อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

                     อุปาลิปญฺจกวณฺณนา
                       --------
     {๔๑๗} อุปาลิปญฺเหสุ ฯ กตีหิ นุ โข ภนฺเตติ ปุจฺฉาย อยํ
สมฺพนฺโธ ฯ เถโร กิร รโห คโต สพฺพานิ อิมานิ ปญฺจกานิ
อาวชฺชิตฺวา ภควนฺตํทานิ ปุจฺฉิตฺวา อิเมสํ นิสฺสาย วสนกาทีนํ
อตฺถาย ตนฺตึ ฐปาเปสฺสามีติ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา กตีหิ นุ โข
ภนฺเตติอาทินา นเยน ปญฺเห ปุจฺฉิ ฯ เตสํ วิสฺสชฺชเน อุโปสถํ
น ชานาตีติ นววิธํ อุโปสถํ น ชานาติ ฯ อุโปสถกมฺมํ น
ชานาตีติ อธมฺเมน วคฺคาทิเภทํ จตุพฺพิธํ อุโปสถกมฺมํ น ชานาติ ฯ
ปาฏิโมกฺขํ น ชานาตีติ เทฺว มาติกา น ชานาติ ฯ ปาฏิโมกฺขุทฺเทสํ
น ชานาตีติ ภิกฺขูนํ ปญฺจวิธํ ภิกฺขุนีนํ จตุพฺพิธนฺติ นววิธํ
ปาฏิโมกฺขุทฺเทสํ น ชานาติ ฯ ปวารณํ น ชานาตีติ นววิธํ
ปวารณํ น ชานาติ ฯ ปวารณากมฺมํ น ชานาตีติ อธมฺเมน
วคฺคาทิเภทํ จตุพฺพิธํ ปวารณากมฺมํ น ชานาติ ฯ อาปตฺตานาปตฺตึ
น ชานาตีติ ตสฺมึ ตสฺมึ สิกฺขาปเท นิทฺทิฏฺฐํ อาปตฺติญฺจ
อนาปตฺติญฺจ น ชานาติ ฯ
     อาปนฺโน กมฺมกโตติ อาปตฺตึ อาปนฺโน ตปฺปจฺจยา สงฺเฆน
กมฺมํ กตํ โหติ ฯ
     {๔๒๐} กมฺมํ น ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพนฺติ อยํ ยสฺมา อนุโลมวคฺเคน
วตฺตติ ตสฺมา นาสฺส กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ ฯ สรชฺชุโกว
วิสฺสชฺเชตพฺโพติ อตฺโถ ฯ
     {๔๒๑} สเจ อุปาลิ สงฺโฆ สมคฺคกรณียานิ กมฺมานิ กโรตีติ สเจ
สมคฺเคหิ กรณียานิ อุโปสถาทีนิ กมฺมานิ กโรติ อุโปสถปวารณาทีสุ
หิ ฐิตาสุ อุปตฺถมฺโภ น ทาตพฺโพ ฯ สเจ หิ สงฺโฆ
อจฺจยํ เทสาเปตฺวา สงฺฆสามคฺคึ กโรติ ติณวตฺถารกสมถํ วา
กตฺวา อุโปสถปวารณํ กโรติ ฯ เอวรูปํ สมคฺคกรณียํ นาม
กมฺมํ โหติ ฯ ตตฺร เจติ สเจ ตาทิสเก กมฺเม ภิกฺขุโน นกฺขมติ
ทิฏฺฐาวิกมฺมํปิ กตฺวา ตถารูปา สามคฺคี อุปฏฺฐเปตพฺพา ฯ เอวํ
วิโลมคาโห น คณฺหิตพฺโพ ฯ ยตฺร ปน อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ
สาสนํ ทีเปนฺติ ตตฺถ ทิฏฺฐาวิกมฺมํ น วฏฺฏตีติ ปฏิพาหิตฺวา
ปกฺกมิตพฺพํ ฯ
     อุสฺสิตมนฺตี จาติ อุสฺสทมนฺตี โลภโทสมานุสฺสนฺนํ วาจํ
ภาสิตา กณฺหวาโจ อนตฺถกทีปโน ฯ นิสฺสิตชปฺปีติ อตฺตโน
ธมฺมตาย อุสฺสทยุตฺตํ ภาสิตุ ํ น สกฺโกติ ฯ อถโข มยา สทฺธึ
ราชา เอวํ กเถสิ อสุกมหามตฺโต เอวํ กเถสิ อสุโก นาม
มยฺหํ อาจริโย วา อุปชฺฌาโย วา ติปิฏโก มยา สทฺธึ เอวํ
กเถสีติ เอวํ อญฺญํ นิสฺสาย ชปฺปติ ฯ น จ ภาสานุสนฺธิกุสโลติ
