อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

     {๑๓๘} ปมํ นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพาติ วินยธเรน ปุจฺฉิตพฺพํ ปุรตฺถิมาย
ทิสาย กึ นิมิตฺตนฺติ ปพฺพโต ภนฺเตติ ปุน วินยธเรน เอโส
ปพฺพโต นิมิตฺตนฺติ เอวํ ปมํ นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ ฯ เอตํ
ปพฺพตํ นิมิตฺตํ กโรม กริสฺสาม นิมิตฺตํ กโต นิมิตฺตํ โหตุ
โหหิติ ภวิสฺสตีติ เอวมฺปน กิตฺเตตุํ น วฏฺฏติ ฯ ปาสาณาทีสุปิ
เอเสว นโย ฯ ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย ทกฺขิณาย ทิสาย ทกฺขิณาย
อนุทิสาย ปจฺฉิมาย ทิสาย ปจฺฉิมาย อนุทิสาย อุตฺตราย ทิสาย
อุตฺตราย อนุทิสาย กึ นิมิตฺตนฺติ อุทกํ ภนฺเตติ เอตํ
อุทกํ นิมิตฺตนฺติ เอตฺถ ปน อตฺวา ปุน ปุรตฺถิมาย ทิสาย กึ
นิมิตฺตนฺติ ปพฺพโต ภนฺเตติ เอโส ปพฺพโต นิมิตฺตนฺติ เอวํ
ปมํ กิตฺติตํ นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ว  เปตพฺพํ ฯ เอวญฺหิ นิมิตฺเตน
นิมิตฺตํ ฆฏิตํ นาม โหติ เอวํ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา อถานนฺตรํ
วุตฺตาย กมฺมวาจาย สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ กมฺมวาจาปริโยสาเน
นิมิตฺตานํ อนฺโต สีมา โหติ นิมิตฺตานิ สีมโต พหิ โหนฺติ ฯ
ตตฺถ นิมิตฺตานิ สกึ กิตฺติตานิปิ สุกิตฺติตาเนว โหนฺติ ฯ อนฺธกฏฺ-
กถายมฺปน ติกฺขตฺตุํ สีมามณฺฑลํ สมฺพนฺธนฺเตน นิมิตฺตํ
กิตฺเตตพฺพนฺติ วุตฺตํ ฯ ปพฺพโต ภนฺเตติ ฯเปฯ อุทกํ ภนฺเตติ เอวมฺปน
อุปสมฺปนฺโน วา อาจิกฺขตุ อนุปสมฺปนฺโน วา วฏฺฏติเยว ฯ
     อิทานิ ปพฺพตนิมิตฺตาทีสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ ติวิโธ
ปพฺพโต สุทฺธปํสุปพฺพโต สุทฺธปาสาณปพฺพโต อุภยมิสฺสโกติ ฯ
โส ติวิโธปิ วฏฺฏติ ฯ วาลิกราสิ ปน น วฏฺฏติ ฯ
หตฺถิปฺปมาณโต ปน ปฏฺาย สิเนรุปฺปมาโณปิ วฏฺฏติ ฯ สเจ จตูสุ
ทิสาสุ จตฺตาโร ตีสุ วา ตโย ปพฺพตา โหนฺติ จตูหิ วา ตีหิ
วา ปพฺพตนิมิตฺเตเหว สมฺมนฺนิตุมฺปิ วฏฺฏติ ฯ ทฺวีหิ ปน นิมิตฺเตหิ
เอเกน วา สมฺมนฺนิตุํ น วฏฺฏติ ฯ อิโต ปเรสุ ปาสาณ-
นิมิตฺตาทีสุ เอเสว นโย ฯ ตสฺมา ปพฺพตํ นิมิตฺตํ กโรนฺเตน
ปุจฺฉิตพฺพํ เอกาพทฺโธ น เอกาพทฺโธติ ฯ สเจ เอกาพทฺโธ
โหติ น กาตพฺโพ ฯ ตํ หิ จตูสุ วา อฏฺสุ วา ทิสาสุ
กิตฺเตนฺเตนาปิ เอกเมว นิมิตฺตํ กิตฺติตํ โหติ ฯ ตสฺมา โย เอวํ
จกฺกสณฺาเนน วิหารํ ปริกฺขิปิตฺวา ิโต ปพฺพโต ตํ เอกาย
ทิสาย กิตฺเตตฺวา อญฺาสุ ทิสาสุ ตํ พหิทฺธา กตฺวา อนฺโต
อญฺานิ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ ฯ สเจ ปพฺพตสฺส ตติยภาคํ
วา อุปฑฺฒภาคํ วา อนฺโตสีมาย กตฺตุกามา โหนฺติ ปพฺพตํ
อกิตฺเตตฺวา ยตฺตกํ ปเทสํ อนฺโต กตฺตุกามา ตสฺส ปรโต
ตสฺมึเยว ปพฺพเต ชาตรุกฺขวมฺมิกาทีสุ อญฺตรํ นิมิตฺตํ
กิตฺเตตพฺพํ ฯ สเจ เอกโยชนทฺวิโยชนปฺปมาณํ สพฺพํ ปพฺพตํ
อนฺโต กตฺตุกามา โหนฺติ ปพฺพตสฺส ปรโต ภูมิยํ ชาตรุกฺขวมฺมิกาทีนิ
นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ ฯ ปาสาณนิมิตฺเต อยคุฬมฺปิ ปาสาณ-
สงฺขฺยเมว คจฺฉติ ฯ ตสฺมา โยโกจิ ปาสาโณ วฏฺฏติ ฯ ปมาณโต
ปน หตฺถิปฺปมาโณ ปพฺพตสงฺขํ คโต ตสฺมา โส น วฏฺฏติ ฯ
มหาโคณมหามหีสปฺปมาโณ ปน วฏฺฏติ ฯ เหฏฺิมปริจฺเฉเทน
ทฺวตฺตึสปลคุฬปิณฺฑปริมาโณ วฏฺฏติ ฯ ตโต ขุทฺทกตโร อิฏฺกา
วา มหนฺตาปิ น วฏฺฏติ ฯ อนิมิตฺตุปคปาสาณานํ ราสิปิ น
วฏฺฏติ ปเคว ปํสุวาลิกราสิ ฯ ภูมิสโม ขลมณฺฑลสทิโส ปิฏฺิ-
ปาสาโณ วา ภูมิโต ขาณุโก วิย อุฏฺิตปาสาโณ วา โหติ ฯ
โสปิ ปมาณุปโค เจ วฏฺฏติ ปิฏฺิปาสาโณ อติมหนฺโตปี
ปาสาณสงฺขํเยว คจฺฉติ ฯ ตสฺมา สเจ มหโต ปิฏฺิปาสาณสฺส
เอกปฺปเทสํ อนฺโตสีมาย กตฺตุกามา โหนฺติ ตํ อกิตฺเตตฺวา
ตสฺสุปริ อญฺโ ปาสาโณ กตฺเตตพฺโพ ฯ สเจ ปิฏฺิปาสาณุปริ
วิหารํ กโรนฺติ วิหารมชฺเฌน วา ปิฏฺิปาสาโณ วินิวิชฺฌิตฺวา
คจฺฉติ เอวรูโป ปิฏฺิปาสาโณ น วฏฺฏติ ฯ สเจ หิ ตํ
กิตฺเตนฺติ นิมิตฺตสฺส อุปริ วิหาโร โหติ นิมิตฺตญฺจ นาม
พหิสีมาย โหติ วิหาโรปิ พหิสีมายํ อาปชฺชติ ฯ วิหารํ
ปริกฺขิปิตฺวา ิตปิฏฺิปาสาโณ เอกตฺถ กิตฺเตตฺวา อญฺตฺถ น
กิตฺเตตพฺพํ ฯ วนนิมิตฺเต ติณวนํ วา ตจสารตาลนาฬิเกราทิรุกฺขวนํ
วา น วฏฺฏติ อนฺโตสารานํ ปน สากสาลาทีนํ อนฺโตสารมิสฺสกานํ
วา รุกฺขานํ วนํ วฏฺฏติ ฯ ตญฺจ โข เหฏฺิมปริจฺเฉเทน
จตุปญฺจรุกฺขมตฺตํปิ ตโต โอรํ น วฏฺฏติ ตโต ปรํ โยชนสติกมฺปิ
วฏฺฏติ ฯ สเจ วนมชฺเฌ วิหารํ กโรนฺติ วนํ น กิตฺเตตพฺพํ ฯ
เอกเทสํ อนฺโตสีมาย กาตุกาเมหิปิ วนํ อกิตฺเตตฺวา ตตฺถ
รุกฺขปาสาณาทโย กิตฺเตตพฺพา ฯ วิหารํ ปริกฺขิปิตฺวา ิตวนํ เอกตฺถ
กิตฺเตตฺวา อญฺตฺถ น กิตฺเตตพฺพํ ฯ รุกฺขนิมิตฺเต ตจสาโร
ตาลนาฬิเกราทิรุกฺโข น วฏฺฏติ ฯ อนฺโตสาโร ชีวมานโก อนฺตมโส
อุพฺเพธโต อฏฺงฺคุโล ปริมาณโต สูจิทณฺฑกปฺปมาโณปิ วฏฺฏติ
ตโต โอรํ น วฏฺฏติ ตโต ปรํ ทฺวาทสโยชโน สุปฺปติฏฺิต-
นิโคฺรโธปิ วฏฺฏติ ฯ วํสนฬกสราวาทีสุ พีชํ โรเปตฺวา วฑฺฒาปิโต
ปมาณุปโคปิ น วฏฺฏติ ฯ ตโต อปเนตฺวา ปน ตํ ขณมฺปิ ภูมิยํ
โรเปตฺวา โกฏฺกํ กตฺวา อุทกํ อาสิญฺจิตฺวา กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ ฯ
นวมูลสาขานิคฺคมนํ อการณํ ฯ ขนฺธํ ฉินฺทิตฺวา โรปิเต ปน เอตํ
ยุชฺชติ ฯ กิตฺเตนฺเตน จ รุกฺโขติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ สากรุกฺโข
สาลรุกฺโขติปิ ฯ เอกาพทฺธํ ปน สุปฺปติฏฺิตนิโคฺรธสทิสํ เอกตฺถ
กิตฺเตตฺวา อญฺตฺถ กิตฺเตตุํ น วฏฺฏติ ฯ มคฺคนิมิตฺเต อรญฺ-
เขตฺตนทีตฬากมคฺคาทโย น วฏฺฏนฺติ ฯ ชงฺฆมคฺโค วา สกฏมคฺโค
วา วฏฺฏติ โย วินิพฺพิชฺฌิตฺวา เทฺว ตีณิ คามนฺตรานิ คจฺฉติ ฯ
โย ปน ชงฺฆมคฺโค สกฏมคฺคโต อุกฺกมิตฺวา ปุน สกฏมคฺคเมว
โอตรติ เย วา ชงฺฆมคฺคสกฏมคฺคา อวลญฺชา เต น วฏฺฏนฺติ ฯ
ชงฺฆสตฺถสกฏสตฺเถหิ วลญฺชิยมานาเยว วฏฺฏนฺติ ฯ สเจ เทฺว มคฺคา
