ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                         ๒. ปธานสุตฺตวณฺณนา
      [๔๒๘] ตํ มํ ปธานปหิตตฺตนฺติ ปธานสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ?  "ปธานาย
คมิสฺสามิ, เอตฺถ เม รญฺชตี มโน"ติ อายสฺมา อานนฺโท ปพฺพชฺชาสุตฺตํ
นิฏฺฐาเปสิ. ภควา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโน จินฺเตสิ "มยา ฉพฺพสฺสานิ ปธานํ
ปตฺถยมาเนน ทุกฺกรการิกา กตา, ตํ อชฺช ภิกฺขูนํ  กเถสฺสามี"ติ. อถ คนฺธกุฏิโต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ   ก. อุตฺตานตฺถํ เอว
นิกฺขมิตฺวา พุทฺธาสเน นิสินฺโน "ตํ มํ ปธานปหิตตฺตนฺ"ติ อารภิตฺวา อิมํ
สุตฺตํ อภาสิ.
      ตตฺถ ตํ มนฺติ ทฺวีหิปิ วจเนหิ อตฺตานเมว นิทฺทิสติ. ปธานปหิตตฺตนฺติ
นิพฺพานตฺถาย เปสิตจิตฺตํ ปริจฺจตฺตอตฺตภาวํ วา. นทึ เนรญฺชรํ ปตีติ  ลกฺขณํ
นิทฺทิสติ. ลกฺขณํ หิ ปธานปหิตตฺตาย เนรญฺชรา นที. เตเนว เจตฺถ
อุปโยควจนํ. อยํ ปนตฺโถ "นทิยา เนรญฺชรายา"ติ, เนรญฺชราย ตีเรติ วุตฺตํ
โหติ. วิปรกฺกมฺมาติ อติปรกฺกมิตฺวา. ๑- ฌายนฺตนฺติ อปฺปานกชฺฌานมนุยุญฺชนฺตํ. ๒-
โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยาติ จตูหิ โยเคหิ เขมสฺส นิพฺพานสฺส อธิคมตฺถํ.
      [๔๒๙] นมุจีติ มาโร. โส หิ อตฺตโน วิสยา นิกฺขมิตุกามเทวมนุสฺเส
น มุญฺจติ, อนฺตรายํ เนสํ กโรติ, ตสฺมา "นมุจี"ติ วุจฺจติ. กรุณํ วาจนฺติ
อนุทฺทยายุตฺตํ วาจํ. ๓- ภาสมาโน อุปาคมีติ อิทํ อุตฺตานเมว. กสฺมา ปน
อุปาคโต? มหาปุริโส กิร เอกทิวสํ จินฺเตสิ "สพฺพทา อาหารํ ปริเยสมาโน
ชีวิเต สาเปกฺโข โหติ, น จ สกฺกา ชีวิเต สาเปกฺเขน อมตํ อธิคนฺตุนฺ"ติ.
ตโต อาหารุปจฺเฉทาย ปฏิปชฺชิ, เตน กิโส ทุพฺพณฺโณว ๔- อโหสิ. อถ มาโร
"อยํ สมฺโพธาย มคฺโค โหติ, น โหตีติ อชานนฺโต อติโฆรํ ตปํ กโรติ,
กทาจิ มม วิสยํ อติกฺกเมยฺยา"ติ ภีโต "อิทญฺจิทญฺจ วตฺวา วาเรยฺยามี"ติ ๕-
อาคโต. เตเนวาห "กิโส ตวมสิ, ทุพฺพณฺโณ, สนฺติเก มรณํ ตวา"ติ.
      [๔๓๐] เอวญฺจ ปน วตฺวา อถสฺส มรณสนฺติกภาวํ ๖- สาเวนฺโต อาห
"สหสฺสภาโค มรณสฺส, เอกํโส ตว ชีวิตนฺ"ติ. ตสฺสตฺโถ:- สหสฺสํ ภาคานํ
อสฺสาติ สหสฺสภาโค. โก โส? มรณสฺส ปจฺจโยติ ปาฐเสโส. เอโก อํโสติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อตีว ปรกฺกมิตฺวา   ฉ. อปฺปาณกชฺฌาน.....
