อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

                   ปาริวาสิกกฺขนฺธกวณฺณนา
                       --------
     {๗๕} ปาริวาสิกกฺขนฺธเก ฯ ปาริวาสิกาติ ปริวาสํ ปริวสนฺตา ฯ
ตตฺถ จตุพฺพิโธ ปริวาโส อปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาโส ปฏิจฺฉนฺนปริวาโส
สุทฺธนฺตปริวาโส สโมธานปริวาโส จาติ ฯ เตสุ โย ภิกฺขเว
อญฺโญปิ อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อากงฺขติ ปพฺพชฺชํ
อากงฺขติ อุปสมฺปทํ ตสฺส จตฺตาโร มาเส ปริวาโส ทาตพฺโพติ
เอวํ มหาขนฺธเก วุตฺโต ติตฺถิยปริวาโส อปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาโส นาม ฯ
ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ สุวุตฺตเมว ฯ อยํ ปน อิธ อนธิปฺเปโต ฯ
เสสา ตโย เยน สงฺฆาทิเสสาปตฺติโย อาปนฺนา เจว โหนฺติ
ปฏิจฺฉาทิตา จ ตสฺส ทาตพฺพา ฯ เตสุ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ
สมุจฺจยกฺขนฺธเก วณฺณยิสฺสาม ฯ เอเต ปน อิธ อธิปฺเปตา ฯ
ตสฺมา เอเตสุ ยงฺกิญฺจิ ปริวาสํ ปริวสนฺตา ปาริวาสิกาติ เวทิตพฺพา ฯ
     ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนนฺติ ฐเปตฺวา นวกตรํ ปาริวาสิกํ อวเสสานํ
อนฺตมโส มูลาย ปฏิกสฺสนารหาทีนํปิ ฯ อภิวาทนํ ปจฺจุปฏฺฐานนฺติ
ยํ เต อภิวาทนาทิกํ กโรนฺติ ตํ สาทิยนฺติ สมฺปฏิจฺฉนฺติ น
ปฏิกฺขิปนฺตีติ อตฺโถ ฯ ตตฺถ สามีจิกมฺมนฺติ ฐเปตฺวา
อภิวาทนาทีนิ อญฺญสฺส อนุจฺฉวิกสฺส วีชนวาตทานาทิโน
อภิสมาจาริกสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ อาสนาภิหารนฺติ อาสนสฺส อภิหรณํ
อาสนํ คเหตฺวา อภิคมนํ ปญฺญาปนเมว ฯ เสยฺยาภิหาเรปิ เอเสว
นโย ฯ ปาโททกนฺติ ปาทโธวนอุทกํ ฯ ปาทปีฐนฺติ โธตปาทฐปนกํ ฯ
ปาทกถลิกนฺติ อโธตปาทฐปนกํ ปาทฆํสนํ วา ฯ อาปตฺติทุกฺกฏสฺสาติ
สทฺธิวิหาริกาทีนํปิ สาทิยนฺตสฺส ทุกฺกฏเมว ฯ ตสฺมา เต เตน
วตฺตพฺพา อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ มยฺหํ วตฺตํ มา กโรถ
มา มํ คามปฺปเวสนํ อาปุจฺฉถาติ ฯ สเจ สทฺธา ปพฺพชิตา
กุลปุตฺตา ตุมฺเห ภนฺเต ตุมฺหากํ วินยกมฺมํ กโรถาติ วตฺวา
วตฺตํ กโรนฺติเยว คามปฺปเวสนํปิ อาปุจฺฉนฺติเยว วาริตกาลโต
ปฏฺฐาย อนาปตฺติ ฯ มิถุ ยถาวุฑฺฒนฺติ ปาริวาสิเกสุ อญฺญมญฺญํ
โย โย วุฑฺโฒ เตน เตน นวกตรสฺส สาทิตุ ํ ฯ ปญฺจ
ยถาวุฑฺฒนฺติ ปกตตฺเตหิปิ สทฺธึ วุฑฺฒปฏิปาฏิยา เอว ปญฺจ
ตสฺมา ปาฏิโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน หตฺถปาเส นิสีทิตุ ํ วฏฺฏติ ฯ
มหาปจฺจริยํ ปน ปาลิยา อนิสีทิตฺวา ปาลึ ปหาย หตฺถปาสํ
อมุญฺจนฺเตน นิสีทิตพฺพนฺติ วุตฺตํ ฯ ปาริสุทฺธิอุโปสเถ กยิรมาเน
สงฺฆนวกฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ตตฺเถว นิสินฺเนน อตฺตโน ปาลิยา
ปาริสุทฺธิอุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ มหาปจฺจริยํ ปน ปาลิยา ปาริสุทฺธิ-
