ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                        ๑๑. นาลกสุตฺตวณฺณนา
    [๖๘๕] อานนฺทชาเตติ นาลกสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? ปทุมุตฺตรสฺส กิร
ภควโต สาวกํ โมเนยฺยปฏิปทํ ปฏิปนฺนํ ทิสฺวา ตถตฺตํ อภิกงฺขมาโน ตโต
ปภุติ กปฺปสตสหสฺสํ ปารมิโย ปูเรตฺวา อสิตสฺส อิสิโน ภาคิเนยฺโย นาลโก
นาม ตาปโส ภควนฺตํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺติตทิวสโต สตฺตเม ทิวเส "อญฺญาตเมตนฺ"ติ-
อาทีหิ ทฺวีหิ คาถาหิ โมเนยฺยปฏิปทํ ปุจฺฉิ, ตสฺส ภควา "โมเนยฺยํ เต
อุปญฺญิสฺสนฺ"ติอาทินา นเยน ตํ พฺยากาสิ. ปรินิพฺพุเต ปน ภควติ สงฺคีตึ
กโรนฺเตนายสฺมตา มหากสฺสเปน อายสฺมา อานนฺโท ตเมว โมเนยฺยปฏิปทํ
ปุฏฺโฐ เยน ยทา จ สมาทปิโต นาลโก ภควนฺตํ ปุจฺฉิ, ตํ สพฺพํ ปากฏํ
กตฺวา ทสฺเสตุกาโม "อานนฺทชาเต"ติอาทิกา วีสติ วตฺถุคาถาโย วตฺวา อภาสิ.
ตํ สพฺพมฺปิ "นาลกสุตฺตนฺ"ติ วุจฺจติ.
      ตตฺถ อานนฺทชาเตติ สมิทฺธิชาเต วุฑฺฒิปฺปตฺเต. ปตีเตติ ตุฏฺเฐ. อถ
วา อานนฺทชาเตติ ปมุทิเต. ปตีเตติ โสมนสฺสชาเต. สุจิวสเนติ อกิลิฏฺฐวสเน.
เทวานํ หิ กปฺปรุกฺขนิพฺพตฺตานิ นิวสนานิ ๑- รชํ วา มลํ วา น คณฺหนฺติ.
ทุสฺสํ คเหตฺวาติ อิธ ทุสฺสสทิสตฺตา "ทุสฺสนฺ"ติ ลทฺธโวหารํ ทิพฺพํ วตฺถํ
อุกฺขิปิตฺวา. อสิโต อิสีติ กณฺหสรีรวณฺณตฺตา เอวํลทฺธนาโม อิสิ. ทิวาวิหาเรติ
ทิวาวิหารฏฺฐาเน. เสสํ ปทโต อุตฺตานเมว.
      สมฺพนฺธโต ปน:- อยํ กิร สุทฺโธทนสฺส ปิตุ สีหหนุรญฺโญ ปุโรหิโต
สุทฺโธทนสฺสาปิ อนภิสิตฺตกาเล สิปฺปาจริโย หุตฺวา อภิสิตฺตกาเล ปุโรหิโตเยว
อโหสิ ๒- ตสฺส สายํ ปาตํ ราชุปฏฺฐานํ อาคตสฺส ราชา ทหรกาเล วิย
นิปจฺจการํ อกตฺวา อญฺชลิกมฺมมตฺตเมว กโรติ. ธมฺมตา กิเรสา ปตฺตาภิเสกานํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วสนานิ   ก. โหติ
สกฺยราชูนํ. ปุโรหิโต เตน นิพฺพิชฺชิตฺวา "ปพฺพชฺชามหํ มหาราชา"ติ อาห.
ราชา ตสฺส นิจฺฉยํ ญตฺวา "เตนหิ อาจริย มเมว อุยฺยาเน วสิตพฺพํ,
ยถา เต อหํ อภิณฺหํ ปสฺเสยฺยนฺ"ติ ยาจิ, โส "เอวํ โหตู"ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา
ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา รญฺญา อุปฏฺฐหิยมาโน อุยฺยาเนเยว วสนฺโต
กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจาภิญฺญาโย จ นิพฺพตฺเตสิ. โส
ตโต ปภุติ ราชกุเล ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา หิมวนฺตจาตุมหาราชิกนาคภวนาทีนํ อญฺญตรํ
คนฺตฺวา ทิวาวิหารํ กโรติ. อเถกทิวสํ ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา รตนวิมานํ
ปวิสิตฺวา ทิพฺพรตนปลฺลงฺเก นิสินฺโน สมาธิสุขํ อนุภวิตฺวา สายนฺหสมยํ
วุฏฺฐาย วิมานทฺวาเร ฐตฺวา อิโต จิโต จ วิโลเกนฺโต สฏฺฐิโยชนาย มหาวีถิยา
เจลุกฺเขปํ กตฺวา โพธิสตฺตคุณปสํสิตานิ ๑- ถุติวจนานิ วตฺวา กีฬนฺเต สกฺกปฺปมุเข
เทเว อทฺทส. เตนาห อายสฺมา อานนฺโท "อานนฺทชาเต ฯเปฯ ทิวาวิหาเร"ติ.
      [๖๘๖] ตโต โส เอวํ ทิสฺวาน เทเว ฯเปฯ กึ ปฏิจฺจ. ตตฺถ
อุทคฺเคติ อพฺภุนฺนตกาเย. จิตฺตึ กริตฺวาติ อาทรํ กตฺวา. กลฺยรูโปติ ๒-
ตุฏฺฐรูโป. เสสมุตฺตานตฺถเมว.
      [๖๘๗] อิทานิ "ยทาปิ อาสี"ติอาทิกา คาถา อุตฺตานสมฺพนฺธา เอว.
ปทตฺโถ ปน ปฐมคาถาย ตาว สงฺคโมติ สงฺคาโม. ชโย สุรานนฺติ เทวานํ
ชโย.
      ตสฺสาปิ ๓- วิภาวตฺถํ อยมนุปุพฺพิกถา เวทิตพฺพา:- สกฺโก กิร มคธรฏฺเฐ
มจลคามวาสี เตตฺตึสมนุสฺสเสฏฺโฐ มโฆ นาม มาณโว หุตฺวา สตฺต วตฺตปทานิ ๔-
ปูเรตฺวา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺติ สทฺธึ ปริสาย. ตโต ปุพฺพเทวา "อาคนฺตุก-
เทวปุตฺตา อาคตา, สกฺการํ เนสํ กริสฺสามา"ติ วตฺวา ทิพฺพปทุมานิ อุปนาเมสุํ.
@เชิงอรรถ:  ก....คุณุปสญฺหิตานิ   ก. กลฺยาณรูโปติ
@ ฉ.ม. ตสฺสา   สี.,ม.,อิ. วตปทานิ
อุปฑฺฒรชฺเชน จ นิมนฺเตสุํ. สกฺโก อุปฑฺฒรชฺเชน อสนฺตุฏฺโฐ สกปริสํ
สญฺญาเปตฺวา เอกทิวสํ สุรามทมตฺเต เต ปาเท คเหตฺวา สิเนรุปพฺพตปาเท
ขิปิ. เตสํ สิเนรุสฺส เหฏฺฐิมตเล ทสสหสฺสโยชนํ ๑- อสุรภวนํ นิพฺพตฺติ
ปาริจฺฉตฺตกปฏิจฺฉนฺนภูตาย จิตฺรปาฏลิยา อุปโสภิตํ. ตโต เต สตึ ปฏิลภิตฺวา
ตาวตึสภวนํ อปสฺสนฺตา "อโห เร นฏฺฐา มยํ ปานมทโทเสน, น ทานิ มยํ สุรํ
ปิวิมฺหา, อสุรํ ปิวิมฺหา, น ทานิมฺหา สุรา, อสุรา ทานิ ชาตมฺหา"ติ. ตโต
ปภุติ "อสุรา"อิจฺเจวุปฺปนฺนสมญฺญา หุตฺวา "หนฺท ทานิ เทเวหิ สทฺธึ สงฺคาเมนา"ติ
สิเนรุํ ปุรโต ๒- อภิรุหึสุ. ๓- ตโต สกฺโก อสุเร ยุทฺเธน อพฺภุคฺคนฺตฺวา
ปุนปิ สมุทฺเท ปกฺขิปิตฺวา จตูสุ ทฺวาเรสุ อตฺตนา สทิสํ อินฺทปฏิมํ ๔-
มาเปตฺวา ฐเปสิ. ตโต อสุรา "อปฺปมตฺโต วตายํ สกฺโก นิจฺจํ รกฺขนฺโต ๕-
ติฏฺฐตี"ติ จินฺเตตฺวา ปุนเทว นครํ อาคมึสุ. ตโต เทวา อตฺตโน ชยํ
โฆเสนฺตา มหาวีถิยํ เจลุกฺเขปํ กโรนฺตา นกฺขตฺตํ กีฬึสุ. อถ อสิโต อตีตานาคเต
จตฺตาฬีสกปฺเป อนุสฺสริตุํ สมตฺถตาย "กินฺนุ โข อิเมหิ ปุพฺเพปิ วิย เอวํ
กีฬิตปุพฺพนฺ"ติ อาวชฺเชนฺโต ตํ เทวาสุรสงฺคาเม เทววิชยํ ทิสฺวา อาห:-
               "ยทาปิ อาสี อสุเรหิ สงฺคโม
                ชโย สุรานํ อสุรา ปราชิตา
                ตทาปิ เนตาทิโส โลมหํสโน"ติ.