@ ก. กรุณนติ อนุทยายุตฺตํ   ฉ.ม..อิ. ทุพฺพณฺโณ จ
@ ฉ.ม.,อิ. วาเรสฺสามีติ   ก. สนฺติกภาวํ
เอกํโส. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- อยํ อปฺปานกชฺฌานาทิสหสฺสภาโค ๑- ตว มรณสฺส
ปจฺจโย, ยํ ตปสา กโรสิ, ๒- ตโต ปน เต เอโก เอว ภาโค ชีวิตํ, เอวํ
สนฺติเก มรณํ ตวาติ. เอวํ มรณสฺส สนฺติกภาวํ สาเวตฺวา อถ นํ ชีวิเต
สมุสฺสาเหนฺโต อาห "ชีว โภ ๓- ชีวิตํ เสยฺโย"ติ. กถํ เสยฺโยติ เจ? ชีวํ
ปุญฺญานิ กาหสีติ.
      [๔๓๑] อถตฺตนา สมฺมตานิ ปุญฺญานิ ทสฺเสนฺโต อาห "จรโต จ เต
พฺรหฺมจริยนฺ"ติ. ตตฺถ พฺรหฺมจริยนฺติ กาเลน กาลํ เมถุนวิรตึ สนฺธายาห, ยํ
ตาปสา กโรนฺติ. ชูหโตติ ชุหนฺตสฺส. เสสเมตถ ปากฏเมว.
      [๔๓๒] ทุคฺโค มคฺโคติ อิมํ ปน อฑฺฒคาถํ ปธานวิจฺฉนฺทํ ชเนนฺโต
อาห. ตตฺถ อปฺปานกชฺฌานาทิวหตฺตา ๔- ทุกฺเขน คนฺตพฺโพติ ทุคฺโค,
ทุกฺขิตกายจิตฺเตน กตฺตพฺพตฺตา ทุกฺกโร, สนฺติกมรเณน ตาทิเสนาปิ ปาปุณิตุํ
อสกฺกุเณยฺยโต ทุรภิสมฺภโวติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิโต ปรํ อิมา คาถา
ภณํ มาโร, อฏฺฐา พุทฺธสฺส สนฺติเกติ อยํ อุปฑฺฒคาถา สงฺคีติกาเรหิ วุตฺตา.
สกลคาถาปีติ เอเก. ภควตา เอว ปน ปรํ วิย อตฺตานํ นิทฺทิสนฺเตน
สพฺพเมตฺถ เอวํชาติกํ วุตฺตนฺติ อยมมฺหากํ ขนฺติ. ตตฺถ อฏฺฐาติ อฏฺฐาสิ.
เสสมุตฺตานเมว.
      [๔๓๓] ฉฏฺฐคาถาย เยนตฺเถนาติ เอตฺถ ปเรสํ อนฺตรายกรเณน อตฺตโน
อตฺเถน ตฺวํ ปาปิม อาคโตสีติ อยมธิปฺปาโย. เสสมุตฺตานเมว.
      [๔๓๔] "ชีวํ ปุญฺญานิ กาหสี"ติ อิทํ ปน วจนํ ปฏิกฺขิปนฺโต
"อณุมตฺโตปี"ติ ๕- อิมํ คาถมาห. ตตฺถ ปุญฺเญนาติ วฏฺฏคามึ มาเรน วุตฺตํ
ปุญฺญํ สนฺธาย ภณติ. เสสมุตฺตานเมว.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อปฺปาณกชฺฌาน.....   ฉ.ม.,อิ. ยํ ตปสา กโรสิ-อิติ ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
@ ก. ชีวโต, อิ. ชีวํ โภ   ฉ.ม. อปฺปาณกชฺฌานาทิคหนตฺตา, อิ. อปฺปาน.....
