อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

                   ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกวณฺณนา
                       --------
     {๒๔๓} ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธเก ฯ มลฺลมุฏฺฐิกาติ มุฏฺฐิมลฺลา ฯ คาม-
ปูฏวาติ ฉวิราคมณฺฑนานุยุตฺตา นาคริกมนุสฺสา ฯ คามโปตกาติปิ
ปาโฐ ฯ เอเสวตฺโถ ฯ
     ถมฺเภติ นหานติฏฺเฐ นิกฺขนิตฺวา ฐปิตตฺถมฺเภ ฯ
     กุฑฺเฑติ อิฏฺฐกสิลาทารุกุฑฺฑานํ อญฺญตรสฺมึ ฯ
     อฏฺฐาเน นหายนฺตีติ เอตฺถ อฏฺฐานํ นาม รุกฺขํ ผลกํ
วิย ตจฺเฉตฺวา อฏฺฐปทากาเรน ราชิโย ฉินฺทิตฺวา นหานติฏฺเฐ
นิกฺขนนฺติ ฯ ตตฺถ จุณฺณานิ อากิริตฺวา มนุสฺสา กายํ ฆํสนฺติ ฯ
     คนฺธพฺพหตฺถเกนาติ นหานติฏฺเฐ ฐปิเตน ทารุมยหตฺเถน ฯ
เตน กิร จุณฺณานิ คเหตฺวา มนุสฺสา สรีรํ ฆํสนฺติ ฯ
     กุรุวินฺทกสุตฺติยาติ กุรุวินฺทกปาสาณจุณฺณานิ ลาขาย
มทฺทิตฺวา กตคุฬิกกลาปโก วุจฺจติ ฯ ตํ อุโภสุ อนฺเตสุ คเหตฺวา
สรีรํ ฆํสนฺติ ฯ
     วิคฺคยฺห ปริกมฺมํ การาเปนฺตีติ อญฺญมญฺญํ สรีเรน สรีรํ
ฆํสนฺติ ฯ มลฺลกนฺนาม มกรทนฺตเก ฉินฺทิตฺวา มลฺลกมูลสณฺฐาเนน
กตมลฺลกํ วุจฺจติ ฯ อิทํ คิลานสฺสาปิ น วฏฺฏติ ฯ {๒๔๔} อกตมลฺลกํ
นาม มกรทนฺเต อฉินฺทิตฺวา กตํ อิทํ อคิลานสฺส น วฏฺฏติ ฯ
อิฏฺฐกขณฺฑํ ปน กปาลขณฺฑํ วา วฏฺฏติ ฯ
     อุกฺกาสิกนฺติ วตฺถวฏฺฏึ ฯ ตสฺมา นหายนฺตสฺส ยสฺส กสฺสจิ
นหานสาฏกวฏฺฏิยา ปิฏฺฐึ ฆํสิตุํ วฏฺฏติ ฯ
     ปุถุปาณิกนฺติ หตฺถปริกมฺมํ วุจฺจติ ฯ ตสฺมา สพฺเพสํ หตฺเถน
ปฏฺฐิปริกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ
     {๒๔๕} วลฺลิกาติ กณฺณโต นิกฺขนฺตมุตฺโตลมฺพิกาทีนํ เอตํ อธิวจนํ ฯ
น เกวลญฺจ วลฺลิกาเยว ยงฺกิญฺจิ กณฺณปิลนฺธนํ อนฺตมโส
ตาลปณฺณํปิ น วฏฺฏติ ฯ ปามงฺคนฺติ ยงฺกิญฺจิ ปามงฺคสุตฺตํ ฯ
กณฺฐสุตฺตกนฺติ ยงฺกิญฺจิ คีวูปคํ อาภรณํ ฯ กฏิสุตฺตกนฺติ ยงฺกิญฺจิ
กฏิปิลนฺธนํ อนฺตมโส สุตฺตตนฺตุมตฺตํปิ ฯ โอวฏฺฏกนฺติ วลยํ ฯ
เกยูราทีนิ ปากฏาเนว ฯ ยงฺกิญฺจิ อาภรณํ น วฏฺฏติ ฯ
     {๒๔๖} ทุมาสิกํ วา ทุวงฺคุลํ วาติ เอตฺถ สเจ เกสา อนฺโต-
เทฺวมาเส ทฺวงฺคุลํ ปาปุณนฺติ อนฺโตเทฺวมาเสเยว ฉินฺทิตพฺพา ฯ
ทฺวงฺคุลํ อติกฺกเมตุํ น วฏฺฏติ ฯ สเจปิ น ทีฆา ทฺวิมาสโต
เอกทิวสํปิ อติกฺกเมตุํ น ลภติเยว ฯ เอวมยํ อุภเยนาปิ
อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโทว วุตฺโต ฯ ตโต โอรมฺปน น วฏฺฏนภาโว
นาม นตฺถิ ฯ
