อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

               ๔. ปูรฬาสสุตฺต (สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺต) วณฺณนา
      เอวมฺเม สุตนฺติ ปูรฬาสสุตฺตํ. ๒- กา อุปฺปตฺติ? ภควา ปจฺฉาภตฺตกิจฺจาวสาเน
พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โอโลเกนฺโต สุนฺทริกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ อรหตฺตสฺส
อุปนิสฺสยสมฺปนฺนํ ทิสฺวา "ตตฺถ มยิ คเต กถา ปวตฺติสฺสติ, ตโต กถาวสาเน
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เอส พฺราหฺมโณ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสตี"ติ จ
ตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา กถํ สมุฏฺาเปตฺวา อิมํ สุตฺตมภาสิ.
      ตตฺถ เอวมฺเม สุตนฺติอาทิ สงฺคีติการกานํ วจนํ, กึชจฺโจ ภวนฺติอาทิ
วจนํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส, น พฺราหฺมโณ โนมฺหีติอาทิ วจนํ ๓- ภควโต. ตํ
สพฺพมฺปิ สโมธาเนตฺวา "ปูรฬาสสุตฺตนฺ"ติ วุจฺจติ. ตตฺถ วุตฺตสทิสํ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺพํ, อวุตฺตํ วณฺณยิสฺสาม, ตญฺจ โข อุตฺตานตฺถานิ ปทานิ อนามสนฺตา.
โกสเลสูติ โกสลา นาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท
รุฬฺหิสทฺเทน "โกสลา"ติ วุจฺจติ. ตสฺมึ โกสเลสุ ชนปเท. เกจิ ปน "ยสฺมา
ปุพฺเพ มหาปนาทํ ราชกุมารํ นานา นาฏกาทีนิ ๔- ทิสฺวา หสิตมตฺตมฺปิ ๕-
อกโรนฺตํ สุตฺวา ราชา อาณาเปสิ `โย มม ปุตฺตํ หสาเปติ, สพฺพาภรเณหิ นํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อปุพฺพปทวณฺณนา  ๒ ปาฬิ. สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺตํ
@๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๔ ก. นาฏกานิ  ๕ ฉ.ม.,อิ. สิตมตฺตมฺปิ
อลงฺกโรมี'ติ. ตโต นงฺคลานิ ฉฑฺเฑตฺวา มหาชนกาโย สนฺนิปติ, ๑- เต จ
มนุสฺสา อติเรกสตฺตวสฺสานิ นานากีฬิกาทโย ทสฺเสนฺตาปิ ตํ นาสกฺขึสุ หสาเปตุํ.
ตโต สกฺโก เทวนฏํ เปเสสิ, โส ทิพฺพนาฏกํ ทสฺเสตฺวา หสาเปสิ. อถ เต
มนุสฺสา อตฺตโน อตฺตโน วสโนกาสาภิมุขา ปกฺกมึสุ. เต ปฏิปเถ มิตฺตสุหชฺชาทโย
ทิสฺวา ปฏิสนฺถารมกํสุ `กจฺจิ โภโต ๒- กุสลํ, กจฺจิ โภโต ๒- กุสลนฺ'ติ. ตสฺมา
ตํ `กุสลนฺ'ติ สทฺทํ อุปาทาย โส ปเทโส `โกสโล'ติ ๓- วุจฺจตี"ติ วณฺณยนฺติ.
สุนฺทริกาย นทิยา ตีเรติ สุนฺทริกาติ เอวํนามิกาย นทิยา ตีเร.
      เตน โข ปนาติ เยน สมเยน ภควา ตํ พฺราหฺมณํ วิเนตุกาโม คนฺตฺวา
ตสฺสา นทิยา ตีเร สสีสํ ปารุปิตฺวา รุกฺขมูเล นิสชฺชาสงฺขาเตน อิริยาปถวิหาเรน
วิหรติ. สุนฺทริกภารทฺวาโชติ โส พฺราหฺมโณ ตสฺสา นทิยา ตีเร วสติ,
อคฺคิญฺจ ชุหติ, ภารทฺวาโชติ จสฺส โคตฺตํ, ตสฺมา เอวํ วุจฺจติ. อคฺคึ  ชุหตีติ
อาหุติปกฺขิปเนน ชาเลติ. อคฺคิหุตฺตํ ปริจรตีติ อคฺยายตนํ สมฺมชฺชนูปเลปน-
พลิกมฺมาทินา ปยิรุปาสติ. โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยาติ โส กิร
พฺราหฺมโณ อคฺคมฺหิ ชุหิตฺวา อวเสสํ ปายาสํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อคฺคิมฺหิ ตาว
ปกฺขิตฺตปายาโส มหาพฺรหฺมุนา ภุตฺโต, อยํ ปน อวเสโส อตฺถิ. ตํ ยทิ
พฺรหฺมุโน มุขโต ชาตสฺส พฺราหฺมณสฺเสว ทเทยฺยํ, เอวํ เม ปิตรา สห
ปุตฺโตปิ สนฺตปฺปิโต ภเวยฺย, สุวิโสธิโต จ พฺรหฺมโลกคามิมคฺโค อสฺส, หนฺทาหํ
พฺราหฺมณํ คเวสามี"ติ. ตโต พฺราหฺมณทสฺสนตฺถํ อุฏฺายาสนา จตุทฺทิสา
อนุวิโลเกสิ "โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยา"ติ.
      อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเลติ ตสฺมึ วนสณฺเฑ เสฏฺรุกฺขมูเล. สสีสํ ปารุตนฺติ
สห สีเสน ปารุตกายํ. กสฺมา ปน ภควา เอวมกาสิ, ๔- กึ นารายนสงฺขาตพโลปิ ๕-
@เชิงอรรถ: ๑ ก. มหาชนกาเย สนฺนิปติเต  ๒ ฉ.ม.,อิ. โภ  ๓ ฉ.ม. โกสลาติ
@๔ ก. เอวมกาสีติ  ๕ ก. นารายนสงฺฆาฏพโลปิ
หุตฺวา นาสกฺขิ หิมปาตํ สีตวาตญฺจ ปฏิพาหิตุนฺติ? อตฺเถตํ ๑- การณํ. น หิ
พุทฺธา สพฺพโส กายปฏิชคฺคนํ กโรนฺติ เอว, ๒- อปิจ ภควา "อาคเต พฺราหฺมเณ
สีสํ วิวริสฺสามิ, มํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ กถํ ปวตฺเตสฺสติ, อถสฺส กถานุสาเรน
ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ กถาปวตฺตนตฺถํ เอวมกาสิ. ทิสฺวาน วาเมน ฯเปฯ
เตนุปสงฺกมีติ โส กิร ภควนฺตํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ "อยํ สสีสํ ปารุปิตฺวา
สพฺพรตฺตึ ปธานมนุยุตฺโต, อิมสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา อิมํ หพฺยเสสํ ทสฺสามี"ติ
พฺราหฺมณสญฺี หุตฺวา เอว อุปสงฺกมิ. มุณฺโฑ อยํ ภวํ, มุณฺฑโก อยํ ภวนฺติ
สีเส วิวริตมตฺเตว เกสนฺตํ ทิสฺวา "มุณฺโฑ"ติ อาห, ตโต สุฏฺุตรํ โอโลเกนฺโต
ปริตฺตมฺปิ สิขํ อทิสฺวา หีเฬนฺโต "มุณฺฑโก"ติ อาห. เอวรูปา หิ เนสํ
พฺราหฺมณานํ ทิฏฺิ. ตโต วาติ ๓- ยตฺถ ิโต อทฺทส, ตมฺหา ปเทสา. มุณฺฑาปีติ
เกนจิ การเณน มุณฺฑิตสีสาปิ โหนฺติ.
      [๔๕๘] น พฺราหฺมโณ โนมฺหีติ เอตฺถ นกาโร ปฏิเสเธ, โนกาโร
อวธารเณ "น โน สมนฺ"ติอาทีสุ ๔- วิย. เตน เนวมฺหิ พฺราหฺมโณติ ทสฺเสติ.
น ราชปุตฺโตติ ขตฺติโย นมฺหิ. น เวสฺสายโนติ เวสฺโสปิ นมฺหิ. อุท โกจิ
โนมฺหีติ อญฺโปิ สุทฺโท วา จณฺฑาโล วา โกจิ น โหมีติ เอวํ เอกํเสเนว
ชาติวาทสมุทาจารํ ปฏิกฺขิปติ. กสฺมา? มหาสมุทฺทํ ปตฺตา วิย หิ นทิโย
ปพฺพชฺชูปคตา กุลปุตฺตา ชหนฺติ ปุริมานิ นามโคตฺตานิ. ปหาราทสุตฺตํ เจตฺถ
สาธกํ. เอวํ ชาติวาทํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ยถาภูตมตฺตานํ อาวิกโรนฺโต อาห "โคตฺตํ
ปริญฺาย ปุถุชฺชนานํ, อกิญฺจโน มนฺต จรามิ โลเก"ติ. กถํ โคตฺตํ
ปริญฺาสีติ เจ? ภควา หิ ตีหิ ปริญฺาหิ ปญฺจกฺขนฺเธ ปริญฺาสิ, เตสุ จ
ปริญฺาเตสุ โคตฺตํ ปริญฺาตเมว โหติ. ราคาทิกิญฺจนานํ ปน อภาเวน โส
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. อตฺเถตมฺปิ  ๒ สี. น กโรนฺติ เอว
@๓ ก. ตโต จาติ  ๔ ขุ.ธ. ๒๕/๒๒๖/๓๗๗
อกิญฺจโน มนฺตา ชานิตฺวา าณานุปริวตฺตีหิ กายกมฺมาทีหิ จรติ. เตนาห
"โคตฺติ ฯเปฯ โลเก"ติ. มนฺตา วุจฺจติ ปญฺา. ตาย เจส จรติ. เตเนวาห
"มนฺต จรามิ โลเก"ติ ฉนฺทวเสน รสฺสํ กตฺวา.
      [๔๕๙-๖๐] เอวํ อตฺตานํ อาวิกตฺวา อิทานิ "เอวํ โอฬาริกลิงฺคมฺปิ
ทิสฺวา ปุจฺฉิตพฺพาปุจฺฉิตพฺพํ น ชานาสี"ติ พฺราหฺมณสฺส อุปารมฺภํ อาโรเปนฺโต
อาห "สงฺฆาฏิวาสี ฯเปฯ โคตฺตปญฺหนฺ"ติ. เอตฺถ จ ฉินฺนสงฺฆฏิตฏฺเน ตีณิปิ
จีวรานิ "สงฺฆาฏี"ติ อธิปฺเปตานิ, ตานิ นิวาเสติ ปริทหตีติ สงฺฆาฏิวาสี.
อคโหติ อเคโห, นิตฺตโณฺหติ อธิปฺปาโย. นิวาสาคารํ ปน ภควโต เชตวเน
มหาคนฺธกุฏิกเรริมณฺฑลมาฬโกสมฺพกุฏิจนฺทนมาลาทิอเนกปฺปการํ, ตํ สนฺธาย น
ยุชฺชติ. นิวุตฺตเกโสติ อปคตเกโส ๑- โอหาริตเกสมสฺสูติ วุตฺตํ โหติ.
อภินิพฺพุตตฺโตติ อตีว วูปสนฺตปริฬาหจิตฺโต, คุตฺตจิตฺโต วา. อลิมฺปมาโน อิธ
มาณเวหีติ อุปกรณสิเนหสฺส ปหีนตฺตา มนุสฺเสหิ อลิตฺโต อสํสฏฺโ เอกนฺตวิวิตฺโต.
อกลฺลํ มํ พฺราหฺมณาติ ยฺวาหํ เอวํ สงฺฆาฏิวาสี ฯเปฯ อลิมฺปมาโน อิธ มาณเวหิ
กิมตฺถํ ๒- พฺราหฺมณ ปากติกานิ นามโคตฺตานิ อตีตปพฺพชิตํ สมานํ ๓- อปฺปติรูปํ
โคตฺตปญฺหํ ปุจฺฉสีติ.
      เอวํ วุตฺเต อุปารมฺภํ โมเจนฺโต พฺราหฺมโณ อาห:- ปุจฺฉนฺติ เว โภ
พฺราหฺมณา พฺราหฺมเณหิ สห "พฺราหฺมโณ โน ภวนฺ"ติ. ตตฺถ พฺราหฺมโณ
โนติ พฺราหฺมโณ นูติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- นาหํ โภ อกลฺลํ ปุจฺฉามิ.
อมฺหากํ หิ พฺราหฺมณสมเย พฺราหฺมณา พฺราหฺมเณหิ สห สมาคนฺตฺวา "พฺราหฺมโณ
นุ ภวํ, ภารทฺวาโช นุ ภวนฺ"ติ เอวํ ชาติมฺปิ โคตฺตมฺปิ ปุจฺฉนฺติ เอวาติ.