      ตสฺมิมฺปิ กาเล เอตาทิโส โลมหํสโน ปโมโท น อาสิ. กิมพฺภุตํ ทฏฺฐุ
มรู ปโมทิตาติ อชฺช ปน กึ อพฺภุตํ ทิสฺวา เอวํ เทวา ปมุทิตาติ.
      [๖๘๘] ทุติยคาถาย เสเฬนฺตีติ มุเขน อุสฺเสฬนสทฺทํ ๖- มุญฺจนฺติ. คายนฺติ
นานาวิธานิ คีตานิ, วาทยนฺติ อฏฺฐสฏฺฐิ ตูริยสหสฺสานิ, โผเฏนฺตีติ อปฺโผเฏฺนฺติ.
@เชิงอรรถ:  อิ. สตสหสฺสโยชนํ   ฉ.ม.,อิ. ปริโต   ก. อภิรุยฺหึสุ
@ ก. อตฺตโน สทิสา อินฺทปฏิมา   ก. นิกฺขนฺโต   ก. ทสฺเสตฺวา ถุนสททํ
ปุจฺฉามิ โวหนฺติ อตฺตนา อาวชฺชิตฺวา ญาตุํ สมตฺโถปิ เตสํ วจนํ โสตุกามตาย
ปุจฺฉติ. เมรุมุทฺธวาสิเนติ ๑- สิเนรุมุทฺธนิ วสนฺเต. สิเนรุสฺส หิ เหฏฺฐิมตเล
ทสโยชนสหสฺสํ อสุรภวนํ, มชฺฌิมตเล ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีปปริวารา จตฺตาโร มหาทีปา,
อุปริมตเล ทสโยชนสหสฺสํ ตาวตึสภวนํ. ตสฺมา เทวา "เมรุมุทฺธนิวาสิโน"ติ วุจฺจนฺติ.
มาริสาติ เทเว อามนฺเตติ, นิทฺทุกฺขา นิโรคา จาติ ๒- วุตฺตํ โหติ.
      [๖๘๙] อถสฺส ตมตฺถํ อาโรเจนฺเตหิ เทเวหิ วุตฺตาย ตติยคาถาย
โพธิสตฺโตติ พุชฺฌนกสตฺโต, สมฺมาสมฺโพธึ คนฺตุํ อรโห สตฺโต. รตนวโรติ
วรรตนภูโต. เตน ตุฏฺฐาติ เตน การเณน มยํ ตุฏฺฐา. โส หิ พุทฺธตฺตํ ปตฺวา
ตถา ธมฺมํ เทเสสฺสติ, ยถา มยญฺจ อญฺเญ จ เทวคณา เสกฺขาเสกฺขภูมึ
ปาปุณิสฺสาม. มนุสฺสาปิสฺส ธมฺมํ สุตฺวา เย น สกฺขิสฺสนฺติ ปรินิพฺพาตุํ, เต
ทานาทีนิ กตฺวา เทวโลเก ปริปูเรสฺสนฺตีติ อยํ กิร เนสํ อธิปฺปาโย. ตตฺถ
"ตุฏฺฐา กลฺยรูปา"ติ กิญฺจาปิ อิทํ ปททฺวยมตฺถโต อภินฺนํ, ตถาปิ "กิมพฺภุตํ
ทฏฺฐุ มรู ปโมทิตา, กึ เทวสงฺโฆ ๓- อติริว กลฺยรูโป"ติ อิมสฺส ปญฺหาทฺวยสฺส
วิสฺสชฺชนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
      [๖๙๐] อิทานิ เยนาธิปฺปาเยน โพธิสตฺเต ชาเต ตุฏฺฐา อเหสุํ, ตํ
อาวิกโรนฺเตหิ วุตฺตาย จตุตฺถคาถาย สตฺตคฺคหเณน เทวมนุสฺสคฺคหณํ,
ปชาคหเณน เสสคติคฺคหณํ. เอวํ ทฺวีหิ ปเทหิ ปญฺจสุปิ คตีสุ เสฏฺฐภาวํ ทสฺเสติ,
ติรจฺฉานาปิ หิ สีหาทโย อสนฺตาสาทิคุณยุตฺตา, เตปิ อยเมว อติเสติ. ตสฺมา
"ปชานมุตฺตโม"ติ วุตฺโต. เทวมนุสฺเสสุ ปน เย อตฺตหิตาย ปฏิปนฺนาทโย
จตฺตาโร ปุคฺคลา, เตสุ อุภยหิตปฏิปนฺโน อคฺคปุคฺคโล อยํ, นเรสุ จ
อุสภสทิสตฺตา นราสโภ. เตนสฺส ถุตึ ภณนฺตา อิทมฺปิ ปททฺวยมาหํสุ.
@เชิงอรรถ:  สี. เมรุมุทฺธวาสิโนติ   ฉ.ม. นิราพาธาติ   ก. เทวสงฺคาโม
      [๖๙๑] ปญฺจมคาถาย ตํ สทฺทนฺติ ตํ เทเวหิ วุตฺตวจนสทฺทํ. อวสรีติ
โอตริ. ตท ภวนนฺติ ตทา ภวนํ.
      [๖๙๒] ฉฏฺฐคาถาย ตโตติ อสิตสฺส วจนโต อนนฺตรํ. อุกฺกามุเขวาติ อุกฺกามุเข
เอว, มูสามุเขติ วุตฺตํ โหติ. สุกุสลสมฺปหฏฺฐนฺติ สุกุสเลน สุวณฺณกาเรน
สงฺฆฏฺฏิตํ, สงฺฆฏฺเฏนฺเตน ตาปิตนฺติ อธิปฺปาโย. ททฺทลฺลมานนฺติ วิชฺโชตมานํ.
อสิตวฺหยสฺสาติ อสิตนามสฺส, ทุติเยน นาเมน กณฺหเทวิลสฺส อิสิโน.
      [๖๙๓] สตฺตมคาถาย ตาราสภํ วาติ ตารานํ อุสภสทิสํ, จนฺทนฺติ
อธิปฺปาโย. วิสุทฺธนฺติ อพฺภาทิอุปกฺกิเลสรหิตํ. สรทริวาติ สรเท อิว.
อานนฺทชาโตติ สวนมตฺเตเนว อุปฺปนฺนาย ปีติยา ปีติชาโต. อลตฺถ ปีตินฺติ
ทิสฺวา ปุน ปีตึ ลภิ.
      [๖๙๔] ตโต ปรํ โพธิสตฺตสฺส เทเวหิ สยํ ๑- ปยุญฺชมานสกฺการทีปนตฺถํ
วุตฺตอฏฺฐมคาถาย อเนกสาขนฺติ อเนกสลากํ. สหสฺสมณฺฑลนฺติ รตฺตสุวณฺณมยํ
สหสฺสมณฺฑลยุตฺตํ. ฉตฺตนฺติ ทิพฺพเสตจฺฉตฺตํ. วีติปตนฺตีติ สรีรํ วีชมานา
ปตนุปฺปตนํ กโรนฺติ.
      [๖๙๕] นวมคาถาย ชฏีติ ชฏิโล. กณฺหสิริวฺหโยติ กณฺหสทฺเทน จ
สิริสทฺเทน จ อวฺหยมาโน. ตํ กิร "สิริกโณฺห"ติปิ อวฺหยนฺติ อามนฺเตนฺติ,
อาลปนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ปณฺฑุกมฺพเลติ รตฺตกมฺพเล. อธิการโต ๒- เจตฺถ
"กุมารนฺ"ติ วตฺตพฺพํ, ปาฐเสโส วา กาตพฺโพ. ปุริมคาถาย จ อหตฺถปาสคตํ ๓-
สนฺธาย "ทิสฺวา"ติ วุตฺตํ, อิธ ปน หตฺถปาสคตํ ปฏิคฺคหณตฺถํ อุปนีตํ, ตสฺมา
ปุน วจนํ ทิสฺวาติ. ๔- ปุริมํ วา ทสฺสนปีติลาภาเปกฺขํ คาถาวสาเน "วิปุลมลตฺถ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. สทา   ก. อธิกรณํ   อิ. หตฺถปาสคตํ
@ ก. อิทํ ปน หตฺถปาสคตํ ปฏิคฺคเหตฺวา อุปนีตํ, ตสฺมา ปุน วจนํ "ทิสฺวา"ติ
ปีตินฺ"ติ วจนโต, อิทํ ปฏิคฺคหาเปกฺขํ อวสาเน "สุมโน ปฏิคฺคเห"ติ วจนโต.
