ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย วินย.อ. (สมนฺต.๓)

                 สมนฺตปาสาทิกา นาม วินยฏฺฐกถา
                      (ตติโย ภาโค)
                      -----------
                     มหาวคฺค วณฺณนา
                        มหาวคฺเค
                     มหาขนฺธก วณฺณนา
                       ---------
          อุภินฺนํ ปาฏิโมกฺขานํ      สงฺคีติสมนนฺตรํ
          สงฺคายึสุ มหาเถรา         ขนฺธกํ ขนฺธโกวิทา ฯ
          ยํ ตสฺสทานิ สมฺปตฺโต     ยสฺมา สํวณฺณนากฺกโม
          ตสฺมา โหติ อยนฺตสฺส     อนุตฺตานตฺถวณฺณนา ฯ
          ปทภาชนิเย อตฺถา         เย หิ เยสํ ปกาสิตา ฯ
          เต เจ ปุน วเทยฺยาม       ปริโยสานํ กทา ภเว ฯ
          อุตฺตานา เจว เย อตฺถา   เตสํ สํวณฺณนาย กึ
          อธิปฺปายานุสนฺธีหิ         พฺยญฺชเนน จ เย ปน ฯ
          อนุตฺตานา น เต ยสฺมา   สกฺกา ญาตุํ อวณฺณิตา
          เตสํเยว อยํ ตสฺมา         โหติ สํวณฺณนานโยติ ฯ
     {๑} เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา อุรุเวลายํ วิหรติ นชฺชา
เนรญฺชราย ตีเร โพธิรุกฺขมูเล ปฐมาภิสมฺพุทฺโธติ เอตฺถ กิญฺจาปิ
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวรญฺชายนฺติอาทีสุ วิย กรณวจเนน
วิเสสการณํ นตฺถิ วินยํ ปตฺวา ปน กรณวจเนเนว อยมภิลาโป
อาโรปิโตติ อาทิโต ปฏฺฐาย อารูฬฺหาภิลาปวเสเนเวตํ วุตฺตนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ เอส นโย อญฺเญสุปิ อิโต ปเรสุ เอวรูเปสุ ฯ กึ
ปเนตสฺส วจเน ปโยชนนฺติ ฯ ปพฺพชฺชาทีนํ วินยกมฺมานํ อาทิโต
ปฏฺฐาย นิทานทสฺสนํ ฯ ยา หิ ภควตา อนุชานามิ ภิกฺขเว
อิเมหิ ตีหิ สรณคมเนหิ ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทนฺติ เอวํ ปพฺพชฺชา
เจว อุปสมฺปทา จ อนุญฺญาตา ยานิ จ ราชคหาทีสุ อุปชฺฌาย-
วตฺตอาจริยวตฺตาทีนิ อนุญฺญาตานิ ตานิ อภิสมฺโพธึ ปตฺวา
สตฺตสตฺตาหํ โพธิมณฺเฑ วีตินาเมตฺวา พาราณสิยํ ธมฺมจกฺกํ
ปวตฺเตตฺวา อิมินา จ อนุกฺกเมน อิทญฺจ อิทญฺจ ฐานํ ปตฺวา
อิมสฺมิญฺจ อิมสฺมิญฺจ วตฺถุสฺมึ ปญฺญตฺตานีติ เอวเมเตสํ ปพฺพชฺชาทีนํ
วินยกมฺมานํ อาทิโต ปฏฺฐาย นิทานทสฺสนํ เอตสฺส วจเน ปโยชนนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ
     ตตฺถ อุรุเวลายนฺติ มหาเวลายํ มหนฺเต วาลิกราสิมฺหีติ
อตฺโถ ฯ อถวา อุรูติ วาลิกา วุจฺจติ เวลาติ มริยาทา
เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ อุรุเวลาติ เอวํ เจตฺถ อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพ ฯ อตีเต กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ทสสหสฺสา กุลปุตฺตา
ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตสฺมึ ปเทเส วิหรนฺตา เอกทิวสํ
สนฺนิปติตฺวา กติกวตฺตํ อกํสุ กายกมฺมวจีกมฺมานิ นาม ปเรสํปิ
ปากฏานิ โหนฺติ มโนกมฺมํ ปน อปากฏํ ตสฺมา โย กามวิตกฺกํ
วา พฺยาปาทวิตกฺกํ วา วิหึสาวิตกฺกํ วา วิตกฺเกติ ตสฺส
อญฺโญ โจทโก นาม นตฺถิ โส อตฺตนาว อตฺตานํ โจเทตฺวา
ปตฺตปูเฏน วาลิกํ อาหริตฺวา อิมสฺมึ ฐาเน อากีรตุ อิทมสฺส