อุโปสโถ กาตพฺโพติ วุตฺตํ ฯ ปวารณายปิ สงฺฆนวกฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา
ตตฺเถว นิสินฺเนน อตฺตโน ปาลิยา ปวาเรตพฺพํ สงฺเฆน คณฺฑึ
ปหริตฺวา ภาชิยมานํ วสฺสิกสาฏิกํปิ อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน คเหตุ ํ
วฏฺฏติ ฯ โอโณชนนฺติ วิสฺสชฺชนํ วุจฺจติ ฯ สเจ หิ ปาริวาสิกสฺส
เทฺว ตีณิ อุทฺเทสภตฺตาทีนิ ปาปุณนฺติ อญฺญา ตสฺส
ปุคฺคลิกภตฺตปจฺจาสา โหติ ฯ ตานิ ปฏิปาฏิยา คเหตฺวา ภนฺเต เหฏฺฐา
คาเหถ อชฺช มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสา อตฺถิ เสฺว คณฺหิสฺสามีติ
วตฺวา วิสฺสชฺเชตพฺพานิ ฯ เอวํ ตานิ ปุนทิวเสสุ คณฺหิตุ ํ ลพฺภติ ฯ
ปุนทิวเส สพฺพปฐมํ เอตสฺส ทาตพฺพนฺติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ ยทิ
ปน น คณฺหติ น วิสฺสชฺเชติ ปุนทิวเส น ลพฺภติ ฯ
อิทํ โอโณชนํ นาม ปาริวาสิกสฺเสว อุทฺทิสฺส อนุญฺญาตํ ฯ
กสฺมา ฯ ตสฺส หิ สงฺฆนวกฏฺฐาเน นิสินฺนสฺส ภตฺตคฺเค
ยาคุขชฺชกาทีนิ ปาปุณนฺติ วา น วา ตสฺมา โส ภิกฺขาจาเรน
มา กิลมิตฺถาติ อิทมสฺส สงฺคหกรณตฺถํ อุทฺทิสฺส อนุญฺญาตํ ฯ
     ภตฺตนฺติ อาคตาคเตหิ วุฑฺฒปฏิปาฏิยา คเหตฺวา คนฺตพฺพํ วิหาเร
สงฺฆสฺส จตุสาลภตฺตํ เอตํ ยถาวุฑฺฒํ ลภติ ฯ ปาลิยา ปน
คนฺตุ ํ วา ฐาตุ ํ วา น ลภติ ตสฺมา ปาลิโต โอสกฺกิตฺวา
หตฺถปาเส ฐิเตน หตฺถํ ปสาเรตฺวา ยถา เสโน นิปติตฺวา
คณฺหติ เอวํ คณฺหิตพฺพํ ฯ อารามิกสมณุทฺเทเสหิ อาหราเปตุ ํ
น ลภติ ฯ สเจ สยเมว อาหรนฺติ ตํ วฏฺฏติ ฯ รญฺโญ
มหาเปฬภตฺเตปิ เอเสว นโย ฯ จตุสาลภตฺเต ปน สเจ โอโณชนํ
กตฺตุกาโม โหติ อตฺตโน อตฺถาย อุกฺขิตฺเต ปิณฺเฑ อชฺช
เม ภตฺตํ อตฺถิ เสฺว คณฺหิสฺสามีติ วตฺตพฺพํ ปุนทิวเส เทฺว
ปิณฺเฑ ลภตีติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํ ฯ อุทฺเทสภตฺตาทีนิปิ ปาลิโต
โอสกฺกิตฺวาว คเหตพฺพานิ ฯ ยตฺถ ปน นิสีทาเปตฺวา ปริวิสนฺติ
ตตฺถ สามเณรานํ เชฏฺฐเกน ภิกฺขูนํ สงฺฆนวเกน หุตฺวา นิสีทิตพฺพํ ฯ
     {๗๖} อิทานิ ยา อยํ สมฺมา วตฺตนา วุตฺตา ฯ ตตฺถ น
อุปสมฺปาเทตพฺพนฺติ อุปชฺฌาเยน หุตฺวา น อุปสมฺปาเทตพฺพํ วตฺตํ
นิกฺขิปิตฺวา ปน อุปสมฺปาเทตุ ํ วฏฺฏติ ฯ อาจริเยน หุตฺวา
กมฺมวาจาปิ น สาเวตพฺพา อญฺญสฺมึ อสติ วตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา
สาเวตุ ํ วฏฺฏติ ฯ น นิสฺสโย ทาตพฺโพติ อาคนฺตุกานํ นิสฺสโย
น ทาตพฺโพ เยหิปิ ปกติยาว นิสฺสโย คหิโต เต วตฺตพฺพา
อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ อสุกตฺเถรสฺส นาม สนฺติเก นิสฺสยํ
คณฺหถ มยฺหํ วตฺตํ มา กโรถ มา มํ คามปฺปเวสนํ
อาปุจฺฉถาติ ฯ สเจ เอวํ วุตฺเตปิ กโรนฺติเยว ฯ วาริตกาลโต
ปฏฺฐาย กโรนฺเตสุปิสฺส อนาปตฺติ ฯ น สามเณโรติ อญฺโญ
สามเณโร น คเหตพฺโพ อุปชฺฌํ ทตฺวา คหิตสามเณราปิ
