อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                      ๑๓. มหาพฺยูหสุตฺตวณฺณนา ๕-
      [๙๐๒] เย เกจิเมติ มหาพฺยูหสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? อิทมฺปิ ตสฺมึเยว
มหาสมเย "กินฺนุ โข อิเม ทิฏฺิปริพฺพสานา วิญฺูนํ สนฺติกา นินฺทเมว
ลภนฺติ, อุทาหุ ปสํสมฺปี"ติ อุปฺปนฺนจิตฺตานํ เอกจฺจานํ เทวตานํ ตมตฺถํ อาวิกาตุํ
ปุริมนเยเนว ๖- นิมฺมิตพุทฺเธน อตฺตานํ ปุจฺฉาเปตฺวา วุตฺตํ. ตตฺถ อนฺวานยนฺตีติ
อนุ อานยนฺติ, ปุนปฺปุนํ อาหรนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. เมธคํ อาวเหยฺย  ๒ ก. พาลํ อสุทฺธิธมฺมํ, สี. พาลํ อสุทฺธธมฺมํ ๓ ก. โส
@๔ ฉ.ม. กุพฺพติ  ๕ ก. มหาวิยูห...  ๖ ฉ.ม. ปุริมนเยน
      [๙๐๓] อิทานิ ยสฺมา เต "อิมเมว สจฺจนฺ"ติ วทนฺตา ทิฏฺิคติกวาทิโน
กทาจิ กตฺถจิ กตฺถจิ ปสํสมฺปิ ลภนฺติ, ยํ เอตํ ปสํสาสงฺขาตํ วาทผลํ, ตํ
อปฺปํ ราคาทีนํ สมาย สมตฺถํ น โหติ, โก ปน วาโท ทุติเย นินฺทาผเล,
ตสฺมา เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อิมํ ตาว วิสฺสชฺชนคาถมาห "อปฺปํ หิ เอตํ น
อลํ สมาย, ทุเว วิวาทสฺส ผลานิ พฺรูมี"ติอาทิ. ตตฺถ ทุเว วิวาทสฺส ผลานีติ
นินฺทา ปสํสา จ, ชยปราชยาทีนิ วา ตํสภาคภูตานิ. ๑- เอตมฺปิ ทิสฺวาติ
"นินฺทา อนิฏฺา เอว, ปสํสา นาลํ สมายา"ติ เตวมฺปิ ๒- วิวาทผเล
อาทีนวํ ทิสฺวา. เขมาภิปสฺสํ อวิวาทภูมินฺติ อวิวาทภูมึ นิพฺพานํ "เขมนฺ"ติ
ปสฺสมาโน.
      [๙๐๔] เอวํ หิ อวิวทมาโน:- ยา กาจิมาติ คาถา. ตตฺถ สมฺมุติโยติ
ทิฏฺิโย. ปุถุชฺชาติ ปุถุชฺชนสมฺภวา. ๓- โส อุปยํ กิเมยฺยาติ โส
อุปคนฺตพฺพฏฺเน อุปยํ รูปาทีสุ เอกมฺปิ ธมฺมํ กึ อุเปยฺย, เกน วา
การเณน อุเปยฺย. ทิฏฺเ สุเต ขนฺติมกุพฺพมาโนติ ทิฏฺสุตสุทฺธีสุ เปมํ
อกโรนฺโต.
      [๙๐๕] อิโต พาหิรา ปน:- สีลุตฺตมาติ คาถา. ตสฺสตฺโถ:-
สีลํเยว "อุตฺตมนฺ"ติ มญฺมานา สีลุตฺตมา เอเก โภนฺโต สํยมมตฺเตน สุทฺธึ
วทนฺติ, หตฺถิวตาทิญฺจ วตํ สมาทาย อุปฏฺิตา, อิเธว ทิฏฺิยํ อสฺส สตฺถุโน
สุทฺธินฺติ ภวูปนีตา ภวชฺโฌสิตา สมานา วทนฺติ, อปิจ เต กุสลา วทานา
"กุสลา มยนฺ"ติ เอวํวาทา.