นิกฺขมิตฺวา ปจฺฉา สกฏธุรมิว เอกี ภวนฺติ ทฺวิธา ภินฺนฏฺาเน
วา สมฺพนฺธฏฺาเน วา สกึ กิตฺเตตฺวา ปุน น กิตฺเตตพฺโพ ฯ
เอกาพทฺธํ นิมิตฺตํ เหตํ โหติ ฯ สเจ วิหารํ ปริกฺขิปิตฺวา
จตฺตาโร มคฺคา จตูสุ ทิสาสุ คจฺฉนฺติ มชฺเฌ เอกํ กิตฺเตตฺวา
อปรํ กิตฺเตตุํ น วฏฺฏติ ฯ เอกาพทฺธํ นิมิตฺตํ เหตํ ฯ โกณํ
วินิพฺพิชฺฌิตฺวา คตมฺปน ปรภาเค กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ ฯ วิหารมชฺเฌน
วินิพฺพิชฺฌิตฺวา คตมคฺโค ปน น กิตฺเตตพฺโพ ฯ กิตฺติเต นิมิตฺตสฺส
อุปริ วิหาโร โหติ ฯ สเจ สกฏมคฺคสฺส อนฺติมจกฺกมคฺคํ นิมิตฺตํ
กโรนฺติ มคฺโค พหิสีมาย โหติ ฯ สเจ พาหิรจกฺกมคฺคํ
กโรนฺติ พาหิรจกฺกมคฺโค พหิสีมาย โหติ เสสํ อนฺโตสีมํ
ภชติ ฯ มคฺคํ กิตฺเตนฺเตน มคฺโค ปนฺโถ ปโถ ปชฺโชติอาทีสุ
เยนเกนจิ นาเมน กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ ฯ ปริกฺขาสณฺาเนน วิหารํ
ปริกฺขิปิตฺวา คตมคฺโค เอกตฺถ กิตฺเตตฺวา อญฺตฺถ กิตฺเตตุํ น
วฏฺฏติ ฯ วมฺมิกนิมิตฺเต เหฏฺิมปริจฺเฉเทน ตํทิวสํ ชาโต
อฏฺงฺคุลุพฺเพโธ โควิสาณปฺปมาโณปิ วมฺมิโก วฏฺฏติ ตโต
โอรํ น วฏฺฏติ ตโต ปรํ หิมวนฺตปพฺพตสทิโสปิ วฏฺฏติ ฯ
วิหารํ ปริกฺขิปิตฺวา ิตมฺปน เอกาพทฺธํ เอกตฺถ กิตฺเตตฺวา อญฺตฺถ
กิตฺเตตุํ น วฏฺฏติ ฯ นทีนิมิตฺเต ยสฺสา ธมฺมิกานํ ราชูนํ กาเล
อนฺวฑฺฒมาสํ อนุทสาหํ อนุปญฺจาหนฺติ เอวํ อนติกฺกมิตฺวา เทเว
วสฺสนฺเต วลาหเกสุ วิคตมตฺเตสุ โสตํ ปจฺฉิชฺชติ อยํ นทีสงฺขฺยํ
น คจฺฉติ ฯ ยสฺสา ปน อีทิเสสุ วุฏฺิกาเลสุ วสฺสานสฺส
จาตุมฺมาเส โสตํ น ปจฺฉิชฺชติ ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ
อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา อนฺตรวาสโก เตมียติ อยํ นทีสงฺขฺยํ
คจฺฉติ นที สีมํ พนฺธนฺตานํ นิมิตฺตํ โหติ ฯ ภิกฺขุนิยา
นทีปารคมเนปิ อุโปสถาทิสงฺฆกมฺมกรเณปิ นทีปารสีมสมฺมนฺนเนปิ
อยเมว นที ฯ ยา ปน มคฺโค วิย สกฏธุรสณฺาเนน วา
ปริกฺขาสณฺาเนน วา วิหารํ ปริกฺขิปิตฺวา คตา ตํ เอกตฺถ
กิตฺเตตฺวา อญฺตฺถ กิตฺเตตุํ น วฏฺฏติ ฯ วิหารสฺส จตูสุ ทิสาสุ
อญฺมญฺ วินิพฺพิชฺฌิตฺวา คเต นทีจตุกฺเกปิ เอเสว นโย ฯ
อสมฺมิสฺสนทิโย ปน จตสฺโสปิ กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ วตึ
กโรนฺตา วิย รุกฺขปาเท นิกฺขณิตฺวา วลฺลิปลาสาทีหิ นทีโสตํ
รุมฺภนฺติ อุทกญฺจ อชฺโฌตฺถริตฺวา อาวรณํ ปวตฺตติเยว นิมิตฺตํ
กาตุํ วฏฺฏติ ฯ ยถา อุทกํ นปฺปวตฺตติ เอวํ เสตุมฺหิ กเต
อปฺปวตฺตมานา นที นิมิตฺตํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ ปวตฺตนฏฺาเน
นทีนิมิตฺตํ อปฺปวตฺตนฏฺาเน อุทกนิมิตฺตํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ ยา ปน
ทุวุฏฺิกาเล วา คิมฺเห วา นิรุทกภาเวน นปฺปวตฺตติ สา วฏฺฏติ ฯ
มหานทิโต อุทกมาติกํ นีหรนฺติ สา กุนฺนทีสทิสา หุตฺวา ตีณิ
สสฺสาน สมฺปาเทนฺตี นิจฺจํ ปวตฺตติ กิญฺจาปิ ปวตฺตติ นิมิตฺตํ
กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ ยา ปน มูเล มหานทิโต นีหตาปิ กาลนฺตเร
เตเนว นีหตมคฺเคน นทึ ภินฺทิตฺวา สยํ ว คจฺฉนฺตี ปรโต สุํสุมาราทิ-
สมากิณฺณา นาวาทีหิ สญฺจริตพฺพา นที โหติ ตํ นิมิตฺตํ กาตุํ
วฏฺฏติ ฯ อุทกนิมิตฺเต นิรุทเก าเน นาวาย วา กุมฺภิยํ วา
ปาติอาทีสุ วา อุทกํ ปูเรตฺวา อุทกนิมิตฺตํ กิตฺเตตุํ น วฏฺฏติ ฯ
ภูมิคตเมว วฏฺฏติ ฯ ตญฺจ โข อปฺปวตฺตนอุทกํ อาวาฏโปกฺขรณิ-
ตฬากชาตสฺสรโลณิสมุทฺทาทีสุ ิตํ ฯ อฏฺิตํ ปน โอฆนทีอุทก-
วาหกมาติกาทีสุ อุทกํ น วฏฺฏติ ฯ อนฺธกฏฺกถายมฺปน คมฺภีเรสุ
อาวาฏาทีสุ อุกฺเขปิมํ อุทกํ นิมิตฺตํ น กาตพฺพนฺติ วุตฺตํ ฯ
ตํ ทุวุตฺตํ อตฺตโน มติมตฺตเมว ฯ ิตมฺปน อนฺตมโส
สูกรขตายปิ คามทารกานํ กีฬนวาปิยมฺปิ ตํ ขณญฺเว ปวิยํ อาวาฏํ
กตฺวา กูเฏหิ อาหริตฺวา ปูริตอุทกมฺปิ สเจ ยาว กมฺมวาจา-
ปริโยสานํ ติฏฺติ อปฺปํ วา โหตุ พหุํ วา วฏฺฏติ ฯ ตสฺมึ
ปน าเน นิมิตฺตสญฺากรณตฺถํ ปาสาณวาลิกาปํสุอาทิราสิ วา
ปาสาณตฺถมฺโภ วา ทารุตฺถมฺโภ วา กาตพฺโพ ฯ ตํ กาตุญฺจ
กาเรตุญฺจ ภิกฺขุสฺส วฏฺฏติ ฯ ลาภสีมายมฺปน น วฏฺฏติ ฯ
สมานสํวาสกสีมา ปน กสฺสจิ ปีฬนํ น กโรติ เกวลํ ภิกฺขูนํ
วินยกมฺมเมว สาเธติ ตสฺมา เอตฺถ วฏฺฏติ ฯ อิเมหิ จ
อฏฺหิ นิมิตฺเตหิ อสมฺมิสฺเสหิปิ อญฺมญฺสมฺมิสฺเสหิปิ สีมา
สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏติเยว ฯ สา เอวํ สมฺมนฺนิตฺวา พชฺฌมานา
เอเกน ทฺวีหิ วา นิมิตฺเตหิ อพทฺธา โหติ ฯ ตีณิ ปน อาทึ
กตฺวา วุตฺตปฺปการานํ นิมิตฺตานํ สเตนาปิ พทฺธา โหติ ฯ สา
ตีหิ สิงฺฆาฏกสณฺานา โหติ จตูหิ จตุรสฺสา วา สิงฺฆาฏก-
อฑฺฒจนฺทมุทิงฺคาทิสณฺานา วา ตโต อธิเกหิ นานาสณฺานา
วา ฯ ตํ พนฺธิตุกาเมหิ สามนฺตวิหาเรสุ ภิกฺขู ตสฺส ตสฺส วิหารสฺส
สีมาปริจฺเฉทํ ปุจฺฉตฺวา พทฺธสีมวิหารานํ สีมาย สีมนฺตริกํ
อพทฺธสีมวิหารานํ สีมาย อุปจารํ เปตฺวา ทิสาจาริกภิกฺขูนํ
นิสฺสญฺจารสมเย สเจ เอกสฺมึ คามกฺเขตฺเต สีมํ พนฺธิตุกามา เย ตตฺถ
พทฺธสีมา วิหารา เตสุ ภิกฺขูนํ มยํ อชฺช สีมํ พนฺธิสฺสาม
ตุมฺเห สกสกสีมาปริจฺเฉทโต มา นิกฺขมิตฺถาติ เปเสตพฺพํ ฯ
เย อพทฺธสีมา วิหารา เตสุ ภิกฺขู เอกชฺฌํ สนฺนิปาเตตพฺพา
ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหราเปตพฺโพ ฯ สเจ อญฺานิปิ คามกฺเขตฺตานิ
อนฺโต กาตุกามา เตสุ คาเมสุ เย ภิกฺขู สนฺติ เตหิปิ
อาคนฺตพฺพํ อนาคจฺฉนฺตานํ ฉนฺโท อาหริตพฺโพติ มหาสุมตฺเถโร
อาห ฯ มหาปทุมตฺเถโร ปน นานาคามกฺเขตฺตานิ นาม ปาเฏกฺกํ
พทฺธสีมาสทิสานิ น ตโต ฉนฺทปาริสุทฺธิ อาคจฺฉติ อนฺโตนิมิตฺตคเตหิ
ปน ภิกฺขูหิ อาคนฺตพฺพนฺติ วตฺวา ปุน อาห สมาน-
สํวาสกสีมาย สมฺมนฺนนกาเล เตสํ อาคมนมฺปิ อนาคมนมฺปิ วฏฺฏติ
อวิปฺปวาสสีมาย สมฺมนฺนนกาเล ปน อนฺโตนิมิตฺตคเตหิ อาคนฺตพฺพํ