ทณฺฑกมฺมนฺติ ฯ ตโต ปฏฺฐาย โย ตาทิสํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ
โส ตตฺถ ปตฺตปูเฏน วาลิกํ อากีรติ ฯ เอวํ ตตฺถ อนุกฺกเมน
มหาวาลิกราสิ ชาโต ฯ ตโต นํ ปจฺฉิมา ชนตา ปริกฺขิปิตฺวา
เจติยฏฺฐานมกาสิ ฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ อุรุเวลายนฺติ มหาเวลายํ
มหนฺเต วาลิกราสิมฺหีติ อตฺโถติ ฯ ตเมว สนฺธาย วุตฺตํ อถวา
อุรูติ วาลิกา วุจฺจติ เวลาติ มริยาทา เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา
อุรุ อุรุเวลาติ เอวํ เจตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ โพธิรุกฺขมูเลติ
โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ ญาณํ ตํ โพธึ ภควา เอตฺถ
ปตฺโตติ รุกฺโขปิ โพธิรุกฺโขเตฺวว นามํ ลภิ ตสฺส โพธิรุกฺขสฺส
มูเล โพธิรุกฺขมูเล ฯ ปฐมาภิสมฺพุทฺโธติ ปฐมํ อภิสมฺพุทฺโธ
อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา สพฺพปฐมํเยวาติ อตฺโถ ฯ เอกปลฺลงฺเกนาติ
สกึปิ อนุฏฺฐหิตฺวา ยถาอาภุชิเตน เอเกเนว ปลฺลงฺเกน ฯ
วิมุตฺติสุขปฏิสํเวทีติ วิมุตฺติสุขํ ผลสมาปตฺติสุขํ ปฏิสํเวทิยมาโน ฯ
     ปฏิจฺจสมุปฺปาทนฺติ ปจฺจยาการํ ฯ ปจฺจยากาโร หิ อญฺญมญฺญํ ปฏิจฺจ
สหิเต ธมฺเม อุปฺปาเทตีติ ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ วุจฺจติ ฯ อยเมตฺถ
สงฺเขโป ฯ วิตฺถาโร ปน สพฺพาการสมฺปนฺนํ วินิจฺฉยํ อิจฺฉนฺเตน
วิสุทฺธิมคฺคโต จ มหาปกรณโต จ คเหตพฺโพ ฯ อนุโลมปฏิโลมนฺติ
อนุโลมญฺจ ปฏิโลมญฺจ อนุโลมปฏิโลมํ ฯ ตตฺถ อวิชฺชาปจฺจยา
สงฺขาราติอาทินา นเยน วุตฺโต อวิชฺชาทิโก ปจฺจยากาโร อตฺตนา
กตฺตพฺพกิจฺจกรณโต อนุโลโมติ วุจฺจติ อวิชฺชายเตฺวว
อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธติอาทินา นเยน วุตฺโต เสฺวว
อนุปฺปาทนิโรเธน นิรุชฺฌมาโน ตํ กิจฺจํ น กโรตีติ ตสฺส อกรณโต
ปฏิโลโมติ วุจฺจติ ปุริมนเยเนว วา วุตฺโต ปวตฺติยา อนุโลโม
อิตโร ตสฺสา ปฏิโลโมติ เอวเมวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ อาทิโต
ปน ปฏฺฐาย ยาว อนฺตํ อนฺตโต จ ปฏฺฐาย ยาว อาทึ ปาเปตฺวา
อวุตฺตตฺตา อิโต อญฺเญนตฺเถเนตฺถ อนุโลมปฏิโลมตา น ยุชฺชติ ฯ
     มนสากาสีติ มนสิ อกาสิ ฯ ตตฺถ ยถา อนุโลมํ มนสิ
อกาสิ อิทํ ตาว ทสฺเสตุํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติอาทิ วุตฺตํ ฯ
ตตฺถ อวิชฺชา จ สา ปจฺจโย จาติ อวิชฺชาปจฺจโย ตสฺมา
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สมฺภวนฺตีติ อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ
อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป ฯ วิตฺถาโร ปน
สพฺพาการสมฺปนฺนํ วินิจฺฉยํ อิจฺฉนฺเตน วิสุทฺธิมคฺคโต จ สมฺโมห-
วิโนทนิยา จ มหาวิภงฺคฏฺฐกถาย คเหตพฺโพ ฯ ยถา ปน ปฏิโลมํ
มนสิ อกาสิ อิทํ ทสฺเสตุํ อวิชฺชายเตฺวว อเสสวิราคนิโรธา
สงฺขารนิโรโธติอาทิ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ อวิชฺชาย เตฺววาติ อวิชฺชาย ตุ
เอว ฯ อเสสวิราคนิโรธาติ วิราคสงฺขาเตน มคฺเคน อเสสนิโรธา ฯ