ปุริมญฺจ กุมารสมฺพนฺธเมว, อิทํ เสตจฺฉตฺตสมฺพนฺธมฺปิ. ทิสฺวาติ สตสหสฺสคฺฆนเก
คนฺธารรตฺตกมฺพเล สุวณฺณนิกฺขํ วิย กุมารํ "ฉตฺตํ มรู"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปการํ
เสตจฺฉตฺตํ ธาริยนฺตํ มุทฺธนิ ทิสฺวาติ. ๑- เกจิ ปน "อิทํ มานุสกํ ฉตฺตํ สนฺธาย
วุตฺตนฺ"ติ ภณนฺติ. ยเถว หิ เทวา, เอวํ มนุสฺสาปิ ฉตฺตจามรโมรหตฺถ-
ตาลปณฺณวาฬวีชนิหตฺถา มหาปุริสํ อุปคจฺฉนฺตีติ. เอวํ สนฺเตปิ น ตสฺส วจเนน
โกจิปิ อติสโย อตฺถิ, ตสฺมา ยถาวุตฺตเมว สุนฺทรํ. ปฏิคฺคเหติ อิสิ ๒- อุโภหิ
หตฺเถหิ ปฏิคฺคเหสิ. อิสึ กิร วนฺทาเปตุํ กุมารํ อุปเนสุํ, อถสฺส ปาทา
ปริวตฺติตฺวา อิสิสฺส มตฺถเก ปติฏฺฐหึสุ. โส ตมฺปิ อจฺฉริยํ ทิสฺวา
ตุฏฺฐจิตฺโต ๓- สุมโน ปฏิคฺคเหสิ.
      [๖๙๖] ทสมคาถาย ชิคึสโกติ ๔- ชิคีสนฺโต มคฺคนฺโต ปริเยสนฺโต,
อุปปริกฺขนฺโตติ วุตฺตํ โหติ. ลกฺขณมนฺตปารคูติ ลกฺขณานํ เวทานญฺจ ปารํ
คโต. อนุตฺตรายนฺติ อนุตฺตโร อยํ. โส กิร อตฺตโน อภิมุขาคเตสุ มหาสตฺตสฺส
ปาทตเลสุ จกฺกานิ ทิสฺวา ตทนุสาเรน เสสลกฺขณานิ ชิคีสนฺโต
สพฺพลกฺขณสมฺปตฺตึ ทิสฺวา "อทฺธายํ พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวา เอวมาห.
      [๖๙๗] เอกาทสายํ อถตฺตโน คมนนฺติ ปฏิสนฺธิวเสน อารุปฺปคมนํ.
อกลฺยรูโป คฬยติ อสฺสุกานีติ ตํ อตฺตโน อรูปูปปตฺตึ อนุสฺสสริตฺวา "น
ทานาหํ อสฺส ธมฺมเทสนํ โสตุํ ลจฺฉามี"ติ อตุฏฺฐรูโป พลวโสกาภิภเวน
โทมนสฺสชาโต หุตฺวา อสฺสูนิ ปาเตติ คฬยติ. "ครยตี"ติปิ ปาโฐ. ยทิ ปเนส
รูปภเว จิตฺตํ นเมยฺย, กึ ตตฺถ น อุปฺปชฺเชยฺย, เยเนวํ โรทตีติ?
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทิสฺวา   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. อุทคฺคจิตฺโต   สี. ชิคึสโกติ, ม. ชิคีสโตติ, ก. ชิคึสโตติ
อุปฺปชฺเชยฺย, ๑- อกุสลตาย ปเนตํ วิธึ น ชานาติ. เอวํ สนฺเตปิ
โทมนสฺสุปฺปตฺติเยวสฺส อยุตฺตา สมาปตฺติลาเภน วิกฺขมฺภิตตฺตาติ เจ? น,
วิกฺขมฺภิตตฺตา เอว. มคฺคภาวนาย สมุจฺฉินฺนา หิ กิเลสา น อุปฺปชฺชนฺติ,
สมาปตฺติลาภีนํ ปน พลวปจฺจเยน อุปฺปชฺชติ. อุปฺปนฺเน กิเลเส ปริหีนชฺฌานตฺตา
กุโต ตสฺส อารุปฺปคมนนฺติ เจ? อปฺปกสิเรน ปุนาธิคมนโต. สมาปตฺติลาภิโน
หิ อุปฺปนฺเน กิเลเส พลววีติกฺกมมนาปชฺชนฺตา วูปสนฺตมตฺเตเยว กิเลสเวเค
ปุน ตํ วิเสสํ อปฺปกสิเรเนวาธิคจฺฉนฺติ, "ปริหีนวิเสสา อิเม"ติปิ ทุวิญฺเญยฺยา
โหนฺติ, ตาทิโส จ เอโส. โน เจ กุมาเร ภวิสฺสติ อนฺตราโยติ น ภวิสฺสติ
นุ โข อิมสฺมึ กุมาเร อนฺตราโย.
      [๖๙๘] ทฺวาทสายํ น โอรกายนฺติ อยํ โอรโก ปริตฺโต น โหติ.
อุตฺตรคาถาย วตฺตพฺพํ พุทฺธภาวํ ๒- สนฺธายาห.
      [๖๙๙] เตรสายํ สมฺโพธิยคฺคนฺติ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ. ตํ หิ อวิปรีตภาเวน
สมฺมา พุชฺฌนโต ๓- สมฺโพธิ, กตฺถจิ อาวรณาภาเวน สพฺพญฺญาณุตฺตมโต "อคฺคนฺ"ติ ๔-
วุจฺจติ. ผุสิสฺสตีติ ปาปุณิสฺสติ. ปรมวิสุทฺธทสฺสีติ นิพฺพานทสฺสี. ต หิ
เอกนฺตวิสุทฺธตฺตา ปรมวิสุทฺธํ. วิตฺถาริกสฺสาติ วิตฺถาริกํ อสฺส. พฺรหฺมจริยนฺติ
สาสนํ.
      [๗๐๐] จุทฺทสายํ อถนฺตราติ อนฺตรา เอว อสฺส, สมฺโพธิปฺปตฺติโต
โอรโต เอวาติ วุตฺตํ โหติ. น สุสฺสนฺติ ๕- น สุณิสฺสํ. อสมธุรสฺสาติ
อสมวีริยสฺส. อฏฺโฏติ อาตุโร. พฺยสนํ คโตติ สุขวินาสํ ปตฺโต. อฆาวีติ ทุกฺขิโต,
สพฺพํ โทมนสฺสุปฺปาทเมว สนฺธายาห. โทมนสฺเสน หิ โส อาตุโร. ตญฺจสฺส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. น น อุปชฺเชยฺย
@ ก. พุทฺธานุภาวํ   ก. สมฺมาสมฺพุชฺฌนโต
@ ก. อคฺคํ   ฉ.ม. น โสสฺสนฺติ
สุขพฺยสนโต พฺยสนํ, สุขวินาสนโตติ วุตฺตํ โหติ. เตน จ โส เจตสิกอฆภูเตน
อฆาวี.
      [๗๐๑] ปณฺณรสายํ วิปุลํ ชเนตฺวานาติ วิปุลํ ชเนตฺวา. อยเมว วา
ปาโฐ. นิคฺคมาติ นิคฺคโต. เอวํ นิคฺคโต จ โส ภาคิเนยฺยํ สยนฺติ สกํ
ภาคิเนยฺยํ, อตฺตโน ภคินิยา ปุตฺตนฺติ วุตฺตํ โหติ. สมาทเปสีติ อตฺตโน
อปฺปายุกภาวํ ญตฺวา กนิฏฺฐภคินิยา จ ปุตฺตสฺส นาลกสฺส มาณวกสฺส
อุปจิตปุญฺญตํ อตฺตโน ปญฺญาพเลน ๑- ญตฺวา "วุทฺธิปฺปตฺโต ปมาทมฺปิ
อาปชฺเชยฺยา"ติ นํ อนุกมฺปมาโน ภคินิยา ฆรํ คนฺตฺวา "กหํ นาลโกติ. พหิ
ภนฺเต กีฬตีติ. อาเนถ นนฺ"ติ อาณาเปตฺวา ตํขณํเยว ตาปสปพฺพชฺชํ
ปพฺพาเชตฺวา สมาทเปสิ โอวทิ อนุสาสิ. กถํ? "พุทฺโธติ โฆสํ ฯเปฯ
พฺรหฺมจริยนฺ"ติ โสฬสคาถา อาห. ๒-
      [๗๐๒] ตตฺถ ยท ปรโตติ ยทา ปรโต. ธมฺมมคฺคนฺติ ปรมตฺถธมฺมสฺส
นิพฺพานสฺส มคฺคํ, ธมฺมํ วา อคฺคํ ๓- สห ปฏิปทาย นิพฺพานํ. ตสฺมินฺติ ตสฺส
สนฺติเก. พฺรหฺมจริยนฺติ สมณธมฺมํ.
