อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

     {๑๐๕} เยน กปิลวตฺถุ เตน จาริกํ ปกฺกามีติ เอตฺถ อยํ อนุปุพฺพี-
กถา สุทฺโธทนมหาราชา กิร โพธิสตฺตสฺส อภินิกฺขมนทิวสโต
ปฏฺาย มม ปุตฺโต พุทฺโธ ภวิสฺสามีติ นิกฺขนฺโต ชาโต นุโข
พุทฺโธ โนติ ปวตฺติสวนตฺถํ โอหิตโสโตว วิหรติ ฯ โล ภควโต
ปธานจริยญฺจ สมฺโพธิญฺจ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนาทีนิ จ สุณนฺโต
อิทานิ กิร เม ปุตฺโต ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรตีติ สุตฺวา เอกํ อมจฺจํ
อาณาเปสิ อหํ ตาต วุฑฺโฒ มหลฺลโก สาธุ เม ชีวนฺตสฺเสว
ปุตฺตํ ทสฺเสหีติ ฯ โส สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ปุริสสหสฺสปริวาโร
ราชคหํ คนฺตฺวา ภควโต ปาเท วนฺทิตฺวา นิสีทิ ฯ อถสฺส ภควา
ธมฺมกถํ กเถสิ ฯ โส ปสีทิตฺวา ปพฺพชฺชญฺเจว อุปสมฺปทญฺจ
ยาจิ ฯ ตโต นํ ภควา เอหิภิกฺขุปสมฺปทาย อุปสมฺปาเทสิ ฯ
โส สปริโส อรหตฺตํ ปตฺวา ตตฺเถว ผลสมาปตฺติสุขํ อนุภวมาโน
วิหาสิ ฯ ราชา เตเนว อุปาเยน อปเรปิ อฏฺ ทูเต ปหิณิ ฯ
เตปิ สพฺเพ สปริสา ตเถว อรหตฺตํ ปตฺวาว ตตฺเถว วิหรึสุ ฯ
อิมินา นาม การเณน เต นาคจฺฉนฺตีติ รญฺโ โกจิ ปวตฺติ-
มตฺตมฺปิ อาโรเจนฺโต นตฺถิ ฯ อถ ราชา โพธิสตฺเตน สทฺธึ
เอกทิวเส ชาตํ กาฬุทายึ นาม อมจฺจํ ปหิณิตุกาโม ปุริมนเยเนว
ยาจิ ฯ โส สเจ อหํ ปพฺพชิตุํ ลภามิ ทสฺเสสฺสามีติ อาห ฯ
ตํ ราชา ปพฺพชิตฺวาปิ เม ปุตฺตํ ทสฺเสหีติ ปหิณิ ฯ โสปิ
ปุริสสหสฺสปริวาโร คนฺตฺวา ตเถว สปริโส อรหตฺตํ ปาปุณิ ฯ โส
เอกทิวสํ สมฺภเตสุ สพฺพสสฺเสสุ วิสฺสฏฺกมฺมนฺเตสุ ชานปทมนุสฺเสสุ
ปุปฺผิเตสุ ถลชชลชปุปฺเผสุ ปฏิปชฺชนกฺขเม มคฺเค ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา
สฏฺิมตฺตาหิ คาถาหิ คมนวณฺณํ วณฺเณสิ ฯ ภควา กิเมตนฺติ
ปุจฺฉิ ฯ ภนฺเต ตุมฺหากํ ปิตา สุทฺโธทนมหาราชา มหลฺลโกมฺหิ
ชีวนฺตสฺเสว เม ปุตฺตํ ทสฺเสหีติ มํ เปเสสิ สาธุ ภนฺเต ภควา
าตกานํ สงฺคหํ กโรตุ กาโลทานิ จาริกํ ปกฺกมิตุนฺติ ฯ เตนหิ
สงฺฆสฺส อาโรเจหิ ภิกฺขู คมิยวตฺตํ ปูเรสฺสนฺตีติ ฯ สาธุ ภนฺเตติ
เถโร ตถา อกาสิ ฯ ภควา องฺคมคธวาสีนํ กุลปุตฺตานํ ทสหิ
สหสฺเสหิ กปิลวตฺถุวาสีนํ ทสหิ สหสฺเสหีติ สพฺเพเหว วีสติสหสฺเสหิ
ขีณาสเวหิ ปริวุโต ราชคหา นิกฺขมิตฺวา ราชคหโต สฏฺิโยชนิกํ
กปิลวตฺถุํ ทิวเส โยชนํ คจฺฉนฺโต ทฺวีหิ มาเสหิ ปาปุณิสฺสามีติ
อตุริตจาริกํ ปกฺกามิ ฯ เตน วุตฺตํ เยน กปิลวตฺถุ เตน จาริกํ
ปกฺกามีติ ฯ เอวํ ปกฺกนฺเต จ ภควาติ อุทายิตฺเถโร นิกฺขนฺต-