      [๙๐๖] เอวํ สีลุตฺตเมสุ จ เตสุ ตถา ปฏิปนฺโน โย โกจิ:-
สเจ จุโตติ คาถา. ตสฺสตฺโถ:- สเจ ตโต สีลวตโต ปรวิจฺฉนฺทเนน วา
อนสมฺภุณนฺโต วา จุโต โหติ, โส ตํ สีลพฺพตาทิกมฺมํ ปุญฺาภิสงฺขาราทิกมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ตํสภาคานิ  ๒ ก. เอวมฺปิ  ๓ ก. ปุถุสภาวา
วา วิราธยิตฺวา ปเวธตี. น เกวลญฺจ เวธติ, อปิจ โข ตํ สีลพฺพตสุทฺธึ
ปชปฺปตี จ วิปฺปลปติ ปตฺถยตี จ. กิมิว? สตฺถาว หีโน ปวสํ ฆรมฺหาติ,
ฆรมฺหา ปวสนฺโต สตฺถโต หีโน ยถา ตํ ฆรํ วา สตฺถํ วา ปตฺเถยฺยาติ.
      [๙๐๗] เอวํ ปน สีลุตฺตมานํ เวธการณํ อริยสาวโก:- สีลพฺพตํ
วาปิ ปหาย สพฺพนฺติ คาถา. ตตฺถ สาวชฺชนวชฺชนฺติ สพฺพากุสลํ โลกิยกุสลญฺจ.
เอตํ สุทฺธึ อสุทฺธินฺติ อปตฺถยาโนติ ปญฺจกามคุณาทิเภทํ เอตํ สุทฺธึ
อกุสลาทิเภทํ อสุทฺธิญฺจ อปตฺถยมาโน. วิรโต จเรติ สุทฺธิยา อสุทฺธิยา จ ๑-
วิรโต จเรยฺย. สนฺติมนุคฺคหายาติ ทิฏฺึ อคเหตฺวา.
      [๙๐๘] เอวํ อิโต พาหิรเก สีลุตฺตเม สํยเมน วิสุทฺธิวาเท เตสํ
วิฆาตํ สีลพฺพตปฺปหายิโน อรหโต จ ปฏิปตฺตึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อญฺถาปิ
สุทฺธิวาเท พาหิรเก ทสฺเสนฺโต "ตมูปนิสฺสายา"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:-
สนฺตญฺเปิ สมณพฺราหฺมณา, เต ชิคุจฺฉิตํ อมรนฺตปํ วา ทิฏฺสุทฺธิอาทีสุ วา
อญฺตรญฺตรํ อุปนิสฺสาย อกิริยทิฏฺิยา วา อุทฺธํสรา หุตฺวา ภวาภเวสุ
อวีตตณฺหาเส สุทฺธิมนุตฺถุนนฺติ วทนฺติ กเถนฺตีติ.
      [๙๐๙] เอวํ เตสํ อวีตตณฺหานํ สุทฺธึ อนุตฺถุนนฺตานํ โยปิ
สุทฺธิปฺปตฺตเมว อตฺตานํ มญฺเยฺย, ตสฺสปิ อวีตตณฺหตฺตา ภวาภเวสุ ตํ ตํ วตฺถุํ
ปตฺถยมานสฺส หิ ชปฺปิตานิ ปุนปฺปุนํ โหนฺติเยวาติ อธิปฺปาโย. ตณฺหา หิ
อาเสวิตา ตณฺหํ วฑฺฒยเตว. น เกวลญฺจ ชปฺปิตานิ, ปเวธิตํ วาปิ ปกปฺปิเตสุ,
ตณฺหาทิฏฺีหิ จสฺส ปกปฺปิเตสุ วตฺถูสุ ปเวธิตมฺปิ โหตีติ วุตฺตํ โหติ.