กถานุสนฺธิวจเน วินิจฺฉยานุสนฺธิวจเน จ อกุสโล โหติ ฯ น
ยถาธมฺเม ยถาวินเยติ น ภูเตน วตฺถุนา อาปตฺตึ สาเรตฺวา
โจเทตา โหติ ฯ อุสฺสาเทตา โหตีติ อมฺหากํ อาจริโย มหาติปิฏโก
ปรมธมฺมกถิโกติอาทินา นเยน เอกจฺจํ อุสฺสาเทติ ฯ ทุติยปเท
กึ โส ชานาตีติอาทินา เอกจฺจํ อปสาเทติ ฯ อธมฺมํ คณฺหาตีติ
อนิยฺยานิกปกฺขํ คณฺหติ ฯ ธมฺมํ ปฏิพาหตีติ นิยฺยานิกปกฺขํ
ปฏิพาหติ ฯ สมฺผญฺจ พหุ ํ ภาสตีติ พหุ ํ นิรตฺถกกถํ กเถติ ฯ
     ปสยฺห ปวตฺตา โหตีติ อนชฺฌิฏฺโฐ ภาเร อนาโรปิเต เกวลํ มานํ
นิสฺสาย อชฺโฌตฺถริตฺวา อนธิกาเร กเถตา โหติ ฯ อโนกาสกมฺมํ
การาเปตฺวาติ โอกาสกมฺมํ อกาเรตฺวา ปวตฺตา โหติ ฯ น
ยถาทิฏฺฐิยา พฺยากตา โหตีติ ยสฺส อตฺตโน ทิฏฺฐิ ตํ ปุรกฺขิตฺวา น
พฺยากตา ลทฺธึ นิกฺขิปิตฺวา อยถาภุจฺจํ อธมฺมาทีสุ ธมฺมาทิลทฺธิโก
หุตฺวา กถยิตา โหตีติ อตฺโถ ฯ
     {๔๒๔} อาปตฺติยา ปโยคํ น ชานาตีติ อยํ อาปตฺติ กายปฺปโยคา
อยํ วจีปโยคาติ น ชานาติ ฯ อาปตฺติยา วูปสมํ น ชานาตีติ
อยํ อาปตฺติ เทสนาย วูปสมฺมติ อยํ วุฏฺฐาเนน อยํ เนว
เทสนาย น วุฏฺฐาเนนาติ น ชานาติ ฯ น อาปตฺติยา วินิจฺฉยกุสโล
โหตีติ อิมสฺมึ วตฺถุสฺมึ อยํ อาปตฺตีติ น ชานาติ โทสานุรูปํ
อาปตฺตึ อุทฺธริตฺวา ปติฏฺฐเปตุ ํ น สกฺโกติ ฯ อธิกรณสมุฏฺฐานํ
น ชานาตีติ อิทํ อธิกรณํ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ นิสฺสาย
สมุฏฺฐาติ อิทํ จตสฺโส วิปตฺติโย อิทํ ปญฺจ วา สตฺต วา
อาปตฺติกฺขนฺเธ อิทํ จตฺตาริ สงฺฆกิจฺจานิ นิสฺสาย สมุฏฺฐาตีติ
น ชานาติ ฯ ปโยคํ น ชานาตีติ อิทํ อธิกรณํ ทฺวาทสมูลปฺปโยคํ
อิทํ จุทฺทสมูลปฺปโยคํ อิทํ ฉมูลปฺปโยคํ อิท เอกมูลปฺปโยคนฺติ
น ชานาติ ฯ อธิกรณานํ หิ ยถาสกมูลเมว ปโยคา นาม
โหนฺติ ตํ สพฺพํปิ น ชานาตีติ อตฺโถ ฯ วูปสมํ น ชานาตีติ
อิทํ อธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ วูปสมฺมติ อิทํ จตูหิ อิทํ ตีหิ
อิทํ เอเกน สมเถน วูปสมฺมตีติ น ชานาติ ฯ น อธิกรณสฺส
วินิจฺฉยกุสโล โหตีติ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตฺวา สมถํ ปาเปตุ ํ น
ชานาติ ฯ กมฺมํ น ชานาตีติ ตชฺชนียาทิ สตฺตวิธํ กมฺมํ น
ชานาติ ฯ กมฺมสฺส กรณํ น ชานาตีติ อิทํ กมฺมํ อิมินา
นีหาเรน กาตพฺพนฺติ น ชานาติ ฯ กมฺมสฺส วตฺถุ ํ น ชานาตีติ
อิทํ ตชฺชนียสฺส วตฺถุ อิทํ นิยสาทีนนฺติ น ชานาติ ฯ กมฺมสฺส
วตฺตํ น ชานาตีติ สตฺตสุ กมฺเมสุ เหฏฺฐา จตุนฺนํ กมฺมานํ
อฏฺฐารสวิธํ ติวิธสฺส จ อุกฺเขปนียกมฺมสฺส เตจตฺตาฬีสวิธํ วตฺตํ