ทิวสโต ปฏฺาย สุทฺโธทนมหาราชสฺส เคเห ภตฺตกิจฺจํ กโรติ ฯ
ราชา เถรํ ปริวิสิตฺวา ปตฺตํ คนฺธจุณฺเณน อุพฺพฏฺเฏตฺวา อุตฺตม-
โภชนสฺส ปูเรตฺวา ภควโต ทสฺสถาติ เถรสฺส หตฺเถ เปสิ ฯ
เถโรปิ ตเถว กโรติ ฯ อิติ ภควา อนฺตรามคฺเค รญฺโเยว
ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิ ฯ เถโรปิ ภตฺตกิจฺจาวสาเน ทิวเส ทิวเส
รญฺโ อาโรเจสิ อชฺช เอตฺตกํ ภควา อาคโตติ พุทฺธคุณ-
ปฏิสํยุตฺตาย จ กถาย สากิยานํ ภควติ สทฺธํ อุปฺปาเทสิ ฯ เตเนว
นํ ภควา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ กุลปฺปสาทกานํ
ยทิทํ กาฬุทายีติ เอตทคฺเค เปสิ ฯ สากิยาปิ โข อนุปฺปตฺเต
ภควติ อมฺหากํ าติเสฏฺ ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิปติตฺวา ภควโต
วสนฏฺานํ วีมํสมานา นิโคฺรธสกฺกสฺส อาราโม รมณีโยติ
สลฺลกฺเขตฺวา ตตฺถ สพฺพํ ปฏิชคฺคนวิธึ กาเรตฺวา คนฺธปุปฺผหตฺถา
ปจฺจุคฺคมนํ กโรนฺตา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิเต ทหเร นาครทารเก
จ นาครทาริกาโย จ ปมํ ปหิณึสุ ตโต ราชกุมาเร จ
ราชกุมาริโย จ เตสํ อนนฺตรา สามํ คนฺตฺวา ปุปฺผจุณฺณาทีหิ
ปูชยมานา ภควนฺตํ คเหตฺวา นิโคฺรธารามเมว อคมํสุ ฯ ตตฺร
ภควา วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต ปญฺตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสีทิ ฯ
สากิยา มานชาติกา มานตฺถทฺธา ฯ เต สิทฺธตฺถกุมาโร อมฺเหหิ
ทหรทหโร อมฺหากํ กนิฏฺโ ภาคิเนยฺโย ปุตฺโต นตฺตาติ จินฺเตตฺวา
ทหรทหเร ราชกุมาเร อาหํสุ ตุมฺเห วนฺทถ มยํ ตุมฺหากํ
ปิฏฺิโต นิสีทิสฺสามาติ ฯ เตสุ เอวํ นิสินฺเนสุ ภควา เตสํ อชฺฌาสยํ
โอโลเกตฺวา น มํ าตี วนฺทนฺติ หนฺททานิ เต วนฺทาเปสฺสามีติ
อภิญฺาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย อิทฺธิยา อากาสํ
อพฺภุคฺคนฺตฺวา เตสํ สีเส ปาทปํสุํ โอกีรมาโน วิย คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล
ยมกปาฏิหาริยสทิสํ ปาฏิหาริยมกาสิ ฯ ราชา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา
อาห ภควา ตุมฺหากํ มงฺคลทิวเส พฺราหฺมณสฺส วนฺทนตฺถํ
อุปนีตานํ ปาเท โว ปริวตฺเตตฺวา พฺราหฺมณสฺส มตฺถเก ปติฏฺิเต
ทิสฺวาปิ อหํ ตุมฺเห วนฺทึ อยํ เม ปมวนฺทนา วปฺปมงฺคลทิวเส
ชมฺพูฉายาย สิริสยเน นิปนฺนานํ โว ชมฺพูฉายาย อปริวตฺตนํ ทิสฺวาปิ
ปาเท วนฺทึ อยํ เม ทุติยวนฺทนา อิทานิ อิมํ อทิฏฺปุพฺพํ
ปาฏิหาริยํ ทิสฺวาปิ ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทามิ อยํ เม ตติยวนฺทนาติ ฯ