     โกจฺเฉน โอสณฺเหนฺตีติ โกจฺเฉน โอลกฺขิตฺวา สนฺนิสีทาเปนฺติ ฯ
ผณเกนาติ ทนฺตมยาทีสุ เยนเกนจิ ฯ หตฺถผณเกนาติ หตฺเถเนว
ผณกิจฺจํ กโรนฺตา องฺคุลีหิ โอสณฺเหนฺติ ฯ สิตฺถเตลเกนาติ มธุ-
สิตฺถกนิยาสาทีสุ เยนเกนจิ จิกฺกเลน ฯ อุทกเตลเกนาติ อุทกมิสฺสเกน
เตเลน ฯ มณฺฑนตฺถาย สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ ฯ อุทฺธคฺคานิ ปน
โลมานิ อนุโลมนิปาตนตฺถํ หตฺถํ เตเมตฺวา สีสํ ปุญฺฉิตพฺพํ ฯ
อุณฺหาภิตตฺตรชสฺสิรานํปิ อลฺลหตฺเถน ปุญฺฉิตุํ วฏฺฏติ ฯ
     {๒๔๗} น ภิกฺขเว อาทาเส วา อุทกปตฺเต วาติ เอตฺถ
กํสปตฺตาทีนิปิ เยสุ มุขนิมิตฺตํ ปญฺญายติ สพฺพานิ อาทาสสงฺขเมว
คจฺฉนฺติ ฯ กญฺชิยาทีนิปิ อุทกปตฺตสงฺขเมว ฯ ตสฺมา ยตฺถ กตฺถจิ
โอโลเกนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ
     อาพาธปฺปจฺจยาติ สญฺฉวิ นุโข เม วโณ อุทาหุ น ตาวาติ
ชานนตฺถํ ชิณฺโณ นุโขมฺหิ โนติ เอวมายุสงฺขารํ โอโลกนตฺถํปิ
วฏฺฏตีติ วุตฺตํ ฯ
     มุขํ อาลิมฺเปนฺตีติ วิปฺปสนฺนจฺฉวิภาวกเรหิ มุขเลปเนหิ
อาลิมฺเปนฺติ ฯ อุมฺมทฺเทนฺตีติ นานาอุมฺมทฺทเนหิ อุมฺมทฺเทนฺติ ฯ
จุณฺเณนฺตีติ มุขจุณฺณเกน มกฺเขนฺติ ฯ มโนสิลกาย มุขํ ลญฺเฉนฺตีติ
มโนสิลาย ติลกาทีนิ ลญฺฉนานิ กโรนฺติ ฯ ตานิ หริตาลาทีหิปิ
น วฏฺฏนฺติเยว องฺคราคาทโย ปากฏาเยว ฯ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ ฯ
     {๒๔๘} น ภิกฺขเว นจฺจํ วาติอาทีสุ ยงฺกิญฺจิ นจฺจํ อนฺตมโส
โมรนจฺจํปิ ทสฺสนาย คจฺฉนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ สยํปิ นจฺจนฺตสฺส
วา นจฺจาเปนฺตสฺส วา ทุกฺกฏเมว ฯ คีตํปิ ยงฺกิญฺจิ นฏคีตํ วา
สาธุคีตํ วา อนฺตมโส ทนฺตคีตํปิ ฯ มยํ คายิสฺสามาติ ปุพฺพภาเค
โอกูชนฺตา กโรนฺติ เอตํปิ น วฏฺฏติ ฯ สยํ คายนฺตสฺสาปิ
คายาเปนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมว ฯ วาทิตมฺปิ ยงฺกิญฺจิ น วฏฺฏติ ฯ
ยมฺปน นิฏฺฐหนฺโต วา สาสงฺเก วา ฐิโต อจฺฉรํ วา โปเถติ
ปาณึ วา ปหรติ ตตฺถ อนาปตฺติ ฯ สพฺพํ อนฺตราราเม ฐิตสฺส
ปสฺสโต อนาปตฺติ ฯ ปสฺสิสฺสามีติ วิหารโต วิหารํ คจฺฉนฺตสฺส
อาปตฺติเยว ฯ อาสนสาลายํ นิสินฺโน ปสฺสติ อนาปตฺติ ฯ
ปสฺสิสฺสามีติ อุฏฺฐหิตฺวา คจฺฉโต อาปตฺติ ฯ วีถิยํ ฐตฺวา คีวํ
ปริวตฺเตตฺวา ปสฺสโตปิ อาปตฺติเยว ฯ
     {๒๔๙} สรกุตฺตินฺติ สรกิริยํ ฯ ภงฺโค โหตีติ อลทฺธํ สมาธึ
อุปฺปาเทตุํ น สกฺโกติ ลทฺธํ สมาปชฺชิตุํ ฯ ปจฺฉิมา ชนตาติ
อมฺหากํ อาจริยาปิ อุปชฺฌายาปิ เอวํ คายึสูติ ปจฺฉิมา ชนตา