      [๗๐๓] สตฺตรสายํ ตาทินาติ ตสฺสณฺฐิเตน, ตสฺมึ สมเย กิเลสวิกฺขมฺภเน
สมาธิลาเภ จ สติ วิกฺขมฺภิตกิเลเสน สมาหิตจิตฺเตน จาติ อธิปฺปาโย. อนาคเต
ปรมวิสุทฺธทสฺสินาติ "อยํ นาลโก อนาคเต กาเล ภควโต สนฺติเก ปรมวิสุทฺธํ
นิพฺพานํ ปสฺสิสฺสตี"ติ เอวํ ทิฏฺฐตฺตา โส อิสิ อิมินา ปริยาเยน "อนาคเต
ปรมวิสุทฺธทสฺสี"ติ วุตฺโต. เตน อนาคเต ปรมวิสุทฺธทสฺสินา. อุปจิตปุญฺญสญฺจโยติ
ปทุมุตฺตรโต ปภุติ กตปุญฺญสญฺจโย. ปติกฺขนฺติ อาคมยมาโน. ปริวสีติ ปพฺพชิตฺวา
ตาปสเวเสน วสิ. รกฺขิตินฺทฺริโยติ รกฺขิตโสตินฺทฺริโย หุตฺวา. โส กิร ตโต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. พเลน   ฉ.ม. โสฬสคาถมาห   ก. อมคฺคํ
ปภุติ อุทเก นิมุชฺชิ "อุทกํ ปวิสิตฺวา โสตินฺทฺริยํ วินาเสยฺย, ตโต
ธมฺมสฺสวนพาหิโร ภเวยฺยนฺ"ติ จินฺเตตฺวา.
      [๗๐๔] อฏฺฐารสายํ สุตฺวาน โฆสนฺติ โส นาลโก เอวํ ปริวสนฺโต
อนุปุพฺเพน ภควตา สมฺโพธึ ปตฺวา พาราณสิยํ ธมฺมจกฺเก ปวตฺติเต ตํ
"ภควตา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต โส ภควา อุปฺปนฺโน"ติอาทินา
นเยน ชินวรจกฺกวตฺตเน ปวตฺตโฆสํ อตฺตโน อตฺถกามาหิ เทวตานิ อาคนฺตฺวา
อาโรจิตํ สุตฺวา. คนฺตฺวาน ทิสฺวา อิสินิสภนฺติ สตฺตาหํ โมเนยฺยโกลาหเล
กยิรมาเน สตฺตเม ทิวเส อิสิปตนํ คนฺตฺวา "นาลโก อาคมิสฺสติ, ตสฺส
ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ อิมินา จ อภิสนฺธินา วรพุทฺธาสเน นิสินฺนํ ทิสฺวา
นิสภสทิสํ อิสินิสภํ ภควนฺตํ. ปสนฺโนติ สห ทสฺสเนเนว ปสนฺนจิตฺโต
หุตฺวา. โมเนยฺยเสฏฺฐนฺติ ญาณุตฺตมํ, มคฺคญาณนฺติ วุตฺตํ โหติ. สมาคเต
อสิตาวฺหยสฺส สาสเนติ อสิตสฺส อิสิโน โอวาทกาเล อนุปฺปตฺเต. เตน หิ
"ยทา วิจรติ ธมฺมมคฺคํ, ตทา คนฺตฺวา สมยํ ปริปุจฺฉมาโน ๑- จรสฺสุ ตสฺมึ
ภควติ พฺรหฺมจริยนฺ"ติ อนุสิฏฺโฐ, อยญฺจ โส กาโล. เตน วุตฺตํ "สมาคเต
อสิตาวฺหยสฺส สาสเน"ติ. เสสเมตฺถ ปากฏเมว.
                       อยํ ตาว วตฺถุคาถาวณฺณนา
      [๗๐๕] ปุจฺฉาคาถาทฺวเย อญฺญาตเมตนฺติ วิทิตํ มยา เอตํ. ยถาตถนฺติ
อวิปรีตํ. โก อธิปฺปาโย? ยํ อสิโต "สมฺโพธิมคฺคํ ๒- ผุสิสฺสตายํ กุมาโร"ติ
ญตฺวา "พุทฺโธติ โฆสํ ยท ปรโต สุโณสิ, สมฺโพธิปฺปตฺโต วิวรติ ธมฺมมคฺคนฺ"ติ
มํ อวจ, ตเมตํ มยา อสิตสฺส วจนํ อชฺช ภควนฺตํ สกฺขึ ทิสวา "ยถาตถเมตนฺ"ติ ๓-
อญฺญาตนฺติ. ตํ ตนฺติ ตสฺมา ตํ. สพฺพธมฺมาน ปารคุนฺติ เหมวตสุตฺเต
วุตฺตนเยน ฉหิ อากาเรหิ สพฺพธมฺมานํ ปารคตํ.
@เชิงอรรถ:  ก. คนฺตฺวา ปุจฺฉิยมาโน   ฉ.ม. สมฺโพธิยคฺคํ   ฉ.ม. ยถาตถเมวาติ
      [๗๐๖] อนคาริยุเปตสฺสาติ อนคาริยํ อุเปตสฺส, ปพฺพชิตสฺสาติ อตฺโถ.
ภิกฺขาจริยํ ชิคีสโตติ อริเยหิ อาจิณฺณํ อนุปกฺกิลิฏฺฐํ ภิกฺขาจริยํ
ปริเยสมานสฺส. โมเนยฺยนฺติ มุนีนํ สนฺตกํ อุตฺตมํ ปทนฺติ อุตฺตมปฏิปทํ. เสสเมตฺถ
ปากฏเมว.
      [๗๐๗] อถสฺส เอวํ ปุฏฺโฐ ๑- ภควา "โมเนยฺยํ เต อุปญฺญิสฺสนฺ"ติ-
อาทินา นเยน โมเนยฺยปฏิปทํ พฺยากาสิ. ตตฺถ อุปญฺญิสฺสนฺติ อุปญฺญาเปยฺยํ,
วิเนยฺยํ ๒- ปญฺญาเปยฺยนฺติ อตฺโถ. ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวนฺติ กาตุญฺจ ทุกฺขํ
กยิรมานญฺจ สมฺภวิตุํ สหิตุํ ทุกฺขนฺติ วุตฺตํ โหติ. อยํ ปเนตฺถ อธิปฺปาโย:- อหํ เต
โมเนยฺยํ ปญฺญาเปยฺยํ, ยทิ ตํ กาตุํ วา อภิสมฺโภตุํ วา สุขํ ภเวยฺย, เอวํ
ปน ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ ปุถุชฺชนกาลโต ปภุติ กิลิฏฺฐจิตฺตํ ๓- อนุปฺปาเทตฺวา
ปฏิปชฺชิตพฺพโต. ตถา หิ นํ เอกสฺส พุทฺธสฺส เอโกว สาวโก กโรติ จ
สมฺโภติ ๔- จาติ.
    เอวํ ภควา โมเนยฺยสฺส ทุกฺกรภาวํ ทุรภิสมฺภวตญฺจ ทสฺเสนฺโต นาลกสฺส
อุสฺสาหํ ชเนตฺวา ตมสฺส วตฺตุกาโม อาห "หนฺท เต นํ ปวกฺขามิ, สนฺถมฺภสฺสุ
ทโฬฺห ภวา"ติ. ตตฺถ หนฺทาติ พฺยวสายตฺเถ ๕- นิปาโต. เต นํ ปวกฺขามีติ
ตุยฺหํ ตํ โมเนยฺยํ ปวกฺขามิ. สนฺถมฺภสฺสูติ ทุกฺกรกรณสมตฺเถน วีริยูปตฺถมฺเภน
อตฺตานํ อุปตฺถมฺภย. ทโฬฺห ภวาติ ทุรภิสมฺภวสหนสมตฺถาย อสิถิลปรกฺกมตาย
ถิโร โหหิ. กึ วุตฺตํ โหติ? ยสฺมา ตฺวํ อุปจิตปุญฺญสมฺภาโร, ตสฺมาหํ เอกนฺตํ
พฺยวสิโตว หุตฺวา เอวํ ทุรภิสมฺภวมฺปิ สมานํ ตุยฺหํ ตํ โมเนยฺยํ ปวกฺขามิ,
สนฺถมฺภสฺสุ ทโฬฺห ภวาติ.
      [๗๐๘] เอวํ ปรมสลฺเลขํ โมเนยฺยวตฺตํ วตฺตุกาโม นาลกํ สนฺถมฺภเน
ทฬฺหีภาเว จ นิโยเชตฺวา ปฐมํ ตาว คามูปนิพทฺธกิเลสปฺปหานํ ทสฺเสนฺโต
@เชิงอรรถ:  ก. วุตฺเต   ฉ.ม. วิวเรยฺยํ   สี.,อิ. กิเลสจิตฺตํ
@ ก. สมฺภเวติ   สี. พฺยวสานตฺเถ
"สมานภาคนฺ"ติ อุปฑฺฒคาถมาห. ตตฺถ สมานภาคนฺติ สมภาคํ เอกสทิสํ
นินฺนานากรณํ. อกฺกุฏฺฐวนฺทิตนฺติ อกฺโกสญฺจ วนฺทนญฺจ.
    อิทานิ ยถา ตํ สมานภาคํ กยิรติ, ตํ อุปายํ ทสฺเสนฺโต "มโนปโทสนฺ"ติ
อุปฑฺฒคาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- อกฺกุฏฺโฐ มโนปโทสํ รกฺเขยฺย วนฺทิโต สนฺโต
อนุณฺณโต จเรยฺย, ๑- รญฺญาปิ วนฺทิโต สมาโน "มํ วนฺทตี"ติ อุทฺธจฺจํ
นาปชฺเชยฺย.