     สุทฺโธทนมหาราเชน ปน วนฺทิเต ภควติ อวนฺทิตฺวา ิโต นาม
เอกสากิโยปิ นาโหสิ สพฺเพเยว วนฺทึสุ ฯ อิติ ภควา าตี
วนฺทาเปตฺวา อากาสโต โอรุยฺห ปญฺตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ นิสินฺเน
ภควติ สิขาปฺปตฺโต าติสมาคโม อโหสิ ฯ สพฺเพ เอกคฺคจิตฺตา
สนฺนิสินฺนา นิสีทึสุ ฯ ตโต มหาเมโฆ โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ ฯ
ตามฺพวณฺณมุทกํ เหฏฺา วิรวนฺตํ คจฺฉติ ฯ กสฺสจิ สรีเร
เอกพินฺทุมตฺตมฺปิ น ปตติ ฯ ตํ ทิสฺวา สพฺเพ อจฺฉริยพฺภูตชาตา
อเหสุํ ฯ ภควา น อิทาเนว มยฺหํ าติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ
วสติ อตีเตปิ วสฺสีติ อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา เวสฺสนฺตรชาตกํ
กเถสิ ฯ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สพฺเพ อุฏฺาย วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ
กตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ เอโกปิ ราชา วา ราชมหามตฺโต วา เสฺว
อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ วตฺวา คโต นาม นตฺถิ ฯ ภควา
ทุติยทิวเส วีสติภิกฺขุสหสฺสปริวาโร กปิลวตฺถุํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ
น โกจิ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา นิมนฺเตสิ วา ปตฺตํ วา อคฺคเหสิ ฯ ภควา
อินฺทขีเล ิโต อาวชฺเชสิ กถํ นุโข ปุพฺเพ พุทฺธา กุลนคเร
ปิณฺฑาย จรึสุ กึ อุปฺปฏิปาฏิยา อิสฺสรชนานํ ฆรานิ อคมํสุ
อุทาหุ สปทานจาริกํ จรึสูติ ตโต เอกพุทฺธสฺสาปิ อุปฺปฏิปาฏิยา
คมนํ อทิสฺวา มยาปิ อิทานิ อยเมว วํโส อยํ ปเวณิ ปคฺคเหตพฺพา
อายติญฺจ เม สาวกาปิ มเมว อนุสิกฺขนฺตา ปิณฺฑจาริยวตฺตํ
ปูเรสฺสนฺตีติ โกฏิยํ นิวิฏฺเคหโต ปฏฺาย สปทานํ ปิณฺฑาย
จรติ ฯ อยฺโย กิร สิทฺธตฺถกุมาโร ปิณฺฑาย จรตีติ จตุภูมิกาทีสุ
ปาสาเทสุ สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา มหาชโน ทสฺสนพฺยาวโฏ อโหสิ ฯ
ราหุลมาตาปิ เทวี อยฺยปุตฺโต กิร อิมสฺมึเยว นคเร มหตา
ราชานุภาเวน สุวณฺณสีวิกาทีหิ วิจริตฺวา อิทานิ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา
กาสายวตฺถวสโน กปาลหตฺโถ ปิณฺฑาย จรติ โสภติ นุ
โข โน วาติ สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา โอโลกยมานา ภควนฺตํ
นานาวิราคสมุชฺชลาย สรีรปฺปภาย นครวีถิโย โอภาเสตฺวา
พุทฺธสิริยา วิโรจมานํ ทิสฺวา อุณฺหีสโต ปฏฺาย ยาว ปาทตลา