น ชานาติ ฯ กมฺมสฺส วูปสมํ น ชานาตีติ โย ภิกฺขุ วตฺเต
วตฺติตฺวา ยาจติ ตสฺส กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ อจฺจโย
เทสาเปตพฺโพติ น ชานาติ ฯ วตฺถุ ํ น ชานาตีติ สตฺตนฺนํ
อาปตฺติกฺขนฺธานํ วตฺถุ ํ น ชานาติ ฯ นิทานํ น ชานาตีติ อิทํ
สิกฺขาปทํ อิมสฺมึ นคเร ปญฺญตฺตํ อิทํ อิมสฺมินฺติ น ชานาติ ฯ
ปญฺญตฺตึ น ชานาตีติ ปญฺญตฺติ อนุปญฺญตฺติ อนุปฺปนฺนปญฺญตฺติวเสน
ติวิธํปิ ปญฺญตฺตึ น ชานาติ ฯ ปทปจฺฉาภฏฺฐํ น ชานาตีติ สมฺมุขา
กาตพฺพํ ปทํ น ชานาติ ฯ พุทฺโธ ภควาติ วตฺตพฺเพ ภควา
พุทฺโธติ เหฏฺฐุปริยํ กตฺวา ปทํ ปโยเชติ ฯ อกุสโล จ โหติ
วินเยติ วินยปาลิยํ จ อฏฺฐกถายํ จ อกุสโล โหติ ฯ ญตฺตึ
น ชานาตีติ สงฺเขปโต หิ ทุวิธา ญตฺติ เอสา ญตฺตีติ เอวํ
นิทฺทิฏฺฐา จ อนิทฺทิฏฺฐา จ ฯ ตตฺถ ยา เอวํ อนิทฺทิฏฺฐา สา
กมฺมญตฺติ นาม โหติ ฯ ยา นิทฺทิฏฺฐา สา กมฺมปาทญตฺติ
นาม โหติ ตํ สพฺเพน สพฺพํ ญตฺตึ น ชานาติ ฯ ญตฺติยา
กรณํ น ชานาตีติ นวสุ ฐาเนสุ กมฺมญตฺติยา กรณํ น ชานาติ
ทฺวีสุ ฐาเนสุ กมฺมปาทญตฺติยา ฯ ญตฺติยา อนุสฺสาวนนฺติ อิมิสฺสา
ญตฺติยา เอกา อนุสฺสาวนา อิมิสฺสา ติสฺโสติ น ชานาติ ฯ ญตฺติยา
สมถํ น ชานาตีติ ยฺวายํ สติวินโย อมูฬฺหวินโย ตสฺส ปาปิยสิกา
ติณวตฺถารโกติ จตุพฺพิโธ สมโถ ญตฺติยา วินา น โหติ ตํ
ญตฺติยา สมโถติ น ชานาติ ฯ ญตฺติยา วูปสมํ น ชานาตีติ
ยํ อธิกรณํ อิมินา จตุพฺพิเธน ญตฺติสมเถน วูปสมฺมติ ตสฺส
ตํ วูปสมํ อยํ ญตฺติยา วูปสโม กโตติ น ชานาติ ฯ สุตฺตํ น
ชานาตีติ อุภโตวิภงฺคํ น ชานาติ ฯ สุตฺตานุโลมํ น ชานาตีติ
จตฺตาโร มหาปเทเส น ชานาติ ฯ วินยํ น ชานาตีติ
ขนฺธกปริวารํ น ชานาติ ฯ วินยานุโลมํ น ชานาตีติ มหาปเทเสเยว
น ชานาติ ฯ น จ ฐานาฐานกุสโลติ การณาการณกุสโล น
โหติ ฯ ธมฺมํ น ชานาตีติ ฐเปตฺวา วินยปิฏกํ อวเสสํ ปิฏกทฺวยํ
น ชานาติ ฯ ธมฺมานุโลมํ น ชานาตีติ สุตฺตนฺติเก จตฺตาโร
มหาปเทเส น ชานาติ ฯ วินยํ น ชานาตีติ ขนฺธกปริวารเมว
น ชานาติ ฯ วินยานุโลมํ น ชานาตีติ จตฺตาโร มหาปเทเส น
ชานาติ ฯ อุภโตวิภงฺคา ปเนตฺถ อสงฺคหิตา โหนฺติ ฯ ตสฺมา
ยํ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ วินยนฺติ สกลํ วินยปิฏกํ น ชานาตีติ ตํ
คเหตพฺพํ ฯ น จ ปุพฺพาปรกุสโล โหตีติ ปุเรกถาย จ
ปจฺฉากถาย จ อกุสโล โหติ ฯ เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตปฏิปกฺขวเสน
วิญฺเญยฺยตฺตา ปุพฺเพ ปกาสิตตฺตา จ อุตฺตานเมวาติ ฯ
