ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                          ๓. หิริสุตฺตวณฺณนา
      หิรินฺตรนฺตนฺติ หิริสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? อนุปฺปนฺเน ภควติ สาวตฺถิยํ
อญฺญตโร พฺราหฺมณมหาสาโล อฑฺโฒ อโหสิ อสีติโกฏิธนวิภโว. ตสฺส จ
เอกปุตฺตโก อโหสิ ปิโย มนาโป, โส ตํ เทวกุมารํ วิย นานปฺปกาเรหิ
สุขูปกรเณหิ สํวฑฺเฒนฺโต ตํ สาปเตยฺยํ ตสฺส อนิยฺยาเตตฺวาว กาลมกาสิ
สทฺธึ พฺราหฺมณิยา. ตโต ตสฺส มาณวกสฺส มาตาปิตูนํ อจฺจเยน ภณฺฑาคาริโก
สารคพฺภํ วิวริตฺวา สาปเตยฺยํ นิยฺยาเตนฺโต อาห "อิทํ เต สามิ มาตาปิตูนํ
สนฺตกํ, อิทํ อยฺยกปยฺยกานํ สนฺตกํ, อิทํ สตฺตกุลปริวฏฺเฏนาคตนฺ"ติ มาณวโก
ธนํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อิทํ ธนํเยว ทิสฺสติ, เยหิ ปน อิทํ สญฺจิตํ, เต น
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กติปาเหเนว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๑.

ทิสฺสนฺติ, สพฺเพว มจฺจุวสํ คตา. คจฺฉนฺตา จ น อิโต กิญฺจิ อาทาย อคมํสุ, เอวํ นาม โภเค ปหาย คนฺตพฺโพ ปรโลโก, น สกฺกา กิญฺจิ อาทาย คนฺตุํ อญฺญตฺร สุจริเตน, ยนฺนูนาหํ อิมํ ธนํ ปริจฺจชิตฺวา สุจริตธนํ คเณฺหยฺยํ, ยํ สกฺกา อาทาย คนฺตุนฺ"ติ. โส ทิวเส ทิวเส สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชนฺโต ปุน จินฺเตสิ "ปหูตมิทํ ธนํ, กึ อิมินา เอวมปฺปเกน ปริจฺจาเคน, ยนฺนูนาหํ มหาทานํ ทเทยฺยนฺ"ติ. โส รญฺโญ อาโรเจสิ "มหาราช มม ฆเร เอตฺตกํ ธนมตฺถิ, อิจฺฉามิ เตน มหาทานํ ทาตุํ, สาธุ มหาราช นคเร โฆสนํ การาเปถา"ติ. ราชา ตถา การาเปสิ. โส อาคตาคตานํ ภาชนานิ ปูเรตฺวา สตฺตหิ ทิวเสหิ สพฺพํ ธนํ อทาสิ, ทตฺวา จ จินฺเตสิ "เอวํ มหาปริจฺจาคํ กตฺวา อยุตฺตํ ฆเร วสิตุํ, ยนฺนูนาหํ ปพฺพเชยฺยนฺ"ติ. ตโต ปริชนสฺเสตมตฺถํ อาโรเจสิ, เต "มา ตฺวํ สามิ `ธนํ ปริกฺขีณนฺ'ติ จินฺตยิ, มยํ อปฺปเกเนว กาเลน นานาวิเธหิ อุปาเยหิ ธนสญฺจยํ กริสฺสามา"ติ วตฺวา นานปฺปกาเรหิ ตํ ยาจึสุ. โส เตสํ ยาจนํ อนาทิยิตฺวา ๑- ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตตฺถ อฏฺฐวิธา ตาปสา:- สปุตฺตกภริยา อุญฺฉาจาริกา สมฺปตฺตกาลิกา อนคฺคิปกฺกิกา อสฺสมุฏฺฐิกา ๒- ทนฺตลุยฺยกา ปวตฺตผลิกา วณฺฏมุตฺติกา จาติ. ๓- ตตฺถ สปุตฺตกภริยาติ ๔- ปุตฺตทาเรน สทฺธึ ปพฺพชิตฺวา กสิวณิชฺชาทีหิ ชีวิกํ กปฺปยมานา เกณิยชฏิลาทโย. อุญฺฉาจาริกาติ นครทฺวาเร อสฺสมํ กาเรตฺวา ๕- ตตฺถ ขตฺติยพฺราหฺมณกุมาราทโย สิปฺปาทีนิ สิกฺขาเปตฺวา หิรญฺญสุวณฺณํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ติลตณฺฑุลาทิกปฺปิยภณฺฑปฏิคฺคาหกา, เต สปุตฺตกภริเยหิ เสฏฺฐตรา. สมฺปตฺตกาลิกาติ อาหารเวลาย สมฺปตฺตํ อาหารํ คเหตฺวา ยาเปนฺตา, เต @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. อนาทิยิตฺวาว ฉ.ม. อสฺมมุฏฺฐิกา @ สุ.วิ. ๑/๒๘๐/๒๔๓ ฉ.ม. สปุตฺตภริยาติ @ ฉ.ม.,อิ. การาเปตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๒.

อุญฺฉาจาริเกหิ เสฏฺฐตรา. อนคฺคิปกฺกิกาติ อคฺคินา อปกฺกปตฺตผลานิ ขาทิตฺวา ยาเปนฺตา, เต สมฺปตฺตกาลิเกหิ เสฏฺฐตรา. อสฺสมุฏฺฐิกาติ มุฏฺฐิปาสาณํ คเหตฺวา อญฺญํ วา กิญฺจิ วาสิสมฺพุกาทึ ๑- คเหตฺวา จรนฺตา ๒- ยทา ฉาตา โหนฺติ, ตทา สมฺปตฺตรุกฺขโต ตจํ คเหตฺวา ขาทิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวนฺติ, เต อนคฺคิปกฺกิเกหิ เสฏฺฐตรา. ทนฺตลุยฺยกาติ มุฏฺฐิปาสาณาทีนิปิ อคฺคเหตฺวา จรนฺตา ขุทากาเล สมฺปตฺตรุกฺขโต ทนฺเตหิ อุปฺปาเฏตฺวา ตจํ ขาทิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย พฺรหฺมวิหาเร ภาเวนฺติ, เต อสฺสมุฏฺฐิเกหิ เสฏฺฐตรา. ปวตฺตผลิกาติ ชาตสฺสรํ วา วนสณฺฑํ วา นิสฺสาย วสนฺตา ยํ ตตฺถ สเร ภึสมูลาทิ, ๓- ยํ วา วนสณฺเฑ ปุปฺผกาเล ปุปฺผํ, ผลกาเล ผลํ, ตเมว ขาทนฺติ, ปุปฺผผเล อสติ อนฺตมโส ตตฺถ รุกฺขปปฏิกมฺปิ ขาทิตฺวา วสนฺติ, น เตฺวว อาหารตฺถาย อญฺญตฺร คจฺฉนฺติ, อุโปสถงฺคาธิฏฺฐานํ พฺรหฺมวิหารภาวนญฺจ กโรนฺติ, เต ทนฺตลุยฺยเกหิ เสฏฺฐตรา. วณฺฏมุตฺติกา นาม วณฺฏมุตตานิ ภูมิยํ ปติตานิ ปณฺณานิเยว ขาทนฺติ, เสสํ ปุริมสทิสเมว, เต สพฺพเสฏฺฐา. อยํ ปน พฺราหฺมณกุลปุตฺโต "ตาปสปพฺพชฺชาสุ อคฺคปพฺพชฺชํ ปพฺพชิสฺสามี"ติ วณฺฏมุตฺติกปพฺพชฺชํเยว ปพฺพชิตฺวา หิมวติ เทฺว ตโย ปพฺพเต อติกฺกมฺม อสฺสมํ การาเปตฺวา ปฏิวสติ. อถ ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ คนฺตฺวา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิวาสี เอโก ปุริโส ปพฺพเต จนฺทนสาราทีนิ คเวสนฺโต ตสฺส อสฺสมํ ปตฺวา ตํ ๔- อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. โส ตํ ทิสฺวา "กุโต อาคโตสี"ติ ปุจฺฉิ. สาวตฺถิโต @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. วาสิสตฺถกาทึ ฉ.ม.,อิ. วิจรนฺตา @ ฉ.ม.,อิ. ภิสมุฬาลาทิ ฉ.ม.,อิ. ตนฺติ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓.

