ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                       ๑๖. สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา
      [๙๖๒] น เม ทิฏฺโติ สาริปุตฺตสุตฺตํ, "เถรปญฺหสุตฺตนฺ"ติปิ วุจฺจติ.
กา อุปฺปตฺติ? อิมสฺส สุตฺตสฺส อุปฺปตฺติ:- ราชคหกเสฏฺิสฺส จนฺทนฆฏิกายปฏิลาภํ
อาทึ กตฺวา ตาย จนฺทนฆฏิกาย กตสฺส ปตฺตสฺส อากาเส อุสฺสาปนํ,
อายสฺมโต ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส อิทฺธิยา ปตฺตคฺคหณํ, ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สาวกานํ
อิทฺธิปฏิกฺเขโป, ติตฺถิยานํ ภควตา สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กตฺตุกามตา, ปาฏิหาริยกรณํ,
ภควโต สาวตฺถิคมนํ, ติตฺถิยานุพนฺธนํ, สาวตฺถิยํ ปเสนทิโน พุทฺธูปคมนํ,
กณฺฑมฺพปาตุภาโว, จตุนฺนํ ปริสานํ ติตฺถิยชยตฺถํ ปาฏิหาริยกรณุสฺสุกฺกนิวารณํ, ๑-
@เชิงอรรถ:  ก. ปาฏิหาริยกรณยุตฺตนิวารณํ
ยมกปาฏิหาริยกรณํ, กตปาฏิหาริยสฺส ภควโต ตาวตึสภวนคมนํ, ตตฺถ เตมาสํ
ธมฺมเทสนา, อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน ๑- ยาจิตสฺส เทวโลกโต
สงฺกสฺสนคเร โอโรหณนฺติ อิมานิ วตฺถูนิ, อนฺตรนฺตเร จ ชาตกานิ วิตฺถาเรตฺวา
ยาว ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตาหิ ปูชิยมาโน ภควา มชฺเฌ มณิมเยน โสปาเณน
สงฺกสฺสนคเร โอรุยฺห โสปาณกเฬวเร อฏฺาสิ:-
          "เย ฌานปฺปสุตา ธีรา              เนกฺขมฺมูปสเม รตา
           เทวาปิ เตสํ ปิหยนฺติ              สมฺพุทฺธานํ สตีมตนฺ"ติ ๒-
อิมิสฺสา ธมฺมปทคาถาย วุจฺจมานาย วุตฺตา. โสปาณกเฬวเร ิตํ ปน ภควนฺตํ
สพฺพปมํ อายสฺมา สาริปุตฺโต วนฺทิ, ตโต อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี, อถาปโร
ชนกาโย. ตตฺร ภควา จินฺเตสิ "อิมิสฺสํ ปริสติ โมคฺคลฺลาโน อิทฺธิยา อคฺโคติ
ปากโฏ, อนุรุทฺโธ ทิพฺพจกฺขุนา, ปุณฺโณ ธมฺมกถิกตฺเตน, สาริปุตฺตํ ปนายํ
ปริสา น เกนจิ คุเณน เอวํ อคฺโคติ ชานาติ, ยนฺนูนาหํ สาริปุตฺตํ อิทาเนว ๓-
ปญฺาคุเณน ปกาเสยฺยนฺ"ติ. อถ เถรํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ, เถโร ภควตา ปุจฺฉิตํ ๔-
ปุถุชฺชนปญฺหํ เสกฺขปญฺหํ อเสกฺขปญฺหญฺจ สพฺพํ วิสฺสชฺเชสิ. ตทา นํ ชโน
"ปญฺาย อคฺโค"ติ อญฺาสิ. อถ ภควา "สาริปุตฺโต น อิทาเนว ปญฺาย
อคฺโค, อตีเตปิ ปญฺาย อคฺโค"ติ ชาตกํ อาเนสิ.
      อตีเต ปโรสหสฺสา อิสโย วนมูลผลาหารา ปพฺพตปาเท วสนฺติ. เตสํ
อาจริยสฺส อาพาโธ อุปฺปชฺชิ, อุปฏฺานานิ วตฺตนฺติ. เชฏฺนฺเตวาสี "สปฺปายเภสชฺชํ
อาหริสฺสามิ, อาจริยํ อปฺปมตฺตา อุปฏฺหถา"ติ วตฺวา มนุสฺสปถมคมาสิ.