          อนิสฺสิตวคฺคนปฏิปฺปสฺสมฺภนวคฺคโวหารวคฺควณฺณนา
                        นิฏฺฐิตา ฯ
     {๔๒๕} ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺเค ฯ ทิฏฺฐาวิกมฺมาติ ทิฏฺฐีนํ อาวิกมฺมานิ
ลทฺธิปกาสนานิ อาปตฺติเทสนาสงฺขาตานํ วินยกมฺมานเมตํ อธิวจนํ ฯ
อนาปตฺติยา ทิฏฺฐึ อาวิกโรตีติ อนาปตฺติเมวาปตฺตีติ เทเสตีติ อตฺโถ ฯ
อเทสนาคามินิยาติ ครุกาปตฺติยา ทิฏฺฐึ อาวิกโรติ ฯ สงฺฆาทิเสสํ จ
ปาราชิกํ จ เทเสตีติ อตฺโถ ฯ เทสิตายาติ ลหุกาปตฺติยาปิ เทสิตาย
ทิฏฺฐึ อาวิกโรติ ฯ เทสิตํ ปุน เทเสตีติ อตฺโถ ฯ จตูหิ ปญฺจหีติ
ยถา จตูหิ ปญฺจหิ ทิฏฺฐิ อาวิกตา โหติ เอวํ อาวิกโรติ จตฺตาโร
ปญฺจ ชนา เอกโต อาปตฺตึ เทเสนฺตีติ อตฺโถ ฯ มโนมานเสนาติ
มนสงฺขาเตน มานเสน ทิฏฺฐึ อาวิกโรติ วจีเภทํ อกตฺวา จิตฺเตเนว
อาปตฺตึ เทเสตีติ อตฺโถ ฯ นานาสํวาสกสฺสาติ ลทฺธินานาสํวาสกสฺส
วา กมฺมนานาสํวาสกสฺส วา สนฺติเก ทิฏฺฐึ อาวิกโรติ อาปตฺตึ
เทเสตีติ อตฺโถ ฯ นานาสีมายาติ สมานสํวาสกสฺสาปิ นานาสีมาย
ฐิตสฺส สนฺติเก อาวิกโรติ มาฬกสีมาย หิ ฐิเตน สีมนฺตริกาย
ฐิตสฺส วา สีมนฺตริกาย วา ฐิเตน อวิปฺปวาสสีมาย ฐิตสฺสาปิ
อาปตฺตึ เทเสตุ ํ น วฏฺฏติ ฯ อปกตตฺตสฺสาติ อุกฺขิตฺตกสฺส วา ยสฺส
วา อุโปสถปวารณา ฐปิตา โหนฺติ ตสฺส สนฺติเก เทเสตีติ อตฺโถ ฯ
     {๔๓๐} นาลํ โอกาสกมฺมํ กาตุนฺติ น ปริยตฺตํ กาตุ ํ น กาตพฺพนฺติ
อตฺโถ ฯ อิธาปิ อปกตตฺโต อุกฺขิตฺตโก เจว ฐปิตอุโปสถปวารโณ
จ ฯ จาวนาธิปฺปาโยติ สาสนโต จาเวตุกาโม ฯ
     {๔๓๒} มนฺทตฺตา โมมูหตฺตาติ มนฺทภาเวน โมมูหภาเวน วิสฺสชฺชิตุ ํปิ
ชานิตุ ํปิ อสมตฺโถ เกวลํ อตฺตโน โมมูหภาวํ ปกาเสนฺโตเยว ปุจฺฉติ
อุมฺมตฺตโก วิย ฯ ปาปิจฺโฉติ เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตีติ
ปาปิกาย อิจฺฉาย ปุจฺฉติ ฯ
     ปริภวาติ ปริภวํ อาโรเปตุกาโม หุตฺวา ปุจฺฉติ ฯ
อญฺญพฺยากรเณสุปิ เอเสว นโย ฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ ฯ
               ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺค วณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
     อตฺตาทานวคฺเค จ ธุตงฺควคฺเค จ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา ตํ
สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตเมว ฯ
     {๔๔๔} มุสาวาทวคฺเค ฯ ปาราชิกํ คจฺฉตีติ ปาราชิกคามี ฯ
ปาราชิกาปตฺติภาวํ ปาปุณาตีติ อตฺโถ ฯ อิตเรสุปิ เอเสว
นโย ฯ ตตฺถ อสนฺตอุตฺตริมนุสฺสธมฺมาโรจนมุสาวาโท ปาราชิกคามี