      [๔๖๑-๒] เอวํ วุตฺเต ภควา พฺราหฺมณสฺส จิตฺตมุทุภาวกรณตฺถํ
มนฺเตสุ อตฺตโน ปกตญฺุตํ ปกาเสนฺโต อาห "พฺราหฺมโณ หิ เจ ตฺวํ พฺรูสิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อปนีตเกโส  ๒ ฉ.ม.,อิ. ตํ มํ ตฺวํ  ๓ ก. สมณํ
ฯเปฯ จตุวีสตกฺขรนฺ"ติ. ตสฺสตฺโถ:- สเจ ตฺวํ "พฺราหฺมโณ อหนฺ"ติ พฺรูสิ, มญฺจ
อพฺราหฺมณํ พฺรูสิ, ตสฺมา ภวนฺตํ สาวิตฺตึ ปุจฺฉามิ ยํ ๑- ติปทํ จตุวีสตกฺขรํ,
ตํ เม พฺรูหีติ. เอตฺถ จ ภควา ปรมตฺถเวทานํ ติณฺณํ ปิฏกานํ อาทิภูตํ
ปรมตฺถพฺราหฺมเณหิ สพฺพพุทฺเธหิ ปกาสิตํ อตฺถสมฺปนฺนํ พฺยญฺชนสมฺปนฺนญฺจ
"พุทฺธํ สรณํ คจฺฉามิ, ธมฺมํ สรณํ คจฺฉามิ, สํฆํ สรณํ คจฺฉามี"ติ อิมํ
อริยสาวิตฺตึ สนฺธาย ปุจฺฉติ. ๒- ยทิปิ หิ พฺราหฺมโณ อญฺ วเทยฺย, อทฺธา
นํ ภควา "นายํ พฺราหฺมณ อริยสฺส วินเย สาวิตฺตีติ วุจฺจตี"ติ ตสฺส
อสารกตฺตํ ๓- ทสฺเสตฺวา อิเธว ปติฏฺเปยฺย. พฺราหฺมโณ ปน "สาวิตฺตึ ปุจฺฉามิ
ติปทํ จตุวีสตกฺขรนฺ"ติ อิทํ อตฺตโน สมยสิทฺธํ สาวิตฺติลกฺขณพฺยญฺชนกํ
พฺรหฺมสฺสเรน นิจฺฉาริตํ วจนํ สุตฺวาว "อทฺธายํ สมโณ พฺราหฺมณสมเย
นิฏฺงฺคโต, อหํ ปน อญฺาเณน `อพฺราหฺมโณ อยนฺ'ติ ปริภวึ, สาธุรูโป
มนฺตปารคู พฺราหฺมโณว เอโส"ติ นิฏฺ คนฺตฺวา "หนฺท นํ ยญฺวิธึ
ทกฺขิเณยฺยวิธิญฺจ ปุจฺฉามี"ติ ตมตฺถํ ปุจฺฉนฺโต "กึ นิสฺสิตา ฯเปฯ โลเก"ติ
อิทมฺปิ ๔- วิสมคาถาปททฺวยมาห. ตสฺสตฺโถ:- กึ นิสฺสิตา กิมธิปฺปายา กึ
ปตฺเถนฺตา อิสโย จ ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ อญฺเ จ มนุชา เทวตานํ
อตฺถาย ยญฺ ๕- อกปฺปยึสุ. ยญฺมกปฺปยึสูติ มกาโร ปทสนฺธิกโร. อกปฺปยึสูติ
สํวิทหึสุ อกํสุ. ปุถูติ พหู อนฺนปานทานาทินา เภเทน ๖- อเนกปฺปกาเร, ปุถู
วา อิสโย มนุชา ขตฺติยา พฺราหฺมณา จ กึนิสฺสิตา ยญฺมกปฺปยึสุ, กถํ เนสํ
ตํ กมฺมํ สมิชฺฌตีติ อิมินา อธิปฺปาเยน ปุจฺฉติ.
      [๔๖๓] อถสฺส ภควา ตมตฺถํ พฺยากโรนฺโต "ยทนฺตคู เวทคู ยญฺกาเล.
ยสฺสาหุตึ ลเภ ตสฺสิชฺเฌติ พฺรูมี"ติ อิทํ เสสปททฺวยมาห. ตตฺถ ยทนฺตคูติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๒ ก. วุจฺจติ  ๓ ก. อสาวิตฺติตฺตํ
@๔ ฉ.ม. อิมํ  ๕ ก. อญฺเ  ๖ ก. อนฺนปานาทิเภเท
โย อนฺตคู, โอการสฺส อกาโร, ทกาโร จ ปทสนฺธิกโร "อสาธารณมญฺเสนฺ"ติ-
อาทีสุ ๑- มกาโร วิย. อยํ ปนตฺโถ:- โย วฏฺฏทุกฺขสฺส ตีหิ ปริญฺาหิ
อนฺตคตตฺตา อนฺตคู, จตูหิ จ มคฺคาณเวเทหิ กิเลเส วิชฺฌิตฺวา ๒- คตตฺตา
เวทคู, โส ยสฺส อิสิมนุชขตฺติยพฺราหฺมณานํ อญฺตรสฺส ยญฺกาเล ยสฺมึ
กิสฺมิญฺจ อาหาเร ปจฺจุปฏฺิเต อนฺตมโส วนปณฺณมูลผลาทิมฺหิปิ อาหุตึ ลเภ,
ตโต กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ ลเภยฺย, ตสฺส ตํ ยญฺกมฺมํ อิชฺเฌ สมิชฺเฌยฺย ๓-
มหปฺผลํ ภเวยฺยาติ พฺรูมีติ.
      [๔๖๔] อถ พฺราหฺมโณ ตํ ภควโต ปรมตฺถโยคคมฺภีรํ อติมธุรคิร-
นิพฺพิการสรสมฺปนฺนํ เทสนํ สุตฺวา สรีรสมฺปตฺติสูจิตํ จสฺส สพฺพคุณสมฺปตฺตึ
สมฺภาวยมาโน ปีติโสมนสฺสชาโต "อทฺธา หิ ตสฺสา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อิติ
พฺราหฺมโณติ สงฺคีติการานํ วจนํ, เสสํ พฺราหฺมณสฺส. ตสฺสตฺโถ:- อทฺธา หิ
ตสฺส มยฺหํ หุตมิชฺเฌ, อยํ อชฺช เทยฺยธมฺโม อิชฺฌิสฺสติ สมิชฺฌิสฺสติ มหปฺผโล
ภวิสฺสติ, ยํ ตาทิสํ เวทคุํ อทฺทสาม, ยสฺมา ตาทิสํ ภวนฺตรูปํ เวทคุํ อทฺทสาม.