ทิฏฺฐานุคตึ อาปชฺชติ ตเถว คายติ ฯ น ภิกฺขเว อายตเกนาติ
เอตฺถ อายตโก นาม ตนฺตํ วตฺตํ ภินฺทิตฺวา อกฺขรานิ วินาเสตฺวา
ปวตฺโต ฯ ธมฺเม ปน สุตฺตนฺตวตฺตํ นาม อตฺถิ ชาตกวตฺตํ
นาม อตฺถิ คาถาวตฺตํ นาม อตฺถิ ตํ วินาเสตฺวา อติทีฆํ กาตุํ
น วฏฺฏติ ฯ จตุรสฺเสน วตฺเตน ปริมณฺฑลานิ ปทพฺยญฺชนานิ
ทสฺเสตพฺพานิ ฯ
     สรภญฺญนฺติ สเรน ภณนํ ฯ สรภญฺเญ กิร ตรงฺควตฺตโทหกวตฺต-
คลิตวตฺตาทีนิ ทฺวตฺตึสวตฺตานิ อตฺถิ ฯ เตสุ ยํ อิจฺฉติ ตํ
กาตุํ ลภติ ฯ สพฺเพสํ ปทพฺยญฺชนานํ อวินาเสตฺวา วิการมกตฺวา
สมณสารุปฺเปน จตุรสฺเสน นเยน ปวตฺตนํเยว ลกฺขณํ ฯ
     พาหิรโลมึ อุณฺณินฺติ อุณฺณโลมานิ พหิ กตฺวา อุณฺณปาวารํ
ปารุปนฺติ ฯ ตถา ธาเรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ โลมานิ อนฺโต
กตฺวา ปารุปิตุํ วฏฺฏติ ฯ
     สมณกปฺปกถา ภูตคามสิกฺขาปทวณฺณนายํ วุตฺตา ฯ
     {๒๕๑} น ภิกฺขเว อตฺตโน องฺคชาตนฺติ องฺคชาตํ ฉินฺทนฺตสฺเสว
ถุลฺลจฺจยํ ฯ อญฺญํ ปน กณฺณนาสงฺคุลิอาทีนํ ยงฺกิญฺจิ ฉินฺทนฺตสฺส
ตาทิสํ วา ทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ อหิกีฏทฏฺฐาทีสุ ปน
อญฺญอาพาธปฺปจฺจยา วา โลหิตํ วา โมเจนฺตสฺส ฉินฺทนฺตสฺส
อนาปตฺติ ฯ
     {๒๕๒} จนฺทนคณฺฐี อุปฺปนฺนา โหตีติ จนฺทนฆฏิกา อุปฺปนฺนา โหติ ฯ
โส กิร อุทฺธญฺจ อโธ จ ชาลานิ ปริกฺขิปาเปตฺวา คงฺคาย
นทิยา กีฬติ ฯ ตสฺสา นทิยา โสเตน วุยฺหมานา จนฺทนคณฺฐี
อาคนฺตฺวา ชาเล ลคฺคิ ฯ ตมสฺส ปริสา อาหริตฺวา อทํสุ ฯ
เอวํ สา อุปฺปนฺนา โหติ ฯ อิทฺธิปาฏิหาริยนฺติ เอตฺถ วิกุพฺพน-
อิทฺธิปาฏิหาริยํ ปฏิกฺขิตฺตํ ฯ อธิฏฺฐานอิทฺธิ ปน อปฺปฏิกฺขิตฺตาติ
เวทิตพฺพา ฯ
     น ภิกฺขเว โสวณฺณมโย ปตฺโตติอาทีสุ สเจ หิ คิหี
ภตฺตคฺเคสุ สุวณฺณตฏฺฏกาทีสุ พฺยญฺชนํ กตฺวา อุปนาเมนฺติ อามสิตุํปิ
น วฏฺฏติ ฯ ผลิกมยกาจมยกํสมยาทีนิ ปน ตฏฺฏกาทีนิ ภาชนานิ
ปุคฺคลิกปริโภเคเนว น วฏฺฏนฺติ ฯ สงฺฆิกปริโภเคน วา
คิหิวิกฏานิ วา วฏฺฏนฺติ ฯ ตมฺพโลหมโยปิ ปตฺโต น วฏฺฏติ ฯ
ถาลกํ ปน วฏฺฏตีติ อิทํ สพฺพํ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ มณิมโยติ
เอตฺถ ปน อินฺทนีลาทิมณิมโย วุตฺโต ฯ กํสมโยติ เอตฺถ
วฏฺฏโลหมโยปิ สงฺคหิโต ฯ
     {๒๕๓} ลิขิตุนฺติ ตนุกรณตฺถาเยตํ วุตฺตํ ฯ
     ปกติมณฺฑลนฺติ มกรทนฺตฉินฺทกมณฺฑลเมว ฯ
     {๒๕๔} อาวตฺติตฺวาติ อญฺญมญฺญํ ปหริตฺวา ฯ
     ปตฺตาธารกนฺติ เอตฺถ ทนฺตวลีเวตฺตาทีหิ กเต ภูมิอาธารเก
ตโย ทารุอาธารเก เทฺว ปตฺเต อุปรุปริ ฐเปตุํ วฏฺฏตีติ กุรุนฺทิยํ