      [๗๐๙] อิทานิ อรญฺญปฏิพทฺธกิเลสปฺปหานํ ๒- ทสฺเสนฺโต "อุจฺจาวจา"ติ
คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- อรญฺญสญฺญิเต ทาเยปิ อิฏฺฐานิฏฺฐวเสน อุจฺจาวจา
นานปฺปการา อารมฺมณา นิจฺฉรนฺติ, จกฺขฺวาทีนํ อาปาถมาคจฺฉนฺติ, เต จ โข
อคฺคิสิขูปมา ปริฬาหชนกฏฺเฐน. ยถา วา ทยฺหมาเน ปวเน ๓- อคฺคิสิขา
นานปฺปการตาย อุจฺจาวจา นิจฺฉรนฺติ สธูมาปิ วิธูมาปิ นีลาปิ ปีตาปิ รตฺตาปิ
ขุทฺทกาปิ มหนฺตาปิ, เอวํ สีหพฺยคฺฆมนุสฺสามนุสฺสวิวิธวิหงฺควิรุตปุปฺผผล-
ปลฺลวาทิเภทวเสน นานปฺปการตาย ทาเย อุจฺจาวจา อารมฺมณา นิจฺฉรนฺติ ภึสนกาปิ
อภึสนกาป รชนียาปิ โลภนียาปิ โทสนียาปิ โมหนียาปิ. เตนาห "อุจฺจาวจา
นิจฺฉรนฺติ, ทาเย อคฺคิสิขูปมา"ติ. เอวํ นิจฺฉรนฺเตสุ จ อุจฺจาวเจสุ อารมฺมเณสุ
ยา กาจิ อุยฺยานวนจาริกํ คตา สมานา ปกติยา วา ปวนจารินิโย ๔-
กฏฺฐหาริกาทโย รโหคตํ ทิสฺวา หสิตลปิตรุทิตทุนฺนิวตฺถาทีหิ นาริโย มุนึ
ปโลเภนฺติ, ตา สุ ตํ มา ปโลภยุนฺติ ๕- ตา นาริโย ตํ มา ปโลภยุํ. ยถา
นปฺปโลเภนฺติ, ตถา กโรหีติ วุตฺตํ โหติ.
      [๗๑๐-๑๑] เอวมสฺส ภควา คาเม จ อรญฺเญ จ ปฏิปตฺติวิธึ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ สีลสํวรํ ทสฺเสนฺโต "วิรโต เมถุนา ธมฺมา"ติ คาถาทฺวยมาห.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จเร   ฉ.ม. อรญฺญูปนิพทฺธ.....
@ ฉ.ม. วเน   ฉ.ม. วนจารินิโย   ฉ.ม. ปโลภยุํ
ตตฺถ หิตฺวา กาเม วราวเรติ ๑- เมถุนธมฺมโต อวเสเสปิ สุนฺทเร อสุนฺทเร จ
ปญฺจกามคุเณ หิตฺวา. ตปฺปหาเนน หิ เมถุนวิรติ สุสมฺปนฺนา โหติ. เตนาห
"หิตฺวา กาเม วราวเร"ติ. อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. "อวิรุทฺโธ"ติอาทีนิ ปน ปทานิ
"น หเนยฺย น ฆาตเย"ติ เอตฺถ วุตฺตาย ปาณาติปาตาเวรมณิยา สมฺปตฺติ-
ทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิ. ตตฺรายํ สงฺเขปวณฺณนา:- ปรปกฺขิเยสุ ปาเณสุ อวิรุทฺโธ,
อตฺตปกฺขิเยสุ อสารตฺโต, สพฺเพปิ สตณฺหนิตฺตณฺหตาย ตสถาวเร ปาเณ
ชีวิตุกามตาย อมริตุกามตาย สุขกามตาย ทุกฺขปฏิกูลตาย จ "ยถา อหํ ตถา
เอเต"ติ อตฺตสมานตาย เตสุ วิโรธํ วิเนนฺโต เตเนว ปกาเรน "ยถา เอเต
ตถา อหนฺ"ติ ปเรสํ สมานตาย จ อตฺตนิ อนุโรธํ วิเนนฺโต เอวํ อุภยถาปิ
อนุโรธวิโรธวิปฺปหีโน หุตฺวา มรณปฏิกูลตาย อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา ปาเณสุ
เย เกจิ ตเส วา ถาวเร วา ปาเณ น หเนยฺย สาหตฺถิกาทีหิ ปโยเคหิ,
น ฆาตเย อาณตฺติกาทีหีติ.
      [๗๑๒] เอวมสฺส เมถุนวิรติปาณาติปาตวิรติมุเขน สงฺเขปโต ปาติโมกฺข-
สํวรสีลํ วตฺวา "หิตฺวา กาเม"ติอาทีหิ อินฺทฺริยสํวรญฺจ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
อาชีวปาริสุทฺธึ ทสฺเสนฺโต "หิตฺวา อิจฺฉญฺจ ฯเปฯ ตเรยฺย นรกํ อิมนฺ"ติ
คาถมาห. ๒- ตสฺสตฺโถ:- ยายํ ตณฺหา เอกํ ลทฺธา ทุติยํ อิจฺฉติ, เทฺว ลทฺธา
ตติยํ, สตสหสฺสํ ลทฺธา ตทุตฺตรึ ๓- อิจฺฉตีติ เอวํ อปฺปฏิลทฺธวิสยํ อิจฺฉนโต
"อิจฺฉา"ติ วุจฺจติ, โย จายํ ปฏิลทฺธวิสยลุพฺภโน โลโภ, ตํ หิตฺวา อิจฺฉญฺจ
โลภญฺจ ยตฺถ สตฺโต ปุถุชฺชโน, ยสฺมึ จีวราทิปจฺจเย เตหิ อิจฺฉาโลเภหิ
ปุถุชฺชโน สตฺโต ลคฺโค ปฏิพทฺโธ ติฏฺฐติ, ตตฺถ ตํ อุภยมฺปิ หิตฺวา ปจฺจยตฺถํ
อาชีวปาริสุทฺธึ อวิโรเธนฺโต ญาณจกฺขุนา จกฺขุมา จ ๔- หุตฺวา อิมํ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ปโรวเรติ, เอวมุปริปิ, ฉ.ม. ปโรปเร   ฉ.ม.,อิ. หิตฺวา
@อิจฺฉญฺจาติอาทิมาห   ฉ.ม.,อิ. ตทุตฺตริมฺปิ   ฉ.ม. จสทฺโท น ทิสฺสติ
โมเนยฺยปฏิปทํ ปฏิปชฺเชยฺย. เอวํ หิ ปฏิปนฺโน ตเรยฺย นรกํ อิมํ, ทุปฺปูรณฏฺเฐน
นรกสญฺญิตํ มิจฺฉาชีวเหตุภูตํ อิมํ ปจฺจยตณฺหํ ตเรยฺย, อิมาย วา ปฏิปทาย
ตเรยฺยาติ วุตฺตํ โหติ.