ตฺวญฺเว หิ โส เวทคู น อญฺโ. ๔- อิโต ปุพฺเพ ปน ตุมฺหาทิสานํ เวทคูนํ
อนฺตคูนญฺจ อทสฺสเนน อมฺหาทิสานํ ยญฺเ ปฏิยตฺตํ อญฺโ ชโน ภุญฺชติ
ปูรฬาสํ จรุกญฺจ ปูวญฺจาติ.
      [๔๖๕] ตโต ภควา อตฺตนิ ปสนฺนํ วจนปฏิคฺคหณสชฺชํ พฺราหฺมณํ
วิทิตฺวา ยถาสฺส สุฏฺุ ปากฏา โหนฺติ, เอวํ นานปฺปกาเรหิ ทกฺขิเณยฺเย
ปกาเสตุกาโม "ตสฺมา ติห ตฺวนฺ"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺมา มยิ ปสนฺโนสิ,
ตสฺมา ปน อิห ตฺวํ พฺราหฺมณ อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉาติ อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต อาห.
อิทานิ อิโต ปุพฺพํ ๕- อตฺเถน อตฺถิกปทํ ปรปเทน สมฺพนฺธิตพฺพํ:- อตฺเถน
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ขุ. ๒๕/๙/๑๒  ๒ สี. วิธมิตฺวา
@๓ ก. สมิชฺเฌ  ๔ ก. เวทคูนํ อคฺโค  ๕ ก. ปุพฺเพ
อตฺถิโก ตสฺส อตฺถตฺถิกภาวสฺส อนุรูปํ กิเลสคฺคิวูปสเมน สนฺตํ, โกธวูปสเมน ๑-
วิธูมํ, ทุกฺขาภาเวน อนีฆํ, อเนกวิธอาสาภาเวน นิราสํ อปฺเปวิธ เอกํเสน อิธ
ิโตว, อิธ วา สาสเน อภิวินฺเท ลจฺฉสิ, อธิคจฺฉิสฺสิ สุเมธํ วรปญฺ
ขีณาสวํ ทกฺขิเณยฺยนฺติ. อถ วา ยสฺมา มยิ ปสนฺโนสิ, ตสฺมา ติห ตฺวํ
พฺราหฺมณ อตฺเถน อตฺถิโก ๒- สมาโน อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉ สนฺตํ วิธูมํ อนีฆํ
นิราสนฺติ อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต อาห. เอวํ ปุจฺฉนฺโต อปฺเปวิธ อภิวินฺเท สุเมธํ
ขีณาสวํ ทกฺขิเณยฺยนฺติ เอวมฺเปตฺถ โยชนา เวทิตพฺพา.
      [๔๖๖] อถ พฺราหฺมโณ ยถานุสิฏฺ ปฏิปชฺชมาโน ภควนฺตํ อาห
"ยญฺเ รโตหํ โภ ฯเปฯ พฺรูหิ เมตนฺ"ติ. ตตฺถ ยญฺโ ยาโค ทานนฺติ
อตฺถโต เอกํ, ตสฺมา ทานรโต อหํ, ตาย เอว ทานารามตาย ทานํ ทาตุกาโม,
น ปน ชานามิ, เอวํ อชานนฺตํ อนุสาสตุ มํ ภวํ. อนุสาสนฺโต จ
อุตฺตาเนเนว นเยน ยตฺถ หุตํ อิชฺฌเต พฺรูหิ เม เอตนฺ"ติ ๓- เอวเมตฺถ
อตฺถโยชนา เวทิตพฺพา. "ยถา หุตนฺ"ติปิ ปาโ.
      [๔๖๗] อถสฺส ภควา วตฺตุกาโม อาห "เตนหิ ฯเปฯ เทเสสฺสามี"ติ.
โอหิตโสตสฺส จสฺส อนุสาสนตฺถํ ตาว "มา ชาตึ ปุจฺฉี"ติ คาถมาห. ตตฺถ
มา ชาตึ ปุจฺฉีติ ยทิ หุตสมิทฺธึ ทานมหปฺผลตฺตํ ปจฺจาสึสสิ, ชาตึ มา ปุจฺฉ.
ชาติปุจฺฉนํ ๔- อการณํ ตํ หิ ทกฺขิเณยฺยวิจารณาย ชาติ. ๕- จรณญฺจ ปุจฺฉาติ
อปิจ โข สีลาทิคุณเภทํ จรณํ ปุจฺฉ. เอตญฺหิ ทกฺขิเณยฺยวิจารณาย การณํ.
      อิทานิสฺส ตมตฺถํ วิภาเวนฺโต นิทสฺสนมาห "กฏฺา หเว ชายติ
ชาตเวโท"ติอาทิ. ตตฺรายมธิปฺปาโย:- อิธ ๖- กฏฺา อคฺคิ ชายติ, น จ โส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. โกธธูมวิคเมน  ๒ อิ. โส เอวํ อติเถนตฺถิโก
@๓ ฉ.ม. เมตนฺติ  ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๕ ก. อการณํ  ๖ ก. ยถา
สาลาทิ กฏฺา ชาโต เอว อคฺคิกิจฺจํ กโรติ, โสปานโทณิอาทิกฏฺา ๑- ชาโต
น กโรติ, อปิจ โข อตฺตโน อจฺจิอาทิคุณสมฺปนฺนตฺตา เอว กโรติ, เอวํ น
พฺราหฺมณกุลาทีสุ ชาโต เอว ทกฺขิเณยฺโย โหติ, จณฺฑาลกุลาทีสุ ชาโต น
โหติ, ๒- อปิจ โข นีจากุลีโนปิ อุจฺจากุลีโนปิ ขีณาสวมุนิ ธิติมา หิรีนิเสโธ
อาชานิโย โหติ, อิมาย ธิติหิริปฺปมุขาย คุณสมฺปตฺติยา ชาติมา อุตฺตมทกฺขิเณยฺโย
โหติ. โส หิ ธิติยา คุเณ ธาเรติ, ๓- หิริยา โทเส นิเสเธติ. วุตฺตญฺเจตํ
"หิริยา หิ สนฺโต น กโรนฺติ ปาปนฺ"ติ เตน เต พฺรูมิ:-
              "มา ชาตึ ปุจฺฉ จรณญฺจ
              กฏฺา หเว ชายติ ชาตเวโท
              นีจากุลีโนปิ มุนี ธิตีมา
              อาชานีโย โหติ หิรีนิเสโธ"ติ.