วุตฺตํ ฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน วุตฺตํ ภูมิอาธารเก ติณฺณํ ปตฺตานํ
อโนกาเส เทฺว ฐเปตุํ วฏฺฏติ ทารุอาธารกทณฺฑาธารเกสุปิ
สุสชฺชิเตสุ เอเสว นโย ภมโกฏิสทิโส ปน ทารุอาธารโก ตีหิ
ทณฺฑเกหิ พทฺโธ ทณฺฑกาธารโก จ เอกสฺสปิ ปตฺตสฺส อโนกาโส
ตตฺถ ฐเปตฺวาปิ หตฺเถน คเหตฺวา เอวํ นิสีทิตพฺพํ ภูมิยํ ปน
นิกฺกุชฺชิตฺวา เอกเมว ฐเปตพฺพนฺติ ฯ
     มิฒนฺเตติ อาลินฺทกมิฒกาทีนํ อนฺเต ฯ สเจ ปน ปริวตฺเตตฺวา
ตตฺเถว ปติฏฺฐาติ เอวรูปาย วิตฺถิณฺณาย มิฒิยาว ฐเปตุํ วฏฺฏติ ฯ
     ปริภนฺฑนฺเตติ พาหิรปสฺเส กตาย ตนุกมิฒิกาย อนฺเต ฯ
มิฒิยํ วุตฺตนเยเนว เอตฺถาปิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ
     โจฬกนฺติ ยํ ปตฺถริตฺวา ปตฺโต ฐปิยติ ตสฺมึ ปน อสติ
กฏสารเก วา ตฏฺฏิกาย วา มตฺติกปริภณฺฑกตาย ภูมิยา วา
ยตฺถ น ทุสฺสติ ตถารูปาย วา พาลิกาย วา ฐเปตุํ วฏฺฏติ ฯ
ปํสุรชาทีสุ ปน ขรภูมิยํ วา ฐเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ
     ปตฺตมาฬกนฺติ อิฏฺฐกาหิ วา ทารูหิ วา กาตุํ วฏฺฏติ ฯ
     ปตฺตกุณฺโฑลิกาติ มหามุขกุณฺฑลสณฺฐานา ภณฺฑกุกฺขลิกา
วุจฺจติ ฯ
     โย ลคฺเคยฺยาติ ยตฺถ กตฺถจิ ลคฺเคนฺตสฺส ทุกฺกฏเมว ฯ
จีวรวํเสปิ พนฺธิตฺวา ฐเปตุํ น วฏฺฏติ ฯ ภณฺฑกฏฺฐปนตฺถเมว
วา กตํ โหตุ นิสีทนสยนตฺถํ วา ยตฺถ กตฺถจิ มญฺเจ วา
ปีเฐ วา ฐเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ อญฺเญน ปน ภณฺฑเกน สทฺธึ
พนฺธิตฺวา ฐเปตุํ วฏฺฏติ ฯ อฏฺฏนิยํ พนฺธิตฺวา โอลมฺเพตุํ วา
วฏฺฏติ ฯ พนฺธิตฺวา อุปริ ฐเปตุํ น วฏฺฏติเยว ฯ สเจ ปน
มญฺจํ วา ปีฐํ วา อุกฺขิปิตฺวา จีวรวํสาทีสุ อฏฺฏกจฺฉนฺเนน ฐปิตํ
โหติ ตตฺถ ฐเปตุํ วฏฺฏติ ฯ อํสวทฺธเกน อํสกูเฏ ลคฺเคตฺวา
องฺเก ฐเปตุํ วฏฺฏติ ฉตฺเต ภตฺตปูโรปิ อํสกูเฏ ลคฺคิตปตฺโตปิ
ฐเปตุํ น วฏฺฏติ ฯ ภณฺฑเกน ปน สทฺธึ พนฺธิตฺวา วา อฏฺฏกํ
พนฺธิตฺวา ฐปิเต วา โยโกจิ ฐเปตุํ วฏฺฏติ ฯ
     {๒๕๕} ปตฺตหตฺเถนาติ เอตฺถ น เกวลํ ยสฺส ปตฺโต หตฺเถ โสเยว
ปตฺตหตฺโถ น เกวลญฺจ กวาฏเมว ปณาเมตุํ น ลภติ ฯ
อปิ จ โข ปน หตฺเถ วา ปิฏฺฐิปาเท วา ยตฺถ กตฺถจิ สรีราวยเว
ปตฺตสฺมึ สติ หตฺเถน วา ปิฏฺฐิปาเทน วา สีเสน วา เยน วา
เกนจิ สรีราวยเวน กวาฏํ วา ปณาเมตุํ ฆฏิกํ วา อุกฺขิปิตุํ
สูจึ วา กุญฺจิกาย อปาปุริตุํ ๑- น ลภติ ฯ อํสกูเฏ ปน ปตฺตํ
ลคฺเคตฺวา ยถาสุขํ กวาฏํ อปาปุริตุํ ๑- ลภติเยว ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. อวาปุริตุนฺติปิ.