ภนฺเตติ. กา ตตฺถ ปวตฺตีติ. ตตฺถ ภนฺเต มนุสฺสา อปฺปมตฺตา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรนฺตีติ. กสฺส โอวาทํ สุตฺวาติ. พุทฺธสฺส ภควโตติ. ตาปโส พุทฺธสทฺทสฺสวเนน วิมฺหิโต "พุทฺโธติ ตฺวํ โภ ปุริส วเทสี"ติ. อามคนฺเธ วุตฺตนเยเนว ติกฺขตฺตุํ ปุจฺฉิตฺวา "โฆโสปิ โข เอส ๑- ทุลฺลโภ"ติ อตฺตมโน ภควโต สนฺติกํ คนฺตุกาโม หุตฺวา จินฺเตสิ "น ยุตฺตํ พุทฺธสฺส สนฺติกํ ตุจฺฉเมว ๒- คนฺตุํ, กินฺนุ โข คเหตฺวา คจฺเฉยฺยนฺ"ติ. ปุน จินฺเตสิ "พุทฺธา นาม อามิสครุกา น โหนฺติ, หนฺทาหํ ธมฺมปณฺณาการํ คเหตฺวา คจฺฉามี"ติ จตฺตาโร ปเญฺห อภิสงฺขริ:- "กีทิโส มิตฺโต น เสวิตพฺโพ กีทิโส มิตฺโต เสวิตพฺโพ กีทิโส ปโยโค ปยุญฺชิตพฺโพ กึ รสานํ อคฺคนฺ"ติ. โส เต ปเญฺห คเหตฺวา มชฺฌิมเทสาภิมุโข ปกฺกมิตฺวา อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวนํ ปวิฏฺโฐ, ภควาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมเทสนตฺถาย อาสเน นิสินฺโนเยว โหติ. โส ภควนฺตํ ทิสฺวา อวนฺทิตฺวาว เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. ภควา "กจฺจิ อิสิ ขมนียนฺ"ติอาทินา นเยน สมฺโมทิ, โสปิ "ขมนียํ โภ โคตมา"ติอาทินา นเยน ปฏิสมฺโมทิตฺวา "ยทิ พุทฺโธ ภวิสฺสติ, มนสา ปุจฺฉิเต ปเญฺห วาจาย ๓- วิสฺสชฺเชสฺสตี"ติ มนสา เอว ภควนฺตํ เต ปเญฺห ปุจฺฉิ. ภควา พฺราหฺมเณน ปุฏฺโฐ อาทิปญฺหํ ตาว วิสฺสชฺเชตุํ หิรินฺตรนฺตนฺติ ๔- อารภิตฺวา อฑฺฒเตยฺยคาถาโย อาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. เอโส อิ. ตุจฺฉเกน @ ฉ.ม.,อิ. วาจาย เอว ฉ.ม. หิรึ ตรนฺตนฺติ, เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔.