สงฺขารนิโรโธติ สงฺขารานํ อนุปฺปาทนิโรโธ โหติ ฯ เอวํ นิรุทฺธานํ
ปน สงฺขารานํ นิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ วิญฺญาณาทีนญฺจ นิโรธา
นามรูปาทีนิ นิรุทฺธานิเยว โหนฺตีติ ทสฺเสตุํ สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธติอาทึ วตฺวา เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ
โหตีติ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ เกวลสฺสาติ สกลสฺส สุทฺธสฺส วา
สตฺตวิรหิตสฺสาติ อตฺโถ ฯ ทุกฺขกฺขนฺธสฺสาติ ทุกฺขราสิสฺส ฯ นิโรโธ
โหตีติ อนุปฺปาโท โหติ ฯ เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ ยฺวายํ อวิชฺชาทิวเสน
สงฺขาราทิกสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย อวิชฺชานิโรธาทิวเสน จ
นิโรโธ โหตีติ วุตฺโต สพฺพากาเรน เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ฯ ตายํ
เวลายนฺติ ตายํ ตสฺส อตฺถสฺส วิทิตเวลายํ ฯ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสีติ อิมํ ตสฺมึ วิทิเต อตฺเถ เหตุโน จ เหตุสมุปฺปนฺนธมฺมสฺส
จ ปชานนาย อานุภาวทีปกํ ยทา หเว ปาตุภวนฺตีติอาทิกํ
โสมนสฺสสมฺปยุตฺตญาณสมุฏฺฐานํ อุทานํ อุทาเนสิ อตฺตมนวาจํ
นิจฺฉาเรสีติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตสฺสตฺโถ ยทา หเวติ ยสฺมึ
หเว กาเล ฯ ปาตุภวนฺตีติ อุปฺปชฺชนฺติ ฯ ธมฺมาติ อนุโลม-
ปจฺจยาการปฏิเวธสาธกา โพธิปกฺขิยธมฺมา ฯ อถวา ปาตุภวนฺตีติ
ปกาเสนฺติ อภิสมยวเสน พฺยตฺตา ปากฏา โหนฺติ ฯ ธมฺมาติ
จตุราริยสจฺจธมฺมา ฯ อาตาโป วุจฺจติ กิเลสสนฺตาปฏฺเฐน วิริยํ ฯ
อาตาปิโนติ สมฺมปฺปธานวิริยวโต ฯ ฌายโตติ อารมฺมณูปนิชฺฌาน-
ลกฺขเณน จ ลกฺขณูปนิชฺฌานลกฺขเณน จ ทฺวีหิ ฌาเนหิ
ฌายนฺตสฺส ฯ พฺราหฺมณสฺสาติ พาหิตปาปสฺส ขีณาสวสฺส ฯ อถสฺส
กงฺขา วปยนฺตีติ อถ อสฺส เอวํปาตุภูตธมฺมสฺส กงฺขา วปยนฺติ ฯ
สพฺพาติ ยา เอสา โก นุโข ภนฺเต ผุสฺสตีติ โน กลฺโล ปญฺโหติ
ภควา อโวจาติอาทินา นเยน ตถา กตมํ นุโข ภนฺเต
ชรามรณํ กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณนฺติ โน กลฺโล ปญฺโหติ
ภควา อโวจาติอาทินา จ นเยน ปจฺจยากาเร กงฺขา วุตฺตา
ยา จ ปจฺจยาการสฺเสว อปฺปฏิวิทฺธตฺตา อโหสึ นุโข อหํ
อตีตมทฺธานนฺติอาทิกา โสฬส กงฺขา อาคตา ตา สพฺพา วปยนฺติ
อปคจฺฉนฺติ นิรุชฺฌนฺติ ฯ กสฺมา ฯ ยโต ปชานาติ สเหตุธมฺมนฺติ
ยสฺมา อวิชฺชาทิเกน เหตุนา สเหตุกํ อิมํ สงฺขาราทึ เกวลํ
ทุกฺขกฺขนฺธธมฺมํ ปชานาติ อญฺญาติ ปฏิวิชฺฌติ ฯ {๒} ทุติยวาเร ฯ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสีติ อิมํ ตสฺมึ วิทิเต อตฺเถ อวิชฺชายเตฺวว
อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธติ เอวํ ปกาสิตสฺส นิพฺพานสงฺขาตสฺส
ปจฺจยกฺขยสฺส อวโพธานุภาวทีปกํ วุตฺตปฺปการํ อุทานํ อุทาเนสีติ
อตฺโถ ฯ ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ ยสฺมา ปจฺจยานํ ขยสงฺขาตํ
นิพฺพานํ อเวทิ อญฺญาติ ปฏิวิชฺฌติ ตสฺมา ยทาสฺส อาตาปิโน
ฌายโต พฺราหฺมณสฺส วุตฺตปฺปการา ธมฺมา ปาตุภวนฺติ อถ ยา
นิพฺพานสฺส อวิทิตตฺตา อุปฺปชฺเชยฺยุํ ตา สพฺพาปิ กงฺขา วปยนฺติ ฯ