@  สี. อณุมตฺเตนาปีติ
      [๔๓๕] อิทานิ "เอกํโส ตว ชีวิตนฺ"ติ อิทํ วจนํ อารพฺภ มารํ
สนฺตชฺเชนฺโต "อตฺถิ สทฺธา"ติ อิมํ คาถมาห. ตตฺรายํ  อธิปฺปาโย:- อเร
มาร โย อนุตฺตเร สนฺติวรปเท อสฺสทฺโธ ภเวยฺย, สทฺโธปิ วา กุสีโต,
สทฺโธ อารทฺธวีริโย สมาโนปิ วา ทุปฺปญฺโญ, ตํ ตฺวํ ชีวิตมนุปุจฺฉมาโน
ภเวยฺยาสิ, ๑- มยฺหํ ปน อนุตฺตเร สนฺติวรปเท โอกปฺปนสทฺธา อตฺถิ, ตถา
กายิกเจตสิกมสิถิลปรกฺกมตาสงฺขาตํ วีริยํ, วชิรูปมา ปญฺญา จ มม วิชฺชติ, โส ตฺวํ
เอวํ มํ ปหิตตฺตํ อคฺคชฺฌาสยํ ๒- กึ ชีวิตมนุปุจฺฉสิ ๓- กสฺมา ชีวิตํ ปุจฺฉสิ.
ปญฺญา จ มมาติ เอตฺถ จสทฺเทน สติ สมาธิ จ. เอวํ สนฺเต  เยหิ ปญฺจหิ
อินฺทฺริเยหิ สมนฺนาคตา นิพฺพานํ ปาปุณนฺติ, เตสุ เอเกนาปิ อวิรหิตํ เอวํ
มํ ปหิตตฺตํ กึ ชีวิตมนุปุจฺฉสิ, นนุ:- เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, วีริยมารภโต
ทฬฺหํ ๔- ปญฺญวนฺตสฺส ฌายิโน, ปสฺสโต อุทยพฺพยนฺติ. ๕-
      [๔๓๖-๘] เอวํ มารํ สนฺตชฺเชตฺวา อตฺตโน เทหจิตฺตปฺปวตฺตึ ๖-
ทสฺเสนฺโต "นทีนมปี"ติ  คาถาตฺยมาห. ๗- ตมตฺถโต ปากฏเมว. อยํ ปน
อธิปฺปายวณฺณนา:-  ยฺวายํ มม สรีเร อปฺปานกชฺฌานวีริยโต วีริยเวคสมุฏฺฐิโต ๘-
วาโต วตฺตติ, โลเก คงฺคายมุนาทีนํ นทีนมฺปิ โสตานิ อยํ วาโต ๙- วิโสสเย,
กิญฺจ เม เอวํ ปหิตตฺตสฺส จตุนาฬิมตฺตํ โลหิตํ น อุปโสเสยฺย. น เกวลญฺจ
เม โลหิตเมว สุสฺสติ, อปิจ โข ปน ตสฺมึ โลหิเต สุสฺสมานมฺหิ พทฺธาพทฺธเภทํ
สรีรานุคตํ ปิตฺตํ, อสิตปีตาทิปฏิจฺฉาทกํ จตุนาฬิมตฺตเมว เสมฺหญฺจ กิญฺจิ
อปรนฺติ ๑๐- ตตฺตกเมว มุตฺตญฺจ โอชญฺจ สุสฺสติ, เตสุ จ สุสฺสมาเนสุ มํสานิปิ
ขียนฺติ, ตสฺส เม เอวํ อนุปุพฺเพน มํเสสุ ขียมาเนสุ ภิยฺโย จิตฺตํ ปสีทติ,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. โสเภยฺยาสิ   ฉ.ม. อุตฺตมชฺฌาสยํ, อิ. มุตฺตชฺฌาสยํ
@ ฉ.ม.,อิ. ชีวมนุปุจฺฉสิ, เอวมุปริปิ   ขุ.ธ. ๒๕/๑๑๒/๓๖
@ ขุ.ธ. ๒๕/๑๑๑,๑๑๓/๓๖,๓๗   สี.,ก. เภทจิตฺตปฺปวตฺตึ   ก. คาถาทฺวยมาห
@ ก. สมุฏฺฐิโต   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๑๐ ฉ.ม. กิญฺจาปรํ
น เตฺวว ตปฺปจฺจยา สํสีทติ. โส ตฺวํ อีทิสํ จิตฺตมชานนฺโต สรีรมตฺตเมว
ทิสฺวา ภณสิ "กิโส ตฺวมสิ ทุพฺพณฺโณ, สนฺติเก มรณํ ตวา"ติ. น เกวลญฺจ