นรสีหคาถาหิ นาม อฏฺหิ คาถาหิ อภิตฺถวิตฺวา รญฺโ สนฺติกํ
คนฺตฺวา ตุมฺหากํ ปุตฺโต ปิณฺฑาย จรตีติ รญฺโ อาโรเจสิ ฯ
ราชา ตํ สุตฺวา สํวิคฺคหทโย หตฺเถน สาฏกํ สณฺาปยมาโน
ตุริตตุริตํ นิกฺขมิตฺวา เวเคน คนฺตฺวา ภควโต ปุรโต ตฺวา
อาห กึ ภนฺเต อมฺเห ลชฺชาเปถ กิมตฺถํ ปิณฺฑาย จรถ กึ
เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ น สกฺกา ภตฺตํ ลทฺธุนฺติ เอวํ สญฺิโน
อหุวตฺถาติ ฯ วํสจาริตฺตเมตํ มหาราช อมฺหากนฺติ ฯ นนุ ภนฺเต อมฺหากํ
มหาสมฺมตขตฺติยวํโส นาม วํโส ตตฺถ จ เอกขตฺติโยปิ
ภิกฺขาจาโร นาม นตฺถีติ ฯ อยํ มหาราช ราชวํโส นาม ตว วํโส
อมฺหากํ ปน พุทฺธวํโส นาม สพฺพพุทฺธาว ปิณฺฑจาริกา อเหสุนฺติ
อนฺตรวีถิยํ ิโตว
          อุตฺติฏฺเ นปฺปมชฺเชยฺย    ธมฺมํ สุจริตํ จเร
          ธมฺมจารี สุขํ เสติ       อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จาติ
     อิมํ คาถมาห ฯ คาถาปริโยสาเน ราชา โสตาปตฺติผลํ สจฺฉากาสิ ฯ
          ธมฺมํ จเร สุจริตํ        น ตํ ทุจฺจริตํ จเร
          ธมฺมจารี สุขํ เสติ       อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จาติ
     อิมํ ปน คาถํ สุตฺวา สกทาคามิผเล ปติฏฺาสิ ธมฺมปาลชาตกํ
สุตฺวา อนาคามิผเล ปติฏฺาสิ มรณสมเย เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺา
สิริสยเน นิปนฺโนเยว อรหตฺตํ ปาปุณิ ฯ อรญฺวาเสน ปธานานุ-
โยคกิจฺจํ รญฺโ นาโหสิ ฯ โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตฺวาเอว ปน
ภควโต ปตฺตํ คเหตฺวา สปริสํ ภควนฺตํ มหาปาสาทํ อาโรเปตฺวา
ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน ปริวิสิ ฯ ภตฺตกิจฺจาวสาเน สพฺพํ
อิตฺถาคารํ อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิ เปตฺวา ราหุลมาตรํ ฯ สา
ปน คจฺฉ อยฺยปุตฺตํ วนฺทาหีติ ปริชเนน วุจฺจมานาปิ สเจ มยฺหํ
คุโณ อตฺถิ สยเมว อยฺยปุตฺโต อาคมิสฺสติ อาคตํ นํ
วนฺทิสฺสามีติ วตฺวา น อคมาสิ ฯ ภควา ราชานํ ปตฺตํ คาหาเปตฺวา
ทฺวีหิ อคฺคสาวเกหิ สทฺธึ ราชธีตาย สิริคพฺภํ คนฺตฺวา ราชธีตา
ยถารุจิยา วนฺทมานา น กิญฺจิ วตฺตพฺพาติ วตฺวา ปตฺเต
อาสเน นิสีทิ ฯ สา เวเคน อาคนฺตฺวา โคปฺผเกสุ คเหตฺวา
ปาทปิฏฺิยํ สีสํ ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ยถาชฺฌาสยํ วนฺทิ ฯ
     ราชา ราชธีตาย ภควติ สิเนหพหุมานาทิคุณสมฺปตฺตึ กเถสิ ฯ
ภควา อนจฺฉริยํ มหาราช ยํ อิทานิ ปริปกฺเก าเณ ตยา