เอส สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน อสฺสลายนสุตฺตานุสาเรน ๔- เวทิตพฺโพ.
      [๔๖๘] เอวเมตํ ภควา จาตุวณฺณวิสุทฺธิยา ๕- อนุสาสิตฺวา อิทานิ ยตฺถ
หุตํ อิชฺฌติ ๖- ยถา จ หุตํ อิชฺฌเตว, ๖- ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ "สจฺเจน ทนฺโต"ติ-
อาทิกา ๗- คาถมาห. ตตฺถ สจฺเจนาติ ปรมตฺถสจฺเจน. ตํ หิ ปตฺโต ทนฺโต
โหติ. เตนาห "สจฺเจน ทนฺโต"ติ. ทมสา อุเปโตติ อินฺทฺริยทมเนน
สมนฺนาคโต. เวทนฺตคูติ เวเทหิ วา กิเลสานํ อนฺตํ คโต, เวทานํ วา อนฺตํ
จตุตฺถมคฺคาณํ คโต. วูสิตพฺรหฺมจริโยติ ปุม วสิตพฺพาภาวโต วุตฺถมคฺคพฺรหฺมจริโย.
กาเลน ตมฺหิ หพฺยํ ปเวจฺเฉติ อตฺตโน เทยฺยธมฺมฏฺิตกาลํ ตสฺส สมฺมุขีภาวกาลญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สาปานโทณิ....  ๒ ก. ชาตา น โหนฺติ  ๓ ฉ.ม. ธารยติ
@ ๔ ม.ม. ๑๓/๔๐๑-๑๑/๓๘๘-๙๘
@๕ ฉ.ม. จาตุวณฺณิสุทฺธิยา  ๖ ฉ.ม.,อิ. อิชฺฌเต  ๗ ฉ.ม.... อาทิ
จ อุปลกฺเขตฺวา เตน กาเลน ตาทิเส ทกฺขิเณยฺเย เทยฺยธมฺมํ ปเวจฺเฉยฺย
ปเวเสยฺย ๑- ปฏิปาเทยฺย.
      [๔๖๙-๗๑] กาเมติ วตฺถุกาเม จ กิเลสกาเม จ. สุสมาหิตินฺทฺริยาติ
สุฏฺุ สมาหิตอินฺทฺริยา, อวิกฺขิตฺตอินฺทฺริยาติ วุตฺตํ โหติ. จนฺโทว ราหุคฺคหณา
ปมุตฺโตติ ๒- ยถา จนฺโท ราหุคฺคหณา, เอวํ กิเลสคฺคหณา ปมุตฺตาเยว อตีว
ภาสนฺติ เจว ตปนฺติ จ. สตาติ สติสมฺปนฺนา. มมายิตานีติ ตณฺหาทิฏฺิมมายิตานิ.
      [๔๗๒] โย กาเม หิตฺวาติ อิโต ปภุติ อตฺตานํ สนฺธาย วทติ. ตตฺถ
กาเม หิตฺวาติ กิเลสกาเม ปหาย. อภิภุยฺยจารีติ เตสํ ปหีนตฺตา วตฺถุกาเม
อภิภุยฺยจารี. ชาติมรณสฺส อนฺตํ นาม นิพฺพานํ วุจฺจติ, ตญฺจ โย เวทีติ ๓-
อตฺตโน ปญฺาพเลน อญฺาสิ. อุทกรหโทวาติ เย อิเม อโนตตฺตทโห
กณฺณมุณฺฑทโห รถการทโห ฉทฺทนฺตทโห กุณาลทโห มณฺฑากินิทโห
สีหปปาตทโหติ หิมวติ สตฺต มหารหทา อคฺคิสูริยสนฺตาเปหิ อสมฺผุฏฺตฺตา
นิจฺจํ สีตลา, เตสํ อญฺตโร อุทกรหโทว สีโต ปรินิพฺพุตกิเลสปริฬาหตฺตา.
      [๔๗๓] สโมติ ตุโลฺย. สเมหีติ วิปสฺสิอาทีหิ พุทฺเธหิ. เต หิ ปฏิเวธสมตฺตา
"สมา"ติ วุจฺจนฺติ. นตฺถิ เตสํ ปฏิเวเธนาธิคนฺตพฺเพสุ คุเณสุ,
ปหาตพฺเพสุ วา โทเสสุ เวมตฺตตา, อทฺธานอายุกุลปฺปมาณาภินิกฺขมนปธานโพธิรสฺมีหิ
ปน เนสํ เวมตฺตตา โหติ. ตถา หิ เต เหฏฺิมปริจฺเฉเทน จตูหิ
อสงฺเขฺยยฺเยหิ กปฺปสตสหสฺเสน จ ปารมิโย ปูเรนฺติ, อุปริมปริจฺเฉเทน
โสฬสหิ อสงฺเขฺยยฺเยหิ กปฺปสตสหสฺเสน จ. อยํ เนสํ อทฺธานเวมตฺตตา.