[๒๕๖] ตาสํ อตฺโถ:- หิรินฺตรนฺตนฺติ หิรึ อติกฺกมนฺตํ อหิริกํ นิลฺลชฺชํ. วิชิคุจฺฉมานนฺติ อสุจิมิว ปสฺสมานํ. อหิริโก หิรึ ชิคุจฺฉติ อสุจิมิว ปสฺสติ, เตน นํ น ภชติ น อลฺลียติ. เตน วุตฺตํ "วิชิคุจฺฉมานนฺ"ติ. สขาหมสฺมิ ๑- อิติ ภาสมานนฺติ "อหํ สมฺม ตว สหาโย หิตกาโม สุขกาโม, ชีวิตมฺปิ เม ตุยฺหํ อตฺถาย ปริจฺจตฺตนฺ"ติ เอวมาทินา นเยน ภาสมานํ. สยฺหานิ กมฺมานิ อนาทิยนฺตนฺติ เอวํ ภาสิตฺวาปิ จ สยฺหานิ กาตุํ สกฺกานิปิ ตสฺส กมฺมานิ อนาทิยนฺตํ กรณตฺถาย อสมาทิยนฺตํ. อถ วา จิตฺเตน ตตฺถ อาทรมตฺตมฺปิ อกโรนฺตํ, อปิจ โข ปน อุปฺปนฺเนสุ กิจฺเจสุ พฺยสนเมว ทสฺเสนฺตํ. เนโส มมนฺติ อิติ นํ วิชญฺญาติ ตํ เอวรูปํ "มิตฺตปฏิรูปโก เอโส, เนโส เม มิตฺโต"ติ เอวํ ปณฺฑิโต ปุริโส วิชาเนยฺย. [๒๕๗] อนนฺวยนฺติ ยํ อตฺถํ ทสฺสามิ, กริสฺสามีติ ภาสติ, เตน อนนุคตํ. ปิยํ วาจํ โย มิตฺเตสุ ปกุพฺพตีติ โย อตีตานาคเตหิ ปเทหิ ปฏิสนฺถรนฺโต นิรตฺถเกน สงฺคณฺหนฺโต เกวลํ พฺยญฺชนจฺฉายามตฺเตเนว ปิยํ มิตฺเตสุ วาจํ ปวตฺเตติ. อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตาติ เอวรูปํ ยํ ภาสติ, ตํ อกโรนฺตํ, เกวลํ วาจาย ภาสมานํ "วจีปรโม นาเมส อมิตฺโต มิตฺตปฏิรูปโก"ติ เอวํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปณฺฑิตา ชานนฺติ. [๒๕๘] น โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสีติ โย เภทเมว อาสงฺกมาโน กตมธุเรน อุปจาเรน สทา อปฺปมตฺโต วิหรติ, ยํ กิญฺจิ วา อสติยา อมนสิกาเรน กตํ, อญฺญาณเกน วา อกตํ, "ยทา มํ ครหิสฺสติ, ตทา นํ เอเตน ปฏิโจเทสฺสามี"ติ เอวํ รนฺธเมว อนุปสฺสติ, น โส มิตฺโต เสวิตพฺโพติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตวาหมสฺมิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๕.