อนาคจฺฉนฺตานํ ฉนฺโท อาหริตพฺโพติ ฯ เอวํ สนฺนิปติเตสุ ปน
ภิกฺขูสุ ฉนฺทารหานํ ฉนฺเทสุ อาหเฏสุ เตสุ มคฺเคสุ นทีติตฺถ-
คามทฺวาราทีสุ จ อาคนฺตุกภิกฺขูนํ สีฆํ สีฆํ หตฺถปาสานยนตฺถญฺจ
พหิสีมกรณตฺถญฺจ อารามิเก เจว สมณุทฺเทเส จ เปตฺวา
เภรีสญฺ วา สงฺขสญฺ วา กตฺวา นิมิตฺตกิตฺตนานนฺตรํ วุตฺตาย
สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆติอาทิกาย กมฺมวาจาย สีมา พนฺธิตพฺพา ฯ
กมฺมวาจาปริโยสาเนเยว นิมิตฺตานิ พหิ กตฺวา เหฏฺา ปวีสนฺธารก-
อุทกํ ปริยนฺตํ กตฺวา สีมา คตา โหติ ฯ อิมมฺปน สํวาสกสีมํ
สมฺมนฺนนฺเตหิ ปพฺพชฺชูปสมฺปทาทีนํ สงฺฆกมฺมานํ สุขกรณตฺถํ ปมํ
ขณฺฑสีมา พนฺธิตพฺพา ฯ ตมฺปน พนฺธนฺเตหิ วตฺตํ ชานิตพฺพํ ฯ
สเจ หิ โพธิเจติยภตฺตสาลาทีนิ สพฺพวตฺถูนิ ปติฏฺาเปตฺวา กตวิหาเร
พนฺธนฺติ วิหารมชฺเฌ พหูนํ สโมสรณฏฺาเน อพนฺธิตฺวา
วิหารปจฺจนฺเต วิวิตฺโตกาเส พนฺธิตพฺพา ฯ อกตวิหาเร พนฺธนฺเตหิ
โพธิเจติยาทีนํ สพฺพวตฺถูนํ านํ สลฺลกฺเขตฺวา ยถา ปติฏฺิเตสุ
วตฺถูสุ วิหารปจฺจนฺเต วิวิตฺโตกาเส โหติ เอวํ พนฺธิตพฺพา ฯ
สา เหฏฺิมปริจฺเฉเทน สเจ เอกวีสติ ภิกฺขู คณฺหาติ วฏฺฏติ
ตโต โอรํ น วฏฺฏติ ปรํ ภิกฺขุสหสฺสํ คณฺหนฺตีปิ วฏฺฏติ ฯ
ตํ พนฺธนฺเตหิ สีมมาลกสฺส สมนฺตา นิมิตฺตุปคา ปาสาณา
เปตพฺพา ฯ น ขณฺฑสีมายํ ิเตหิ มหาสีมา พนฺธิตพฺพา น
มหาสีมายํ ิเตหิ ขณฺฑสีมา พนฺธิตพฺพา ฯ ขณฺฑสีมายเมว ปน
ตฺวา ขณฺฑสีมา พนฺธิตพฺพา มหาสีมายเมว ิเตหิ มหาสีมา
พนฺธิตพฺพา ตตฺรายํ พนฺธนวิธิ สมนฺตา เอโส ปาสาโณ นิมิตฺตนฺติ
เอวํ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา กมฺมวาจาย สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ
อถ ตสฺสาเอว ทฬฺหีกมฺมตฺถํ อวิปฺปวาสกมฺมวาจา กาตพฺพา ฯ
เอวญฺหิ สีมํ สมูหนิสฺสามาติ อาคตา สมูหนิตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ ฯ
สีมํ สมฺมนฺนิตฺวา พหิ สีมนฺตริกปาสาณา เปตพฺพา ฯ สีมนฺตริกา
ปจฺฉิมโกฏิยา เอกรตนปฺปมาณา วฏฺฏติ ฯ วิทตฺถิปฺปมาณาปิ
วฏฺฏตีติ กุรุนฺทิยํ จตุรงฺคุลปฺปมาณาปิ วฏฺฏตีติ มหาปจฺจริยํ
วุตฺตํ ฯ สเจ ปน วิหาโร มหา โหติ เทฺวปิ ติสฺโสปิ ตทุตฺตรีปิ
ขณฺฑสีมาโย พนฺธิตพฺพา ฯ เอวํ ขณฺฑสีมํ สมฺมนฺนิตฺวา มหาสีมา-
สมฺมติกาเล ขณฺฑสีมโต นิกฺขมิตฺวา มหาสีมาย ตฺวา สมนฺตา
อนุปริยายนฺเตหิ สีมนฺตริกปาสาณา กิตฺเตตพฺพา ตโต อวเสส-
นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา หตฺถปาสํ อวิชหนฺเตหิ กมฺมวาจาย สมาน-
สํวาสกสีมํ สมฺมนฺนิตฺวา ตสฺสา ทฬฺหีกมฺมตฺถํ อวิปฺปวาสกมฺมวาจาปิ
กาตพฺพา ฯ เอวํ หิ สีมํ สมูหนิสฺสามาติ อาคตา สมูหนิตุํ น
สกฺขิสฺสนฺติ ฯ สเจ ปน ขณฺฑสีมาย นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา ตโต
สีมนฺตริกาย นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา มหาสีมาย นิมิตฺตานิ กิตฺเตนฺติ
เอวํ ตีสุ าเนสุ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา ยํ สีมํ อิจฺฉนฺติ ตํ
ปมํ พนฺธิตุํ วฏฺฏติ ฯ เอวํ สนฺเตปิ ยถาวุตฺเตน นเยน ขณฺฑสีมโต
ปฏฺาย พนฺธิตพฺพา ฯ เอวํ พทฺธาสุ ปน สีมาสุ ขณฺฑสีมาย
ิตา ภิกฺขู มหาสีมาย กมฺมํ กโรนฺตานํ น โกเปนฺติ มหาสีมาย
วา ิตา ขณฺฑสีมาย กโรนฺตานํ สีมนฺตริกาย ปน ิตา
อุภินฺนมฺปิ น โกเปนฺติ คามกฺเขตฺเต ตฺวา กมฺมํ กโรนฺตานมฺปน
สีมนฺตริกาย ิตา โกเปนฺติ สีมนฺตริกา หิ คามกฺเขตฺตํ ภชติ ฯ
     สีมา จ นาเมสา น เกวลํ ปวีตเลเยว พทฺธา พทฺธา นาม
โหติ ฯ อถโข ปิฏฺิปาสาเณปิ กุฏิเคเหปิ เลเนปิ ปาสาเทปิ
ปพฺพตมตฺถเกปิ พทฺธา พทฺธาเยว โหติ ฯ ตตฺถ ปิฏฺิปาสาเณ
พนฺธนฺเตหิ ปาสาณปิฏฺิยํ ราชี วา โกเฏตฺวา อุทุกฺขลํ วา
ขณิตฺวา นิมิตฺตํ น กาตพฺพํ ฯ นิมิตฺตุปเค ปาสาเณ เปตฺวา
นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ กมฺมวาจาย สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ กมฺมวาจา-
ปริโยสาเน สีมา ปวีสนฺธารกอุทกํ ปริยนฺตํ กตฺวา โอตรติ ฯ
นิมิตฺตปาสาณา ยถาาเน น ติฏฺนฺติ ตสฺมา สมนฺตโต ราชิ
วา อุปฏฺาเปตพฺพา จตูสุ วา โกเณสุ ปาสาณา วิชฺฌิตพฺพา
อยํ สีมาปริจฺเฉโทติ วตฺวา อกฺขรานิ วา ฉินฺทิตพฺพานิ ฯ เกจิ
อุสุยฺยกา สีมํ ฌาเปสฺสามาติ อคฺคึ เทนฺติ ปาสาณาว ฌายนฺติ
น สีมา ฯ กุฏิเคเหปิ ภิตฺตึ อกิตฺเตตฺวา เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ
โอกาสฏฺานํ อนฺโต กริตฺวา ปาสาณนิมิตฺตานิ เปตฺวา สีมา
สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ อนฺโตกุฑฺฑเมว สีมา โหติ ฯ สเจ อนฺโตกุฑฺเฑ
เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ โอกาโส นตฺถิ ปมุเขปิ นิมิตฺตปาสาเณ
เปตฺวา สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ สเจ เอตมฺปิ นปฺปโหติ
พหินิมฺโพทกปตนฏฺาเนปิ นิมิตฺตานิ เปตฺวา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ เอวํ
สมฺมตาย ปน สพฺพํ กุฏิเคหํ สีมฏฺเมว โหติ ฯ จตุภิตฺติยเลเนปิ
กุฑฺฑํ อกิตฺเตตฺวา ปาสาณาว กิตฺเตตพฺพา ฯ อนฺโต โอกาเส
อสติ ปมุเขปิ นิมิตฺตานิ เปตพฺพานิ ฯ สเจ นปฺปโหติ
พหินิมฺโพทกปตนฏฺาเน นิมิตฺตปาสาเณ เปตฺวา นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา
สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ เอวํ เลนสฺส อนฺโต จ พหิ จ สีมา
โหติ ฯ อุปริปาสาเทปิ ภิตฺตึ อกิตฺเตตฺวา อนฺโต ปาสาเณ
เปตฺวา สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ สเจ นปฺปโหติ ปมุเขปิ
ปาสาเณ เปตฺวา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ เอวํ สมฺมตา อุปริปาสาเทเยว
โหติ เหฏฺา น โอตรติ ฯ สเจ ปน พหูสุ ถมฺเภสุ
ตุลานํ อุปริ กตปาสาทสฺส เหฏฺิมตเล กุฑฺโฑ ยถา นิมิตฺตานํ
อนฺโต โหติ เอวํ อุฏฺหิตฺวา ตุลารุกฺเขหิ เอกสมฺพทฺโธ ิโต
เหฏฺาปิ โอตรติ ฯ เอกตฺถมฺภปาสาทสฺส ปน อุปริมตเล พทฺธา