เหฏฺิมปริจฺเฉเทน จ วสฺสสตายุกกาเล อุปฺปชฺชนฺติ, อุปริมปริจฺเฉเทน จ ๔-
วสฺสสตสหสฺสายุกกาเล. อยํ เนสํ อายุเวมตฺตตา. ขตฺติยกุเล วา พฺราหฺมณกุเล
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. ปมุตฺตาติ
@๓ ฉ.ม.,อิ. โย เวทิ  ๔ ฉ.ม.,อิ. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ
วา อุปฺปชฺชนฺติ. อยํ กุลเวมตฺตตา. อุจฺจา วา โหนฺติ อฏฺาสีติหตฺถปฺปมาณา
นีจา วา ปณฺณรสอฏฺารสหตฺถปฺปมาณา. อยํ ปมาณเวมตฺตตา. หตฺถิอสฺสรถสิวิกาทีหิ
วา นิกฺขมนฺติ เวหาเสน วา. ตถา ๑- หิ วิปสฺสิกกุสนฺธา อสฺสรเถน
นิกฺขมึสุ, สิขีโกณาคมนา หตฺถิกฺขนฺเธน, เวสฺสภู สิวิกาย, กสฺสโป เวหาเสน,
สกฺยมุนิ อสฺสปิฏฺิยา. อยํ เนกฺขมฺมเวมตฺตตา. สตฺตาหํ วา ปธานมนุยุญฺชนฺติ,
อฑฺฒมาสํ มาสํ เทฺวมาสํ เตมาสํ จตุมาสํ ปญฺจมาสํ ฉมาสํ เอกวสฺสํ
ทฺวิติจตุปญฺจฉวสฺสานิ วา. อยํ ปธานเวมตฺตตา. อสฺสตฺโถ วา โพธิรุกฺโข โหติ
นิโคฺรธาทีนํ วา อญฺตโร. อยํ โพธิเวมตฺตตา. พฺยามปฺปภาอสีติ-
อนนฺตปฺปภายุตฺตา ๒- โหนฺติ. ตตฺถ พฺยามปฺปภา วา อสีติปฺปภา วา สพฺเพสํ สมานา,
อนนฺตปฺปภา ปน ทูรมฺปิ คจฺฉติ อาสนฺนมฺปิ, เอกคาวุตํ ทฺวิคาวุตํ โยชนํ
อเนกโยชนํ จกฺกวาฬปริยนฺตมฺปิ, มงฺคลสฺส พุทฺธสฺส สรีรปฺปภา ทสสหสฺสจกฺกวาฬํ
อคมาสิ. เอวํ สนฺเตปิ มนสา จินฺตายตฺตาว สพฺพพุทฺธานํ, โย ยตฺตกํ
อิจฺฉติ, ตสฺส ตตฺตกํ คจฺฉติ. อยํ รสฺมิเวมตฺตตา. อิมา อฏฺ เวมตฺตตา
เปตฺวา อวเสเสสุ ปฏิเวเธนาธิคนฺตพฺเพสุ คุเณสุ, ปหาตพฺเพสุ วา โทเสสุ
นตฺถิ เนสํ วิเสโส, ตสฺมา "สมา"ติ วุจฺจติ. เอวเมเตหิ สโม สเมหิ.
     วิสเมหิ ทูเรติ น สมา วิสมา, ปจฺเจกพุทฺธาทโย อวเสสสพฺพสตฺตา.
เตหิ วิสเมหิ อสทิสตาย ทูเร. สกลชมฺพุทีปํ ปูเรตฺวา ปลฺลงฺเกน ปลฺลงฺกํ
สงฺฆฏฺเฏตฺวา นิสินฺนปจฺเจกพุทฺธาปิ หิ คุเณหิ เอกสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กลํ
นาคฺฆนฺติ โสฬสึ, โก ปน วาโท สาวกาทีสุ. เตนาห "วิสเมหิ ทูเร"ติ.
ตถาคโต โหตีติ อุภยปเทหิ ทูเรติ โยเชตพฺพํ. อนนฺตปญฺโติ อปริมิตปญฺโ.
โลกิยมนุสฺสานํ หิ ปญฺ อุปนิธาย อฏฺมกสฺส ปญฺา อธิกา, ตสฺส ปญฺ
อุปนิธาย โสตาปนฺนสฺส. เอวํ ยาว อรหโต ปญฺ อุปนิธาย ปจฺเจกพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. ยถา  ๒ ฉ.ม.,อิ. พฺยามาสีติ.....
ปญฺา อธิกา, ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปญฺ ปน อุปนิธาย ตถาคตสฺส ปญฺา
อธิกาติ น วตฺตพฺพา, อนนฺตาอิจฺเจว ปน วตฺตพฺพา. เตนาห "อนนฺตปญฺโ"ติ.
อนูปลิตฺโตติ ตณฺหาทิฏฺิเลเปหิ อลิตฺโต. อิธ วา หุรํ วาติ อิธโลเก วา
ปรโลเก วา. โยชนา ปเนตฺถ:- สโม สเมหิ วิสเมหิ ทูเร ตถาคโต โหติ.
กสฺมา? ยสฺมา อนนฺตปญฺโ อนูปลิตฺโต อิธ วา หุรํ วา, เตน ตถาคโต
อรหติ ปูรฬาสนฺติ.
      [๔๗๔] ยมฺหิ น มายาติ อยํ ปน คาถา อญฺา จ อีทิสา มายาทิโทสยุตฺเตสุ ๑-
พฺราหฺมเณสุ ทกฺขิเณยฺยสญฺาปหานตฺถํ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. ตตฺถ
อมโมติ สตฺตสงฺขาเรสุ "อิทํ มมา"ติ ปหีนมมายิตภาโว. ๒-
      [๔๗๕] นิเวสนนฺติ ตณฺหาทิฏฺินิเวสนํ. เตน หิ มโน ตีสุ ภเวสุ
นิวิสติ, เตน ตํ "นิเวสนํ มนโส"ติ วุจฺจติ. ตตฺเถว วา นิวิสติ ตํ หิตฺวา
คนฺตุํ อสมตฺถตาย. เตนปิ "นิเวสนนฺ"ติ วุจฺจติ. ปริปคฺคหาติ ตณฺหาทิฏฺิโย
เอว, ตา หิ ปริคฺคหิตธมฺมา วา. เกจีติ อปฺปมตฺตกาปิ. อนุปาทิยาโนติ เตสํ
นิเวสนปริคฺคหานํ อภาวา กญฺจิ ธมฺมํ อนุปาทิยมาโน.
      [๔๗๖] สมาหิโต มคฺคสมาธินา. อุทตารีติ อุตฺติณฺโณ. ธมฺมมญฺาสีติ ๓-
สพฺพมฺปิ ๔- เยฺยธมฺมํ อญฺาสิ. ปรมาย ทิฏฺิยาติ สพฺพญฺุตญฺาเณน.
      [๔๗๗] ภวาสวาติ ภวตณฺหาฌานนิกนฺติสสฺสตทิฏฺิสหคตา ราคา. วจีติ
วาจา. ขราติ กกฺขฬา ผรุสา. วิธูปิตาติ ทฑฺฒา. อตฺถคตาติ อตฺถงฺคตา.