เม จิตฺตเมว ปสีทติ, อปิจ โข ปน ภิยฺโย สติ จ ปญฺญา จ สมาธิ มม
ติฏฺฐติ, อณุมตฺโตปิ ปมาโท วา สมฺโมโห วา จิตฺตวิกฺเขโป วา นตฺถิ. ตสฺส
มยฺหํ เอวํ วิหรโต เย เกจิ สมณพฺราหฺมณา อตีตํ วา อทฺธานํ อนาคตํ วา
เอตรหิ วา โอปกฺกมิกา เวทนา เวทยนฺติ, ตาสํ นิทสฺสนภูตํ ปตฺตสฺส
อุตฺตมเวทนํ. ยถา อญฺเญสํ ทุกฺเขน ผุฏฺฐานํ สุขํ, สีเตน อุณฺหํ อุเณฺหน
สีตํ, ขุทาย โภชนํ, ปิปาสาย ผุฏฺฐานํ อุทกํ อเปกฺขเต จิตฺตํ, เอวํ ปญฺจสุ
กามคุเณสุ เอกกามมฺปิ นาเปกฺขเก จิตฺตํ "อโห วตาหํ สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา
สุขเสยฺยํ สเยยฺยนฺ"ติ อีทิเสนากาเรน มม จิตฺตํ น อุปฺปนฺนํ, ปสฺส ตฺวํ มาร
สตฺตสฺส สุทฺธตฺตนฺติ.
      [๔๓๙-๔๑] เอวํ อตฺตโน สุทฺธตฺตํ ทสฺเสตฺวา "นิวาเรสฺสามิ นนฺ"ติ
อาคตสฺส มารสฺส มโนรถภญฺชนตฺถํ มารเสนํ กิตฺเตตฺวา ตาย อปราชิตภาวํ
ทสฺเสนฺโต "กามา เต ปฐมา เสนา"ติอาทิกา ฉ คาถาโย อาห.
      ตตฺถ ยสฺมา อาทิโตว อคาริยภูเต ๑- สตฺเต วตฺถุกาเมสุ กิเลสกามา
โมหยนฺติ, เต อภิภุยฺย อนคาริยภาวํ ๒- อุปคตานํ ปนฺเตสุ วา เสนาสเนสุ
อญฺญตรญฺญตเรสุ วา อธิกุสเลสุ ธมฺเมสุ อรติ อุปฺปชฺชติ. วุตฺตญฺเจตํ
"ปพฺพชิเตน โข อาวุโส อภิรติ ทุกฺกรา"ติ. ๓- ตโต ปรปฏิพทฺธชีวิกตฺตา
ขุปฺปิปาสา พาเธติ, ตาย พาธิตานํ ปริเยสนตณฺหา จิตฺตํ กิลมยติ, อถ เนสํ
กิลนฺตจิตฺตานมฺปิ ๔- ถินมิทฺธํ โอกฺกมติ, ตโต วิเสสมนธิคจฺฉนฺตานํ ทุรภิสมฺภเวสุ
อรญฺญวนปตฺเถสุ ๕- ปนฺเตสุ เสนาสเนสุ วิหรตํ อุตฺราสสญฺญิตา ภีรุ ชายติ,
@เชิงอรรถ:  ก. อาคาริยภูเต   ก. อนาคาริยภาวํ   สํ.สฬา. ๑๘/๕๑๒,๕๑๔/๓๒๐,๓๒๒ (สฺยา)
@ ฉ.ม. ปิ-สทฺโท น ทิสฺสติ   ก. อรญฺญวนปฏฺเฐสุ
เตสํ อุสฺสงฺกิตปริสงฺกิตานํ ทีฆรตฺตํ วิเวกรสมนสฺสาทยมานานํ วิหรตํ
"น สิยา นุ โข เอส มคฺโค"ติ ปฏิปตฺติยํ วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชติ, ตํ วิโนเทตฺวา
วิหรตํ อปฺปมตฺตเกน วิเสสาธิคเมน มานมกฺขตฺถมฺภา ชายนฺติ, เตปิ วิโนเทตฺวา
วิหรตํ ตโต อธิกตรํ วิเสสาธิคมํ นิสฺสาย ลาภสกฺการสิโลกา อุปฺปชฺชนฺติ,
ลาภาธิมุจฺฉิตา ธมฺมปติรูปกานิ ปกาเสนฺตา มิจฺฉายสํ อธิคนฺตฺวา ตตฺถ ฐิตา
ชาติอาทีหิ อตฺตานํ อุกฺกํเสนฺติ, ปรํ วมฺเภนฺติ, ตสฺมา กามาทีนํ ปฐมเสนาทิภาโว
เวทิตพฺโพ.