วตฺตพฺพา อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ มยฺหํ วตฺตํ มา กโรถ มา
มํ คามปฺปเวสนํ อาปุจฺฉถาติ ฯ สเจ เอวํ วุตฺเตปิ กโรนฺติเยว ฯ
วาริตกาลโต ปฏฺฐาย กโรนฺเตสุปิสฺส อนาปตฺติ ฯ ภิกฺขุโนวาทก-
สมฺมติ นาม อธิปจฺจฏฺฐานภูตา ปฏิกฺขิตฺตา ตสฺมา ภิกฺขุ-
สงฺฆสฺส วตฺตพฺพํ ภนฺเต อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ ภิกฺขุโนวาทกํ
ชานาถาติ ฯ ปฏิพลสฺส วา ภิกฺขุโน ภาโร กาตพฺโพ ฯ อาคตา
จ ภิกฺขุนิโย สงฺฆสฺส สนฺติกํ คจฺฉถ สงฺโฆ โว โอวาท-
ทายกํ ชานิสฺสตีติ วา อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ อสุกภิกฺขุสฺส
นาม สนฺติกํ คจฺฉถ โส โว โอวาทํ ทสฺสตีติ วา วตฺตพฺพา ฯ
     สา อาปตฺตีติ สุกฺกวิสฏฺฐิยา ปริวาเส ทินฺเน ปุน สุกฺกวิสฏฺฐิ
นาปชฺชิตพฺพา ฯ อญฺญา วา ตาทิสิกาติ กายสํสคฺคาทิครุกาปตฺติ ฯ
ตโต วา ปาปิฏฺฐตราติ ปาราชิกาปตฺติ สตฺตสุ อาปตฺตีสุ
ทุพฺภาสิตาปตฺติ ปาปิฏฺฐา ทุกฺกฏาปตฺติ ปาปิฏฺฐตรา ทุกฺกฏาปตฺติ
ปาปิฏฺฐา ปาฏิเทสนียาปตฺติ ปาปิฏฺฐตรา ฯ เอวํ ปาจิตฺติย-
ถุลฺลจฺจยสงฺฆาทิเสสปาราชิกาปตฺตีสุ นโย เวทิตพฺโพ ฯ ตาสํ วตฺถูสุปิ
ทุพฺภาสิตวตฺถุ ปาปิฏฺฐํ ทุกฺกฏวตฺถุ ปาปิฏฺฐตรนฺติ ปุริมนเยเนว
เภโท เวทิตพฺโพ ฯ ปณฺณตฺติวชฺเช สิกฺขาปเท ปน วตฺถุปิ
อาปตฺติปิ ปาปิฏฺฐา ฯ โลกวชฺเช ปน อุภยํปิ ปาปิฏฺฐตรํ ฯ
     กมฺมนฺติ ปริวาสกมฺมวาจา วุจฺจติ ตํ กมฺมํ อกตํ ทุกฺกฏนฺติ-
อาทีหิ วา กึ อิทํ กมฺมํ นาม กสิกมฺมํ โครกฺขกมฺมนฺติอาทีหิ
วา วจเนหิ น ครหิตพฺพํ ฯ กมฺมิกาติ เยหิ ภิกฺขูหิ กมฺมํ กตํ
เต กมฺมิกาติ วุจฺจนฺติ ฯ เต พาลาอพฺยตฺตาติอาทีหิ วจเนหิ
น ครหิตพฺพา ฯ น สวจนียํ กาตพฺพนฺติ ปลิโพธนตฺถาย วา
ปกฺโกสนตฺถาย วา สวจนียํ น กาตพฺพํ ปลิโพธนตฺถาย หิ
กโรนฺโต อหํ อายสฺมนฺตํ อิมสฺมึ วตฺถุสฺมึ สวจนียํ กโรมิ
อิมมฺหา อาวาสา เอกปทํปิ มา ปกฺกมิ ยาว น ตํ อธิกรณํ
วูปสนฺตํ โหตีติ เอวํ กโรติ ปกฺโกสนตฺถาย กโรนฺโต อหํ
เต สวจนียํ กโรมิ เอหิ มยา สทฺธึ วินยธรานํ สมฺมุขีภาวํ
คจฺฉาหีติ เอวํ กโรติ ตทุภยํปิ น กาตพฺพํ ฯ น อนุวาโทติ
วิหารเชฏฺฐกฏฺฐานํ น กาตพฺพํ ปาฏิโมกฺขุทฺเทสเกน วา
ธมฺมชฺเฌสเกน วา น ภวิตพฺพํ เตรสสุ สมฺมตีสุ เอกสมฺมติวเสนปิ
อิสฺสริยกมฺมํ น กาตพฺพํ ฯ น โอกาโสติ กโรตุ เม อายสฺมา
โอกาสํ อหํ ตํ วตฺตุกาโมติ เอวํ ปกตตฺตสฺส โอกาโส น
กาตพฺโพ วตฺถุนา วา อาปตฺติยา วา น โจเทตพฺโพ อยนฺเต
โทโสติ น สาเรตพฺโพ ฯ น ภิกฺขู ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพนฺติ
อญฺญมญฺญํ ปโยเชตฺวา กลโห น กาเรตพฺโพ ฯ ปุรโต สงฺฆตฺเถเรน
หุตฺวา ปุรโต น คนฺตพฺพํ ทฺวาทสหตฺถํ อุปจารํ มุญฺจิตฺวา
เอกเกน คนฺตพฺพํ ฯ นิสีทเนปิ เอเสว นโย ฯ อาสนปริยนฺโตติ
ภตฺตคฺคาทีสุ สงฺฆนวกาสนปริยนฺโต นาม สฺวาสฺส ทาตพฺโพ ฯ
ตตฺถ นิสีทิตพฺพํ ฯ เสยฺยปริยนฺโตติ เสยฺยานํ ปริยนฺโต