น สนฺตีติ วิธูปิตตฺตา อตฺถงฺคตตฺตา จ. อุภเยหิ ปน อุภยํ โยเชตพฺพํ. สพฺพธีติ
สพฺเพสุ ขนฺธายตนาทีสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก...วินาสยุตฺเตสุ  ๒ ก. ปหีนคาโห
@๓ ฉ.ม.,อิ ธมฺมํ จญฺาสีติ  ๔ ฉ.ม. สพฺพญฺจ
      [๔๗๘] มานสตฺเตสูติ มาเนน ลคฺเคสุ. ๑- ทุกฺขํ ปริญฺายาติ วฏฺฏทุกฺขํ
ตีหิ ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา. สเขตฺตวตฺถุนฺติ สเหตุปจฺจยํ, สทฺธึ กมฺมกิเลเสหีติ
วุตฺตํ โหติ.
      [๔๗๙] อาสํ อนิสฺสายาติ ตณฺหํ อนลฺลียิตฺวา. วิเวกทสฺสีติ นิพฺพานทสฺสี.
ปรเวทิยนฺติ ปเรหิ าเปตพฺพํ. ทิฏฺิมุปาติวตฺโตติ ทฺวาสฏฺิเภทมฺปิ มิจฺฉาทิฏฺึ
อติกฺกนฺโต. อารมฺมณาติ ปจฺจยา, ปุนพฺภวการณานีติ วุตฺตํ โหติ.
      [๔๘๐] ปโรปราติ ปราปรา ๒- สุนฺทราสุนฺทรา. ปรา วา พาหิรา,
อปรา ๓- อชฺฌตฺติกา. สเมจฺจาติ าเณน ปฏิวิชฺฌิตฺวา. ธมฺมาติ ขนฺธายตนาทโย
ธมฺมา. อุปาทานกฺขเย วิมุตฺโตติ นิพฺพาเน นิพฺพานารมฺมณโต วิมุตฺโต,
นิพฺพานารมฺมณวิมุตฺติลาภีติ อตฺโถ.
      [๔๘๑] สํโยชนชาติกฺขยนฺตทสฺสีติ ๔- สํโยชนกฺขยนฺตทสฺสี ชาติกฺขยนฺตทสฺสี
จ. สํโยชนกฺขยนฺเตน เจตฺถ สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ, ชาติกฺขยนฺเตน
อนุปาทิเสสา วุตฺตา. ขยนฺโตติ หิ อจฺจนฺตกฺขยสฺส สมุจฺเฉทปฺปหานสฺเสตํ
อธิวจนํ. อนุนาสิกโลโป เจตฺถ "วิเวกชํ ปีติสุขนฺ"ติอาทีสุ วิย น กโต. โย
ปานุทีติ โย อปนุทิ. ราคปถนฺติ ราคารมฺมณํ, ราคเมว วา. ราโคปิ หิ
ทุคฺคตีนํ ปถตฺตา "ราคปโถ"ติ วุจฺจติ กมฺมปโถ วิย. สุทฺโธ นิทฺโทโส วิมโล
อกาโจติ ปริสุทฺธกายสมาจาราทิตาย สุทฺโธ. เยหิ โทเสหิ ๕- "ราคโทสา อยํ
ปชา, โทสโทสา, โมหโทสา"ติ วุจฺจติ, เตสํ อภาวา นิทฺโทโส. อนุปวิสมลธิคมา ๖-
วิมโล, อุปกฺกิเลสาภาวโต อกาโจ. อุปกฺกิลิฏฺโ หิ อุปกฺกิเลเสน
"สกาโจ"ติ วุจฺจติ. สุทฺโธ วา ยสฺมา นิทฺโทโส, นิทฺโทสตาย วิมโล,
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สตฺเตสุ  ๒ สี. ปโรวราติ ปรา อวรา  ๓ สี. อวรา
@๔ ฉ.ม. สํโยชนํชาติขมนฺตทสฺสีติ  ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๖ ฉ.ม. อฏฺปุริสมลวิคมา
พาหิรมลาภาเวน วิมลตฺตา อกาโจ. สมโล หิ "สกาโจ"ติ วุจฺจติ. วิมลตฺตา
วา อาคุํ น กโรติ, เตน อกาโจ. อาคุกิริยา หิ อุปฆาตกรณโต "กาโจ"ติ
วุจฺจติ.
      [๔๘๒] อตฺตนา ๑- อตฺตานํ นานุปสฺสตีติ าณสมฺปยุตฺเตน จิตฺเตน
วิปสฺสนฺโต อตฺตโน ขนฺเธสุ อญฺ อตฺตานํ นาม น ปสฺสติ, ขนฺธมตฺตเมว
ปสฺสติ. ยา จายํ "อตฺตนาว อตฺตานํ สญฺชานามี"ติ ตสฺส สจฺจโต ตถโต ๒- ทิฏฺิ
อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา, อภาวา อตฺตโน อตฺตานํ น ปสฺสติ, ๓- อญฺทตฺถุ ปญฺาย
ขนฺเธ ปสฺสติ. มคฺคสมาธินา สมาหิโต, กายวงฺกาทีนํ อภาวา อุชฺชุคโต,
โลกธมฺเมหิ อกมฺปนียโต ิตตฺโต, ตณฺหาสงฺขาตาย เอชาย ปญฺจนฺนํ
เจโตขิลานญฺจ อฏฺฏฺานาย กงฺขาย จ อภาวา อเนโช อขิโล อกงฺโข.
      [๔๘๓] โมหนฺตราติ โมหการณา โมหปจฺจยา, สพฺพกิเลสานเมตํ
อธิวจนํ. สพฺเพสุ ธมฺเมสุ จ าณทสฺสีติ สจฺฉิกตสพฺพญฺุตญฺาโณ. ตญฺหิ
สพฺเพสุ ธมฺเมสุ าณํ, ตญฺจ ภควา ปสฺสิ, "อธิคตํ เม"ติ สจฺฉิกตฺวา วิหาสิ.
เตน วุจฺจติ "สพฺเพสุ ธมฺเมสุ จ าณทสฺสี"ติ. สมฺโพธินฺติ อรหตฺตํ.
อนุตฺตรนฺติ ปจฺเจกพุทฺธสาวเกหิ อสาธารณํ. สิวนฺติ เขมํ นิรุปทฺทวํ, สสฺสิริกํ
วาติ. ๔- ยกฺขสฺสาติ ปุริสสฺส. สุทฺธีติ โวทานตา. เอตฺถ หิ โมหนฺตราภาเวน
สพฺพโทสาภาโว, เตน สํวรการณสมุจฺเฉโท ๕- อนฺติมสรีรธาริตา, าณทสฺสิตาย
สพฺพคุณสมฺภโว, เตน อนุตฺตรา สมฺโพธิปตฺติ  ๖- อิโต ปรํ ๗- ปหาตพฺพํ
อธิคนฺตพฺพํ วา นตฺถิ. เตนาห "เอตฺตาวตา ยกฺขสฺส สุทฺธี"ติ.