      [๔๔๒-๓] เอวเมตํ ทสวิธํ เสนํ อุทฺทิสิตฺวา ยสฺมา สา กณฺหธมฺม-
สมนฺนาคตตฺตา กณฺหสฺส นมุจิโน อุปการาย สํวตฺตติ, ตสฺมา นํ ตว เสนาติ
นิทฺทิสนฺโต อาห "เอสา นมุจิ เต เสนา, กณฺหสฺสาภิปฺปหารินี"ติ. ตตฺถ
อภิปฺปหารินีติ สมณพฺราหฺมณานํ ฆาตนี นิปฺโปถนี, อนฺตรายกรีติ อตฺโถ.
น นํ อสูโร ชินาติ, เชตฺวา จ ลภเต สุขนฺติ เอวํ ตว เสนํ อสูโร กาเย
จ ชีวิเต จ สาเปกฺโข ปุริโส น ชินาติ, สูโร ปน ชินาติ, เชตฺวา จ
มคฺคสุขํ ผลสุขญฺจ อธิคจฺฉติ. ยสฺมา จ ลภเต สุขํ ตสฺมา สุขํ ปตฺถยมาโน ๑-
อหมฺปิ เอส มุญฺชํ ปริหเรยฺยํ ๒- สงฺคามาวจรา อนิวตฺติโน ปุริสา อตฺตโน
อนิวตฺตนกภาวญาปนตฺถํ สีเส วา ธเช วา อาวุเธ วา มุญฺชติณํ พนฺธนฺติ,
ตํ ๓- อยมฺปิ ปริหรติจฺเจว มํ ธาเรหิ. ๔- ตว เสนาย ปราชิตสฺส ธิรตฺถุ มม
ชีวิตํ, ตสฺมา เอวํ ธาเรหิ:- สงฺคาเม เม มตํ เสยฺโย, ยญฺเจ ชีเว ปราชิโต,
เยน ชีวิเตน ปราชิโต ชีเว, ตสฺมา ชีวิตา ตยา สมฺมาปฏิปนฺนานํ อนฺตรายกเรน
สทฺธึ สงฺคาเม มตํ มม เสยฺโยติ อตฺโถ.
      [๔๔๔] กสฺมา มตํ เสยฺโยติ เจ? ยสฺมา ปคาฬฺหา เอตฺถ ฯเปฯ
สุพฺพตา, เอตฺถ กามาทิกาย ๕- อตฺตุกฺกํสนปรวมฺภนปริโยสานาย ตว เสนาย
@เชิงอรรถ:  ก. ปฏฺฐยมาโน   ฉ.ม. ปริหเรติ   ก. มาโร
@ ก. วเทหิ    ก. วตฺถุ กามาทิกาย
ปคาฬฺหา นิมุคฺคา อนุปวิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ทิสฺสนฺติ, สีลาทีหิ
คุเณหิ นปฺปกาเสนฺติ, ๑- อนฺธการํ ปวิฏฺฐา วิย โหนฺติ, เอเต เอวํ ปคาฬฺหา
สมานา สเจปิ กทาจิ กรหจิ ๒-  อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชนปุริโส วิย "สาหุ
สทฺธา"ติอาทินา นเยน อุมฺมุชฺชนฺติ, ตถาปิ ตาย เสนาย อชฺโฌตฺถตตฺตา
ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ, เขมํ นิพฺพานคามีนํ, สพฺเพปิ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธาทโย
เยน คจฺฉนฺติ สุพฺพตาติ. อิมํ ปน คาถํ สุตฺวา มาโร ปุน กิญฺจิ อวตฺวา
เอวํ ๓- ปกฺกามิ.