อมูลเกน ปาราชิเกน อนุทฺธํสนมุสาวาโท สงฺฆาทิเสสคามี โย
เต วิหาเร วสตีติอาทินา ปริยาเยน ชานนฺตสฺส วุตฺตมุสาวาโท
ถุลฺลจฺจยคามี อชานนฺตสฺส ทุกฺกฏคามี สมฺปชานมุสาวาเท
ปาจิตฺติยนฺติ อาคโต ปาจิตฺติยคามีติ เวทิตพฺโพ ฯ
     อทสฺสเนนาติ วินยธรสฺส อทสฺสเนน ฯ กปฺปิยากปฺปิเยสุ หิ
กุกฺกุจฺเจ อุปฺปนฺเน วินยธรํ ทิสฺวา กปฺปิยากปฺปิยภาวํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา
อกปฺปิยํ ปหาย กปฺปิยํ กเรยฺย ตํ อปสฺสนฺโต ปน อกปฺปิยํปิ
กปฺปิยนฺติ กโรนฺโต อาปชฺชติ ฯ เอวํ อาปชฺชิตพฺพํ อาปตฺตึ
วินยธรสฺส ทสฺสเนน นาปชฺชติ อทสฺสเนเนว อาปชฺชติ ฯ เตน
วุตฺตํ อทสฺสเนนาติ ฯ อสฺสวเนนาติ เอกวิหาเรปิ วสนฺโต ปน
วินยธรสฺส อุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา กปฺปิยากปฺปิยํ อปุจฺฉิตฺวา วา
อญฺเญสํ วา วุจฺจมานํ อสุณนฺโต อาปชฺชติ เอว ฯ เตน วุตฺตํ
อสฺสวเนนาติ ฯ ปสุตฺตตาติ ปสุตฺตกตาย ฯ สหาคารเสยฺยํ หิ
ปสุตฺตกภาเวนปิ อาปชฺชติ ฯ อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญิตาย อาปชฺชนฺโต
ปน ตถาสญฺญี อาปชฺชติ ฯ สติสมฺโมสา เอกรตฺตาติกฺกมาทิวเสน
อาปชฺชิตพฺพํ อาปชฺชติ ฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ ฯ
                มุสาวาทวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๔๕๐} ภิกฺขุนีวคฺเค ฯ อลาภายาติ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ อลาภตฺถาย
ยถา ปจฺจเย น ลภนฺติ ตถา ปริสกฺกติ วายมตีติ อตฺโถ ฯ
อนตฺถายาติ อนตฺถํ กลิสาสนํ อาโรเจนฺโต ปริสกฺกติ ฯ อนาวาสายาติ
อนาวาสตฺถาย ยสฺมึ คามเขตฺเต วสนฺติ ตโต นีหรณตฺถาย ฯ
     สมฺปโยเชตีติ อสทฺธมฺมปฏิเสวนตฺถาย สมฺปโยเชติ ฯ {๔๕๑} กตีหิ
นุ โข ภนฺเต องฺเคหิ สมนฺนาคตาย ภิกฺขุนิยา กมฺมํ กาตพฺพนฺติ
สตฺตนฺนํ กมฺมานํ อญฺญตรํ สนฺธาย ปุจฺฉติ ฯ
     {๔๕๔} นสากจฺฉาตพฺโพติกปฺปิยากปฺปิยนามรูปปริจฺเฉทสมถวิปสฺสนาทิเภโท
กถามคฺโค น กเถตพฺโพ ฯ ยสฺมา ปน ขีณาสโว ภิกฺขุ
น วิสํวาเทติ ตถารูปสฺส กถามคฺคสฺส สามี หุตฺวา กเถติ น อิตเร
ตสฺมา ปฐมปญฺจเก นาเสกฺเขนาติ ปฏิกฺขิปิตฺวา ทุติยปญฺจเก
อเสกฺเขนาติอาทิ วุตฺตํ ฯ น อตฺถปฏิสมฺภิทปฺปตฺโตติ อฏฺฐกถาย
ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต ปเภทคตญาณปฺปตฺโต น โหติ ฯ น
ธมฺมปฏิสมฺภิทปฺปตฺโตติ ปาลิธมฺเม ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต น โหติ ฯ
น นิรุตฺติปฏิสมฺภิทปฺปตฺโตติ โวหารนิรุตฺติยํ ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต น