     ตุมฺพกฏาหนฺติ อลาพุกฏาหํ วุจฺจติ ฯ ตํ ปริหริตุํ น วฏฺฏติ ฯ
ลภิตฺวา ปน ตาวกาลิกํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ ฆฏิกฏาเหปิ เอเสว
นโย ฯ ฆฏิกฏาหนฺติ ฆฏิกปาลํ ฯ
     อพฺภุมฺเมติ อุตฺราสวจนเมตํ ฯ สพฺพปํสุกูลิเกนาติ เอตฺถ
จีวรญฺจ มญฺจปีฐญฺจ ปํสุกูลํ วฏฺฏติ ฯ อชฺโฌหรณียมฺปน
ทินฺนกเมว คเหตพฺพํ ฯ
     จลกานีติ ฉฑฺเฑตฺวา วเมตฺวา อปฺปวิฏฺฐามิสานิ ฯ อฏฺฐิกานีติ
มจฺฉมํสอฏฺฐิกานิ ฯ อุจฺฉิฏฺโฐทกนฺติ มุขวิกฺขาลโนทกํ ฯ เอเตสุ
ยงฺกิญฺจิ ปตฺเตน นีหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ ปตฺตํ ปฏิคฺคหณํ กตฺวา
หตฺถํ โธวิตุมฺปิ น ลภติ ฯ หตฺถโธวนปาทโธวนอุทกมฺปิ ปตฺเต
อากิริตฺวา นีหริตุํ น วฏฺฏติ ฯ อนุจฺฉิฏฺฐํ วิสุทฺธปตฺตํ อุจฺฉิฏฺฐหตฺเถน
คณฺหิตุํ น วฏฺฏติ ฯ วามหตฺเถน ปเนตฺถ อุทกํ อาสิญฺจิตฺวา
เอกํ อุทกคณฺฑุสํ คเหตฺวา อุจฺฉิฏฺฐหตฺเถน คณฺหิตุํ วฏฺฏติ ฯ
เอตฺตาวตาปิ หิ โส อุจฺฉิฏฺฐปตฺโต โหติ ฯ อุจฺฉิฏฺฐหตฺถมฺปน
พหิ อุทเกน วิกฺขาเลตฺวา คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ มจฺฉมํสผลาผลาทีนิ
ขาทนฺโต ยํ ตตฺถ อฏฺฐึ วา จลกํ วา ฉฑฺเฑตุกาโม โหติ ตํ
ปตฺเต ฐเปตุํ น ลภติ ฯ ยํ ปน ปฏิขาทิตุกาโม โหติ ตํ
ปตฺเต ฐเปตุํ ลภติ ฯ อฏฺฐิกกณฺฏกาทีนิ ตตฺเถว กตฺวา หตฺเถน
ลุญฺจิตฺวา ขาทิตุํ วฏฺฏติ ฯ มุขโต นีหตํ ปน ยงฺกิญฺจิ ปุน
ขาทิตุกาโม โหติ ตํ ปตฺเต ฐเปตุํ น ลภติ ฯ สิงฺคิเวร-
นาฬิเกรขณฺฑาทีนิ ฑํสิตฺวา ปุน ฐเปตุํ ลภติ ฯ
     {๒๕๖} นมตกนฺติ สตฺถกเวฐนกปิโลติกขณฺฑํ ฯ
     ทณฺฑสตฺถกนฺติ ปิปฺผลกํ วา อญฺญํปิ วา ยงฺกิญฺจิ ทณฺฑํ
โยเชตฺวา กตสตฺถกํ ฯ
     กณฺณกิตาโย โหนฺตีติ มลคฺคหิตา โหนฺติ ฯ กิณฺเณน
ปูเรตุนฺติ กิณฺณจุณฺเณน ปูเรตุํ ฯ สตฺตุยาติ หลิทฺทมิสฺสเกน
ปิฏฺฐจุณฺเณน ปูเรตุํ ฯ สริตกนฺติ ปาสาณจุณฺณํปิ วุจฺจติ ฯ เตน
ปูเรตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ มธุสิตฺถเกน สาเรตุนฺติ มธุสิตฺถเกน
มกฺเขตุํ ฯ สริตกมฺปิ ปริภิชฺชตีติ ตํ มกฺขิตมธุสิตฺถกํ ภิชฺชติ ฯ
สริตสิปาฏิกนฺติ มธุสิตฺถกปิโลติกํ สตฺถโกสกํ ฯ สิปาฏิกา ปน
สริตสิปาฏิกาย อนุโลมาติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ
     กฐินนฺติ นิสฺเสณึปิ ตตฺถ อตฺถริตพฺพํ กฏสารกกิลญฺชานํ
อญฺญตรมฺปิ ฯ กฐินรชฺชุนฺติ ยาย ทุปฺปฏจีวรํ สิพฺพนฺตา กฐิเน