      [๔๔๕-๖] ปกฺกนฺเต ปน ตสฺมึ มหาสตฺโต ตาย ทุกฺกรการิกาย
กิญฺจิ ๔- วิเสสํ อนธิคจฺฉนฺโต อนุกฺกเมน "สิยา นุ โข อญฺโญ มคฺโค
โพธายา"ติอาทีนิ จินฺเตตฺวา โอฬาริกาหารํ อาหาเรตฺวา พลํ คเหตฺวา
วิสาขปุณฺณมทิวเส ๕- ปเคว สุชาตาย ปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา ภทฺรวนสณฺเฑว ๖-
ทิวาวิหารํ นิสีทิตฺวา ตตฺถ อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตนฺโต ทิวสํ วีตินาเมตฺวา
สายนฺหสมเย มหาโพธิมณฺฑาภิมุโข คนฺตฺวา โสตฺถิเยน ทินฺนา อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย
โพธิมูเล วิกฺกิริตฺวา ทสสหสฺสโลกธาตุเทวตาหิ กตสกฺการพหุมาโน:-
      "กามํ ตโจ จ นหารุ จ          อฏฺฐิ จ อวสิสฺสตุ
      อุปสุสฺสตุ นิสฺเสสํ               สรีเร มํสโลหิตนฺ"ติ
จตุรงฺควีริยํ อธิฏฺฐหิตฺวา "น ทานิ พุทฺธตฺตํ อปาปุณิตฺวา ปลฺลงฺกํ
ภินฺทิสฺสามี"ติ ปฏิญฺญํ กตฺวา อปราชิตปลฺลงฺเก ๗- นิสีทิ. ตํ ญตฺวา มาโร ปาปิมา
"อชฺช สิทฺธตฺโถ ปฏิญฺญํ กตฺวา นิสินฺโน, อชฺเชว ทานิสฺส สา ปฏิญฺญา
ปฏิพาหิตพฺพา"ติ โพธิมณฺฑโต ยาว จกฺกวาฬปริยนฺตํ อายตํ ๘-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. นปฺปกาสนฺติ   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม.,อิ. อวตฺวา เอว
@ ฉ.ม.,อิ. กิญฺจิปิ   ก....ปุณฺณมีทิวเส   ฉ.ม.,อิ....สณฺเฑ
@ สี.,อิ. อปราชิตปลฺลงฺเกน   ฉ. จกฺกวาฬมายตํ, อิ. จกฺกวาฬํ อายตํ
ทฺวาทสโยชนวิตฺถารํ อุทฺธํ นวโยชนมุคฺคตํ มารเสนํ, สมุฏฺฐาเปตฺวา ทิยฑฺฒโยชน-
สตปฺปมาณํ คิริเมขลํ หตฺถิราชานํ อารุยฺห พาหุสหสฺสํ มาเปตฺวา นานาวุธานิ คเหตฺวา
"คณฺหถ, หนถ, ปหรถา"ติ ภณนฺโต อาฬวกสุตฺเต วุตฺตปฺปการา วุฏฺฐิโย
มาเปสิ, ตา มหาปุริสํ ปตฺวา ตตฺถ วุตฺตปฺปการา เอว สมฺปชฺชึสุ. ตโต
วชิรงฺกุเสน หตฺถึ กุมฺเภ ๑- ปหริตฺวา มหาปุริสสมีปํ เนตฺวา "อุฏฺเฐหิ โภ
สิทฺธตฺถ ปลฺลงฺกา"ติ อาห. มหาปุริโส "น อุฏฺฐหามิ มารา"ติ วตฺวา ตํ ธชินึ
สมนฺตา วิโลเกนฺโต อิมา คาถาโย อภาสิ "สมนฺตา ธชินินฺ"ติ.
      ตตฺถ ธชินินฺติ เสนํ. ยุตฺตนฺติ อุยฺยุตฺตํ. สวาหนนฺติ คิริเมขลนาค-
ราชสหิตํ. ปจฺจุคฺคจฺฉามีติ อภิมุโข อุปริ คมิสฺสามิ, โส จ โข เตเชเนว, น
กาเยน. ๒- กสฺมา? มา มํ ฐานา อจาวยิ, มํ เอตสฺมา ฐานา อปราชิตปลฺลงฺกา
มาโร มา จาเลสีติ วุตฺตํ โหติ. นปฺปสหตีติ สหิตํ น สกฺโกติ, นาภิภวติ วา. ๓-
อามํ ปตฺตนฺติ กาจชาตํ มตฺติกาภาชนํ. ๔- อมฺหนาติ ๕- ปาสาเณน. เสสเมตฺถ
ปากฏเมว.