สพฺพลามกํ มญฺจปีฐํ ฯ อยํ หิ วสฺสคฺเคน อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน
เสยฺยํ คเหตุ ํ น ลภติ ฯ สพฺพภิกฺขูหิ วิจินิตฺวา คหิตาวเสสา
ปน มงฺกุณคูถภริตา เวตฺตวากาทิวินทฺธา ลามกเสยฺยา อสฺส
ทาตพฺพา ฯ วิหารปริยนฺโตติ ยถา จ เสยฺยา เอวํ วสนํ
อาวาโสปิ วา วสฺสคฺเคน อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน ตสฺส น วฏฺฏติ ฯ
สพฺพภิกฺขูหิ วิจินิตฺวา คหิตาวเสสา ปน รโชหตภูมิชตุกมูสิกภริตา
ปณฺณสาลา อสฺส ทาตพฺพา ฯ สเจ ปกตตฺตา สพฺเพ รุกฺขมูลิกา
อพฺโภกาสิกา วา โหนฺติ ฉนฺนํ น อุเปนฺติ ฯ สพฺเพปิ เอเตหิ
วิสฺสฏฺฐาวาสา นาม โหนฺติ ฯ เตสุ ยํ อิจฺฉติ ตํ ลภติ ฯ
วสฺสูปนายิกทิวเส ปน ปจฺจยํ เอกปสฺเส ฐตฺวา วสฺสคฺเคน
คณฺหิตุ ํ ลภติ เสนาสนํ ปน น ลภติ ฯ นิวทฺธวสฺสาวาสิกํ
เสนาสนํ คณฺหิตุกาเมน วตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา คเหตพฺพํ ฯ เตน จ
โส สาทิตพฺโพติ ยํ อสฺส อาสนาทิปริยนฺตํ ภิกฺขู เทนฺติ โส เอว
สาทิตพฺโพ ฯ ปุเรสมเณน วา ปจฺฉาสมเณน วาติ ญาติปวาริตฏฺ-
ฐาเน เอตฺตเก ภิกฺขู คเหตฺวา อาคจฺฉถาติ นิมนฺติเตน ภนฺเต
อสุกํ นาม กุลํ ภิกฺขู นิมนฺเตติ เอถ ตตฺถ คจฺฉามาติ เอวํ
สํวิธาย ภิกฺขู ปุเรสมเณน วา ปจฺฉาสมเณน วา กตฺวา น
คนฺตพฺพํ ฯ ภนฺเต อสุกสฺมึ นาม คาเม มนุสฺสา ภิกฺขูนํ อาคมนํ
อิจฺฉนฺติ สาธุ วต สเจ เตสํ สงฺคหํ กเรยฺยาถาติ เอวญฺจ ปน
ปริยาเยน กเถตุ ํ วฏฺฏติ ฯ น อารญฺญิกงฺคนฺติ อาคตาคตานํ
อาโรเจตุ ํ หรายมาเนน อารญฺญิกธุตงฺคํ น สมาทาตพฺพํ ฯ เยนปิ
ปกติยา สมาทินฺนํ เตน ทุติยํ ภิกฺขุ ํ คเหตฺวา อรญฺเญ อรุณํ
อุฏฺฐาเปตพฺพํ น จ เอกเกน คนฺตพฺพํ ตถา ภตฺตคฺคาทีสุ อาสน-
ปริยนฺเต นิสชฺชาย หรายมาเนน ปิณฺฑปาติกธุตงฺคํปิ น สมาทาตพฺพํ ฯ
โย ปน ปกติยา ปิณฺฑปาติโก ตสฺส ปฏิเสโธ นตฺถิ ฯ น จ
ตปฺปจฺจยาติ นิหตภตฺโต หุตฺวา วิหาเรเยว นิสีทิตฺวา ภุญฺชนฺโต
รตฺติโย คณิสฺสามีติ คจฺฉโต คาเม ภิกฺขู ทิสฺวา อนาโรเจนฺตสฺส
รตฺติจฺเฉโท สิยาติ อิมินา การเณน ปิณฺฑปาโต น นีหราเปตพฺโพ ฯ
มา มํ ชานึสูติ มา มํ เอกภิกฺขุปิ ชานาตูติ อิมินา อชฺฌาสเยน
วิหาเร สามเณเรหิ ปจาเปตฺวา ภุญฺชิตุ ํปิ น ลภติ ฯ คามํ ปิณฺฑาย
ปวิสิตพฺพเมว ฯ คิลานสฺส ปน นวกมฺมอาจริยุปชฺฌายกิจฺจาทีสุ
ปสุตสฺส วา วิหาเรเยว อจฺฉิตุ ํ วฏฺฏติ สเจ คาเม อเนกสตา
ภิกฺขู วิจรนฺติ น สกฺกา โหติ อาโรเจตุ ํ คามกาวาสํ คนฺตฺวา
สภาคฏฺฐาเน วสิตุ ํ วฏฺฏติ ฯ อาคนฺตุเกนาปิ กิญฺจิ วิหารํ อาคเตน
ตตฺถ ภิกฺขูนํ อาโรเจตพฺพํ ฯ สเจ สพฺเพ เอกฏฺฐาเน ฐิเต ปสฺสติ
เอกฏฺฐาเน ฐิเตเนว อาโรเจตพฺพํ ฯ อถ รุกฺขมูลาทีสุ วิสุ ํ วิสุ ํ
ฐิตา โหนฺติ ฯ ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา อาโรเจตพฺพํ ฯ สญฺจิจฺจ
อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท จ โหติ วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํ ฯ อถ