ภวาภเวสุ ปน วีตตณฺหตฺตา อายตึ จุตูปปาโต อิธ ยสฺส นตฺถิ, ส เกน
เวเธยฺย กุหิญฺจิ ๒- ชปฺเปติ อยเมติสฺสา คาถาย สมฺพนฺโธ. เสสํ นิทฺเทเส
วุตฺตนยเมว.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สุทฺธาสุทฺธิยา จ  ๒ ฉ.ม. กุหึว
      [๙๑๐-๑๑] ยมาหูติ ปุจฺฉาคาถา. อิทานิ ยสฺมา เอโกปิ เอตฺถ
วาโท สจฺโจ นตฺถิ, เกวลํ ทิฏฺิมตฺตเกน หิ เต วทนฺติ, ตสฺมา ตมตฺถํ
ทสฺเสนฺโต "สกญฺหี"ติ อิทํ ตาว วิสฺสชฺชนคาถมาห. ตตฺถ สมฺมุตินฺติ
ทิฏฺึ. ๑-
      [๙๑๒] เอวเมเตสุ สกธมฺมํ ปริปุณฺณํ พฺรุวนฺเตสุ อญฺสฺส ปน ธมฺมํ
"หีนนฺ"ติ วทนฺเตสุ ยสฺส กสฺสจิ:- ปรสฺส เจ วมฺภยิเตน หีโนติ
คาถา. ตสฺสตฺโถ:- ยทิ ปรสฺส นินฺทิตการณา หีโน ภเวยฺย, น โกจิ
ธมฺเมสุ วิเสสิ อคฺโค ภเวยฺย. กึการณํ? ปุถู หิ อญฺสฺส วทนฺติ ธมฺมํ,
นิหีนโต สพฺเพว เต สมฺหิ ทฬฺหํ วทานา สกธมฺเม ทฬฺหวาทา เอว.
      [๙๑๓] กิญฺจ ภิยฺโย:- สทฺธมฺมปูชาติ คาถา. ตสฺสตฺโถ:- เต จ
ติตฺถิยา ยถา ปสํสนฺติ สกายนานิ, ๒- สทฺธมฺมปูชาปิ เนสํ ตเถว วตฺตติ. เต
หิ อติวิย สตฺถาราทีนิ สกฺกโรนฺติ. ตตฺถ ยทิ เต ปมาณา สิยุํ, เอวํ สนฺเต
สพฺเพว วาทา ตถิยา ๓- ภเวยฺยุํ. กึการณํ? สุทฺธี หิ เนสํ ปจฺจตฺตเมว,
น สา อญฺตฺร สิชฺฌติ, นาปิ ปรมตฺถโต, อตฺตนิ ทิฏฺิคฺคาหมตฺตเมว หิ ตํ
เตสํ ปรปฺปจฺจยเนยฺยพุทฺธีนํ.
      [๙๑๔] โย ปน ๔- วิปรีโต พาหิตปาปตฺตา พฺราหฺมโณ, ตสฺส:-
น พฺราหฺมณสฺส ปรเนยฺยมตฺถีติ คาถา. ตสฺสตฺโถ:- พฺราหฺมณสฺส หิ "สพฺเพ
สงฺขารา อนิจฺจา"ติอาทินา ๕- นเยน สุทิฏฺตฺตา ปเรน เนตพฺพํ าณํ นตฺถิ,
ทิฏฺิธมฺเมสุ "อิทเมว สจฺจนฺ"ติ วินิจฺฉินิตฺวา สมุคฺคหีตมฺปิ นตฺถิ. กึการณา ๖-
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สกนฺติ สกทิฏฺึ  ๒ ก. สกานิ อายตนานิ
@๓ ก. อถิกา  ๔ ฉ.ม. วา ปน
@๕ ขุ.ธ. ๒๕/๒๗๗/๖๔  ๖ ฉ.ม. ตํการณํ
โส ทิฏฺิกลหานิ อตีโต, น จ โส เสฏฺโต ปสฺสติ ธมฺมมญฺ อญฺตฺร
สติปฏฺานาทีหิ.