รกฺขิยมานา ราชธีตา อตฺตานํ รกฺขติ สา ปุพฺเพ อนารกฺขา
ปพฺพตปาเท วิจรมานา อปริปกฺเก าเณ อตฺตานํ รกฺขีติ วตฺวา
จนฺทกินฺนรีชาตกํ กเถสิ ฯ ตํ ทิวสเมว นนฺทราชกุมารสฺส เกส-
วิสชฺชนํ ปฏฺฏพนฺโธ ฆรมงฺคลํ อาวาหมงฺคลํ ฉตฺตมงฺคลนฺติ ปญฺจ
มหามงฺคลานิ โหนฺติ ฯ ภควา นนฺทํ ปตฺตํ คาหาเปตฺวา มงฺคลํ
วตฺวา อุฏายาสนา ปกฺกามิ ฯ ตทา ชนปทกลฺยาณี กุมารํ
คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ตุวฏํ โข อยฺยปุตฺต อาคจฺเฉยฺยาสีติ วตฺวา คีวํ
ปสาเรตฺวา โอโลเกสิ ฯ โสปิ ภควนฺตํ ปตฺตํ คณฺหถาติ วตฺตุํ
อวิสหมาโน วิหารํเยว อคมาสิ ฯ ตํ อนิจฺฉมานํเยว ภควา
ปพฺพาเชสิ ฯ อิติ ภควา กปิลปุรํ อาคนฺตฺวา ทุติยทิวเส นนฺทํ
ปพฺพาเชสิ ฯ สตฺตเม ทิวเส ราหุลมาตา กุมารํ อลงฺกริตฺวา
ภควโต สนฺติกํ เปเสสิ ปสฺส ตาต เอตํ วีสติสหสฺสสมณปริวุตํ
สุวณฺณวณฺณํ พฺรหฺมรูปวณฺณํ สมณํ อยนฺเต ปิตา เอตสฺส
มหนฺตา นิธโย อเหสุํ ตสฺส นิกฺขมนโต ปฏฺาย น ปสฺสาม
คจฺฉ นํ ทายชฺชํ ยาจ อหํ ตาต กุมาโร ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา
จกฺกวตฺติ ภวิสฺสามิ ธเนน เม อตฺโถ ธนํ เม เทหิ สามิโก
หิ ปุตฺโต ปิตุสนฺตกสฺสาติ ฯ กุมาโร ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวาว
ปิตุสิเนหํ ปฏิลภิตฺวา หฏฺตุฏฺจิตฺโต สุขา เต สมณ ฉายาติ
วตฺวา อญฺมฺปิ พหุํ อตฺตโน อนุรูปํ วทนฺโต อฏฺาสิ ฯ
ภควา กตภตฺตกิจฺโจ อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ ฯ
กุมาโรปิ ทายชฺชํ เม สมณ เทหิ ทายชฺชํ เม สมณ เทหีติ
ภควนฺตํ อนุพนฺธิ ฯ เตน วุตฺตํ อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน
เยน กปิลวตฺถุ ฯเปฯ ทายชฺชํ เม สมณ เทหีติ ฯ อถโข
ภควา อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ อามนฺเตสีติ ภควา กุมารํ น
นิวตฺตาเปสิ ปริชโนปิ กุมารํ ภควตา สทฺธึ คจฺฉนฺตํ นิวตฺเตตุํ
น วิสหติ ฯ อถ อารามํ คนฺตฺวา ยํ อยํ ปิตุ สนฺตกํ ธนํ อิจฺฉติ
ตํ วฏฺฏานุคตํ สวิฆาตํ หนฺทสฺส โพธิมณฺเฑ ปฏิลทฺธํ สตฺตวิธํ
อริยธนํ เทมิ โลกุตฺตรทายชฺชสฺส นํ สามิกํ กโรมีติ อายสฺมนฺตํ
สารีปุตฺตํ อามนฺเตสิ ฯ อามนฺเตตฺวา จ ปนาห เตนหิ ตฺวํ
สารีปุตฺต ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชหีติ ฯ ยสฺมา อยํ ทายชฺชํ ยาจติ
ตสฺมา นํ โลกุตฺตรทายชฺชํ ปฏิลาภาย ปพฺพาเชหีติ อตฺโถ ฯ
     อิทานิ ยา สา ภควตา พาราณสิยํ ตีหิ สรณคมเนหิ ปพฺพชฺชา จ
อุปสมฺปทา จ อนุญฺาตา ตโต ยสฺมา อุปสมฺปทํ ปฏิกฺขิปิตฺวา