วิจินนฺโต เอกจฺเจ น ปสฺสติ รตฺติจฺเฉโทว โหติ น วตฺตเกเท
ทุกฺกฏํ ฯ อาคนฺตุกสฺสาติ อตฺตโน วสนวิหารํ อาคตสฺสาปิ เอกสฺส
วา พหุนฺนํ วา วุตฺตนเยเนว อาโรเจตพฺพํ ฯ รตฺติจฺเฉทวตฺตเภทาปิ
เจตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา ฯ สเจ อาคนฺตุกา มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวา
วา อวิสฺสมิตฺวา วา เอวํ วิหารมชฺเฌ น คจฺฉนฺติ เตสํปิ
อาโรเจตพฺพํ ฯ สเจ ตสฺส อชานนฺตสฺเสว คจฺฉนฺติ อยํ จ
ปน คตกาเล ชานาติ ฯ คนฺตฺวา อาโรเจตพฺพํ ฯ สมฺปาปุณิตุ ํ
อสกฺโกนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโทว โหติ น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ ฯ เยปิ
อนฺโตวิหารํ อปวิสิตฺวา อุปจารสีมํ โอกฺกมิตฺวา คจฺฉนฺติ อยญฺจ
เนสํ ฉตฺตสทฺทํ วา อุกาสิตสทฺทํ วา ขิปิตสทฺทํ วา สุตฺวา
อาคนฺตุกภาวํ ชานาติ ฯ คนฺตฺวา อาโรเจตพฺพํ คตกาเล ชานนฺเตนปิ
อนุพนฺธิตฺวา อาโรเจตพฺพเมว ฯ สมฺปาปุณิตุ ํ อสกฺโกนฺตสฺส รตฺติจฺ-
เฉโทว โหติ น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ ฯ โยปิ รตฺตึ อาคนฺตฺวา
รตฺตึเยว คจฺฉติ โสปิสฺส รตฺติจฺเฉทํ กโรติ ฯ อญฺญาตตฺตา
ปน วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ นตฺถิ ฯ สเจ อชานิตฺวาว อพฺภานํ กโรติ
อกตเมว โหตีติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ ตสฺมา อธิกา รตฺติโย คเณตฺวา
กาตพฺพํ ฯ อยํ อปณฺณกปฏิปทา ฯ นทีอาทีสุ นาวาย คจฺฉนฺตํปิ
ปรตีเร ฐิตํปิ อากาเส คจฺฉนฺตํปิ ปพฺพตถลอรญฺญาทีสุ ทูเร ฐิตํปิ
ภิกฺขุ ํ ทิสฺวา สเจ ภิกฺขูติ ววตฺถานํ อตฺถิ นาวาทีหิ คนฺตฺวา
มหาสทฺทํ กตฺวา วา เวเคน อนุพนฺธิตฺวา วา อาโรเจตพฺพํ ฯ
อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท เจว วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํ โหติ ฯ
สเจ วายมนฺโตปิ สมฺปาปุณิตุ ํ วา สาเวตุ ํ วา น สกฺโกติ
รตฺติจฺเฉโทว โหติ น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ ฯ สงฺฆเสนาภยตฺเถโร
ปน วิสยาวิสยวเสน กเถติ วิสเย กิร อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท
เจว วตฺตเภเท ทุกฺกฏญฺจ โหติ อวิสเย ปน อุภยํปิ นตฺถีติ ฯ
กรวิกติสฺสตฺเถโร ปน สมโณ อยนฺติ ววตฺถานํเยว ปมาณํ
สเจปิ อวิสโย โหติ วตฺตเภเท ทุกฺกฏเมว นตฺถิ รตฺติจฺเฉโท
ปน โหติเยวาติ อาห ฯ อุโปสเถติ อุโปสถํ สมฺปาปุณิสฺสามาติ
อาคนฺตุกา หิ ภิกฺขู อาคจฺฉนฺติ อิทฺธิยา คนฺตฺวาปิ อุโปสถภาวํ
ญตฺวา โอตริตฺวา อุโปสถกมฺมํ กโรนฺติ ฯ ตสฺมา อาคนฺตุก-
โสธนตฺถํ อุโปสถทิวเส อาโรเจตพฺพํ ฯ ปวารณายปิ เอเสว นโย ฯ
คิลาโนติ คนฺตุ ํ อสมตฺโถ ฯ ทูเตนาติ เอตฺถาปิ อนุปสมฺปนฺนํ
เปเสตุ ํ น วฏฺฏติ ภิกฺขุ ํ เปเสตฺวา อาโรจาเปตพฺพํ ฯ อภิกฺขุโก