ตสฺมึ อนาคเตเยว อาจริโย กาลมกาสิ. ตํ "อิทานิ กาลํ กริสฺสตี"ติ
อนฺเตวาสิกา สมาปตฺติมารพฺภ ปุจฺฉึสุ. โส อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺตึ สนฺธายาห
@เชิงอรรถ:  ก. อนุรุทฺเธน   ขุ.ธ. ๒๕/๑๘๑/๔๙
@ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ   ฉ.ม.,อิ. ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ
"นตฺถิ กิญฺจี"ติ, อนฺเตวาสิโน "นตฺถิ อาจริยสฺส อธิคโม"ติ อคฺคเหสุํ. อถ
เชฏฺนฺเตวาสี เภสชฺชํ อาทาย อาคนฺตฺวา ตํ กาลกตํ ทิสฺวา อาจริยํ "กิญฺจิ
ปุจฺฉิตฺถา"ติ อาห. อาม ปุจฺฉิมฺหา, "นตฺถิ กิญฺจี"ติ อาห. น กิญฺจิ อาจริเยน
อธิคตนฺติ. นตฺถิ กิญฺจีติ วทนฺโต อาจริโย อากิญฺจญฺายตนํ ปเวเทสิ,
สกฺกาตพฺโพ อาจริโยติ.
              ปโรสหสฺสมฺปิ สมาคตานํ
              กนฺเทยฺยุํ เต วสฺสสตํ อปญฺา
              เอโกปิ เสยฺโย ปุริโส สปญฺโ
              โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ. ๑-
      กถิเต จ ปน ภควตา ชาตเก อายสฺมา สาริปุตฺโต อตฺตโน สทฺธิวิหาริกานํ
ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานมตฺถาย สปฺปายเสนาสนโคจรสีลวตาทีนิ ปุจฺฉิตุํ "น เม
ทิฏฺโ อิโต ปุพฺเพ"ติ อิมํ ถุติคาถํ อาทึ กตฺวา อฏฺ คาถาโย อภาสิ, ตมตฺถํ
วิสฺสชฺเชนฺโต ภควา ตโต ปรา เสสคาถาติ.
      ตตฺถ อิโต ปุพฺเพติ อิโต สงฺกสฺสนคเร โอตรณโต ปุพฺเพ. วคฺคุวโทติ
สุนฺทรวโท. ตุสิตา คณิมาคโตติ ตุสิตกายา จวิตฺวา มาตุ กุจฺฉึ อาคตตฺตา
ตุสิตา อาคโต, คณาจริยตฺตา คณี. สนฺตุฏฺฏฺเน วา ตุสิตสงฺขาตา เทวโลกา
คณี ๒- อาคโต, ตุสิตานํ วา อรหนฺตานํ คณี ๒- อาคโตติ.
      [๙๖๓] ทุติยคาถาย สเทวกสฺส โลกสฺส ยถา ทิสฺสตีติ สเทวกสฺส
โลกสฺส วิย มนุสฺสานมฺปิ ทิสฺสติ. ยถา วา ทิสฺสติ ๓- ตจฺฉโต อวิปรีตโต
ทิสฺสตีติ. ๔- จกฺขุมาติ อุตฺตมจกฺขุ. เอโกติ ปพฺพชฺชาสงฺขาตาทีหิ เอโก. รตินฺติ
เนกฺขมฺมรติอาทึ.
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๙๙/๒๔   ฉ.ม. คณึ
@ ฉ.ม.,อิ. ทิสฺสตีติ   ฉ.ม. ทิสฺสติ
      [๙๖๔] ตติยคาถาย พหุนฺนมิธ พทฺธานนฺติ อิธ พหุนฺนํ ขตฺติยาทีนํ
สิสฺสานํ. สิสฺสา หิ อาจริเย ปฏิพทฺธวุตฺติตฺตา "พทฺธา"ติ วุจฺจนฺติ. อตฺถิ
ปเญฺหน อาคมนฺติ อตฺถิโก ปเญฺหน อาคโตมฺหิ, อตฺถิกานํ วา ปเญฺหน
อาคมนํ, ปเญฺหน อตฺถิ อาคมนํ วาติ.