ครุภาเว เปตฺวา ตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อุปสมฺปทา อนุญฺาตา
ปพฺพชฺชา ปน เนว ปฏิกฺขิตฺตา น ปุน อนุญฺาตา ตสฺมา
อนาคเต ภิกฺขูนํ วิมติ อุปฺปชฺชิสฺสติ อยํ ปพฺพชฺชา นาม
ปุพฺเพ อุปสมฺปทาสทิสา กึ นุ โข อิทานิปิ อุปสมฺปทา วิย
กมฺมวาจาย เอว กตฺตพฺพา อุทาหุ สรณคมเนหีติ อิมญฺจ
ปนตฺถํ วิทิตฺวา ภควา ปุน ตีหิ สรณคมเนหิ สามเณรปพฺพชฺชํ
อนุชานิตุกาโม ตสฺมา ธมฺมเสนาปติ ตํ ภควโต อชฺฌาสยํ
วิทิตฺวา ภควนฺตํ ปุน ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตุกาโม อาห กถาหํ
ภนฺเต ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชมีติ ฯ อถโข อายสฺมา สารีปุตฺโต
ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชสีติ กุมารสฺส มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร เกเส
ฉินฺทิตฺวา กาสายานิ ทตฺวา สารีปุตฺโต สรณานิ อทาสิ ฯ
มหากสฺสปตฺเถโร โอวาทาจริโย อโหสิ ฯ ยสฺมา ปน อุปชฺฌาย-
มูลกา ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ อุปชฺฌาโยว ตตฺถ อิสฺสโร
น อาจริโย ตสฺมา วุตฺตํ อถโข อายสฺมา สารีปุตฺโต
ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชสีติ ฯ เอวํ กุมาโร ปพฺพชิโตติ สุตฺวา
อุปฺปนฺนสํเวเคน หทเยน อถโข สุทฺโธทโน สกฺโกติ สพฺพํ วตฺตพฺพํ ฯ
ตตฺถ ยสฺมา อุญฺฉาจริยาย ชีวโต ปพฺพชิตสฺส อวิเสเสน วรํ
ยาจามีติ วุตฺเต ยาจสฺสูติ วจนํ อปฺปฏิรูปํ น จ พุทฺธานํ
อาจิณฺณํ ตสฺมา อติกฺกนฺตวรา โข โคตม ตถาคตาติ วุตฺตํ ฯ
ยญฺจ ภนฺเต กปฺปติ ยญฺจ อนวชฺชนฺติ ยํ ตุมฺหากญฺเจว ทาตุํ
กปฺปติ อนวชฺชญฺจ โหติ มม สมฺปฏิจฺฉนปฺปจฺจยา วญฺูหิ
น ครหิตพฺพํ ตํ ยาจามีติ อตฺโถ ฯ ตถา นนฺเท อธิมตฺตํ
ราหุเลติ ยเถว กิร โพธิสตฺตํ เอวํ นนฺทมฺปิ ราหุลมฺปิ มงฺคลทิวเส
เนมิตฺตกา จกฺกวตฺติ ภวิสฺสตีติ พฺยากรึสุ ฯ อถ ราชา ปุตฺตสฺส
จกฺกวตฺติสิรึ ปสฺสิสฺสามีติ อุสฺสาหชาโต ภควโต ปพฺพชฺชาย
มหนฺตํ อิจฺฉาวิฆาตํ ปาปุณิ ฯ ตโต นนฺทสฺส จกฺกวตฺติสิรึ
ปสฺสิสฺสามีติ อุสฺสาหํ ชเนสิ ฯ ตมฺปิ ภควา ปพฺพาเชสิ ฯ
อิติ ตมฺปิ ทุกฺขํ อธิวาเสตฺวา อิทานิ ราหุลสฺส จกฺกวตฺติสิรึ
ปสฺสิสฺสามีติ อุสฺสาหํ ชเนสิ ฯ ตมฺปิ ภควา ปพฺพาเชสิ ฯ เตนสฺส
อิทานิ กุลวํโสปิ ปจฺฉินฺโน กุโต จกฺกวตฺติสิรีติ อธิกตรํ ทุกฺขํ
อุปฺปชฺชิ ฯ เตน วุตฺตํ ตถา นนฺเท อธิมตฺตํ ราหุเลติ ฯ
รญฺโ ปน อิโต ปจฺฉา อนาคามิผลปฺปตฺติ เวทิตพฺพา ฯ สาธุ
ภนฺเต อยฺยาติ อิทํ กสฺมา อาห ฯ โส กิร จินฺเตสิ ยตฺร หิ
นาม อหมฺปิ พุทฺธมามโก ธมฺมมามโก สงฺฆมามโก สมาโน