สีมา สเจ ถมฺภมตฺถเก เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ โอกาโส โหติ
เหฏฺา โอตรติ ฯ สเจ ปาสาทสฺส ภิตฺติโต นิคฺคเตสุ นิยฺยุหกาทีสุ
ปาสาเณ เปตฺวา สีมํ พนฺธนฺติ ปาสาทภิตฺติ อนฺโตสีมาย
โหติ เหฏฺา ปนสฺสา โอตรณาโนตรณํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ
เหฏฺาปาสาเท กิตฺเตนฺเตหิปิ ภิตฺติ จ รุกฺขตฺถมฺภา จ น
กิตฺเตตพฺพา ฯ ภิตฺติลคฺเค ปน ปาสาณตฺถมฺเภ กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ ฯ
เอวํ กิตฺติตา สีมา เหฏฺาปาสาทสฺส ปริยนฺตตฺถมฺภานํ อนฺโตเยว
โหติ ฯ สเจ ปน เหฏฺาปาสาทสฺส กุฑฺโฑ อุปริมตเล สมฺพทฺโธ
โหติ อุปริปาสาทมฺปิ อภิรูหติ ฯ สเจ ปาสาทสฺส พหินิมฺโพทก-
ปตนฏฺาเน นิมิตฺตานิ กโรนฺติ สพฺโพ ปาสาโท สีมฏฺโ
โหติ ฯ สเจ ปพฺพตมตฺถเก ตลํ โหติ เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ
โอกาสารหํ ตตฺถ ปิฏฺิปาสาเณ วิย สีมํ พนฺธนฺติ เหฏฺา-
ปพฺพเตปิ เตเนว ปริจฺเฉเทน สีมา โอตรติ ฯ ตาลมูลกปพฺพเตปิ
อุปริ สีมา พทฺธา เหฏฺา  โอตรเตว ฯ โย ปน วิตานสณฺาโน
โหติ อุปริ เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ โอกาโส อตฺถิ เหฏฺา นตฺถิ
ตสฺส อุปริ พทฺธา สีมา เหฏฺา น โอตรติ ฯ เอวํ มุทิงฺค-
สณฺาโน วา โหตุ ปณวสณฺาโน วา ยสฺส เหฏฺา วา มชฺเฌ
วา สีมปฺปมาณํ นตฺถิ ตสฺส อุปริ พทฺธา สีมา เหฏฺา น
โอตรติ ฯ ยสฺส ปน เทฺว กูฏานิ อาสนฺเน ิตานิ เอกสฺสปิ
อุปริ สีมปฺปมาณํ นปฺปโหติ ตสฺส กูฏนฺตรํ จินิตฺวา วา
ปูเรตฺวา วา เอกาพทฺธํ กตฺวา อุปริ สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ
     เอโก สปฺปผณสทิโส ปพฺพโต ตสฺส อุปริ สีมปฺปมาณสฺส
อตฺถิตาย สีมํ พนฺธนฺติ ตสฺส เจ เหฏฺา อากาสปพฺภารํ โหติ
สีมา น โอตรติ ฯ สเจ ปนสฺส เวมชฺเฌ สีมปฺปมาโณ
สุสิรปาสาโณ โหติ โอตรติ ฯ โส จ ปาสาโณ สีมฏฺโเยว
โหติ ฯ อถาปิสฺส เหฏฺา เลนสฺส กุฑฺโฑ อคฺคโกฏึ อาหจฺจ
ติฏฺติ โอตรติ เหฏฺา จ อุปริ จ สีมาเยว โหติ ฯ สเจ
ปน เหฏฺา อุปริมสฺส สีมาปริจฺเฉทสฺส ปารโต อนฺโตเลนํ โหติ
พหิ สีมา น โอตรติ ฯ อถาปิสฺส อุปริมสฺส สีมาปริจฺเฉทสฺส
โอรโต พหิเลนํ โหติ อนฺโต สีมา น โอตรติ ฯ อถาปิสฺส
อุปริ สีมาปริจฺเฉโท ขุทฺทโก เหฏฺา เลนํ มหนฺตํ สีมาปริจฺเฉท-
มติกฺกมิตฺวา ิตํ สีมา อุปริเยว โหติ เหฏฺา น โอตรติ ฯ
ยทิ ปน เลนํ ขุทฺทกํ สพฺพปจฺฉิมสีมาปริมาณํ อุปริ สีมา
มหตี ฯ ตํ อชฺโฌตฺถริตฺวา ิตา สีมา โอตรติ ฯ อถ เลนํ
อติขุทฺทกํ สีมปฺปมาณํ น โหติ สีมา อุปริเยว โหติ เหฏฺา
น โอตรติ ฯ สเจ ตโต อุปฑฺฒํ ภิชฺชิตฺวา สามํ ปตติ
สีมปฺปมาณํ สเจ โหติ พหิ ปติตํ อสีมา ฯ อปติตมฺปน ยทิ
สีมปฺปมาณํ สีมา โหติเยว ฯ ขณฺฑสีมา นีจวตฺถุกา โหติ
ตํ ปูเรตฺวา อุจฺจวตฺถุกํ กโรนฺติ สีมาเยว ฯ สีมาย เคหํ
กโรนฺติ สีมฏฺกเมว โหติ ฯ สีมาย โปกฺขรณึ ขณนฺติ
สีมาเยว ฯ โอโฆ สีมมณฺฑลํ โอตฺถริตฺวา คจฺฉติ สีมมาลเก
อฏฺฏํ พนฺธิตฺวา กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สีมาย เหฏฺา อุมฺมงฺคนที
โหติ อิทฺธิมา ภิกฺขุ ตตฺถ นิสีทติ ฯ สเจ สา นที ปมํ คตา
สีมา ปจฺฉา พทฺธา กมฺมํ น โกเปติ ฯ อถ ปมํ สีมา
พทฺธา ปจฺฉา นที คตา กมฺมํ โกเปติ ฯ เหฏฺาปวีตเล
ิโต ปน โกเปติเยว ฯ สีมมาลเก ปน วฏฺฏรุกฺโข โหติ
ตสฺส สาขา วา ตโต นิคฺคตปาโรโห วา มหาสีมาย ปวีตลํ
วา ตตฺถ ชาตรุกฺขาทีนิ วา อาหจฺจ ติฏฺติ มหาสีมํ โสเธตฺวา
วา กมฺมํ กาตพฺพํ เต วา สาขาปาโรหา ฉินฺทิตฺวา พหิฏฺกา
กาตพฺพา ฯ อนาหจฺจิตสาขาทีสุ อารุฬฺหภิกฺขุ หตฺถปาสํ
อาเนตพฺโพ ฯ เอวํ มหาสีมาย ชาตรุกฺขสฺส สาขา วา ปาโรหา วา
วุตฺตนเยเนว สีมมาลเก ปติฏฺาติ ฯ วุตฺตนเยเนว สีมํ โสเธตฺวา
กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ เต วา สาขาปาโรหา ฉินฺทิตฺวา พหิฏฺกา
กาตพฺพา ฯ สเจ สีมมาลเก กมฺเม กยิรมาเน โกจิ ภิกฺขุ
มาลกสฺส อนฺโต ปวิสิตฺวา เวหาสณฺิตสาขาย นิสีทติ ปาทา
วาสฺส ภูมิคตา โหนฺติ นิวาสนปารุปนํ วา ภูมึ ผุสติ กมฺมํ
กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ ปาเท ปน นิวาสนปารุปนญฺจ อุกฺขิปาเปตฺวา
กาตุํ วฏฺฏติ ฯ อิทญฺจ ลกฺขณํ ปุริมนเยนปิ เวทิตพฺพํ ฯ อยมฺปน
วิเสโส ตตฺร อุกฺขิปาเปตฺวา กาตุํ น วฏฺฏติ หตฺถปาสํเยว
อาเนตพฺโพ ฯ สเจ อนฺโต สีมฏฺโ ปพฺพโต อพฺภุคฺคจฺฉติ
ตตฺรฏฺโ ภิกฺขุ หตฺถปาสํ อาเนตพฺโพ ฯ อิทฺธิยา อนฺโตปพฺพตํ
ปวิฏฺเปิ เอเสว นโย ฯ พชฺฌมานาเอว หิ สีมา ปมาณรหิตํ
ปเทสํ น โอตรติ ฯ พทฺธสีมาย ชาตํ ยงฺกิญฺจิ ยตฺถกตฺถจิ
เอกสมฺพนฺเธน คตํ สีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ
     {๑๔๐} ติโยชนปรมนฺติ เอตฺถ ติโยชนํ ปรมํ ปมาณเมติสฺสาติ
ติโยชนปรมา ตํ ติโยชนปรมํ ฯ สมฺมนฺนนฺเตน มชฺเฌ ตฺวา
ยถา จตูสุ ทิสาสุ ทิยฑฺฒทิยฑฺฒโยชนํ โหติ เอวํ สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ
สเจ ปน มชฺเฌ ตฺวา เอเกกทิสโต ติโยชนํ กโรนฺติ
ฉโยชนา โหนฺตีติ น วฏฺฏติ ฯ จตุรสฺสํ วา ติโกณํ วา
สมฺมนฺนนฺเตน ยถา โกณโต โกณํ ติโยชนํ โหติ เอวํ สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ
สเจ หิ เยน เกนจิ ปริยนฺเตน เกสคฺคมตฺตมฺปิ ติโยชนํ
อติกฺกาเมติ อาปตฺติญฺจ อาปชฺชติ สีมา จ อสีมาว โหติ ฯ
     นทีปารนฺติ เอตฺถ ปารยตีติ ปารา กึ ปารยติ นทึ
นทิยา ปารา นทีปารา ตํ นทีปารํ อชฺโฌตฺถรมานนฺติ อตฺโถ ฯ
เอตฺถ ปน นทิยา ลกฺขณํ นทีนิมิตฺเตสุ วุตฺตนยเมว ฯ ยตฺถสฺส
ธุวนาวา วาติ ยตฺถ นทิยา สีมพนฺธนฏฺานคเตสุ ติตฺเถสุ
นิจฺจสญฺจรณนาวา อสฺส ยา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ปาชนปุริเสน
สทฺธึ ตโย ชเน วหติ ฯ สเจ ปน สา นาวา อุทฺธํ วา อโธ
วา เกนจิเทว กรณีเยน ปน อาคมนตฺถาย นีตา วา เถเนหิ วา
หตา อวสฺสํ ลพฺภเนยฺยา ยา ปน วาเตน วา ฉินฺนพนฺธนา