โหติ ฯ น ปฏิภาณปฏิสมฺภิทปฺปตฺโตติ ยานิ ยานิ ปฏิภาณ-
สงฺขาตานิ อตฺถปฏิสมฺภิทาทีนิ ญาณานิ เตสุ ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต
น โหติ ฯ ยถาวิมุตฺตํ น ปจฺจเวกฺขตีติ จตุนฺนํ ผลวิมุตฺตีนํ วเสน
ยถาวิมุตฺตํ จิตฺตํ เอกูนวีสติเภทาย ปจฺจเวกฺขณาย น ปจฺจเวกฺขิตา
โหติ ฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ ฯ
                 ภิกฺขุนีวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๔๕๕} อุพฺพาหิกวคฺเค ฯ น อตฺถกุสโลติ น อฏฺฐกถากุสโล อตฺถุทฺธาเร
เฉโก น โหติ ฯ น ธมฺมกุสโลติ อาจริยมุขโต อนุคหิตตฺตา
ปาลิยํ น กุสโล น ปาลิสูโร ฯ น นิรุตฺติกุสโลติ ภาสนฺตรโวหาเร
น กุสโล ฯ น พฺยญฺชนกุสโลติ สิถิลธนิตาทิวเสน ปริมณฺฑล-
พฺยญฺชนาโรปเน กุสโล น โหติ น อกฺขรปริจฺเฉเท นิปุโณติ
อตฺโถ ฯ น ปุพฺพาปรกุสโลติ อตฺถปุพฺพาปเร ธมฺมปุพฺพาปเร
นิรุตฺติปุพฺพาปเร พฺยญฺชนปุพฺพาปเร ปุเรกถาปจฺฉากถาสุ จ น กุสโล
โหติ ฯ โกธโนติอาทีนิ ยสฺมา โกธาทีหิ อภิภูโต การณาการณํ
น ชานาติ วินิจฺฉินิตุ ํ น สกฺโกติ ตสฺมา วุตฺตานิ ฯ อปสาเรตา ๑-
@เชิงอรรถ: ๑. ปสาเรตาติ ปาลิ ฯ
โหติ โน สาเรตาติ โมเหตา โหติ น สตึ อุปฺปาเทตา
โจทกจุทิตกานํ กถํ โมเหติ ปิทหติ น สาเรตีติ อตฺโถ ฯ เสสเมตฺถ
อุพฺพาหิกวคฺเค อุตฺตานเมว ฯ
                อุพฺพาหิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๔๕๗} อธิกรณวูปสมวคฺเค ฯ ปุคฺคลครุ โหตีติ อยํ เม อุปชฺฌาโย
อยํ อาจริโยติอาทีนิ จินฺเตตฺวา ตสฺส ชยํ อากงฺขมาโน อธมฺมํ
ธมฺโมติ ทีเปติ ฯ สงฺฆครุ โหตีติ ธมฺมํ จ วินยํ จ อมุญฺจิตฺวา
วินิจฺฉินนฺโต สงฺฆครุ นาม โหติ ฯ จีวราทีนิ คเหตฺวา วินิจฺฉินนฺโต
อามิสครุ นาม โหติ ฯ ตานิ อคเหตฺวา ยถาธมฺมํ วินิจฺฉินนฺโต
สทฺธมฺมครุ นาม โหติ ฯ
     {๔๕๘} ปญฺจหิ อุปาลิ อากาเรหีติ ปญฺจหิ การเณหิ สงฺโฆ ภิชฺชติ ฯ
กมฺเมน อุทฺเทเสน โวหรนฺโต อนุสาวเนน สลากคาเหนาติ เอตฺถ
กมฺเมนาติ อปโลกนาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุ อญฺญตเรน กมฺเมน ฯ
อุทฺเทเสนาติ ปญฺจสุ ปาฏิโมกฺขุทฺเทเสสุ อญฺญตเรน อุทฺเทเสน ฯ
โวหรนฺโตติ โวหรนฺโต กถยนฺโต ตาหิ ตาหิ อุปปตฺตีหิ อธมฺมํ
ธมฺโมติอาทีนิ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ ทีเปนฺโต ฯ อนุสาวเนนาติ
นนุ ตุมฺเห ชานาถ มยฺหํ อุจฺจา กุลา ปพฺพชิตภาวํ พหุสฺสุตภาวํ จ