อตฺตโน ปิตรา ปุตฺเต ปพฺพาชิยมาเน าติวิโยคทุกฺขํ อธิวาเสตุํ
น สกฺโกมิ อญฺเ ชนา ปุตฺตนตฺตเกสุ ปพฺพชนฺเตสุ กถํ
อธิวาเสสฺสนฺติ ตสฺมา อญฺเสมฺปิ ตาว เอวรูปํ ทุกฺขํ มา
อโหสีติ อาห ฯ ภควา สาสเน นิยฺยานิกการณํ ราชา วทตีติ
ธมฺมกถํ กตฺวา น ภิกฺขเว อนนุญฺาโต มาตาปิตูหิ ปุตฺโต
ปพฺพาเชตพฺโพติ สิกฺขาปทํ ปญฺาเปสิ ฯ ตตฺถ มาตาปิตูหีติ
ชนนีชนเก สนฺธาย วุตฺตํ ฯ สเจ เทฺว อตฺถิ เทฺวปิ
อาปุจฺฉิตพฺพา ฯ สเจ ปิตา มโต โหติ มาตา วา โย ชีวติ โส
อาปุจฺฉิตพฺโพ ฯ ปพฺพชิตาปิ อาปุจฺฉิตพฺพาว ฯ อาปุจฺฉนฺเตน
สยํ วา คนฺตฺวา อาปุจฺฉิตพฺพํ อญฺโ วา เปเสตพฺโพ โสเอว
วา เปเสตพฺโพ คจฺฉ มาตาปิตโร อาปุจฺฉิตฺวา เอหีติ ฯ สเจ
อนุญฺาโตมฺหีติ วทติ สทฺทหนฺเตน ปพฺพาเชตพฺโพ ฯ ปิตา สยํ
ปพฺพชิโต ปุตฺตมฺปิ ปพฺพาเชตุกาโม โหติ มาตรํ อาปุจฺฉิตฺวาว
ปพฺพาเชตุ ฯ มาตา วา ธีตรํ ปพฺพาเชตุกามา ปิตรํ อาปุจฺฉิตฺวาว
ปพฺพาเชตุ ฯ ปิตา ปุตฺตทาเรน อนตฺถิโก ปลายิ ฯ มาตา อิมํ
ปพฺพาเชถาติ ปุตฺตํ ภิกฺขูนํ เทติ ปิตาสฺส กุหินฺติ วุตฺเต
จิตฺตเกฬิยํ กีฬิตุํ ปลาโตติ วทติ ตํ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏติ ฯ มาตา
เกนจิ ปุริเสน สทฺธึ ปลาตา โหติ ฯ ปิตา ปน ปพฺพาเชถาติ
เทติ ฯ เอตฺถาปิ เอเสว นโย ฯ ปิตา วิปฺปวุตฺโถ โหติ ฯ
มาตา ปุตฺตํ ปพฺพาเชถาติ อนุชานาติ ปิตาสฺส กุหินฺติ วุตฺเต
กึ ตุมฺหากํ ปิตรา อหํ ชานิสฺสามีติ วทติ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏตีติ
กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ มาตาปิตโร มตา ทารโก จูฬมาตาทีนํ สนฺติเก
สํวฑฺโฒ ตสฺมึ ปพฺพาชิยมาเน ตํ นิสฺสาย าตกา กลหํ วา
กโรนฺติ ขียนฺติ วา ตสฺมา วิวาทุปจฺเฉทนตฺถํ อาปุจฺฉิตฺวาว
ปพฺพาเชตพฺโพ ฯ อนาปุจฺฉา ปพฺพาเชนฺตสฺส ปน อาปตฺติ นตฺถิ ฯ
ทหรกาเล คเหตฺวา โปสนกา มาตาปิตโร นาม โหนฺติ ฯ เตสุปิ
เอเสว นโย ฯ ปุตฺโต อตฺตานํ นิสฺสาย ชีวติ น มาตาปิตโร
สเจปิ ราชา โหติ อาปุจฺฉิตฺวาว ปพฺพาเชตพฺโพ ฯ มาตาปิตูหิ
อนุญฺาโต ปพฺพชิตฺวา ปุน วิพฺภมติ สเจปิ สตฺตกฺขตฺตุํ
ปพฺพชิตฺวา วิพฺภมติ อาคตาคตกาเล ปุนปฺปุนํ อาปุจฺฉิตฺวาว
ปพฺพาเชตพฺโพ ฯ สเจ เอวํ วทนฺติ อยํ วิพฺภมิตฺวา เคหํ อาคโต
อมฺหากํ กมฺมํ น กโรติ ปพฺพชิตฺวา ตุมฺหากํ วตฺตํ น ปูเรติ
นตฺถิ อิมสฺส อาปุจฺฉนกิจฺจํ อาคตาคตํ นํ ปพฺพาเชยฺยาถาติ
เอวํ นิสฺสฏฺ ปุน อนาปุจฺฉาปิ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏติ ฯ โยปิ