      [๔๘๔] เอวํ วุตฺเต พฺราหฺมโณ ภิยฺโยโส มตฺตาย ภควติ ปสนฺโน
ปสนฺนาการํ กโรนฺโต อาห "หุตญฺจ มยฺหนฺ"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยมหํ อิโต ปุพฺเพ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อตฺตโน  ๒ ฉ.ม. เถตโต  ๓ ฉ.ม. นานุปสฺสติ
@๔ ฉ.ม. วา  ๕ ก. จสฺส การณสมุจฺเฉทา
@๖ ก. อนุตฺตรํ สมฺโพธินฺติ  ๗ ฉ.ม.,อิ. ปรญฺจ
พฺราหฺมณํ ๑- อารพฺภ อคฺคิมฺหิ อชุหํ, ๒- ตํ เม หุตํ สจฺจํ วา โหติ, อลิกํ
วาติ น ชานามิ. อชฺช ปน อิทํ หุตํ ๓- มยฺหํ หุตมตฺถุ สจฺจํ, สจฺจหุตเมว ๔-
อตฺถูติ ยาจนฺโต ภณติ. ยํ ตาทิสํ เวทคุํ ๕- อลตฺถํ, ยสฺมา อิเธว ิโต
ภวนฺตรูปํ เวทคุํ อลตฺถํ. พฺรหฺมา หิ สกฺขิ, ปจฺจกฺขเมว หิ ตฺวํ พฺรหฺมา,
ยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ เม ภควา ปฏิคฺคเหตฺวา จ ภุญฺชตุ เม ภควา ปูรฬาสนฺติ
ตํ หพฺยเสสํ อุปณาเมนฺโต อาห.
      [๔๘๗] อถ ภควา กสิกภารทฺวาชสุตฺเต วุตฺตนเยน คาถาทฺวยมภาสิ.
ตโต พฺราหฺมโณ "อยํ อตฺตนา น อิจฺฉติ, ตมฺปิ อญฺ ๖- สนฺธาย  `เกวลินํ
มเหสึ ขีณาสวํ กุกฺกุจฺจวูปสนฺตํ อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺหสฺสู'ติ ภณตี"ติ เอวํ
คาถาย อตฺถํ อสลฺลกฺเขตฺวา ตํ าตุกาโม อาห "สาธาหํ ภควา"ติ. ตตฺถ
สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโต. ตถาติ เยน ตฺวมาห, เตน ปกาเรน. วิชญฺนฺติ
ชาเนยฺยํ. ยนฺติ ยํ ทกฺขิเณยฺยํ ยญฺกาเล ปริเยสมาโน อุปฏฺเหยฺยนฺติ
ปาเสโส. ปปฺปุยฺยาติ ปตฺวา. ตว สาสนนฺติ ตว โอวาทํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ?
สาธาหํ ภควา ตว โอวาทํ อาคมฺม ตถา วิชญฺ, อาโรเจหิ เม ตํ เกวลินนฺติ
อธิปฺปาโย. โย ทกฺขิณํ ภุญฺเชยฺย มาทิสสฺส, ยถาหํ ๗- ยญฺกาเล ปริเยสมาโน
อุปฏฺเหยฺยํ, ตถารูปํ เม ทกฺขิเณยฺยํ ทสฺเสหิ, สเจ ตฺวํ น ภุญฺชสีติ.
      [๔๘๘-๙๐] อถสฺส ภควา ปากเฏน นเยน ตถารูปํ ทกฺขิเณยฺยํ
ทสฺเสนฺโต "สารมฺภา ยสฺสา"ติ คาถาตฺตยมาห. ตตฺถ สีมนฺตานํ วิเนตารนฺติ
สีมาติ มริยาทา สาธุชนวุตฺติ, ตสฺสา อนฺตา ปริโยสานา อปรภาคาติ ๘- กตฺวา
สีมนฺตา วุจฺจนฺติ กิเลสา, เตสํ วิเนตารนฺติ อตฺโถ. สีมนฺตาติ พุทฺธเวเนยฺยา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. พฺรหฺมานํ  ๒ ม.,ก. ชุหามิ  ๓ ฉ.ม. หุตญฺจ
@๔ ก. หุตเมว  ๕ ฉ.ม.,อิ. เวทคุนํ  ๖ ฉ.ม.,อิ. กมฺปิ จญฺ
@๗ ฉ.ม.,อิ. ยํ จาหํ  ๘ ก. อสฺส ภาคาติ
เสกฺขา จ ปุถุชฺชนา จ, เตสํ วิเนตารนฺติปิ เอเก. ชาติมรณโกวิทนฺติ "เอวํ
ชาติ โหติ ๑- เอวํ มรณนฺ"ติ เอตฺถ กุสลํ. โมเนยฺยสมฺปนฺนนฺติ ปญฺาสมฺปนฺนํ,
กายโมเนยฺยาทิสมฺปนฺนํ วา. ภกุฏึ ๒- วินยิตฺวานาติ ยํ เอกจฺเจ ทุพฺพุทฺธิโน
ยาจกํ ทิสฺวา ภกุฏึ ๒- กโรนฺติ, ตํ วินยิตฺวา, ปสนฺนมุขา หุตฺวาติ อตฺโถ.
ปญฺชลิกาติ ปคฺคหิตอญฺชลิโน หุตฺวา.
      [๔๙๑] อถ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ โถมยมาโน "พุทฺโธ ภวนฺ"ติ
คาถมาห. ตตฺถ อายาโคติ อายชิตพฺโพ, ตโต ตโต อาคมฺม วา ยชิตพฺพเมตฺถาติปิ
อายาโค, เทยฺยธมฺมานํ อธิฏฺานภูโตติ วุตฺตํ โหติ. เสสเมตฺถ อิโต
ปุริมคาถาสุ จ ยํ น วณฺณิตํ, ตํ สกฺกา อวณฺณิตมฺปิ ชานิตุนฺติ
อุตฺตานตฺถตฺตาเยว สมฺมา ๓- น วณฺณิตํ. อิโต ปรํ ปน กสิภารทฺวาชสุตฺเต
วุตฺตนยเมวาติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺกถาย
                      ปูรฬาสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๒๒๒-๒๓๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=5007&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=5007&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=358
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=8535
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=8546
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=8546
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25