วีจีหิ นทีมชฺฌํ นีตา อวสฺสํ อาหริตพฺพา ปุน ธุวนาวาว โหติ
อุทเก โอคเต ถลํ อุสฺสาทิตาปิ สุธากสฏาทีหิ ปูเรตฺวา ปิตาปิ
ธุวนาวาว ฯ สเจ ภินฺนนาวา วิสงฺขตปทรา วา น วฏฺฏติ ฯ
มหาปทุมตฺเถโร ปนาห สเจปิ ตาวกาลิกํ นาวํ อาเนตฺวา
สีมพนฺธนฏฺาเน เปตฺวา นิมิตฺตานิ กิตฺเตนฺติ ธุวนาวาเยว โหตีติ ฯ
ตตฺร มหาสุมตฺเถโร อาห นิมิตฺตํ วา สีมา วา กมฺมวาจาย
คจฺฉติ น นาวาย ภควตา จ ธุวนาวา อนุญฺาตา ตสฺมา
นิพทฺธนาวาเยว วฏฺฏตีติ ฯ ธุวเสตุ วาติ ยตฺถ รุกฺขสงฺฆาฏมโย
วา ปทรพทฺโธ วา ชงฺฆสตฺถเสตุ วา หตฺถิอสฺสาทีนํ สญฺจรณโยคฺโค
มหาเสตุ วา อตฺถิ อนฺตมโส ตํขณญฺเว รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา
มนุสฺสานํ สญฺจรณโยคฺโค เอกปทิกเสตุปิ ธุวเสตุเตฺวว สงฺขํ
คจฺฉติ ฯ สเจ ปน อุปริพทฺธานิ เวตฺตลตาทีนิ หตฺเถน คเหตฺวาปิ
น สกฺกา โหติ เตน สญฺจริตุํ น วฏฺฏติ ฯ เอวรูปํ นทีปารสีมํ
สมฺมนฺนิตุนฺติ ยตฺถายํ วุตฺตปฺปการา ธุวนาวา วา ธุวเสตุ วา
อภิมุขติตฺเถเยว อตฺถิ เอวรูปํ นทีปารสีมํ สมฺมนฺนิตุํ อนุชานามีติ
อตฺโถ ฯ สเจ ธุวนาวา วา ธุวเสตุ วา อภิมุขติตฺเถ นตฺถิ
อีสกํ อุทฺธํ อภิรูหิตฺวา อโธ วา โอโรหิตฺวา อตฺถิ เอวมฺปิ
วฏฺฏติ ฯ กรวิกติสฺสตฺเถโร ปน คาวุตมตฺตพฺภนฺตเรปิ วฏฺฏตีติ
อาห ฯ อิมญฺจ ปน นทีปารสีมํ สมฺมนฺนนฺเตน เอกสฺมึ ตีเร
ตฺวา อุปริโสเต นทีตีเร นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺาย อตฺตานํ
ปริกฺขิปนฺเตน ยตฺตกํ ปริจฺเฉทํ อิจฺฉติ ตสฺส ปริโยสาเน
อโธโสเตปิ นทีตีเร นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ปรตีเร สมฺมุขฏฺาเน นทีตีเร
นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ ตโต ปฏฺาย ยตฺตกํ ปริจฺเฉทํ อิจฺฉติ
ตสฺส วเสน ยาว อุปริโสเต ปมกิตฺติตนิมิตฺตสฺส สมฺมุขา นทีตีเร
นิมิตฺตํ ตาว กิตฺเตตฺวา ปจฺจาหริตฺวา ปมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ
ฆเฏตพฺพํ ฯ อถ สพฺพนิมิตฺตานํ อนฺโต ิเต ภิกฺขู หตฺถปาสคเต
กตฺวา กมฺมวาจาย สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ นทิยํ ิตา อนาคตาปิ
กมฺมํ  น  โกเปนฺติ ฯ สมฺมติปริโยสาเน เปตฺวา นทึ นิมิตฺตานํ
อนฺโต ปรตีเร จ โอริมตีเร จ เอกา สีมา โหติ ฯ นที ปน
พทฺธสีมสงฺขํ น คจฺฉติ วิสุํ นทีสีมาเอว หิ สา ฯ สเจ อนฺโตนทิยํ
ทีปโก โหติ ตํ อนฺโตสีมายํ กาตุกาเมน ปุริมนเยเนว อตฺตนา
ิตตีเร นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา ทีปกสฺส โอริมนฺเต จ ปาริมนฺเต จ
นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ อถ ปรตีเร นทิยา โอริมตีเร นิมิตฺตสฺส
สมฺมุขฏฺาเน นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺาย ปุริมนเยเนว ยาว
อุปริโสเต ปมกิตฺติตนิมิตฺตสฺส สมฺมุขา นิมิตฺตํ ตาว กิตฺเตตพฺพํ
อถ ทีปกสฺส ปาริมนฺเต จ โอริมนฺเต จ นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา
ปจฺจาหริตฺวา ปมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ ฆเฏตพฺพํ อถ ทฺวีสุ
ตีเรสุ ทีปเก จ ภิกฺขู สพฺเพว หตฺถปาสคเต กตฺวา กมฺมวาจาย
สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ นทิยํ ิตา อนาคจฺฉนฺตาปิ กมฺมํ น
โกเปนฺติ ฯ สมฺมติปริโยสาเน เปตฺวา นทึ นิมิตฺตานํ อนฺโต
ตีรทฺวยญฺจ ทีปโก จ เอกสีมา โหติ ฯ นที ปน นทีสีมาเยว ฯ
     สเจ ปน ทีปโก วิหารสีมปริจฺเฉทโต อุทฺธํ วา อโธ วา
อธิกตโร โหติ อถ วิหารสีมปริจฺเฉทนิมิตฺตสฺส อุชุกเมว สมฺมุขีภูเต
ทีปกสฺส โอริมนฺเต นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺาย ทีปกสิขรํ
ปริกฺขิปนฺเตน ปุน ทีปกสฺส โอริมนฺเต นิมิตฺตสฺส สมฺมุเข
ปาริมนฺเต นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ ฯ ตโต ปรํ ปุริมนเยเนว ปรตีเร
สมฺมุขนิมิตฺตมาทึ กตฺวา ปรตีเร นิมิตฺตานิ จ ทีปกสฺส
ปาริมนฺตโอริมนฺเต นิมิตฺตานิ จ กิตฺเตตฺวา ปมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ
ฆฏนา กาตพฺพา ฯ เอวํ กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา ปพฺพตสณฺานา
โหติ ฯ สเจ ปน ทีปโก วิหารสีมปริจฺเฉทโต อุทฺธํปิ อโธปิ
อธิกตโร โหติ ปุริมนเยเนว ทีปกสฺส อุโภปิ สิขรานิ
ปริกฺขิปิตฺวา นิมิตฺตานิ กิตฺเตนฺเตน นิมิตฺตฆฏนา กาตพฺพา ฯ เอวํ
กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา มุทิงฺคสณฺานา โหติ ฯ สเจ ทีปโก
วิหารสีมปริจฺเฉทสฺส อนฺโต ขุทฺทโก โหติ สพฺพปเมน นเยน
นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ ฯ เอวํ กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา
ปณวสณฺานา โหติ ฯ
     {๑๔๑} อนุปริเวณิยนฺติ เอกสฺมึ วิหาเร ตสฺมึ ตสฺมึ ปริเวเณ ฯ
อสงฺเกเตนาติ สงฺเกตํ อกตฺวา ฯ เอกํ สมูหนิตฺวาติ กมฺมวาจาย
สมูหนิตฺวา ฯ {๑๔๒} ยโต ปาฏิโมกฺขํ สุณาตีติ ยตฺถ กตฺถจิ ภิกฺขูนํ
หตฺถปาเส นิสินฺโน ยสฺมา ปาฏิโมกฺขํ สุณาติ กโตวสฺส
อุโปสโถติ อตฺโถ ฯ อิทญฺจ วตฺถุวเสน วุตฺตํ ฯ หตฺถปาเส
นิสินฺนสฺส ปน อสุณนฺตสฺสาปิ กโตว โหติ อุโปสโถ ฯ นิมิตฺตา
กิตฺเตตพฺพาติ อุโปสถปฺปมุขสฺส ขุทฺทกานิ วา มหนฺตานิ วา
ปาสาณอิฏฺกทารุขณฺฑทณฺฑกาทีนิ ยานิ กานิจิ นิมิตฺตานิ อพฺโภกาเส วา
มาลกาทีสุ วา ยตฺถ กตฺถจิ สญฺ กตฺวา กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ ฯ
อถวา นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพาติ นิมิตฺตุปคานิ วา อนิมิตฺตุปคานิ
วา ปริจฺเฉทชานนตฺถํ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ ฯ เถเรหิ ภิกฺขูหิ
ปมตรํ สนฺนิปติตุนฺติ เอตฺถ สเจ มหาเถโร ปมตรํ น อาคจฺฉติ
ทุกฺกฏํ ฯ สพฺเพเหว เอกชฺฌํ สนฺนิปติตฺวา อุโปสโถ กาตพฺโพติ
เอตฺถ สเจ โปราณโก อาวาโส มชฺเฌ วิหารสฺส โหติ ปโหติ
เจตฺถ ภิกฺขูนํ นิสชฺชฏฺานํ ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