อาวาโสติ สุญฺโญ วิหาโร ยตฺถ เอโกปิ ภิกฺขุ นตฺถิ ตตฺถ
วาสตฺถาย น คนฺตพฺพํ ฯ น หิ ตตฺถ วุตฺถรตฺติโย คณนูปคา
โหนฺติ ฯ ปกตตฺเตน ปน สทฺธึ วฏฺฏติ ฯ ทสวิธนฺตราเย ปน
สเจปิ รตฺติโย คณนูปคา น โหนฺติ อนฺตรายโต ปริมุจฺจนตฺถาย
คนฺตพฺพเมว ฯ เตน วุตฺตํ อญฺญตฺร อนฺตรายาติ ฯ นานาสํวาสเกหิ
สทฺธึ วินยกมฺมํ กาตุ ํ น วฏฺฏติ ฯ เตสํ อนาโรจเนปิ รตฺติจฺเฉโท
นตฺถิ อภิกฺขุกาวาสสทิสเมว โหติ ฯ เตน วุตฺตํ ยตฺถสฺสุ
ภิกฺขู นานาสํวาสกาติ ฯ เสสํ อุโปสถกฺขนฺธเก วุตฺตนยเมว ฯ
     {๘๑} เอกจฺฉนฺเน อาวาเสติอาทีสุ อาวาโส นาม วสนตฺถาย กตํ
เสนาสนํ ฯ อนาวาโส นาม เจติยฆรํ โพธิฆรํ สมฺมชฺชนีอฏฺฏโก
ทารุอฏฺฏโก ปานียมาโฬ วจฺจกุฏี ทฺวารโกฏฺฐโกติเอวมาทิ ฯ
ตติยปเทน ตทุภยํ คหิตํ ฯ เอเตสุ ยตฺถ กตฺถจิ เอกจฺฉนฺเน ฉทนโต
อุทกปตนฏฺฐานปริจฺฉินฺเน โอกาเส อุกฺขิตฺตโก วสิตุ ํ น ลภติ
ปาริวาสิโก ปน อนฺโตอาวาเสเยว น ลภตีติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํ ฯ
มหาอฏฺฐกถายํ ปน อวิเสเสน อุทกปาเตน วาริตนฺติ วุตฺตํ ฯ
กุรุนฺทิยํ เอเตสุ ปญฺจวณฺณฉทนพทฺธฏฺฐาเนสุ ปาริวาสิกสฺส จ
อุกฺขิตฺตกสฺส จ ปกตตฺเตน สทฺธึ วสนํ อุทกปาเตน วาริตนฺติ
วุตฺตํ ฯ ตสฺมา นานูปจาเรปิ เอกจฺฉนฺเน น วฏฺฏติ ฯ สเจ
ปเนตฺถ ตทหุปสมฺปนฺเนปิ ปกตตฺเต ปฐมํ ปวิสิตฺวา นิปนฺเน
สฏฺฐีวสฺโสปิ ปาริวาสิโก ปจฺฉา ปวิสิตฺวา ชานนฺโต นิปชฺชติ
รตฺติจฺเฉโท เจว วตฺตเภเท ทุกฺกฏญฺจ ฯ อชานนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโทว
น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ ฯ สเจ ปน ตสฺมึ ปฐมํ นิปนฺเน ปจฺฉา
ปกตตฺโต ปวิสิตฺวา นิปชฺชติ ปาริวาสิโก จ ชานาติ รตฺติจฺเฉโท
เจว วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํ ฯ โน เจ ชานาติ รตฺติจฺเฉโทว
น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ ฯ วุฏฺฐาตพฺพํ นิมนฺเตตพฺโพติ ตทหุปสมฺปนฺนํปิ
ทิสฺวา วุฏฺฐาตพฺพเมว วุฏฺฐาย จ อหํ อิมินา สุขนิสินฺโน
วุฏฺฐาปิโตติ ปรมฺมุเขน น คนฺตพฺพํ อิทํ อาจริย อาสนํ เอตฺถ
นิสีทถาติ เอวํ นิมนฺเตตพฺโพเยว ฯ นวเกน ปน มหาเถรํ โอพทฺธํ
กโรมีติ ปาริวาสิกตฺเถรสฺส สนฺติกํ น คนฺตพฺพํ ฯ เอกาสเนติ
สมานวสฺสิกาสเน มญฺเจ วา ปีเฐ วา ฯ น ฉมายํ นิสินฺเนติ
ปกตตฺเต ภูมิยํ นิสินฺเน อิตเรน อนฺตมโส ติณสนฺถเรปิ อุจฺจตเร
วาลิกถเลปิ วา น นิสีทิตพฺพํ ฯ ทฺวาทสหตฺถํ ปน อุปจารํ
มุญฺจิตฺวา นิสีทิตุ ํ วฏฺฏติ ฯ น เอกจงฺกเมติ สหาเยน วิย สทฺธึ
เอกสฺมึ จงฺกเม น จงฺกมิตพฺพํ ฯ ฉมายํ จงฺกมตีติ ฉมายํ
จงฺกมนฺเต ฯ อยเมว วา ปาโฐ ฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ ฯ
อกตปริจฺเฉทาย ภูมิยา จงฺกมนฺเต ปริจฺเฉทํ กตฺวา วาลิกํ อากิริตฺวา
อาลมฺพนํ โยเชตฺวา กตจงฺกเม นีเจปิ น จงฺกมิตพฺพํ ฯ โก ปน
วาโท อิฏฺฐกจเยน สมฺปนฺเน เวทิกปริกฺขิตฺเตปิ ฯ สเจ ปน