จีวรํ พนฺธนฺติ ฯ กฐินํ นปฺปโหตีติ ทีฆสฺส ภิกฺขุโน ปมาเณน
กตํ กฐินํ ตตฺถ รสฺสสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ อตฺถริยมานํ นปฺปโหติ
อนฺโตเยว โหติ ทณฺฑเก น ปาปุณาตีติ อตฺโถ ฯ ทณฺฑกฐินนฺติ
ตสฺส มชฺเฌ อิตรสฺส ภิกฺขุโน ปมาเณน อญฺญํ นิสฺเสณึ พนฺธิตุํ
อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ วิทลกนฺติ  ทณฺฑกฐินปฺปมาเณน กฏสารกสฺส
ปริยนฺเต ปฏิสํหริตฺวา ทุคฺคุณกรณํ ฯ สลากนฺติ ทุปฺปฏจีวรสฺส
อนฺตเร ปเวสนสลากํ ฯ วินทฺธนรชฺชุนฺติ ๑- ตตฺถ มหานิสฺเสณิยา สทฺธึ
ขุทฺทกนิสฺเสณึ วินทฺธิตรชฺชุํ ๒- ฯ วินทฺธนสุตฺตกนฺติ ๓- ขุทฺทกนิสฺเสณิยา
@เชิงอรรถ: ๑. วินนฺธนรชฺชุนฺตีติปิ ฯ  ๒. วินนฺธิตํ รชฺชุํ อิติปิ ฯ
@๓. วินนฺธนสุตฺตกนฺตีติปิ ฯ
จีวรํ วินทฺธิตสุตฺตกํ ๑- ฯ วินทฺธิตฺวา ๒-  จีวรํ สิพฺเพตุนฺติ เตน สุตฺตเกน
ตตฺถ จีวรํ วินทฺธิตฺวา ๒- สิพฺเพตุํ ฯ วิสมา โหนฺตีติ กาจิ ขุทฺทกา
โหนฺติ กาจิ มหนฺตา ฯ กฬิมฺพกนฺติ ปมาณสญฺญากรณํ ยงฺกิญฺจิ
ตาลปณฺณาทึ ฯ โมฆสุตฺตกนฺติ วฑฺฒกีนํ ทารูสุ กาฬสุตฺเตน วิย
หลิทฺทิสุตฺเตน สญฺญากรณํ ฯ
     องฺคุลิยา ปฏิคฺคณฺหนฺตีติ สูจิมุขํ องฺคุลิยา ปฏิจฺฉนฺติ ฯ
ปฏิคฺคหนฺติ องฺคุลิโกสกํ ฯ {๒๕๗} อาเวสนวิตฺถกนฺนาม ยงฺกิญฺจิ
ปาติจงฺโคฏกาทิ ฯ อุจฺจวตฺถุกนฺติ ปํสุํ อากิริตฺวา อุจฺจวตฺถุกํ
กาตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ
     โอคุมฺเพตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุนฺติ ฉทนํ โอธุนิตฺวา
ฆนทณฺฑกํ กตฺวา อนฺโต จ พหิ จ มตฺติกาย ลิมฺเปตุนฺติ อตฺโถ ฯ
     โคฆํสิกายาติ เวฬุํ วา รุกฺขทณฺฑกํ วา อนฺโต กตฺวา เตน สทฺธึ
สงฺฆริตุนฺติ อตฺโถ ฯ พนฺธนรชฺชุนฺติ ตถา สงฺฆริตสฺส พนฺธนรชฺชุํ ฯ
     {๒๕๘} กฏจฺฉุปริสฺสาวนํ นาม ตีสุ ทณฺฑเกสุ วินทฺธิตฺวา ๒- กตํ ฯ
     {๒๕๙} โย น ทเทยฺยาติ อปริสฺสาวนกสฺเสว โย น ททาติ ตสฺเสว
อาปตฺติ ฯ โย ปน อตฺตโน หตฺเถ ปริสฺสาวเน วิชฺชมาเนปิ
ยาจติ ตสฺส น อกามา ทาตพฺพํ ฯ
     ทณฺฑกปริสฺสาวนนฺติ รชกานํ ขารปริสฺสาวนํ วิย จตูสุ ปาเทสุ
พนฺธนิสฺเสณิกาย สาฏกํ พนฺธิตฺวา มชฺเฌ ทณฺฑเก อุทกํ อาสิญฺจิตพฺพํ ฯ
ตํ อุโภปิ โกฏฺฐาเส ปูเรตฺวา ปริสฺสาวติ ฯ โอตฺถริกํ
@เชิงอรรถ: ๑. วินนฺธิตุํ สุตฺตกํ อิติปิ ฯ  ๒. วินนฺธิตฺวา ฯ
นาม ยํ อุทเก โอตฺถริตฺวา ฆเฏน อุทกํ คณฺหนฺติ ฯ ตํ หิ
จตูสุ ทณฺฑเกสุ วตฺถํ พนฺธิตฺวา อุทเก จตฺตาโร ขาณุเก นิกฺขนิตฺวา
