฺเพน
อรหตฺตมคฺคํ ปตฺวา สพฺพจฺฉนฺทราคํ วิราเชตุํ สมตฺโถ โหติ, ตสฺมา อาห
"อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, กาเย ฉนฺทํ วิราชเย"ติ. เอวํ ปฏิปนฺโน ภิกฺขุ
อนุปุพฺเพนาติ ปาเสโส.
      [๒๐๖] เอวํ เสกฺขภูมึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อเสกฺขภูมึ ทสฺเสนฺโต อาห
"ฉนฺทราควิรตฺโต โส"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ภิกฺขุ อรหตฺตมคฺคาเณน ปญฺาณวา
มคฺคานนฺตรผลํ ปาปุณาติ, อถ สพฺพโส ฉนฺทราคสฺส ปหีนตฺตา "ฉนฺทราควิรตฺโต"ติ
จ, มรณาภาเวน ปณีตฏฺเน วา อมตํ สพฺพสงฺขารวูปสมนโต สนฺตึ
ตณฺหาสงฺขาตวานาภาวโต นิพฺพานํ จวนาภาวโต อจฺจุตนฺติ สํวณฺณิตํ ปทมชฺฌคาติ
จ วุจฺจติ. อถ วา โส ภิกฺขุ อรหตฺตมคฺคาเณน ปญฺาณวา มคฺคานนฺตรผเล
ิโต ฉนฺทราควิรตฺโต นาม โหติ, วุตฺตปฺปการญฺจ ปทมชฺฌคาติ เวทิตพฺโพ.
เตน "อิทมสฺส ปหีนํ, อิทญฺจาเนน ลทฺธนฺ"ติ ทีเปติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. สาเธตฺวา            ฉ.ม. เอวํ
      [๒๐๗-๒๐๘] เอวํ สวิญฺาณกาวิญฺาณกวเสน อสุภกมฺมฏฺานํ สห
นิปฺผตฺติยา กเถตฺวา ปุน สงฺเขปเทสนาย เอวํ มหโต อานิสํสสฺส อนฺตรายกรํ
ปมาทวิหารํ ครหนฺโต "ทิปาทโกยนฺ"ติ ๑- คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ กิญฺจาปิ
อปาทกาทโยปิ กายา อสุจีเยว, อิธาธิการวเสน ปน อุกฺกฏฺปริจฺเฉทวเสน วา,
ยสฺมา วา อญฺเ อสุจิภูตาปิ กายา โลณมฺพิลาทีหิ อภิสงฺขริตฺวา มนุสฺสานํ
โภชเนปิ อุปนียนฺติ, น เตฺวว มนุสฺสกาโย, ตสฺมา อสุจิตรภาวมสฺส ๒-
ทสฺเสนฺโตปิ "ทิปาทโก"ติ ๓- อาห.
      อยนฺติ มนุสฺสกายํ ทสฺเสติ. ทุคฺคนฺโธ ปริหีรตีติ ๔- ทุคฺคนฺโธ สมาโน
ปุปฺผคนฺธาทีหิ ๕- อภิสงฺขริตฺวา ปริหีรติ. นานากุณปฺปริปูโรติ เกสาทิอเนกปฺปการ-
กุณปภริโต. วิสฺสวนฺโต ตโต ตโตติ ปุปฺผคนฺธาทีหิ ปฏิจฺฉาเทตุํ
ฆเฏนฺตานมฺปิ ตํ วายามํ นิปฺผลํ กตฺวา นวหิ ทฺวาเรหิ เขฬสิงฺฆานิกาทีนิ,
โลมกูเปหิ จ เสทชลฺลิกํ วิสฺสวนฺโตเยว. ตตฺถ ทานิ ปสฺสถ:- เอตาทิเสน
กาเยน โย ปุริโส วา อิตฺถี วา โกจิ พาโล มญฺเ อุณฺณเมตเว
ตณฺหาทิฏฺิมานมญฺนาหิ "อหนฺ"ติ วา "มมนฺ"ติ วา "นิจฺโจ"ติ วาติอาทินา
นเยน โย อุณฺณมิตุํ มญฺเยฺย, ปรํ วา ชาติอาทีหิ อวชาเนยฺย อตฺตานํ
อุจฺจฏฺาเน เปนฺโต, กิมญฺตฺร อทสฺสนา เปตฺวา อริยมคฺเคน
อริยสจฺจทสฺสนาภาวํ กิมญฺ ตสฺส เอวํ อุณฺณมาวชานนการณํ สิยาติ.
      เทสนาปริโยสาเน นนฺทา ภิกฺขุนี สํเวคมาปาทิ "อโห วต เร อหํ
พาลา, ยา มํเยว อารพฺภ เอวํ วิวิธธมฺมเทสนาปวตฺตกสฺส ภควโต อุปฏฺานํ
นาคมาสินฺ"ติ. เอวํ สํวิคฺคา จ ตเมว ธมฺมเทสนํ สมนฺนาหริตฺวา เตเนว
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทฺวิปาทโกยนฺติ
@ ฉ.ม. อสุจิตรภาวมสฺส               ฉ.ม. ทฺวิปาทโกติ
@ ม. ปริหารตีติ                     ฉ.ม. ปุปฺผคนฺธาทีหิ
กมฺมฏฺาเนน กติปยทิวสพฺภนฺตเร อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ. ทุติยฏฺาเนปิ กิร
เทสนาปริโยสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ, สิริมา
เทวกญฺา อนาคามิผลํ ปตฺตา, โส จ ภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺกถาย
                       วิชยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๒๗๒-๒๘๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=28&A=6424&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=6424&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=312              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7571              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7510              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7510              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]