ปาการปริกฺขิตฺโต โหติ ทฺวารโกฏฺฐกยุตฺโต ปพฺพตนฺตรวนนฺตร-
คุมฺพนฺตเรสุ วา สุปฏิจฺฉนฺโน ตาทิเส จงฺกเม จงฺกมิตุ ํ วฏฺฏติ ฯ
อปฺปฏิจฺฉนฺเนปิ อุปจารํ มุญฺจิตฺวา วฏฺฏติ ฯ วุฑฺฒตเรนาติ เอตฺถ
สเจ วุฑฺฒตเร ปาริวาสิเก ปฐมํ นิปนฺเน อิตโร ชานนฺโต ปจฺฉา
นิปชฺชติ รตฺติจฺเฉโท จสฺส โหติ วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํ ฯ
วุฑฺฒตรสฺส ปน รตฺติจฺเฉโทว น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ ฯ อชานิตฺวา
นิปชฺชติ ทฺวินฺนํปิ วตฺตเภโท นตฺถิ รตฺติจฺเฉโท ปน โหติ ฯ
อถ นวเก ปาริวาสิเก ปฐมํ นิปนฺเน วุฑฺฒตโร นิปชฺชติ นวโก จ
ชานาติ รตฺติ จสฺส ฉิชฺชติ วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํ โหติ
วุฑฺฒตรสฺส รตฺติจฺเฉโทว น วตฺตเภโท ฯ โน เจ ชานาติ
ทฺวินฺนํปิ วตฺตเภโท นตฺถิ รตฺติจฺเฉโท ปน โหติ ฯ สเจ
เทฺวปิ อปจฺฉา อปุริมํ นิปชฺชนฺติ วุฑฺฒตรสฺส รตฺติจฺเฉโทว
อิตรสฺส วตฺตเภโทปีติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ เทฺว ปาริวาสิกา
สมวสฺสา เอโก ปฐมํ นิปนฺโน เอโก ชานนฺโตว ปจฺฉา
นิปชฺชติ รตฺติ จ ฉิชฺชติ วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํ ฯ ปฐมํ
นิปนฺนสฺส รตฺติจฺเฉโทว น วตฺตเภโท ฯ สเจ ปจฺฉา นิปชฺชนฺโตปิ
น ชานาติ ทฺวินฺนํปิ วตฺตเภโท นตฺถิ รตฺติจฺเฉโท ปน โหติ ฯ
สเจ เทฺวปิ อปจฺฉา อปุริมํ นิปชฺชนฺติ ทฺวินฺนํ รตฺติจฺเฉโทเยว
น วตฺตเภโท ฯ สเจ หิ เทฺว ปาริวาสิกา เอกโต วเสยฺยุ ํ เต
อญฺญมญฺญสฺส อชฺฌาจารํ ญตฺวา อคารวา วิปฺปฏิสาริโน วา
หุตฺวา ปาปิฏฺฐตรํ วา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺยุ ํ วิพฺภเมยฺยุ ํ วา ตสฺมา
เนสํ สหเสยฺยา สพฺพปฺปกาเรน ปฏิกฺขิตฺตาติ ฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺพํ ฯ มูลายปฏิกสฺสนารหาทโย เจตฺถ ปาริวาสิกาทีนํ
ปกตตฺตฏฺฐาเน ฐิตาติ เวทิตพฺพา ฯ ปาริวาสิกจตุตฺโถ เจ ภิกฺขเว
ปริวาสนฺติ เอตฺถ ปาริวาสิกํ จตุตฺถํ กตฺวา อญฺญมญฺญสฺส
ปริวาสทานาทีนิ กาตุ ํ น วฏฺฏติเยว ฯ เอเตเสฺววายํ คณปูรโก
น โหติ เสสสงฺฆกมฺเมสุ โหติ ฯ คเณ ปน อปฺปโหนฺเต วตฺตํ
นิกฺขิปาเปตฺวา คณปูรโก กาตพฺโพติ ฯ
                 ปาริวาสิกวตฺตกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๘๓} อิมมฺปน วตฺตกถํ สุตฺวา วินยธรอุปาลิตฺเถรสฺส รโหคตสฺส
เอวมฺปริวิตกฺโก อุทปาทิ ภควตา พหุ ํ ปาริวาสิกวตฺตํ ปญฺญตฺตํ
กตีหิ นุโข เอตฺถ การเณหิ รตฺติจฺเฉโท โหตีติ ฯ โส ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺฉิ ฯ ภควาปิสฺส พฺยากาสิ ฯ
เตน วุตฺตํ อถโข อายสฺมา อุปาลิ ฯเปฯ รตฺติจฺเฉทาติ ฯ
ตตฺถ สหวาโสติ ยฺวายํ ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเนติ-
อาทินา นเยน วุตฺโต เอกโต วาโส ฯ วิปฺปวาโสติ เอกกสฺเสว