      [๗๑๓] เอวํ ปจฺจยตณฺหปฺปหานมุเขน อาชีวปาริสุทฺธึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
โภชเน มตฺตญฺญุตามุเขน ปจฺจยปริโภคสีลํ, ตทนุสาเรน จ ยาว อรหตฺตปฺปตฺติ,
๑- ตาว ปฏิปทํ ทสฺเสนฺโต:-
          "อูนูทโร มิตาหาโร            อปฺปิจฺฉสฺส อโลลุโป
           สทา อิจฺฉาย นิจฺฉาโต         อนิจฺโฉ โหติ นิพฺพุโต"ติ
คาถมาห. ๑-
      ตสฺสตฺโถ:- ธมฺเมน สเมน ลทฺเธสุ อิตรีตรจีวราทีสุ ปจฺจเยสุ อาหารํ
ตาว อาหาเรนฺโต:-
          "จตฺตาโร ปญฺจ อาโลเป        อภุตฺวา อุทกํ ปิเว
           อลํ ผาสุวิหาราย             ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน"ติ ๒-
วุตฺตนเยน อูนอุทโร อสฺส, น วาตภริตภสฺตา วิย อุทฺธุมาตุทโร, ภคฺคสมฺมทปฺ-
ปจฺจยา ถินมิทฺธํ ปริหเรยฺยาติ วุตฺตํ โหติ. อูนูทโร โหนฺโตปิ จ มิตาหาโร
อสฺส โภชเน มตฺตญฺญู, "เนว ทวายา"ติอาทินา ปจฺจเวกฺขเณน คุณโต โทสโต
จ ปริจฺฉินฺนาหาโร. เอวํ มิตาหาโร สมาโนปิ ปจฺจยธุตงฺคปริยตฺติอธิคมวเสน
จตุพฺพิธาย อปฺปิจฺฉตาย อปฺปิจฺโฉ อสฺส. เอกํเสน หิ โมเนยฺยปฏิปทํ ปฏิปนฺเนน
ภิกฺขุนา เอวํ อปฺปิจฺเฉน ภวิตพฺพํ. ตตฺถ เอเกกสฺมึ ปจฺจเย ตีหิ สนฺโตเสหิ
สนฺตุสฺสนา ปจฺจยปฺปิจฺฉตา. ธุตงฺคธรสฺเสว สโต "ธุตวาติ มํ ปเร ชานนฺตู"ติ
อนิจฺฉนตา ธุตงฺคปฺปิจฺฉตา. พหุสฺสุตสฺเสว สโต "พหุสฺสุโตติ มํ ปเร ชานนฺตู"ติ
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม.,อิ. ตาว ปฏิปทํ ทสฺเสนโต:- อูนูทโรติ คาถมาห   ขุ. เถร. ๒๖/๙๘๓/๓๙๕
อนิจฺฉนตา ปริยตฺติอปฺปิจฺฉตา มหามชฺฌนฺติกตฺเถรสฺส ๑- วิย. อธิคมสมฺปนฺนสฺเสว
สโต "อธิคโต อยํ กุสลธมฺมนฺติ มํ ปเร ชานนฺตู"ติ อนิจฺฉนตา
อธิคมปฺปิจฺฉตา. สา จ อรหตฺตาธิคมโต โอรํ เวทิตพฺพา. อรหตฺตาธิคมตฺถํ หิ
อยํ ปฏิปทาติ. เอวํ อปฺปิจฺโฉปิ จ อรหตฺตมคฺเคน ตณฺหาโลลุปฺปํ หิตฺวา
อโลลุโป อสฺส. เอวํ อโลลุโป หิ สทา อิจฺฉาทิปริจฺจาคา ๒- อนิจฺโฉ โหติ
นิพฺพุโต, ยาย อิจฺฉาย ฉาตา โหนฺติ สตฺตา ขุปฺปิปาสาตุรา วิย อติตฺตา,
ตาย อิจฺฉาย อนิจฺโฉ โหติ, อนิจฺฉตฺตา จ นิจฺฉาโต โหติ อนาตุโร
ปรมติตฺติปฺปตฺโต. เอวํ นิจฺฉาตตฺตา นิพฺพุโต โหติ วูปสนฺตสพฺพกิเลสปริฬาโหติ
เอวเมตฺถ อุปฺปฏิปาฏิยา โยชนา เวทิตพฺพา.
      [๗๑๔] เอวํ ยาว อรหตฺตปฺปตฺติ, ตาว ปฏิปทํ กเถตฺวา อิทานิ ตํ
ปฏิปทํ ปฏิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อรหตฺตปฺปตฺตินิฏฺฐํ ธุตงฺคสมาทานํ เสนาสนวตฺตญฺจ
กเถนฺโต "ส ปิณฺฑจารนฺ"ติ คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ ส ปิณฺฑจารํ จริตฺวาติ
โส ภิกฺขุ ภิกฺขํ จริตฺวา, ภตฺตกิจฺจํ วา กตฺวา. วนนฺตมภิหารเยติ อปปญฺจิโต
คิหิปปญฺเจน วนเมว คจฺเฉยฺย. อุปฏฺฐิโต รุกฺขมูลสฺมินฺติ รุกฺขมูเล ฐิโต วา
หุตฺวา อาสนูปคโตติ อาสนํ อุปคโต วา หุตฺวา, นิสินฺโนติ วุตฺตํ โหติ. มุนีติ
โมเนยฺยปฏิปทํ ปฏิปนฺโน. เอตฺถ จ "ปิณฺฑจารํ จริตฺวา"ติ อิมินา ปิณฺฑปาติกงฺคํ
วุตฺตํ. ยสฺมา ปน อุกฺกฏฺฐปิณฺฑปาติโก สปทานจารี เอกาสนิโก ปตฺตปิณฺฑิโก
ขลุปจฺฉาภตฺติโก จ โหติเยว, เตจีวริกงฺคปํสุกูลิกงฺคมฺปิ ๓- จ สมาทิยเตว, ตสฺมา
อิมานิปิ ฉ ธุตงฺคาเนว ๔- โหนฺติ. "วนนฺตมภิหารเย"ติ อิมินา ปน อารญฺญิกงฺคํ
วุตฺตํ, "อุปฏฺฐิโต รุกฺขมูลสฺมินฺ"ติ อิมินา รุกฺขมูลิกงฺคํ, "อาสนูปคโต"ติ
อิมินา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มชฺฌนฺติกตฺเถรสฺส   ฉ.ม. อิจฺฉาย
@ ฉ.ม. เตจีวริกปํสุกูลมฺปิ   ฉ.ม. วุตฺตาเนว
เนสชฺชิกงฺคํ. ยถากฺกมํ ปน เอเตสํ อนุโลมตฺตา อพฺโภกาสิกยถา-
สนฺถติกโสสานิกงฺคานิ วุตฺตานิเยว โหนฺตีติ เอวเมตาย คาถาย เตรส ธุตงฺคานิ
นาลกตฺเถรสฺส กเถสิ.
      [๗๑๕] ส ฌานปสุโต ธีโรติ โส อนุปฺปนฺนสฺส ฌานสฺส อุปฺปาทเนน
อุปฺปนฺนสฺส ฌานสฺส อุปฺปาทเนน อุปฺปนฺนสฺส อาวชฺชนสมาปชฺชนาธิฏฺฐาน-
วุฏฺฐานปจฺจเวกฺขเณหิ จ ฌาเนสุ ปสุโต อนุยุตฺโต. ธีโรติ ธิติสมฺปนฺโน.
วนนฺเต รมิโต สิยาติ วเน อภิรโต สิยา, คามนฺตเสนาสเน นาภิรเมยฺยาติ
วุตฺตํ โหติ. ฌาเยถ รุกฺขมูลสฺมึ, อตฺตานมภิโตสยนฺติ น เกวลํ โลกิยชฺฌานปฺปสุโต-
เยว สิยา, อปิจ โข ตสฺมึเยว รุกฺขมูเล โสตาปตฺติมคฺคาทิสมฺปยุตฺเตน
โลกุตฺตรชฺฌาเนนาปิ อตฺตานํ อตีว โตเสนฺโต ฌาเยถ. ปรมสฺสาสมฺปตฺติยา หิ
โลกุตฺตรชฺฌาเนเนว จิตฺตํ อตีว ตุสฺสติ, น อญฺเญน. เตนาห "อตฺตานมภิโตสยนฺ"ติ.
เอวมิมาย คาถาย ฌานปฺปสุตตาย วนนฺตเสนาสนาภิรตึ อรหตฺตญฺจ
กเถสิ.
      [๗๑๖] อิทานิ ยสฺมา อิมํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา นาลกตฺเถโร
วนนฺตมภิหาเรตฺวา นิราหาโรปิ ปฏิปทาปูรเณ อตีว อุสฺสุกฺโก อโหสิ, นิราหาเรน
จ สมณธมฺโม ๑- กาตุํ น สกฺกา. ตถา กโรนฺตสฺส หิ ชีวิตํ นปฺปวตฺตติ, กิเลเส
ปน อนุปฺปาเทนฺเตน อาหาโร ปริเยสิตพฺโพ, อยเมตฺถ ญาโย. ตสฺมา ตสฺส
ภควา อปราปเรสุปิ ทิวเสสุ ปิณฺฑาย จริตพฺพํ, กิเลสา ปน น อุปฺปาเทตพฺพาติ
ทสฺสนตฺถํ อรหตฺตปฺปตฺตินิฏฺฐํเยว ภิกฺขาจารวตฺตํ กเถนฺโต "ตโต รตฺยา
วิวสาเน"ติอาทิกา ๒- ฉ คาถาโย อภาสิ. ตตฺถ ตโตติ "ส ปิณฺฑจารํ จริตฺวา,
วนนฺตมภิหารเย"ติ เอตฺถ วุตฺตปิณฺฑจารวนนฺตาภิหารโต อุตฺตริมฺปิ. รตฺยา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. สมณธมฺมํ   สี. รตฺยา วิวสเนติ
วิวสาเนติ รตฺติสมติกฺกเม, ทุติยทิวเสติ วุตฺตํ โหติ. คามนฺตมภิหารเยติ
อาภิสมาจาริกวตฺตํ กตฺวา ยาว ภิกฺขาจารเวลา, ตาว วิเวกมนุพฺรูหิตฺวา
คตปจฺจาคตวตฺเต วุตฺตนเยน กมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรนฺโต คามํ คจฺเฉยฺย, อฺวหานํ
นาภินนฺเทยฺยาติ "ภนฺเต อมฺหากํ ฆเร ภุญฺชิตพฺพนฺ"ติ นิมนฺตนํ, "เทติ นุ
โข, น เทติ นุ โข, สุนฺทรํ นุ โข เทติ, อสุนฺทรํ นุ โข เทตี"ติ เอวรูปํ
วิตกฺกํ โภชนญฺจ ปฏิปทาปูรโก ภิกฺขุ นาภินนฺเทยฺย, น ปฏิคฺคเหยฺยาติ ๑- วุตฺตํ
โหติ. ยทิ ปน พลกฺกาเรน ปตฺตํ คเหตฺวา ปูเรตฺวา เทนฺติ, ปริภุญฺชิตฺวา
สมณธมฺโม กาตพฺโพ, ธุตงฺคํ น กุปฺปติ, ตทุปาทาย ปน ตํ คามํ น
ปวิสิตพฺพํ. อภิหารญฺจ คามโตติ สเจ คามํ ปวิฏฺฐสฺส ปาติสเตหิปิ ภตฺตํ
อภิหรนฺติ, ตมฺปิ นาภินนฺเทยฺย, ตโต เอกสิฏฺฐมฺปิ น ปฏิคฺคเณฺหยฺย, อญฺญทตฺถุ
ฆรปฏิปาฏิยา ปิณฺฑปาตเมว จเรยฺยาติ.