      [๙๑๕] ชานามีติ คาถาย สมฺพนฺโธ อตฺโถ จ:- เอวํ ๑- ตาว
ปรมตฺถพฺราหฺมโณ น หิ เสฏฺโต ปสฺสติ ธมฺมมญฺ, อญฺเ ปน ติตฺถิยา
ปรจิตฺตาณาทีหิ ชานนฺตา ปสฺสนฺตาปิ "ชานามิ ปสฺสามิ ตเถว เอตนฺ"ติ
เอวํ วทนฺตาปิ จ ทิฏฺิยา สุทฺธึ ปจฺเจนฺติ. กสฺมา? ยสฺมา เอเตสุ เอโกปิ
อทฺทกฺขิ เจ อทฺทส เจปิ เตน ปรจิตฺตาณาทินา ยถาภูตมตฺถํ, กิญฺหิ ตุมสฺส
เตน ตสฺส ๒- เตน ทสฺสเนน กึ กตํ, กึ ทุกฺขปริญฺา สาธิตา, อุทาหุ
สมุทยปฺปหานาทีนํ อญฺตรํ, ยโต สพฺพถาปิ อติกฺกมิตฺวา อริยมคฺคํ เต
ติตฺถิยา อญฺเเนว วทนฺติ สุทฺธึ, อติกฺกมิตฺวา วา เต ติตฺถิเย พุทฺธาทโย
อญฺเเนว วทนฺติ สุทฺธินฺติ.
      [๙๑๖] ปสฺสํ นโรติ คาถาย สมฺพนฺโธ อตฺโถ จ:- กิญฺจ ภิยฺโย?
ยฺวายํ ปรจิตฺตาณาทีหิ อทฺทกฺขิ, โส ปสฺสํ นโร ทกฺขติ ๓- นามรูปํ, น
ตโต ปรํ, ทิสฺวาน วา สฺสติ ตานิเมว นามรูปานิ นิจฺจโต สุขโต วา,
นาญฺถา, โส เอวํ ปสฺสนฺโต กามํ พหุํ ปสฺสตุ อปฺปกํ วา นามรูปํ
นิจฺจโต สุขโต จ, อถสฺส จ เอวรูเปน ทสฺสเนน น หิ เตน สุทฺธึ กุสลา
วทนฺตีติ.
      [๙๑๗] นิวิสฺสวาทีติ คาถาย สมฺพนฺโธ อตฺโถ จ:- เตน จ ทสฺสเนน
สุทฺธิยา อสติยาปิ โย "ชานามิ ปสฺสามิ ตเถว เอตนฺ"ติ เอวํ นิวิสฺสวาที,
เอตํ วา ทสฺสนํ ปฏิจฺจ ทิฏฺิยา สุทฺธึ ปจฺเจนฺโต "อิทเมว สจฺจนฺ"ติ เอวํ
นิวิสฺสวาที, โส สุพฺพินโย น โหติ ตํ ตถา ปกปฺปิตํ อภิสงฺขตํ ทิฏฺิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ.,ม. เอตฺตาวตา จ  ๒ ก. ภวํ  ๓ สี.,อิ..ม. ทกฺขิติ
ปุเรกฺขราโน. โส หิ ยํ สตฺถาราทึ ๑- นิสฺสิโต, ตตฺเถว สุภํ วทาโน สุทฺธึ
วโท, "ปริสุทฺธวาโท ปริสุทฺธทสฺสโน วา อหนฺ"ติ อตฺตานํ มญฺมาโน
ตตฺถ ตถทฺทสา โส, ตตถ สกาย ทิฏฺิยา อวิปรีตเมว โส อทฺทส.