มาทิโส นาม อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ คาเหยฺยาติ จิตฺตํปิ
อุปฺปาเทตุ ํ ตุมฺหากํ ยุตฺตํ กึ มยฺหํ อวีจิ นีลุปฺปลวนมิว สีตโล
กิมหํ อปายโต น ภายามีติอาทินา นเยน กณฺณมูเล วจีเภทํ
กตฺวา อนุสาวเนน ฯ สลากคาเหนาติ เอวํ อนุสาเวตฺวา เตสํ
จิตฺตํ อุปตฺถมฺเภตฺวา อนิวตฺติธมฺเม กตฺวา คณฺหถ อิมํ สลากนฺติ
สลากคาเหน ฯ เอตฺถ จ กมฺมเมว อุทฺเทโส วา ปมาณํ ฯ
โวหารานุสาวนสลากคาหา ปน ปุพฺพภาคา ฯ อฏฺฐารสวตฺถุทีปนวเสน
หิ โวหรนฺเตน ตตฺถ รุจิชนนตฺถํ อนุสาเวตฺวา สลากาย
คาหิตายปิ อภินฺโนว โหติ สงฺโฆ ฯ ยทา ปน เอวํ จตฺตาโร
วา อติเรเก วา สลากํ คาเหตฺวา อาเวณิกมฺมํ วา อุทฺเทสํ วา
กโรติ ตทา สงฺโฆ ภินฺโน นาม โหติ ฯ อิติ ยํ สงฺฆเภทกฺ-
ขนฺธกวณฺณนายํ อโวจุมฺห เอวํ อฏฺฐารสสุ วตฺถูสุ ยงฺกิญฺจิ
เอกํปิ วตฺถุ ํ ทีเปตฺวา เตน เตน การเณน อิมํ คณฺหถ อิมํ
โรเจถาติ สญฺญาเปตฺวา สลากํ คาเหตฺวา วิสุ ํ สงฺฆกมฺเม กเต
สงฺโฆ ภินฺโน โหติ ปริวาเร ปน ปญฺจหิ อุปาลิ อากาเรหิ สงฺโฆ
ภิชฺชตีติอาทิ วุตฺตํ ตสฺส อิมินา อิธ วุตฺเตน สงฺฆเภทลกฺขเณน
อตฺถโต นานากรณํ นตฺถิ ตํ ปนสฺส นานากรณาภาวํ ตตฺเถว
ปกาสยิสฺสามาติ สฺวายํ ปกาสิโต โหติ ฯ
     ปญฺญตฺเตตนฺติ ปญฺญตฺตํ เอตํ กฺว ปญฺญตฺตํ วตฺตกฺขนฺธเก ฯ
ตตฺร หิ จุทฺทสกฺขนฺธกวตฺตานิ ปญฺญตฺตานิ ฯ เตนาห ปญฺญตฺเตตํ
อุปาลิ มยา อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อาคนฺตุกวตฺตนฺติอาทึ ฯ เอวํปิ
โข อุปาลิ สงฺฆราชิ โหติ โน จ สงฺฆเภโทติ เอตฺตาวตา หิ
สงฺฆราชิมตฺตเมว โหติ น ตาว สงฺฆเภโท อนุปุพฺเพน ปน อยํ
สงฺฆราชิ วฑฺฒมานา สงฺฆเภทาย สํวตฺตตีติ อตฺโถ ฯ ยถารตฺตนฺติ
รตฺติปริมาณานุรูปํ ยถาเถรนฺติ อตฺโถ ฯ อาเวณิภาวํ กริตฺวาติ
วิสุ ํ ววตฺถานํ กริตฺวา ฯ กมฺมากมฺมานิ กโรนฺตีติ อปราปรํ
สงฺฆกมฺมํ อุปาทาย ขุทฺทกานิ เจว มหนฺตานิ จ กมฺมานิ กโรนฺติ ฯ
เสสเมตฺถาปิ อธิกรณวูปสมวคฺเค อุตฺตานเมว ฯ
     {๔๕๙} สงฺฆเภทวคฺคทฺวเย ฯ วินิธาย ทิฏฺฐึ กมฺเมนาติ เตสุ อธมฺมาทีสุ
อธมฺมาทโย เอเตติ เอวํ ทิฏฺฐิโกว หุตฺวา ตํ ทิฏฺฐึ วินิธาย
เต ธมฺมาทิวเสน ทีเปตฺวา วิสุ ํ กมฺมํ กโรติ ฯ อิติ ยํ วินิธาย
ทิฏฺฐิกมฺมํ กโรติ เตน เอวํ กเตน วินิธาย ทิฏฺฐิกมฺเมน สทฺธึ
ปญฺจงฺคานิ โหนฺติ ฯ อิเมหิ โข อุปาลิ ปญฺจหงฺเคหีติ อยเมกสฺมึ
ปญฺจเก อตฺถโยชนา ฯ เอเตน นเยน สพฺพปญฺจกานิ เวทิตพฺพานิ ฯ
เอตฺถาปิ จ โวหาราทิองฺคตฺตยํ ปุพฺพภาควเสเนว วุตฺตํ ฯ กมฺมุทฺเทส-
วเสเนว ปน อเตกิจฺฉตา เวทิตพฺพา ฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมว ฯ