สเจ โปราณโก ปริทุพฺพโล เจว สมฺพาโธ จ อญฺโ ปจฺฉา
อุฏฺิโต อาวาโส อสมฺพาโธ ตตฺถ อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ ยตฺถ
วา ปน เถโร ภิกฺขุ วิหรตีติ เอตฺถาปิ สเจ เถรสฺส วิหาโร
สพฺเพสํ ปโหติ ผาสุโก โหติ ตตฺถ อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
สเจ ปน โส ปจฺจนฺเต วิสมปฺปเทเส โหติ เถรสฺส วตฺตพฺพํ
ภนฺเต ตุมฺหากํ วิหาโร อผาสุกเทโส นตฺถิ เอตฺถ สพฺเพสํ
โอกาโส อสุกสฺมึ นาม อาวาเส โอกาโส อตฺถิ ตตฺถ คนฺตุํ
วฏฺฏตีติ ฯ สเจ เถโร นาคจฺฉติ ตสฺส ฉนฺทปาริสุทฺธึ อาเนตฺวา
สพฺเพสํ ปโหนเก ผาสุกฏฺาเน อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
     {๑๔๓} อนฺธกวินฺทาติ ราชคหโต คาวุตมตฺตเมว อนฺธกวินฺทํ นาม
ตํ อุปนิสฺสาย เถโร วสติ ตโต ราชคหํ อุโปสถํ อาคจฺฉนฺโต ฯ
ราชคหํ หิ ปริกฺขิปิตฺวา อฏฺารส มหาวิหารา สพฺเพ เอกสีมา
ธมฺมเสนาปตินา เนสํ สีมา พทฺธา ตสฺมา เวฬุวเน สงฺฆสฺส
สามคฺคีทานตฺถํ อาคจฺฉนฺโตติ อตฺโถ ฯ นทึ ตรนฺโตติ สิปฺปินิยํ
นาม น อติกฺกมนฺโต ฯ มนํ วุฬฺโห อโหสีติ อีสกํ
อปฺปตฺตวุฬฺหภาโว อโหสิ ฯ สา กิร นที คิชฺฌกูฏโต โอตริตฺวา
จณฺเฑน โสเตน วหติ ตตฺถ เวเคน อาคจฺฉนฺตํ อุทกํ
อมนสิกโรนฺโต เถโร มนํ วุฬฺโห อโหสิ น ปน วุฬฺโห
อุทกพฺภาหตานิสฺส จีวรานิ อลฺลานิ ชาตานิ ฯ {๑๔๔} สมฺมตา สีมา
สงฺเฆน ติจีวเรน อวิปฺปวาโส เปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจาติ
อิมิสฺสา กมฺมวาจาย อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺาย ภิกฺขูนํ ปุริมกมฺมวาจา
น วฏฺฏติ ฯ อยเมว ถาวรา โหติ ภิกฺขุนีนมฺปน อยํ น วฏฺฏติ
ปุริมาเยว วฏฺฏติ ฯ กสฺมา ฯ ภิกฺขุนีสงฺโฆ หิ อนฺโตคาเม
วสติ ฯ ยทิ เอวํ สิยา โส เอตาย กมฺมวาจาย ติจีวรปริหารํ
น ลเภยฺย อตฺถิ จสฺส ปริหาโร ตสฺมา ปุริมาเยว วฏฺฏติ ฯ
ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส หิ เทฺวปิ สีมาโย ลพฺภนฺติ ฯ ตตฺถ ภิกฺขูนํ สีมํ
อชฺโฌตฺถริตฺวาปิ ตสฺสา อนฺโตปิ ภิกฺขุนีนํ สีมํ สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏติ ฯ
ภิกฺขูนมฺปิ ภิกฺขุนีสีมาย เอเสว นโย ฯ น หิ เต อญฺมญฺสฺส
กมฺเม คณปูรกา โหนฺติ น กมฺมวาจาวคฺคํ กโรนฺติ ฯ เอตฺถ จ
นิคมนครานมฺปิ คาเมเนว สงฺคโห เวทิตพฺโพ ฯ คามูปจาโรติ
ปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโป อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโปกาโส ฯ เตสุ
อธิฏฺิตเตจีวริโก ภิกฺขุ ปริหารํ น ลภติ ฯ อิติ ภิกฺขูนํ อวิปฺปวาสสีมา
คามญฺจ คามูปจารญฺจ น โอตฺถรติ สมานสํวาสกสีมาว
โอตฺถรติ ฯ สมานสํวาสกสีมา เจตฺถ อตฺตโน ธมฺมตาย คจฺฉติ ฯ
อวิปฺปวาสา ปน ยตฺถ สมานสํวาสกสีมา ตตฺเถว คจฺฉติ น
หิ ตสฺสา วิสุํ นิมิตฺตกิตฺตนํ อตฺถิ ฯ ตตฺถ สเจ อวิปฺปวาสาย
สมฺมติกาเล คาโม อตฺถิ ตํ สา น โอตฺถรติ ฯ สเจ ปน
สมฺมตาย สีมาย ปจฺฉา คาโม นิวิสติ โสปิ สีมาสงฺขํเยว คจฺฉติ ฯ
ยถา จ ปจฺฉา นิวิฏฺโ เอวํ ปมํ นิวิฏฺสฺส ปจฺฉา
วฑฺฒิตปฺปเทโสปิ สีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ สเจปิ สีมาย สมฺมติกาเล
เคหานิ กตานิ ปวิสิสฺสามาติ อาลโยปิ อตฺถิ มนุสฺสา ปน
อปฺปวิฏฺา โปราณกคามํ วา สเคหเมว ฉฑฺเฑตฺวา อญฺตฺถ
คตา อคาโมเยว เอส สีมา โอตฺถรติ ฯ สเจ ปน เอกมฺปิ
กุลํ ปวิฏฺ วา อาคตํ วา อตฺถิ คาโมเยว สีมา น โอตฺถรติ ฯ
     เอวญฺจ ปน ภิกฺขเว ติจีวเรน อวิปฺปวาโส สมูหนฺตพฺโพติ
เอตฺถ สมูหนฺเตน ภิกฺขุนา วตฺตํ ชานิตพฺพํ ฯ ตตฺรีทํ วตฺตํ
ขณฺฑสีมาย ตฺวา อวิปฺปวาสสีมา น สมูหนฺตพฺพา ตถา
อวิปฺปวาสสีมาย ตฺวา ขณฺฑสีมาปิ ฯ ขณฺฑสีมาย ปน ิเตน
ขณฺฑสีมาว สมูหนิตพฺพา ตถา อิตราย ิเตน อิตรา ฯ สีมํ นาม
ทฺวีหิ การเณหิ สมูหนนฺติ ปกติยา ขุทฺทกํ ปุน อาวาสวฑฺฒนตฺถาย
มหตึ วา กาตุํ ปกติยา มหตึ ปุน อญฺเสํ วิหาโรกาส-
ทานตฺถาย ขุทฺทกํ วา กาตุํ ฯ ตตฺถ สเจ ขณฺฑสีมญฺจ
อวิปฺปวาสสีมญฺจ ชานนฺติ สมูหนิตุญฺเจว พนฺธิตุญฺจ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ
ขณฺฑสีมมฺปน ชานนฺตา อวิปฺปวาสํ อชานนฺตาปิ สมูหนิตุญฺเจว
พนฺธิตุญฺจ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ ขณฺฑสีมํ อชานนฺตา อวิปฺปวาสํเยว
ชานนฺตา เจติยงฺคณโพธิยงฺคณอุโปสถาคาราทีสุ นิราสงฺกฏฺาเนสุ
ตฺวา อปฺเปวนาม สมูหนิตุํ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ ปฏิพนฺธิตุมฺปน น
สกฺขิสฺสนฺเตว ฯ สเจ พนฺเธยฺยุํ สีมาสมฺเภทํ กตฺวา วิหารํ
อวิหารํ กเรยฺยุํ ตสฺมา น สมูหนิตพฺพา ฯ เย ปน อุโภปิ
น ชานนฺติ เต เนว สมูหนิตุํ น พนฺธิตุํ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ อยญฺหิ
สีมา นาม กมฺมวาจาย วา อสีมา โหติ สาสนนฺตรธาเนน วา ฯ
น จ สกฺกา สีมํ อชานนฺเตหิ กมฺมวาจํ กาตุํ ตสฺมา น
สมูหนิตพฺพา ฯ สาธุกมฺปน ตฺวาเยว สมูหนิตพฺพา จ พนฺธิตพฺพา
จาติ ฯ
     {๑๔๗} เอวํ พทฺธสีมาวเสน สมานสํวาสญฺจ เอกุโปสถภาวญฺจ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ อพทฺธสีเมสุปิ โอกาเสสุ ตํ ทสฺเสนฺโต อสมฺมตาย
ภิกฺขเว สีมาย อฏฺปิตายาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อฏฺปิตายาติ
อปริจฺฉินฺนาย ฯ คามคหเณน เจตฺถ นครมฺปิ คหิตเมว โหติ ฯ
ตตฺถ ยตฺตเก ปเทเส ตสฺส คามสฺส โภชกา พลึ ลภนฺติ โส
ปเทโส อปฺโป วา โหตุ มหนฺโต วา คามสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
นครนิคมสีมาสุปิ เอเสว นโย ฯ ยมฺปิ เอกสฺมึเยว คามกฺเขตฺเต
เอกํ ปเทสํ อยํ วิสุํคาโม โหตูติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ราชา กสฺสจิ
เทติ โสปิ วิสุํคามสีมา โหติเยว ฯ ตสฺมา สา จ อิตรา จ
ปกติคามนิคมนครสีมา พทฺธสีมาสทิสาเยว โหนฺติ ฯ เกวลมฺปน
ติจีวรวิปฺปวาสปริหารํ น ลภนฺติ ฯ เอวํ คามนฺตวาสีนํ
สีมาปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อรญฺกานํ ทสฺเสนฺโต อคามเก
เจติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อคามเก เจติ คามนิคมนครสีมาหิ อปริจฺฉินฺเน
อฏวิปฺปเทเส ฯ อถวา อคามเก เจติ วิชฺฌาฏวีสทิเส อรญฺเ
ภิกฺขุ วสติ อถสฺส ิโตกาสโต สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา สมาน-
สํวาสกสีมาติ อตฺโถ ฯ อยํ สีมา ติจีวรวิปฺปวาสปริหารมฺปิ ลภติ ฯ
ตตฺถ เอกํ อพฺภนฺตรํ อฏฺวีสติหตฺถปฺปมาณํ โหติ ฯ มชฺเฌ
ิตสฺส สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา วินิเวเธน จุทฺทส โหนฺติ ฯ สเจ
เทฺว สงฺฆา วิสุํ วินยกมฺมานิ กโรนฺติ ทฺวินฺนํ สตฺตพฺภนฺตรานํ
อนฺตเร อญฺเมกํ สตฺตพฺภนฺตรํ อุปจารตฺถาย เปตพฺพํ ฯ
เสสา สตฺตพฺภนฺตรสีมกถา มหาวิภงฺเค อุทฺโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนายํ
วุตฺตนเยน คเหตพฺพา ฯ สพฺพา ภิกฺขเว นที อสีมาติ ยากาจิ
นทีลกฺขณปฺปตฺตา นที นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา เอตํ พทฺธสีมํ กโรมาติ
กตาปิ อสีมาว โหติ ฯ สา ปน อตฺตโน สภาเวเนว พทฺธสีมา-
สทิสา สพฺพเมตฺถ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สมุทฺทชาตสฺสเรสุปิ
เอเสว นโย ฯ เอตฺถ จ ชาตสฺสโร นาม เยน เกนจิ ขณิตฺวา
อกโต สยญฺชาตโสพฺโภ สมนฺตโต อาคเตน อุทเกน ปูริโต ติฏฺติ ฯ
     เอวํ นทีสมุทฺทชาตสฺสรานํ พทฺธสีมภาวํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ตตฺถ
อพทฺธสีมปริจฺเฉทํ ทสฺเสนฺโต นทิยา วา ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ
ตตฺถ ยํ มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สมนฺตา อุทกุกฺเขปาติ ยํ านํ
มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สมนฺตโต อุทกุกฺเขเปน ปริจฺฉินฺนํ ฯ กถํ
ปน อุทกํ อุกฺขิปิตพฺพํ ฯ ยถา อกฺขธุตฺตา ทารุคุฬํ ขิปนฺติ เอวํ
อุทกํ วา วาลิกํ วา หตฺเถน คเหตฺวา ถามมชฺฌิเมน ปุริเสน
สพฺพถาเมน ขิปิตพฺพํ ฯ ยตฺถ เอวํ ขิตฺตํ อุทกํ วา วาลิกา วา
ปตติ อยเมโก อุทกุกฺเขโป ฯ ตสฺส อนฺโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา
ิโต กมฺมํ โกเปติ ฯ ยาว ปริสา วฑฺฒติ ตาว สีมาปิ
วฑฺฒติ ฯ ปริสปริยนฺตโต อุทกุกฺเขโปเยว ปมาณํ ฯ ชาตสฺสร-
สมุทฺเทสุปิ เอเสว นโย ฯ เอตฺถ จ สเจ นที นาติทีฆา
โหติ ปภวโต ปฏฺาย ยาว มุขทฺวารา สพฺพตฺถ สงฺโฆ นิสีทติ
อุทกุกฺเขปสีมากมฺมํ นาม นตฺถิ สกลาปิ นที เอเตสํเยว ภิกฺขูนํ
ปโหติ ฯ ยมฺปน มหาสุมตฺเถเรน วุตฺตํ โยชนํ ปวตฺตมานาเยว
นที ตตฺราปิ อุปริ อฑฺฒโยชนํ ปหาย เหฏฺา อฑฺฒโยชเน
กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ตํ มหาปทุมตฺเถเรเนว ปฏิกฺขิตฺตํ ฯ ภควตา
หิ ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา
อนฺตรวาสโก เตมียตีติ อิทํ นทิยา ปมาณํ วุตฺตํ น จ โยชนํ
วา อฑฺฒโยชนํ วา ตสฺมา ยา อิมสฺส สุตฺตสฺส วเสน ปุพฺเพ
วุตฺตลกฺขณา นที ตสฺสา ปภวโต ปฏฺาย สงฺฆกมฺมํ กาตุํ
วฏฺฏติ ฯ สเจ ปเนตฺถ พหู ภิกฺขู วิสุํ วิสุํ กมฺมํ กโรนฺติ
สพฺเพหิ อตฺตโน จ อญฺเสญฺจ อุทกุกฺเขปปริจฺเฉทสฺส อนฺตรา
อญฺโ อุทกุกฺเขโป สีมนฺตริกตฺถาย เปตพฺโพ ฯ ตโต อธิกํ
วฏฺฏติเยว ฯ อูนกมฺปน น วฏฺฏตีติ วุตฺตํ ฯ ชาตสฺสรสมุทฺเทสุ
เอเสว นโย ฯ นทิยา ปน สงฺฆกมฺมํ กริสฺสามาติ คเตหิ สเจ
นที ปริปุณฺณา โหติ สมติตฺติกา อุทกสาฏิกํ นิวาเสตฺวาปิ
อนฺโตนทิยํเยว กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ สเจ น สกฺโกนฺติ นาวายปิ
ตฺวา กาตพฺพํ ฯ คจฺฉนฺติยา ปน นาวาย กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ
กสฺมา ฯ อุทกุกฺเขปมตฺตเมว หิ สีมาปมาณํ ตํ นาวา สีฆเมว
อติกฺกเมติ เอวํ สติ อญฺิสฺสา สีมาย ตฺติ อญฺิสฺสา
อนุสฺสาวนา โหติ ตสฺมา นาวํ อริตฺเตน วา เปตฺวา ปาสาเณ วา
ลมฺพิตฺวา อนฺโตนทิยํ ชาตรุกฺเข วา พนฺธิตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ
อนฺโตนทิยํ พทฺเธ อฏฺฏเกปิ อนฺโตนทิยํ ชาตรุกฺเขปิ ิเตหิ กาตุํ
วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน รุกฺขสฺส สาขา วา ตโต นิกฺขนฺตปาโรโห
วา พหินทีตีเร วิหารสีมาย วา คามสีมาย วา ปติฏฺิโต สีมํ
วา โสเธตฺวา สาขํ วา ฉินฺทิตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ พหินทีตีเร
ชาตรุกฺขสฺส อนฺโตนทิยํ ปวิฏฺสาขาย วา ปาโรเห วา นาวํ
พนฺธิตฺวา กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ กโรนฺเตหิ สีมา วา
โสเธตพฺพา ฉินฺทิตฺวา วาสฺส พหิปติฏฺิตภาโว นาเสตพฺโพ ฯ
นทีตีเร ปน ขาณุกํ โกเฏตฺวา ตตฺถ พทฺธนาวาย น วฏฺฏติเยว ฯ
     นทิยํ เสตุํ กโรนฺติ สเจ อนฺโตนทิยํเยว เสตุ วา เสตุปาทา
วา เสตุมฺหิ ิเตหิ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน เสตุ วา
เสตุปาทา วา พหิตีเร ปติฏฺิตา ตตฺถ ิเตหิ กมฺมํ กาตุํ น
วฏฺฏติ สีมํ โสเธตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ อถ เสตุปาทา อนฺโต
เสตุ ปน อุภินฺนมฺปิ ตีรานํ อุปริ อากาเส ิโต วฏฺฏติ ฯ
อนฺโตนทิยํ ปาสาโณ วา ทีปโก วา โหติ ตสฺส ยตฺตกํ
ปเทสํ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเร ปกติวสฺสกาเล วสฺสานสฺส จตูสุ
มาเสสุ อุทกํ โอตฺถรติ โส นทีสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ อติวุฏฺิกาเล
ปน โอเฆน โอตฺถโฏกาโส น คเหตพฺโพ โส หิ คามสีมสงฺขเมว
คจฺฉติ ฯ นทิโต มาติกํ นีหรนฺตา นทิยํ อาวรณํ กโรนฺติ ตญฺจ
โอตฺถริตฺวา วา วินิพฺพิชฺฌิตฺวา วา อุทกํ คจฺฉติ สพฺพตฺถ
ปวตฺตนฏฺาเน กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน อาวรเณน
วา โกฏฺกพนฺธเนน วา โสตํ ปจฺฉิชฺชติ อุทกํ นปฺปวตฺตติ
อปฺปวตฺตนฏฺาเน กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ อาวรณมตฺถเกปิ กาตุํ