เอวํ ภควา "กีทิโส มิตฺโต น เสวิตพฺโพ"ติ อิมํ อาทิปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทุติยํ วิสฺสชฺเชตุํ "ยสฺมึ จ เสตี"ติ อิมํ อุปฑฺฒคาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺมึ จ มิตฺเตปิ ๑- มิตฺโต ตสฺส หทยมนุปวิสิตฺวา สยเนน ยถา นาม ปิตุ อุรสีว ๒- ปุตฺโต "อิมสฺส มยิ อุรสิ สยนฺเต ทุกฺขํ วา อนตฺตมนตา วา ภเวยฺยา"ติอาทีนิ ๓- อปริสงฺกมาโน นิพฺพิสงฺโก หุตฺวา เสติ, เอวเมว ๔- ทารธนชีวิตาทีสุ วิสฺสาสํ กโรนฺโต มิตฺตภาเวน นิพฺพิสงฺโก เสติ. โย จ ปเรหิ การณสตํ การณสหสฺสมฺปิ วตฺวา อเภชฺโช, ส เว มิตฺโต เสวิตพฺโพติ. [๒๕๙] เอวํ ภควา "กีทิโส มิตฺโต เสวิตพฺโพ"ติ ทุติยมฺปิ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตติยํ วิสฺสชฺเชตุํ "ปามุชฺชกรณนฺ"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ปามุชฺชํ กโรตีติ ปามุชฺชกรณํ. ฐานนฺติ การณํ. กึ ปน ตนฺติ? วีริยํ. ตญฺหิ ธมฺมูปสญฺหิตํ ปีติปาโมชฺชสุขมุปฺปาทนโต ปามุชฺชกรณนฺติ วุจฺจติ. ยถาห "สฺวากฺขาเต ภิกฺขเว ธมฺมวินเย โย อารทฺธวีริโย, โส สุขํ วิหรตี"ติ. ๕- ปสํสํ อาวหตีติ ปสํสาวหนํ. อาทิโต ทิพฺพมานุสกสุขานํ, ปริโยสาเน นิพฺพานสุขสฺส อาวหนโต ผลูปจาเรน สุขํ. ผลํ ปฏิกงฺขมาโน ผลานิสํโส. ภาเวตีติ วฑฺเฒติ. วหนฺโต โปริสํ ธุรนฺติ ปุริสานุจฺฉวิกํ ภารํ อาทาย วิหรนฺโต เอตํ ๖- สมฺมปฺปธานวีริยสงฺขาตํ ฐานํ ภาเวติ, ภควา ๗- อีทิโส ปโยโค เสวิตพฺโพติ. [๒๖๐] เอวํ ตติยปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา จตุตฺถํ วิสฺสชฺเชตุํ "ปวิเวกรสนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ ปวิเวโกติ กิเลสวิเวกโต ชาตตฺตา อคฺคผลํ วุจฺจติ, ตสฺส รโสติ อสฺสาทฏฺเฐน ตํสมฺปยุตฺตํ สุขํ. อุปสมสฺสาติ ๘- กิเลสูปสมนฺเต ชาตตฺตา @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. มิตฺเต ฉ.ม.,อิ. อุรสิ ฉ.ม....อาทีหิ @ ฉ.ม.,อิ. เอวเมวํ องฺ.เอกก. ๒๐/๓๑๙/๓๖ สี. เอกํ @ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สี.,อิ. อุปสโมติ, ฉ.ม. อุปสโมปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๖.

นิพฺพานสงฺขาตอุปสมารมฺมณตฺตา วา ตเทว, ธมฺมปีติรโสติ ๑- อริยธมฺมโต ชาตาย ๒- นิพฺพานสงฺขาเต วา ๓- ธมฺเม อุปฺปนฺนาย ปีติยา รสตฺตา ตเทว. ตํ ปวิเวกรสํ อุปสมสฺส จ รสํ ปิตฺวา ตเทว ธมฺมปีติรสํ ปิวํ นิทฺทโร โหติ นิปฺปาโป, ปิตฺวาปิ กิเลสปริฬาหาภาเวน นิทฺทโร, ปิวนฺโตปิ ปหีนปาปตฺตา นิปฺปาโป โหติ, ตสฺมา เอตํ รสานมคฺคนฺติ. เกจิ ปน "ฌานนิพฺพานปจฺจเวกฺขณานํ กายจิตฺตอุปธิวิเวกานญฺจ วเสน ปวิเวกรสาทโย ตโย เอว เอเต ธมฺมา"ติ โยเชนฺติ, ปุริมเมว สุนฺทรํ. เอวํ จ ๔- ภควา จตุตฺถปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน พฺราหฺมโณ ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา กติปาเหเนว ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต อรหา อโหสีติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย หิริสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๖๐-๖๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=1349&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=1349&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=316              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7810              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7787              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7787              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]