      [๗๑๗] น มุนี คามมาคมฺม, กุเลสุ สหสา จเรติ โส จ โมนตฺถาย
ปฏิปนฺนโก มุนี คามํ คโต สมาโน กุเลสุ สหสา น จเร,
สหโสกิตาทิอนนุโลมิกํ คิหิสํสคฺคํ น อาปชฺเชยฺยาติ วุตฺตํ โหติ. ฆาเสสนํ
ฉินฺนกโถ, น วาจํ ปยุตํ ภเณติ ฉินฺนกโถ วิย หุตฺวา โอภาสปริกถานิมิตฺต-
วิญฺญตฺติปยุตฺตํ ฆาเสสนวาจํ น ภเณยฺย. สเจ อากงฺเขยฺย, คิลาโน สมาโน
เคลญฺญปฏิพาหนตฺถาย ภเณยฺย. เสนาสนตฺถาย วา วิญฺญตฺตึ ฐเปตฺวา
โอภาสปริกถานิมิตฺตปยุตฺตํ, อวเสสปจฺจยตฺถาย ปน อคิลาโน เนว กิญฺจิ
ภเณยฺยาติ.
      [๗๑๘-๙] อลตฺถํ ยทิทนฺติ อิมิสฺสา ปน คาถาย อยมตฺโถ:- คามํ
ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ อปฺปมตฺตเกปิ กิสฺมิญฺจิ ลทฺเธ "อลตฺถํ ยํ อิทํ สาธู"ติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นปฺปฏิคฺคเณฺหยฺยาติ
จินฺเตตฺวา อลทฺเธ "นาลตฺถํ กุสลนฺ"ติ ตมฺปิ "สุนฺทรนฺ"ติ จินฺเตตฺวา อุภเยเนว
ลาภาลาเภน โส ตาที นิพฺพิกาโร หุตฺวา รุกฺขํว อุปนิวตฺตติ, ยถาปิ ปุริโส
ผลคเวสี รุกฺขํ อุปคมฺม ผลํ ลทฺธาปิ เอวํ อลทฺธาปิ อนนุนีโต อปฺปฏิหโต
มชฺฌตฺโตเยว หุตฺวา คจฺฉติ, กุลํ อุปคมฺม ลาภํ ลทฺธาปิ มชฺฌตฺโตว หุตฺวา
คจฺฉตีติ. สปตฺตปาณีติ คาถา อุตฺตานตฺถาว.
     [๗๒๐] อุจฺจาวจาติ อิมิสฺสา คาถาย สมฺพนฺโธ:- เอวํ ภิกฺขาจารวตฺตสมฺปนฺโน
หุตฺวาปิ ตาวตเกเนว ตุฏฺฐึ อนาปชฺชิตฺวา ปฏิปทํ อาราเธยฺย.
ปฏิปตฺติสารํ หิ สาสนํ. สา จายํ อุจฺจาวจา ฯเปฯ มุตนฺติ. ตสฺสตฺโถ:- ยา
จายํ มคฺคปฏิปทา อุตฺตมนิหีนเภทโต อุจฺจาวจา พุทฺธสมเณน ปกาสิตา.
สุขาปฏิปทา หิ ขิปฺปาภิญฺญา อุจฺจา. ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อวจา. อิตรา
เทฺว เอเกนงฺเคน อุจฺจา, เอเกน อวจา. ปฐมา เอว วา อุจฺจา, อิตรา
ติสฺโสปิ อวจา. ตาย เจตาย อุจฺจาย อวจาย ปฏิปทาย วา น ปารํ ทิคุณํ
ยนฺติ. "ทุคุณนฺ"ติ วา ปาโฐ, เอกมคฺเคน ทฺวิกฺขตฺตุํ นิพฺพานํ น ยนฺตีติ
อตฺโถ. กสฺมา? เยน มคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา, เตสํ ปุน อปฺปหาตพฺพโต.
เอเตน ปริหานธมฺมาภาวํ ๑- ทีเปติ. นยิทํ เอกคุณํ มุตนฺติ ตญฺจ อิทํ ปารํ
เอกกฺขตฺตุํเยว ผุสนารหมฺปิ น โหติ. กสฺมา? เอเกน มคฺเคน
สพฺพกิเลสปฺปหานาภาวโต. เอเตน เอกมคฺเคเนว อรหตฺตาภาวํ ทีเปติ.
      [๗๒๑] อิทานิ ปฏิปทานิสํสํ ทสฺเสนฺโต "ยสฺส จ วิสตา"ติ คาถมาห.
ตสฺสตฺโถ:- ยสฺส จ เอวํ ปฏิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน ตาย ปฏิปทาย ปหีนตฺตา
อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตภาเวน วิสตตฺตา วิสตา ตณฺหา นตฺถิ, ตสฺส กิเลสโสตจฺเฉเทน
ฉินฺนโสตสฺส กุสลากุสลาปฺปหาเนน กิจฺจากิจฺจปฺปหีนสฺส ราคโช วา โทสโช วา
อปฺปมตฺตโกปิ ปริฬาโห น วิชฺชตีติ.
@เชิงอรรถ:  ก. อปริหานธมฺมภาวํ
      [๗๒๒] อิทานิ ยสฺมา อิมา คาถาโย สุตฺวา นาลกตฺเถรสฺส จิตฺตํ
อุทปาทิ "ยทิ เอตฺตกํ โมเนยฺยํ สุกรํ น ทุกฺกรํ, สกฺกา อปฺปกสิเรน
ปูเรตุนฺ"ติ, ตสฺมาสฺส ภควา "ทุกฺกรเมว โมเนยฺยนฺ"ติ ทสฺเสนฺโต ปุน
"โมเนยฺยนฺเต อุปญฺญิสฺสนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ อุปญฺญิสฺสนฺติ อุปญฺญาเปยฺยํ, ๑-
กถยิสฺสนฺติ วุตฺตํ โหติ. ขุรธารา อุปมา อสฺสาติ ขุรธารูปโม. ภเวติ ภเวยฺย.
โก อธิปฺปาโย? โมเนยฺยปฏิปนฺโน ภิกฺขุ ขุรธารํ อุปมํ กตฺวา ปจฺจเยสุ
วตฺเตยฺย. ยถา มธุพินฺทุํ ๒- ขุรธารํ ลิหนฺโต เฉทโต ชิวฺหํ รกฺขติ, เอวํ
ธมฺเมน ลทฺเธ ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺโต จิตฺตํ กิเลสุปฺปตฺติโต รกฺเขยฺยาติ วุตฺตํ
โหติ. ปจฺจยา หิ ปริสุทฺเธน ญาเยน ลทฺธุญฺจ อนวชฺชปริโภเคน ปริภุญฺชิตุญฺจ
น สุเขน สกฺกาติ ภควา ปจฺจยนิสฺสิตเมว พหุโส ภณติ. ชิวฺหาย ตาลุมาหจฺจ
อุทเร สญฺญโต สิยาติ ชิวฺหาย ตาลุํ อุปฺปีเฬตฺวาปิ รสตณฺหํ วิโนเทนฺโต
กิลิฏฺเฐน มคฺเคน ๓- อุปฺปนฺนปจฺจเย อเสวนฺโต อุทเร สํยโต สิยา.
      [๗๒๓] อลีนจิตฺโต จ สิยาติ นิจฺจํ กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย
อฏฺฐิตการิตาย อกุสีตจิตฺโต จ ภเวยฺย น จาปิ พหุ จินฺตเยติ ญาติชนปทามรวิตกฺกวเสน
จ พหุํ น จินฺเตยฺย. นิรามคนฺโธ อสิโต, พฺรหฺมจริยปรายโนติ
นิกฺกิเลโส จ หุตฺวา ตณฺหาทิฏฺฐีหิ กิสฺมิญฺจิ ภเว อนิสฺสิโต
สิกฺขาตฺตยสกลสาสนพฺรหฺมจริยปรายโน เอว ภเวยฺย.