ทหรกาเลเยว อยํ ตุมฺหากํ ทินฺโน ยทา อิจฺฉถ ตทา
ปพฺพาเชยฺยาถาติ เอวํ ทินฺโน โหติ โสปิ อาคตาคโต ปุน
อาปุจฺฉิตฺวาว ปพฺพาเชตพฺโพ ฯ ยมฺปน ทหรกาเลเยว อิมํ ภนฺเต
ปพฺพาเชยฺยาถาติ อนุชานิตฺวา ปจฺฉา วุฑฺฒิปฺปตฺตกาเล นานุชานนฺติ ฯ
อยํ น อนาปุจฺฉา ปพฺพาเชตพฺโพ ฯ เอโก มาตาปิตูหิ สทฺธึ
ภณฺฑิตฺวา ปพฺพาเชถ มนฺติ อาคจฺฉติ ฯ อาปุจฺฉิตฺวา เอหีติ
จ วุตฺโต นาหํ คจฺฉามิ สเจ มํ น ปพฺพาเชถ วิหารํ วา
ฌาเปมิ สตฺเถน วา ตุมฺเห ปหรามิ ตุมฺหากํ าตกอุปฏฺากานํ
วา อารามจฺเฉทนาทีหิ อนตฺถํ อุปฺปาเทมิ รุกฺขา วา ปติตฺวา
มรามิ โจรมชฺฌํ วา ปวิสามิ เทสนฺตรํ วา คจฺฉามีติ
วทติ ฯ ตํ ชีวิตสฺเสว รกฺขณตฺถาย ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏติ ฯ
สเจ ปนสฺส มาตาปิตโร อาคนฺตฺวา กสฺมา อมฺหากํ ปุตฺตํ
ปพฺพาชยิตฺถาติ วทนฺติ เตสํ ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา รกฺขณตฺถาย
นํ ปพฺพาชยิมฺหา ปญฺายถ ตุมฺเห ปุตฺเตนาติ วตฺตพฺพา ฯ
รุกฺขา ปปติสฺสามีติ อารูหิตฺวา ปน หตฺถปาเท มุญฺจนฺตํ ปพฺพาเชตุํ
วฏฺฏติเยว ฯ เอโก วิเทสํ คนฺตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจติ ฯ อาปุจฺฉิตฺวา
เจ คโต ปพฺพาเชตพฺโพ ฯ โน เจ ทหรภิกฺขุํ เปเสตฺวา
อาปุจฺฉาเปตฺวา ปพฺพาเชตพฺโพ ฯ อติทูรญฺเจ โหติ ปพฺพาเชตฺวาปิ
ภิกฺขูหิ สทฺธึ เปเสตฺวา ทสฺเสตุํ วฏฺฏติ ฯ กุรุนฺทิยมฺปน วุตฺตํ
สเจ ทูรํ โหติ มคฺโค จ มหากนฺตาโร คนฺตฺวา อาปุจฺฉิสฺสามีติ
ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏตีติ ฯ สเจ ปน มาตาปิตูนํ พหู ปุตฺตา โหนฺติ
เอวญฺจ วทนฺติ ภนฺเต เอเตสํ ทารกานํ ยํ อิจฺฉถ ตํ
ปพฺพาเชยฺยาถาติ ทารเก วีมํสิตฺวา ยํ อิจฺฉติ โส ปพฺพาเชตพฺโพ
สเจปิ สกเลน กุเลน วา คาเมน วา อนุญฺาตํ โหติ ภนฺเต
อิมสฺมึ กุเล วา คาเม วา ยํ อิจฺฉถ ตํ ปพฺพาเชยฺยาถาติ ยํ
อิจฺฉติ โส ปพฺพาเชตพฺโพติ ฯ
                  ราหุลวตฺถุกถา นิฏฺิตา ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๗๑-๘๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=1483&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=1483&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=4&i=118
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=4&A=3321
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=4&A=3442
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=4&A=3442
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_4