      [๙๖๕] จตุตฺถคาถาย วิชิคุจฺฉโตติ ชาติอาทีหิ อฏฺฏียโต. ริตฺตมาสนนฺติ
วิวิตฺตํ มญฺจปี. ปพฺพตานํ คุหาสุ วาติ ปพฺพตคุหาสุ วา ริตฺตมาสนํ ภชโตติ
สมฺพนฺธิตพฺพํ.
      [๙๖๖] ปญฺจมคาถาย อุจฺจาวเจสูติ หีนปณีเตสุ. สยเนสูติ วิหาราทีสุ
เสนาสเนสุ. กีวนฺโต ตตฺถ เภรวาติ กิตฺตกา ตตฺถ ภยการณา. "กุวนฺโต"ติปิ ๑-
ปาโ, กูชนฺโตติ จสฺส อตฺโถ. น ปน ปุพฺเพนาปรํ สนฺธิยติ.
      [๙๖๗] ฉฏฺคาถาย กตี ปริสฺสยาติ กิตฺตกา อุปทฺทวา. อคตํ ทิสนฺติ
นิพฺพานํ. ตญฺหิ อคตปุพฺพตฺตา อคตํ ตถา นิทฺทิสิตพฺพโต ทิสา จาติ. เตน
วุตฺตํ "อคตํ ทิสนฺ"ติ อภิสมฺภเวติ อภิภเว ๒- อภิภเวยฺย. ปนฺตมฺหีติ ปริยนฺเต.
      [๙๖๘-๙] สตฺตมคาถาย กฺยาสฺส พฺยปฺปถโย อสฺสูติ กีทิสานิ ตสฺส
วจนานิ อสฺสุ. อฏฺมคาถาย เอโกทิ นิปโกติ เอกคฺคจิตฺโต ปณฺฑิโต.
      [๙๗๐] เอวํ อายสฺมตา สาริปุตฺเตน ตีหิ คาถาหิ ภควนฺตํ โถเมตฺวา
ปญฺจหิ คาถาหิ ปญฺจสตานํ สิสฺสานมตฺถาย เสนาสนโคจรสีลวตาทีนิ ปุจฺฉิโต
ภควา ตมตฺถํ ปกาเสตุํ "วิชิคุจฺฉมานสฺสา"ติอาทินา นเยน วิสฺสชฺชนมารทฺโธ.
ตตฺถ ปมคาถาย ตาวตฺโถ:- ชาติอาทีหิ วิชิคุจฺฉมานสฺส ริตฺตาสนํ สยนํ
เสวโต เจ สมฺโพธิกามสฺส สาริปุตฺต ภิกฺขุโน ยทิทํ ผาสุ โย ผาสุวิหาโร
ยถานุธมฺมํ โย จ อนุธมฺโม, ตํ เต ปวกฺขามิ ยถา ปชานํ ยถา ปชานนฺโต
วเทยฺย, เอวํ วทามีติ.
@เชิงอรรถ:  ก. คีวนฺโต   ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
      [๙๗๑] ทุติยคาถาย ปริยนฺตจารีติ สีลาทีสุ จตูสุ ปริยนฺเตสุ จรมาโน.
ฑํสาธิปาตานนฺติ ปิงฺคลมกฺขิกานญฺจ เสสมกฺขิกานญฺจ. เสสมกฺขิกา หิ ตโต
ตโต อธิปติตฺวา ขาทนฺติ, ตสฺมา "อธิปาตา"ติ วุจฺจนฺติ. มนุสฺสผสฺสานนฺติ
โจราทิผสฺสานํ.
      [๙๗๒] ตติยคาถาย ปรธมฺมิกา นาม สตฺต สหธมฺมิกวชฺชา ๑- สพฺเพปิ
พาหิรกา. กุสลานุเอสีติ กุสลธมฺเม อนฺเวสมาโน.