น เหตฺถ กิญฺจิ อตฺถิ ยํ ปุพฺเพ อวุตฺตนยํ ฯ
     {๔๖๑} อาวาสิกวคฺเค ฯ ยถาภตํ นิกฺขิตฺโตติ ยถา อาหริตฺวา ฐปิโต ฯ
     {๔๖๒} วินยพฺยากรณาติ วินยปญฺเห วิสฺสชฺชนา ฯ ปริณาเมตีติ
นิยเมติ ทีเปติ กเถติ ฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว ฯ
     {๔๖๗} กฐินตฺถารวคฺเค ฯ โอตมสิโกติ อนฺธการคโต ฯ ตํ หิ
วนฺทนฺตสฺส มญฺจปาทาทีสุปิ นลาฏํ ปฏิหญฺเญยฺย ฯ อสมนฺนาหรนฺโตติ
กิจฺจปสุตตฺตา วนฺทนํ อสมนฺนาหรนฺโต ฯ สุตฺโตติ นิทฺทํ
โอกฺกนฺโต ฯ เอกาวตฺโตติ เอกโต อาวตฺโต สปตฺตปกฺเข ฐิโต
เวรี วิสภาคปุคฺคโล วุจฺจติ อยํ อวนฺทิโย ฯ อยํ หิ วนฺทิยมาโน
ปาเทนปิ ปหเรยฺย ฯ อญฺญาวิหิโตติ อญฺญํ จินฺตยมาโน ฯ
     ขาทนฺโตติ ปิฏฺฐขชฺชกาทีนิ ขาทนฺโต ฯ อุจฺจารํ จ ปสฺสาวํ จ
กโรนฺโต อโนกาสคตตฺตา อวนฺทิโย ฯ อุกฺขิตฺตโกติ ติวิเธนปิ
อุกฺเขปนียกมฺเมน อุกฺขิตฺตโก อวนฺทิโย ฯ ตชฺชนียาทิกมฺมกตา ปน
จตฺตาโร วนฺทิตพฺพา ฯ อุโปสถปวารณาปิ เตหิ สทฺธึ ลพฺภนฺติ ฯ
อาทิโต ปฏฺฐาย จ วุตฺเตสุ อวนฺทิเยสุ นคฺคญฺจ อุกฺขิตฺตกํ จ
วนฺทนฺตสฺเสว อาปตฺติ อิตเรสํ ปน อสารุปฺปตฺเถน จ อนฺตรา
วุตฺตการเณน จ วนฺทนา ปฏิกฺขิตฺตา ฯ อิโต ปรํ ปจฺฉา
อุปสมฺปนฺนาทโย ทสปิ อาปตฺติวตฺถุภาเวเนว อวนฺทิยา ฯ เต
วนฺทนฺตสฺส หิ นิยเมเนว อาปตฺติ ฯ อิติ อิเมสุ ปญฺจสุ ปญฺจเกสุ
เตรส ชเน วนฺทนฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ ทฺวาทสนฺนํ วนฺทนฺตสฺส อาปตฺติ ฯ
     {๔๖๘} อาจริโย วนฺทิโยติ ปพฺพชฺชาจริโย อุปสมฺปทาจริโย นิสฺสยาจริโย
อุทฺเทสาจริโย โอวาทาจริโยติ อยํ ปญฺจวิโธปิ อาจริโย
วนฺทิโย ฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ ฯ
                กฐินตฺถารวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
               นิฏฺฐิตา จ อุปาลิปญฺจก วณฺณนาติ ฯ
                       ---------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๕๗๐-๕๘๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=11571&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=11571&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=8&i=1161
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=8&A=10476
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=8&A=8942
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=8&A=8942
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_8