     {๓} ตติยวาเร ฯ อิมํ อุทานํ อุทาเนสีติ อิมํ เยน มคฺเคน โส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
สมุทยนิโรธสงฺขาโต อตฺโถ กิจฺจวเสน จ อารมฺมณกิริยาย จ
วิทิโต ตสฺส อริยมคฺคสฺส อานุภาวทีปกํ วุตฺตปฺปการํ อุทานํ
อุทาเนสีติ อตฺโถ ฯ ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ ยทา หเว ปาตุภวนฺติ
ธมฺมา อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส ตทา โส พฺราหฺมโณ เตหิ
อุปฺปนฺเนหิ โพธิปกฺขิยธมฺเมหิ ยสฺส วา อริยมคฺคสฺส จตุสจฺจธมฺมา
ปาตุภูตา เตน อริยมคฺเคน วิธูปยํ ติฏฺฐติ มารเสนนฺติ กามา เต
ปฐมา เสนาติอาทินา นเยน วุตฺตปฺปการํ มารเสนํ วิธูปยนฺโต
วิธมนฺโต วิทฺธํเสนฺโต ติฏฺฐติ ฯ กถํ ฯ สุริโยว โอภาสยมนฺตลิกฺขนฺติ
ยถา สุริโย อพฺภุคฺคโต อตฺตโน ปภาย อนฺตลิกฺขํ โอภาสยนฺโตว
อนฺธการํ วิธมนฺโต ติฏฺฐติ ฯ เอวํ โสปิ พฺราหฺมโณ เตหิ
ธมฺเมหิ เตน วา มคฺเคน สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺโตว มารเสนํ
วิธูปยนฺโต ติฏฺฐตีติ เอวเมตฺถ ปฐมํ อุทานํ ปจฺจยาการปจฺจเวกฺขณวเสน
ทุติยํ นิพฺพานปจฺจเวกฺขณวเสน ตติยํ มคฺคปจฺจเวกฺขณวเสน
อุปฺปนฺนนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ อุทาเน ปน รตฺติยา ปฐมํ ยามํ
ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ อนุโลมํ ทุติยํ ยามํ ปฏิโลมํ ตติยํ ยามํ
อนุโลมปฏิโลมนฺติ วุตฺตํ ตํ สตฺตาหสฺส อจฺจเยน เสฺว อาสนา
วุฏฺฐหิสฺสามีติ รตฺตึ อุปฺปาทิตํ มนสิการํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ ตทา
หิ ภควา ยสฺส ปจฺจยาการปชานนสฺส จ ปจฺจยกฺขยาธิคมสฺส จ
อานุภาวทีปิกา ปุริมา เทฺว อุทานคาถา ตสฺส วเสน เอเกกเมว
โกฏฺฐาสํ ปฐมยามญฺจ มชฺฌิมยามญฺจ มนสากาสิ ฯ อิธ ปน
ปาฏิปทรตฺติยา เอวํ มนสากาสิ ฯ ภควา หิ วิสาขปุณฺณมาย
รตฺติยา ปฐมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสริ มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ
วิโสเธสิ ปจฺฉิมยาเม ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ อนุโลมปฏิโลมํ มนสิกตฺวา
อิทานิ อรุโณ อุคฺคจฺฉิสฺสตีติ สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิ ฯ สพฺพญฺญุต-
ปตฺตสมนนฺตรเมว อรุโณ อุคฺคญฺฉิ ฯ ตโต ตํทิวสํ เตเนว
ปลฺลงฺเกน วีตินาเมตฺวา สมฺปตฺตาย ปาฏิปทรตฺติยา ตีสุ ยาเมสุ
เอวํ มนสิกตฺวา อิมานิ อุทานานิ อุทาเนสิ ฯ อิติ ปาฏิปทรตฺติยา
เอวํ มนสิกตฺวา ตํ โพธิรุกฺขมูเล สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทีติ
เอวํ วุตฺตํ สตฺตาหํ ตตฺเถว วีตินาเมสีติ ฯ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๑-. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=1&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=4&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=4&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=4&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=4&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_4

อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]