เตสุ พนฺธิตฺวา สพฺเพ ปริยนฺเต อุทกโต โมเจตฺวา มชฺเฌ โอตฺถริตฺวา
ฆเฏน อุทกํ คณฺหนฺติ ฯ
     มกสกุฏิกาติ จีวรกุฏิกา วุจฺจติ ฯ
     {๒๖๐} อภิสนฺนกายาติ เสมฺหาทิโทสาภิสนฺนกายา ฯ
     อคฺคฬวฏฺฏิ นาม ทฺวารพาหาย สมปฺปมาโณเยว อคฺคฬตฺถมฺโภ
วุจฺจติ ยตฺถ ตีณิ จตฺตาริ ฉิทฺทานิ กตฺวา สูจิโย เทนฺติ ฯ
กปิสีสกํ นาม ทฺวารพาหํ วิชฺฌิตฺวา ตตฺถ ปเวสิโต อคฺคฬปาสโก
วุจฺจติ ฯ สูจิกาติ ตตฺถ มชฺเฌ ฉิทฺทํ กตฺวา ปเวสิตา ฯ
ฆฏิกาติ อุปริ โยชิตา ฯ มณฺฑลิกํ กาตุนฺติ นีจวตฺถุกํ จินิตุํ  ฯ
ธูมเนตฺตนฺติ ธูมนิกฺขมนฉิทฺทํ ฯ
     วาเสตุนฺติ คนฺเธหิ วาเสตุํ ฯ
     อุทกนิธานนฺติ อุทกฏฺฐปนฏฺฐานํ ตตฺถ ฆเฏน อุทกํ ฐเปตฺวา
สราวเกน วลญฺเชตพฺพํ ฯ
     โกฏฺฐโกติ ทฺวารโกฏฺฐโก ฯ
     {๒๖๑} ติสฺโส ปฏิจฺฉาทิโยติ เอตฺถ ชนฺตาฆรปฏิจฺฉาทิ จ อุทก-
ปฏิจฺฉาทิ จ ปริกมฺมํ กโรนฺตสฺเสว วฏฺฏติ เสเสสุ อภิวาทนาทีสุ
น วฏฺฏติ ฯ วตฺถปฏิจฺฉาทิ สพฺพกมฺเมสุ วฏฺฏติ ฯ อุทกํ น โหตีติ
นหานอุทกํ น โหติ ฯ
     {๒๖๒} ตุลนฺติ ปณฺณิกานํ วิย อุทกอุพฺพาหนตุลํ ฯ กรกฏโกติ
วุจฺจติ โคเณ วา โยเชตฺวา หตฺเถหิ วา คเหตฺวา ทีฆวรตฺตาหิ
อากฑฺฒนยนฺตํ ฯ จกฺกวฏฺฏกนฺติ อรหฏฆฏิยนฺตํ ๑- ฯ จมฺมขณฺฑํ
นาม ตุลาย วา กรกฏเกน วา โยเชตพฺพกํ จมฺมภาชนํ ฯ
     ปากฏา โหตีติ อปริกฺขิตฺตา โหติ ฯ
     อุทกปุญฺฉนีติ ทนฺตมยาปิ วิสาณมยาปิ ทารุมยาปิ วฏฺฏติ ฯ
ตสฺสา อสติ โจฬเกน อุทกํ ปจฺจุทฺธริตุํ วฏฺฏติ ฯ
     {๒๖๓} อุทกมาติกนฺติ อุทกสฺส อาคมนมาติกํ ฯ
     นิลฺเลขํ ชนฺตาฆรนฺนาม อาวิทฺธปกฺขปาสกํ วุจฺจติ ฯ โคปานสีนํ
อุปริมณฺฑเล ปกฺขปาสเก ฐเปตฺวา กตกูฏจฺฉทนสฺเสตํ นามํ ฯ
     จาตุมาสํ นิสีทเนนาติ นิสีทเนน จตฺตาโร มาเส น
วิปฺปวาสิตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ
     {๒๖๔} ปุปฺผาภิกิณฺเณสูติ ปุปฺเผหิ สณฺฐิเตสุ ฯ
     นมตกนฺติ เอฬกโลเมหิ กตํ อวายิมํ จมฺมขณฺฑปริหาเรน
ปริภุญฺชิตพฺพํ ฯ
     อาสิตฺตกูปธานนฺนาม ตมฺพโลเหน วา รชเตน วา กตาย
เปลาย เอตํ อธิวจนํ ฯ ปฏิกฺขิตฺตตฺตา ปน ทารุมยาปิ น
วฏฺฏติ ฯ
     มโฬริกนฺติ ๒- ทณฺฑาธารโก วุจฺจติ ฯ ยฏฺฐิอาธารกปตฺตา-
ธารกปจฺฉิกปิฏฺฐานิปิ เอตฺเถว ปวิฏฺฐานิ ฯ อาธารกสงฺเขปคมนโต
หิ ปฏฺฐาย ฉิทฺทํ วิทฺธํปิ อาวิทฺธํปิ วฏฺฏติเยว ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. อรหตฺถฆฏิยนฺตํ อิติปิ ฯ  ๒. มลฺโลริกนฺตีติปิ ฯ ม. มโฬริกาติ ฯ