      [๗๒๔-๕] เอกาสนสฺสาติ วิวิตฺตาสนสฺส. อาสนมุเขน เจตฺถ
สพฺพอิริยาปถา วุตตา. ยโต สพฺพิริยาปเถสุ เอกีภาวสฺส สิกฺเขยฺยาติ วุตฺตํ โหตีติ
เวทิตพฺพํ. เอกาสนสฺสาติ จ สมฺปทานวจนเมตํ. สมณูปาสนสฺส จาติ สมเณหิ
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. อุปญฺญสฺสนฺติ อุปญฺญยิสฺสํ
@ ฉ.ม.,อิ. ยธุทิทฺธํ   สี.,ม. มเนน
อุปาสิตพฺพสฺส อฏฺฐตฺตึสารมฺมณภาวนานุโยคสฺส, สมณานํ วา อุปาสนภูตสฺส
อฏฺฐตฺตึสารมฺมณเภทสฺเสว. อิทมฺปิ สมฺปทานวจนเมว, อุปาสนตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ.
เอตฺถ จ เอกาสเนน กายวิเวโก, สมณูปาสเนน จิตฺตวิเวโก วุตฺโต โหตีติ
เวทิตพฺโพ. เอกตฺตํ โมนมกฺขาตนฺติ เอวมิทํ กายจิตฺตวิเวกวเสน "เอกตฺตํ
โมนนฺ"ติ อกฺขาตํ. เอโก เจ อภิรมิสฺสสีติ อิทํ ปน อุตฺตรคาถาเปกฺขปทํ, อถ
"ภาหิสิ ทส ทิสา"ติ อิมินา อสฺส สมฺพนฺโธ.
      ภาหิสีติ ภาสิสฺสสิ ปกาเสสฺสสิ, อิมํ ปฏิปทํ ภาเวนฺโต สพฺพทิสาสุ
กิตฺติยา ปากโฏ ภวิสฺสสีติ วุตฺตํ โหติ. สุตฺวา ธีรานนฺติอาทีนํ ปน จตุนฺนํ
ปทานํ อยมตฺโถ:- เยน จ กิตฺติโฆเสน ภาหิสิ ทส ทิสา ตํ ธีรานํ ฌายีนํ
กามจาคินํ นิคฺโฆสํ สุตฺวา อถ ตฺวํ เตน อุทฺธจฺจมนาปชฺชิตฺวา ภิยฺโย หิริญฺจ
สทฺธญฺจ กเรยฺยาสิ, เตน โฆเสน หรายมาโน "นิยฺยานิกปฏิปทา อยนฺ"ติ
สทฺธํ อุปฺปาเทตฺวา อุตฺตริ ปฏิปตฺติเมว พฺรูเหยฺยาสิ. มามโกติ เอวํ หิ สนฺเต
มม สาวโก โหตีติ.
      [๗๒๖] ตํ นทีหีติ ยนฺตํ มยา "หิริญฺจ สทฺธญฺจ ภิยฺโย กุพฺเพถา"ติ
วทตา "อุทฺธจฺจํ น กาตพฺพนฺ"ติ วุตฺตํ, ตํ อิมินา นทีนิทสฺสเนนาปิ ชานาถ,
ตพฺพิปริยายญฺจ โสพฺเภสุ จ ปทเรสุ จ ชานาถ. โสพฺเภสูติ มาติกาสุ.
ปทเรสูติ ทรีสุ. กถํ? สณนฺตา ยนฺติ กุโสพฺภา, ตุณฺหี ยนฺติ มโหทธีติ.
กุโสพฺภา หิ โสพฺภปทราทิเภทา สพฺพาปิ กุนฺนทิโย สณนฺตา สทฺทํ กโรนฺตา
อุทฺธตา หุตฺวา ยนฺติ, คงฺคาทิเภทา ปน มหานทิโย ตุณฺหี ยนฺติ, เอวํ
"โมเนยฺยํ ปูเรมี"ติ อุทฺธโต โหติ อมามโก, มามโก ปน หิริญฺจ สทฺธญฺจ
อุปฺปาเทตฺวา นีจจิตฺโตว โหติ.
      [๗๒๗-๙] กิญฺจ ภิยฺโย:- ยทูนกํ ฯเปฯ ปณฺฑิโตติ. ตตฺถ
สิยา:- สเจ อฑฺฒกุมฺภูปโม พาโล สณนฺตตาย, รหโท ปูโรว ปณฺฑิโต
สนฺตตาย, อถ กสฺมา พุทฺธสมโณ เอวํ ธมฺมเทสนาพฺยาวโฏ หุตฺวา พหุํ
ภาสตีติ อิมินา สมฺพนฺเธน "ยํ สมโณ"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยํ พุทฺธสมโณ
พหุ ภาสติ อุเปตํ อตฺถสญฺหิตํ, อตฺถเปตํ ธมฺมุเปตญฺจ หิเตน จ สหิตํ, ตํ
น อุทฺธจฺเจน, อปิจ โข ชานํ โส ธมฺมํ เทเสติ ทิวสมฺปิ เทเสนฺโต
นิปฺปปญฺโจว หุตฺวา. ตสฺส หิ สพฺพํ วจีกมฺมํ ญาณานุปริวตฺติ. เอวํ
เทเสนฺโต จ "อิทมสฺส หิตนฺ"ติ นานปฺปการโต ชานํ โส พหุ ภาสติ, น
เกวลํ พหุภาณิตาย. อวสานคาถาย สมฺพนฺโธ:- เอวํ ตาว สพฺพญฺญุตญฺญาเณน
สมนฺนาคโต พุทฺธสมโณ ชานํ โส ธมฺมํ เทเสติ, ชานํ โส พหุํ ภาสติ.
เตน เทสิตํ ปน ธมฺมํ นิพฺเพธภาคิเยเนว ญาเณน โย จ ชานํ สํยตตฺโต,
ชานํ น พหุํ ภาสติ, ส มุนิ โมนมรหติ, ส มุนิ โมนมชฺฌคาติ. ตสฺสตฺโถ:-
ตํ ธมฺมํ ชานนฺโต สํยตตฺโต คุตฺตจิตฺโต หุตฺวา ยํ ภาสิตํ สตฺตานํ หิตสุขาวหํ น
โหติ, ตํ ชานํ น พหุ ภาสติ. โส เอวํวิโธ โมนตฺถํ ปฏิปนฺนโก มุนิ
โมเนยฺยปฏิปทาสงฺขาตํ โมนํ อรหติ. น เกวลญฺจ อรหติเยว, อปิจ โข ปน ส มุนิ
อรหตฺตมคฺคญาณสงฺขาตํ โมนํ อชฺฌคา อิจฺเจว เวทิตพฺโพติ อรหตฺตนิกูเฏน
เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ.
      ตํ สุตฺวา นาลกตฺเถโร ตีสุ ฐาเนสุ อปฺปิจฺโฉ อโหสิ ทสฺสเน สวเน
ปุจฺฉายาติ. โส หิ เทสนาปริโยสาเน ปสนฺนจิตฺโต ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา วนํ
ปวิฏฺโฐ, ปุน "อโห วตาหํ ภควนฺตํ ปสฺเสยฺยนฺ"ติ โลลภาวํ น ชเนสิ.
อยมสฺส ทสฺสเน อปฺปิจฺฉตา. ตถา "อโห วตาหํ ปุน ธมฺมเทสนํ สุเณยฺยนฺ"ติ
โลลภาวํ น ชเนสิ. อยมสฺส สวเน อปฺปิจฺฉตา. ตถา "อโห วตาหํ ปุน
โมเนยฺยปฏิปทํ ปุจฺเฉยฺยนฺ"ติ โลลภาวํ น ชเนสิ. อยมสฺส ปุจฺฉาย อปฺปิจฺฉตา.
      โส เอวํ อปฺปิจฺโฉ สมาโน ปพฺพตปาทํ ปวิสิตฺวา เอกวนสณฺเฑ เทฺว
ทิวสานิ น วสิ, เอกรุกฺขมูเล เทฺว ทิวสานิ น นิสีทิ, เอกคาเม เทฺว
ทิวสานิ ปิณฺฑาย น ปาวิสิ. อิติ วนโต วนํ, รุกฺขโต รุกฺขํ, คามโต คามํ
อาหิณฺฑนฺโต อนุรูปปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตฺวา อคฺคผเล ปติฏฺฐาสิ. อถ ยสฺมา
โมเนยฺยปฏิปทํ อุกฺกฏฺฐํ กตฺวา ปูเรนฺโต ภิกฺขุ สตฺเตว มาสานิ ชีวติ,
มชฺฌิมํ กตฺวา ปูเรนฺโต สตฺตวสฺสานิ, มนฺทํ กตฺวา ปูเรนฺโต โสฬสวสฺสานิ,
อยเมส ๑- อุกฺกฏฺฐํ กตฺวา ปูเรสิ, ตสฺมา สตฺตมาเส ฐตฺวา อตฺตโน
อายุสงฺขารปริกฺขยํ ญตฺวา นฺหายิตฺวา นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ทิคุณํ
สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา ทสพลาภิมุโข ปญฺจปติฏฺฐิตํ วนฺทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา
หิงฺคุลกปพฺพตํ นิสฺสาย ฐิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
ตสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา ภควา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา สรีรกิจฺจํ
ธาตุโย คาหาเปตฺวา เจติยํ ปติฏฺฐาเปตฺวา อคมาสีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                       นาลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๑๔-๓๓๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=7078&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=7078&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=388              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9556              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=9686              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=9686              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]