      [๔๔๗-๘] อิทานิ "เอตนฺเต มารเสนํ ภินฺทิตฺวา ตโต ปรํ วิชิตสงฺคาโม
สมฺปตฺตธมฺมราชาภิเสโก ๖- อิทํ กริสฺสามี"ติ ทสฺเสนฺโต อาห "วสี กริตฺวา"ติ.
ตตฺถ วสึ กริตฺวา ๗- สงฺกปฺปนฺติ มคฺคภาวนาย สพฺพํ มิจฺฉาสงฺกปฺปํ ปหาย
สมฺมาสงฺกปฺปสฺเสว ปวตฺตเนน วสึ กริตฺวา ๗- สงฺกปฺปํ. สติญฺจ สูปฏฺฐิตนฺติ
กายาทีสุ จตูสุ ฐาเนสุ อตฺตโน สติญฺจ สุฏฺฐุ อุปฏฺฐิตํ กริตฺวา เอวํ
วสีกตสงฺกปฺโป สุปติฏฺฐิตสฺสติ รฏฺฐา รฏฺฐํ วิจริสฺสามิ เทวมนุสฺสเภเท
ปุถุสาวเก วินยนฺโต. อถ มยา วินียมานา เต อปฺปมตฺตา ฯเปฯ น โสจเร,
ตํ นิพฺพานามตเมวาติ ๘- อธิปฺปาโย.
@เชิงอรรถ:  ก. หตฺถิกุมฺเภ   สี.,อิ. โส จ โข เตเนว กาเยน   ก. อภิภวิตุํ วา
@  สี.,อิ. อามํ ปตฺตนฺติ อามํ มตฺติกาภาชนํ, ก. อามปกฺกนฺติ อามมตฺติกา ภาชนํ
@ ฉ.ม.,อิ. อสฺมนาติ   สี. สมฺปตฺตธมฺมรชฺชาภิเสโก
@ ฉ.ม. วสีกริตฺวา   สี. นิพฺพานามตเมว สจฺฉิกตฺวาติ
      [๔๔๙-๕๑] อถ มาโร อิมา คาถาโย สุตฺวา อาห "มํ ๑- เอวรูปํ
ยกฺขํ ทิสฺวา น ภายสิ ภิกฺขู"ติ. อาม มาร น ภายามีติ. กสฺมา น ภายสีติ.
ทานาทีนํ ปารมิปุญฺญานํ กตตฺตาติ. โก เอตํ ชานาติ "ทานาทีนิ ตฺวํ อกาสี"ติ.
กึ เอตฺถ ปาปิม สกฺขิกิจฺเจน, อปิจ เอกสฺมึเยว ภเว เวสฺสนฺตโร หุตฺวา ยํ
ทานมทาสึ, ตสฺสานุภาเวน สตฺตกฺขตฺตุํ ฉหิ ปกาเรหิ สญฺชาตกมฺปา อยํ
มหาปฐวีเยว สกฺขีติ เอวํ วุตฺเต อุทกปริยนฺตํ กตฺวา มหาปฐวี กมฺปิ
เภรวสทฺทํ มุญฺจมานา, ยํ สุตฺวา มาโร อสนินิปาโต วิย ๒- ภีโต ธชํ
ปณาเมตฺวา ปลายิ สทฺธึ ปริสาย. อถ มหาปุริโส  ตีหิ ยาเมหิ ติสฺโส วิชฺชา
สจฺฉิกริตฺวา ๓- อรุณุคฺคมเน "อเนกชาติสํสารํ ฯเปฯ ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา"ติ ๔-
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ. มาโร อุทานสทฺเทน อาคนฺตฺวา "อยํ `พุทฺโธ อหนฺ'ติ
ปฏิชานาติ, หนฺทาหํ ๕- อนุพนฺธามิ อาภิสมาจาริกํ ปสฺสิตุํ. สจสฺส กิญฺจิ กาเยน
วา วาจาย วา ขลิตํ ภวิสฺสติ, วิเหเฐสฺสามิ นนฺ"ติ ปุพฺเพ โพธิสตฺตภูมิยํ
ฉพฺพสฺสานิ อนุพนฺธิตฺวา พุทฺธตฺตปฺปตฺตํ เอกํ วสฺสํ อนุพนฺธิ. ตโต ภควโต
กิญฺจิ ขลิตํ อปสฺสนฺโต "สตฺต วสฺสานี"ติ อิมา นิพฺเพชนียคาถาโย อภาสิ.