      [๙๗๓] จตุตฺถคาถาย อาตงฺกผสฺเสนาติ โรคผสฺเสน. สีตํ อจฺจุณฺหนฺติ ๒-
สีตญฺจ อุณฺหญฺจ. ๓- โส เตหิ ผุฏฺโ พหุธาติ โส เตหิ อาตงฺกาทีหิ อเนเกหิ
อากาเรหิ ผุฏฺโ สมาโนปิ. อโนโกติ อภิสงฺขารวิญฺาณาทีนํ อโนกาสภูโต.
      [๙๗๔] เอวํ "ภิกฺขุโน วิชิคุจฺฉโต"ติอาทีหิ ตีหิ คาถาหิ ปุฏฺมตฺถํ
วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ "กฺยาสฺส พฺยปฺปถโย"ติอาทินา นเยน ปุฏฺ วิสฺสชฺเชนฺโต
"เถยฺยํ น กเรยฺยา"ติอาทิมาห. ๔- ตตฺถ ผสฺเสติ ผเรยฺย. ยทาวิลตฺตํ มนโส
วิชญฺาติ ยํ จิตฺตสฺส อาวิลตฺตํ วิชาเนยฺย, ตํ สพฺพํ "กณฺหสฺส ปกฺโข"ติ
วิโนทเยยฺย. ๕-
      [๙๗๕] มูลมฺปิ เตสํ ปลิขญฺ ติฏฺเติ เตสํ โกธาติมานานํ ยํ
อวิชฺชาธิกํ มูลํ, ตมฺปิ ปลิขณิตฺวา ติฏฺเยฺย. อทฺธา ภวนฺโต อภิสมฺภเวยฺยาติ
เอวํ ปิยาปิยํ อภิภวนฺโต เอกํเสเนว อภิภเวยฺย, น ตตฺร สิถิลํ ปรกฺกเมยฺยาติ
อธิปฺปาโย.
      [๙๗๖] ปญฺ ๖- ปุรกฺขตฺวาติ ปญฺ ๖- ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา. กลฺยาณปีตีติ
กลฺยาณปีติยา สมนฺนาคโต. จตุโร สเหถ ปริเทวธมฺเมติ อนนฺตรคาถาย
วุจฺจมาเน ปริเทวนียธมฺเม สเหยฺย.
@เชิงอรรถ:  ก. สหธมฺมิกา   ฉ.ม. อตุณฺหนฺติ   สี. อจฺจุณฺหญฺจ
@ ฉ.ม. น กาเรติอาทิมาห   สี.,อิ. วิโนเทยฺย   ก. ปุญฺ
      [๙๗๗] กึสู อสิสฺสามีติ กึ ภุญฺชิสฺสามิ. กุวํ วา อสิสฺสนฺติ กุหึ วา
อสิสฺสามิ. ทุกฺขํ วต เสตฺถ กฺวชฺช ๑- เสสฺสนฺติ อิมํ รตฺตึ ทุกฺขํ สยึ, อชฺช
อาคมนรตฺตึ กตฺถ สยิสฺสํ. เอเต วิตกฺเกติ เอเต ปิณฺฑปาตนิสฺสิเต เทฺว,
เสนาสนนิสฺสิเต เทฺวติ จตฺตาโร วิตกฺเก. อนิเกตจารีติ อปลิโพธจารี
นิตฺตณฺหจารี.
      [๙๗๘] กาเลติ ปิณฺฑปาตกาเล ปิณฺฑปาตสงฺขาตํ อนฺนํ วา จีวรกาเล
จีวรสงฺขาตํ วสนํ วา ลทฺธา ธมฺเมน สเมนาติ อธิปฺปาโย. มตฺตํ โส
ชญฺาติ ปฏิคฺคหเณ จ ปริโภเค จ โส ปมาณํ ชาเนยฺย. อิธาติ สาสเน,
นิปาตมตฺตเมว วา เอตํ. โตสนตฺถนฺติ สนฺโตสตฺถํ, เอตทตฺถํ มตฺตํ ชาเนยฺยาติ
วุตฺตํ โหติ. โส เตสุ คุตฺโตติ โส ภิกฺขุ เตสุ ปจฺจเยสุ คุตฺโต.