ยถา สา ทิฏฺิ ปวตฺตติ, ตเถว นํ อทฺทส, น อญฺถา ปสฺสิตุํ อิจฺฉตีติ
อธิปฺปาโย.
      [๙๑๘] เอวํ ปกปฺปิตํ ทิฏฺึ ปุเรกฺขราเนสุ ติตฺถิเยสุ:- น พฺราหฺมโณ
กปฺปมุเปติ สงฺขนฺติ ๒- คาถา. ตตฺถ สงฺขนฺติ ๒- สงฺขาย, ชานิตฺวาติ อตฺโถ. นปิ
าณพนฺธูติ สมาปตฺติาณาทินา อกตตณฺหาทิฏฺิพนฺธุ. ตตฺถ วิคฺคโห:- นาปิ
อสฺส าเณน กโต พนฺธุ อตฺถีติ นปิ าณพนฺธุ. สมฺมุติโยติ ทิฏฺิสมฺมุติโย.
ปุถุชฺชาติ ปุถุชฺชนสภาวา. อุคฺคหณนฺติ มญฺเติ ๓- อุคฺคหณนฺติ อญฺเ, อญฺเ
ตา สมฺมุติโย อุคฺคณฺหนฺตีติ วุตฺตํ โหติ.
      [๙๑๙] กิญฺจ ภิยฺโย:- วิสฺสชฺช คนฺถานีติ คาถา. ตตฺถ อนุคฺคโหติ
อุคฺคหณวิรหิโต, โส หิ ๔- นาสฺส อุคฺคโหติ อนุคฺคโห, น วา อุคฺคณฺหาตีติ
อนุคฺคโห.
      [๙๒๐] กิญฺจ ภิยฺโย:- โส เอวรูโป:- ปุพฺพาสเวติ คาถา. ตตฺถ
ปุพฺพาสเวติ อตีตรูปาทีนิ อารพฺภ อุปฺปชฺชมานธมฺเม กิเลเส. นเวติ
ปจฺจุปฺปนฺนรูปาทีนิ อารพฺภ อุปฺปชฺชมานธมฺเม. น ฉนฺทคูติ ฉนฺทาทิวเสน น คจฺฉติ.
อนตฺตครหีติ กตากตวเสน อตฺตานํ อครหนฺโต.
      [๙๒๑] เอวํ อนตฺตครหี จ:- ส สพฺพธมฺเมสูติ คาถา. ตตฺถ ส
สพฺพธมฺเมสูติ ทฺวาสฏฺิทิฏฺิธมฺเมสุ "ยํ กิญฺจิ ทิฏฺ วา"ติ เอวมฺปเภเทสุ.
ปนฺนภาโรติ ปติตภาโร. น กปฺเปตีติ น กปฺปิโย, ทุวิธมฺปิ กปฺปํ น กโรตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สตฺถารํ  ๒ ฉ.ม. สงฺขาติ
@๓ สี., อิ. อุคฺคณฺหนฺตมญฺเติ  ๔ ฉ.ม.,อิ. ปิ
อตฺโถ. นูปรโตติ ปุถุชฺชนกลฺยาณเสกฺขา วิย อุปรติสมงฺคีปิ น โหติ. น
ปตฺถิโยติ นิตฺตโณฺห. ตณฺหา หิ ปตฺถิยตีติ ปตฺถิยา, นาสฺส ปตฺถิยาติ น
ปตฺถิโยติ. เสสํ ตตฺถ ตตฺถ ปากฏเมวาติ น วุตฺตํ. เอวํ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ
นิฏฺาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน ปุราเภทสุตฺเต วุตฺตสทิโส เอวาภิสมโย อโหสีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺกถาย
                      มหาพฺยูหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                      ---------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๙๙-๔๐๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=8987&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=8987&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=420
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=10494
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=10575
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=10575
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25