น วฏฺฏติ ฯ สเจ โกจิ อาวรณปฺปเทโส ปุพฺเพ วุตฺตปาสาณ-
ทีปกปฺปเทโส วิย อุทเกน อชฺโฌตฺถรียติ ตตฺถ วฏฺฏติ ฯ โส
หิ นทีสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ นทึ วินาเสตฺวา ตฬากํ กโรนฺติ เหฏฺา
ปาลิ พทฺธา อุทกํ อาคนฺตฺวา ตฬากํ ปูเรตฺวา ติฏฺติ เอตฺถ
กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ อุปริ ปวตฺตนฏฺาเน เหฏฺา จ
ฉฑฺฑิตโมทกํ นทึ โอตฺถริตฺวา สนฺทนฏฺานโต ปฏฺาย วฏฺฏติ ฯ
เทเว อวสฺสนฺเต เหมนฺตคิมฺเหสุ วา สุกฺขนทิยาปิ วฏฺฏติ ฯ นทิโต
นีหฏมาติกาย น วฏฺฏติ ฯ สเจ สา กาลนฺตเรน ภิชฺชิตฺวา นที
โหติ วฏฺฏติ ฯ กาจิ นที กาลนฺตเรน อุปฺปติตฺวา คามนิคมสีมํ
โอตฺถริตฺวา ปวตฺตติ นทีเยว โหติ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ
สเจ ปน วิหารสีมํ โอตฺถรติ วิหารสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
     สมุทฺเทปิ กมฺมํ กโรนฺเตหิ ยํ ปเทสํ อุทฺธํ วฑฺฒนอุทกํ
วา ปกติวีจิ วา วาตเวเคน อาคนฺตฺวา โอตฺถรติ ตตฺถ กาตุํ
น วฏฺฏติ ฯ ยสฺมึ ปน ปเทเส ปกติวีจิโย โอสริตฺวา สณฺหนฺติ
โส อุทกนฺตโต ปฏฺาย อนฺโตสมุทฺโท นาม ตตฺถ ิเตหิ
กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ สเจ อูมิเวโค พาธติ นาวาย วา อฏฺฏเก
วา ตฺวา กาตพฺพํ ฯ เตสุ วินิจฺฉโย นทิยํ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺโพ ฯ สมุทฺเท ปิฏฺิปาสาโณ โหติ ตํ กทาจิ อูมิโย
อาคนฺตฺวา โอตฺถรนฺติ กทาจิ น โอตฺถรนฺติ ตตฺถ กมฺมํ
กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ โส หิ คามสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ สเจ
ปน วีจีสุ อาคตาสุปิ อนาคตาสุปิ ปกติอุทเกเนว โอตฺถรียติ
วฏฺฏติ ฯ ทีปโก วา ปพฺพโต วา โหติ โส เจ ทูเร โหติ
มจฺฉพนฺธานํ อคมนปเถ อรญฺสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ เตสํ
คมนปริยนฺตสฺส โอรโต ปน คามสีมาสงฺขํ คจฺฉติ ฯ ตตฺถ คามสีมํ
อโสเธตฺวา กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ สมุทฺโท คามสีมํ วา
นิคมสีมํ วา โอตฺถริตฺวา ติฏฺติ สมุทฺโทว โหติ ตตฺถ
กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน วิหารสีมํ โอตฺถรติ
วิหารสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ ชาตสฺสเร กมฺมํ กโรนฺเตหิปิ ยตฺถ
ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเร วสฺสกาเล วสฺเส ปจฺฉินฺนมตฺเต ปิวตุํ วา
นหายิตุํ วา หตฺถปาเท วา โธวิตุํ อุทกํ น โหติ สุกฺขติ อยํ
น ชาตสฺสโร คามกฺเขตฺตสงฺขเมว คจฺฉติ ตตฺถ กมฺมํ น กาตพฺพํ ฯ
ยตฺถ ปน วุตฺตปฺปกาเร วสฺสกาเล อุทกํ สนฺติฏฺติ อยเมว
ชาตสฺสโร ฯ ตสฺส ยตฺตเก ปเทเส วสฺสานํ จาตุมฺมาเส อุทกํ
ติฏฺติ ตตฺถ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ คมฺภีรํ อุทกํ
อฏฺฏกํ พนฺธิตฺวา ตตฺถ ิเตหิปิ ชาตสฺสรสฺส อนฺโต ชาตรุกฺขมฺหิ
พทฺธอฏฺฏเกปิ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ ปิฏฺิปาสาณทีปเกสุ ปเนตฺถ นทิยํ
วุตฺตสทิโสว วินิจฺฉโย ฯ สมวสฺสเทวกาเล ปโหนกชาตสฺสโร ปน
สเจปิ ทุวุฏฺิกาเล วา คิมฺหเหมนฺเตสุ วา สุกฺขติ นิรุทโก โหติ
ตตฺถ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ ยํ อนฺธกฏฺกถายํ วุตฺตํ สพฺโพ
ชาตสฺสโร สุกฺโข อโนทโก คามกฺเขตฺตํเยว ภชตีติ ตํ น
คเหตพฺพํ ฯ สเจ ปเนตฺถ อุทกตฺถาย อาวาฏํ วา โปกฺขรณีอาทีนิ
วา ขณนฺติ ตํ านํ อชาตสฺสโร โหติ คามสีมาสงฺขํ คจฺฉติ ฯ
ลาพุติปุสกาทิวปฺเป กเตปิ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน ตํ ปูเรตฺวา
ถลํ วา กโรนฺติ เอกสฺมึ ทิสาภาเค ปาลึ พนฺธิตฺวา สพฺพเมว
ตํ มหาตฬากํ วา กโรนฺติ สพฺโพปิ ชาตสฺสโร น โหติ
คามสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ โลณิปิ ชาตสฺสรสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ วสฺสิเก
จตฺตาโร มาเส อุทกฏฺาโนกาเส กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ฯ
     {๑๔๘} สีมาย สีมํ สมฺภินฺทนฺตีติ อตฺตโน สีมาย ปเรสํ พทฺธสีมํ
สมฺภินฺทนฺติ ฯ สเจ หิ โปราณกสฺส วิหารสฺส ปุรตฺถิมาย ทิสาย
อมฺโพ เจว ชมฺพู จาติ เทฺว รุกฺขา อญฺมญฺ สํสฏฺวิฏปา
โหนฺติ เตสุ อมฺพสฺส ปจฺฉิมทิสาภาเค ชมฺพู ฯ วิหารสีมา จ
ชมฺพุํ อนฺโต กตฺวา อมฺพํ กิตฺเตตฺวา พทฺธา โหติ อถ ปจฺฉา
ตสฺส วิหารสฺส ปุรตฺถิมาย ทิสาย วิหารํ กตฺวา สีมํ พนฺธนฺตา
ภิกฺขู ตํ อมฺพํ อนฺโต กตฺวา ชมฺพุํ กิตฺเตตฺวา พนฺธนฺติ สีมาย
สีมา สมฺภินฺนา โหติ ฯ เอวํ ฉพฺพคฺคิยา อกํสุ ฯ เตนาห
สีมาย สีมํ สมฺภินฺทนฺตีติ ฯ สีมาย สีมํ อชฺโฌตฺถรนฺตีติ อตฺตโน
สีมาย ปเรสํ พทฺธสีมํ อชฺโฌตฺถรนฺติ ปเรสํ พทฺธสีมํ สกลํ
วา ตสฺสา ปเทสํ วา อนฺโต กตฺวา อตฺตโน สีมํ พนฺธนฺติ ฯ
สีมนฺตริกํ เปตฺวา สีมํ สมฺมนฺนิตุนฺติ เอตฺถ สเจ ปมตรํ
กตสฺส วิหารสฺส สีมา อสมฺมตา โหติ สีมาย อุปจาโร เปตพฺโพ ฯ
สเจ สมฺมตา โหติ ปจฺฉิมโกฏิยา หตฺถมตฺตํ สีมนฺตริกา เปตพฺพา ฯ
กุรุนฺทิยํ วิทตฺถิมตฺตมฺปิ มหาปจฺจริยํ จตุรงฺคุลมตฺตมฺปิ วฏฺฏตีติ
วุตฺตํ ฯ เอกรุกฺโขปิ จ ทฺวินฺนํ สีมานํ นิมิตฺตํ โหติ โส ปน
วฑฺฒนฺโต สีมาสงฺกรํ กโรติ ตสฺมา น กาตพฺโพ ฯ
                    สีมากถา นิฏฺิตา ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๑๑๕-๑๔๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=2393&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=2393&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=4&i=154
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=4&A=4208
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=4&A=4302
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=4&A=4302
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_4