      ตตฺถ โอตารนฺติ รนฺธํ วิวรํ. นาธิคจฺฉิสฺสนฺติ นาธิคมึ. เมทวณฺณนฺติ
เมทปิณฺฑสทิสํ. อนุปุริยคาติ ปริโต ปริโต อคมาสิ. มุทุนฺติ มุทุกํ. วินฺเทมาติ
อธิคจฺฉาม. ๖- อสฺสาทนาติ สาธุภาโว. วายเสตฺโตติ วายโส เอตฺโต. เสสเมตฺถ
ปากฏเมว.
      อยํ ปน โยชนา:- สตฺต วสฺสานิ ภควนฺตํ โอตาราเปกฺโข อนุพนฺธึ
กตฺถจิ อวิชหนฺโต ปทาปทํ, เอวํ อนุพนฺธิตฺวาปิ จ โอตารํ นาธิคมึ. โสหํ
ยถา นาม เมทวณฺณํ ปาสาณํ เมทสญฺญี วายโส เอกสฺมึ ปสฺเส มุขตุณฺฑเกน
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มํ-อิติ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม.,อิ. อสนิหโต วิย   ฉ.ม.,อิ. สจฺฉิกตฺวา
@ ขุ.ธ. ๒๕/๑๕๓-๔/๔๔   ฉ.ม.,อิ. หนฺท นํ   ฉ.ม.,อิ. อธิคจฺเฉยฺยาม
วิชฺฌิตฺวา อสฺสาทํ อวินฺทมาโน "อปฺเปว นาม เอตฺถ มุทุํ ๑- วินฺเทม, อปิ
อิโต อสฺสาทนา สิยา"ติ สมนฺตา ตเถว วิชฺฌนฺโต อนุปริยายิตฺวา กตฺถจิ
อสฺสาทํ อลทฺธา "ปาสาโณวายนฺ"ติ นิพฺพิชฺช ปกฺกเมยฺย, เอวเมวาหํ ภควนฺตํ
กายกมฺมาทีสุ อตฺตโน ปริตฺตปญฺญมุขตุณฺฑเกน ๒- วิชฺฌนฺโต สมนฺตา อนุปริยคา
"อปฺเปว นาม กตฺถจิ อปริสุทฺธกายสมาจาราทิมุทุภาวํ วินฺเทม, กุโตจิ
อสฺสาทนา สิยา"ติ, เต ทานิ มยํ อสฺสาทํ อลภมานา กาโกว เสลํ อาสชฺช
นิพฺพิชฺชาเปม โคตมํ อาสชฺช ตโต โคตมา นิพฺพิชฺช อเปมาติ. เอวํ วทโต
กิร มารสฺส สตฺต วสฺสานิ นิปฺผลปริสฺสมํ นิสฺสาย พลวโสโก อุทปาทิ,
เตนสฺส วิสีทมานงฺคปจฺจงฺคสฺส เพลุวปณฺฑุ นาม วีณา กจฺฉโต ปติตา, ยา
หิ สกึ กุสเลหิ ๓- วาทิตา จตฺตาโร มาเส มธุรสฺสรํ มุญฺจติ, ยํ คเหตฺวา
สกฺโก ปญฺจสิขสฺส อทาสิ. ตํ โส ปตมานมฺปิ น พุชฺฌิ. เตนาห ภควา:-
      [๔๕๒] "ตสฺส โสกปเรตสฺส      วีณา กจฺฉา อภสฺสถ
            ตโต โส ทุมฺมโน ยกฺโข ตตฺเถวนฺตรธายถา"ติ.
สงฺคีติการกา อาหํสูติ เอเก, อมฺหากํ ปเนตํ น ขมตีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย  ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                       ปธานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๒๐๖-๒๑๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=4647&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=4647&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=355              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=8436              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=8455              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=8455              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]