วาโส ฯ อนาโรจนาติ อาคนฺตุกาทีนํ อนาโรจนา ฯ เอเตสุ ตีสุ
เอเกเกน การเณน รตฺติจฺเฉโท โหติ ฯ {๘๔} น สกฺโกนฺตีติ สงฺฆสฺส
มหนฺตตาย ตตฺร ตตฺร คนฺตฺวา สพฺเพสํ อาโรเจตุ ํ อสกฺโกนฺตา
โสเธตุ ํ น สกฺโกนฺติ ฯ ปริวาสํ นิกฺขิปามิ วตฺตํ นิกฺขิปามีติ
อิเมสุ ทฺวีสุ ปเทสุ เอเกเกนาปิ นิกฺขิตฺโต โหติ ปริวาโส ทฺวีหิปิ
สุนิกฺขิตฺโตเยว ฯ สมาทาเนปิ เอเสว นโย ฯ เอวํ วตฺตํ
สมาทิยิตฺวา ปริวุฏฺฐปริวาสสฺส มานตฺตํ คณฺหโต ปุน สมาทาน-
วตฺตกิจฺจํ นตฺถิ ฯ สมาทินฺนวตฺโตเยว หิ เอส ตสฺมาสฺส
ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทาตพฺพํ ฯ จิณฺณมานตฺโตว อพฺเภตพฺโพ ฯ เอวํ
อนาปตฺติโก หุตฺวา สุทฺธนฺเต ปติฏฺฐิโต ติสฺโส สิกฺขา ปูเรตฺวา
ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตีติ ฯ
                   ปริวาสกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๘๖} มูลายปฏิกสฺสนารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานนฺติ
ฐเปตฺวา นวกตรํ มูลายปฏิกสฺสนารหํ อวเสสานํ อนฺตมโส
ปาริวาสิกาทีนํปิ ฯ อิเมสญฺหิ ปาริวาสิกมูลายปฏิกสฺสนารหมานตฺตารห-
มานตฺตจาริกอพฺภานารหานํ ปญฺจนฺนํ ฐเปตฺวา อตฺตโน อตฺตโน
นวกตรํ เสสา สพฺเพ ปกตตฺตา เอว ฯ กสฺมา ฯ มิถุ ยถาวุฑฺฒํ
อภิวาทนาทีนํ อนุญฺญาตตฺตา ฯ เตน วุตฺตํ อวเสสานํ อนฺตมโส
ปาริวาสิกาทีนํปีติ ฯ มูลายปฏิกสฺสนารหาทีนํ ลกฺขณมฺปน เตสํ
ปรโต อาวิภวิสฺสติ ฯ เสสเมตฺถ อิโต ปเรสุปิ มานตฺตารหาทิวตฺเตสุ จ
ปาริวาสิกวตฺเตสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ {๘๗} มูลายปฏิกสฺสนารห-
จตุตฺโถ เจติอาทีสุปิ ฯ ยเถว ปาริวาสิโก เอวํ เอเตปิ เอเตสุ
วินยกมฺเมสุ น คณปูรกา โหนฺติ ฯ เสสสงฺฆกมฺเมสุ โหนฺติ ฯ
     {๙๐} มานตฺตจาริกสฺส วตฺเตสุ เทวสิกํ อาโรเจตพฺพนฺติ วิเสโส ฯ {๙๒} รตฺติจฺเฉเทสุ
อูเน คเณติ เอตฺถ คโณติ จตฺตาโร วา อติเรกา วา ฯ ตสฺมา
สเจปิ ตีหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ วสติ รตฺติจฺเฉโท โหติเยว ฯ
มานตฺตนิกฺเขปสมาทาเนสุ วุตฺตสทิโสว วินิจฺฉโย ฯ เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ ฯ
               ปาริวาสิกกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
                        -------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๒๘๑-๒๙๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=5760&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=5760&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=6&i=320
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=6&A=3597
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=6&A=2601
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=6&A=2601
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_6