ยตจารีติ สํยตวิหาโร, รกฺขิติริยาปโถ รกฺขิตกายวจีมโนทฺวาโร จาติ วุตฺตํ
โหติ. "ยติจารี"ติปิ ๒- ปาโ, เอโสเยวตฺโถ. ๓- รุสิโตติ โรสิโต, ฆฏฺฏิโตติ
วุตฺตํ โหติ.
      [๙๗๙] ฌานานุยุตฺโตติ อนุปฺปนฺนุปฺปาทเนน อุปฺปนฺนาเสวเนน จ
ฌาเน อนุยุตฺโต. อุเปกฺขมารพฺภ สมาหิตตฺโตติ จตุตฺถชฺฌานุเปกฺขํ อุปฺปาเทตฺวา
สมาหิตจิตฺโต. ตกฺกาสยํ กุกฺกุจฺจิยูปฉินฺเทติ กามวิตกฺกาทิตกฺกญฺจ, กามสญฺาทึ
ตสฺส ตกฺกสฺส อาสยญฺจ, หตฺถกุกฺกุจฺจาทึ กุกฺกุจฺจิยญฺจ อุปจฺฉินฺเทยฺย.
      [๙๘๐] จุทิโต วจีภิ สติมาภินนฺเทติ อุปชฺฌายาทีหิ วาจาหิ โจทิโต
สมาโน สติมา หุตฺวา ตํ โจทนํ อภินนฺเทยฺย. วาจํ ปมุญฺเจ กุสลนฺติ
าณสมุฏฺิตํ วาจํ ปมุญฺเจยฺย. นาติเวลนฺติ อติเวลํ ๔- ปน วาจํ กาลเวลญฺจ
@เชิงอรรถ:  ก. กุวชฺช   สี. ยตุจารีติปิ, ก. ยถาจารีติปิ
@ ฉ.ม. โสเยวตฺโถ   สี.,อิ. นาติเวลนฺติ อตีตเวลํ
สีลเวลญฺจ อติกฺกนฺตํ นปฺปมุญฺเจยฺย. ชนวาทธมฺมายาติ ปรชาติวาทกถาย. ๑-
น เจตเยยฺยาติ เจตนํ น อุปฺปาเทยฺย.
      [๙๘๑] อถาปรนฺติ อถ อิทานิ อิโต ปรมฺปิ. ปญฺจ รชานีติ
รูปราคาทีนิ ปญฺจ รชานิ. เยสํ สตีมา วินยาย สิกฺเขติ เยสํ อุปฏฺิตสฺสติ
หุตฺวา วินยนตฺถํ ติสฺโส สิกฺขา สิกฺเขยฺย. เอวํ สิกฺขนฺโต หิ รูเปสุ ฯเปฯ
ผสฺเสสุ สเหถ ราคํ, น อญฺโติ. ๒-
      [๙๘๒] ตโต โส เตสํ วินยาย สิกฺขนฺโต อนุกฺกเมน:- เอเตสุ
ธมฺเมสูติ คาถา. ตตฺถ เอเตสูติ รูปาทีสุ. กาเลน โส สมฺมา ธมฺมํ ปริวีมํสมาโนติ
โส ภิกฺขุ ยฺวายํ "อุทฺธเต จิตฺเต สมาธิสฺส กาโล"ติอาทินา ๓- นเยน กาโล
วุตฺโต, เตน กาเลน สพฺพสงฺขตธมฺมํ อนิจฺจาทินเยน ปริวีมํสมาโน. เอโกทิภูโต
วิหเน ตมํ โสติ โส เอกคฺคจิตฺโต สพฺพํ โมหาทิตมํ วิหเนยฺย, นตฺถิ เอตฺถ
สํสโย. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว.
      เอวํ ภควา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน
ปญฺจสตา ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตา, ตึสโกฏิสงฺขยานญฺจ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย
อโหสีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺกถาย
                      สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                นิฏฺิโต จ จตุตฺโถ วคฺโค อตฺถวณฺณนานยโต,
                        นาเมน อฏฺกวคฺโคติ.
                        -----------------
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ชนปริวาทกถาย, ฉ.ม. ชนวาทกถาย


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๔๑๔-๔๒๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=9323&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=9323&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=423              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=10735              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=10794              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=10794              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]