     เอกภาชเนติ เอตฺถ สเจ เอโก ภิกฺขุ ภาชนโต ผลํ วา
ปูวํ วา คเหตฺวา คจฺฉติ ตสฺมึ ภิกฺขุมฺหิ อปคเต อิตรสฺส เสสกํ
ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ อิตรสฺสาปิ ตสฺมึ ขเณ ปุน คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ
     {๒๖๕} อฏฺฐหงฺเคหีติ เอตฺถ เอเกเกนปิ องฺเคน สมนฺนาคตสฺส
อนฺโตสีมาย วา นิสฺสีมํ คนฺตฺวา นทีอาทีสุ วา นิกฺกุชฺชิตุํ วฏฺฏติเยว ฯ
เอวํ นิกฺกุชฺชิเต ปน ปตฺเต ตสฺส เคเห โกจิ เทยฺยธมฺโม
น คเหตพฺโพ ฯ อสุกสฺส เคเห ภิกฺขํ มา คณฺหถาติ อญฺเญสุปิ
วิหาเรสุ เปเสตพฺพํ ฯ อุกฺกุชฺชนกาเล ปน ยาวตติยํ ยาจาเปตฺวา
หตฺถปาสํ วิชหาเปตฺวา ญตฺติทุติยกมฺเมน อุกฺกุชฺชิตพฺโพ ฯ
     {๒๖๘} ปุรกฺขิตฺวาติ อคฺคโต กตฺวา ฯ สํหรนฺตูติ สํหริยนฺตุ ฯ
เจฬปฏิกนฺติ เจฬสนฺถรํ ฯ โส กิร สเจ อหํ ปุตฺตํ ลจฺฉามิ
อกฺกมิสฺสติ เม ภควา เจฬปฏิกนฺติ อิมินา อชฺฌาสเยน สนฺถริ ฯ
อภพฺโพ เจส ปุตฺตปฏิลาภสฺส ตสฺมา ภควา น อกฺกมิ ฯ ยทิ
อกฺกเมยฺย ปจฺฉา ปุตฺตํ อลภนฺโต นายํ สพฺพญฺญูติ ทิฏฺฐึ
คณฺเหยฺย อิทนฺตาว ภควโต อนกฺกมเน การณํ ฯ ยสฺมา ปน
ภิกฺขูปิ เย อชานนฺตา อกฺกเมยฺยุํ เต คิหีนํ ปริภูตา ภเวยฺยุํ
ตสฺมา ภิกฺขู ปริภวโต โมเจตุํ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิ ฯ อิทํ
สิกฺขาปทปญฺญาปเน การณํ ฯ
     มงฺคลตฺถาย ยาจิยมาเนนาติ อปคตคพฺภา วา โหตุ
ครุคพฺภา วา เอวรูเปสุ ฐาเนสุ มงฺคลตฺถาย ยาจิยมาเนน อกฺกมิตุํ
วฏฺฏติ ฯ โธตปาทกนฺนาม ปาทโธวนฏฺฐาเน โธเตหิ ปาเทหิ
อกฺกมนตฺถาย ปจฺจตฺถรณํ อตฺถตํ โหติ ตํ อกฺกมิตุํ วฏฺฏติ ฯ
     {๒๖๙} กตกนฺนาม ปทุมกณฺณิกาการํ ปาทฆํสนตฺถํ กณฺฏเก
อุฏฺฐาเปตฺวา กตํ ตํ วตฺตํ วา โหตุ จตุรสฺสาทิเภทํ วา พาหุลฺลิกานุ-
โยคตฺตา ปฏิกฺขิตฺตเมว เนว ปฏิคฺคเหตุํ น ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ
     สกฺขราติ ปาสาโณ วุจฺจติ ฯ ปาสาณเผนโกปิ วฏฺฏติ ฯ
     วิธูปนนฺติ วีชนี วุจฺจติ ฯ ตาลวณฺฏํ ปน ตาลปณฺเณหิ
วา กตํ โหตุ เวฬุทนฺตวิลิเวหิ วา โมรปิญฺเชหิ วา จมฺมวิกตีหิ
วา สพฺพํ วฏฺฏติ ฯ
     มกสวีชนีติ ทนฺตมยวิสาณมยทณฺฑกาปิ วฏฺฏติ ฯ วากมยวีชนิยา
เกตกปาโรหกณฺฑลปณฺณาทิมยาปิ สงฺคหิตา ฯ
     {๒๗๐} คิลานสฺส ฉตฺตนฺติ เอตฺถ ยสฺส กายทาโห วา จิตฺตโกโป
วา โหติ จกฺขุํ วา ทุพฺพลํ อญฺโญ วา โกจิ อาพาโธ วินา
ฉตฺเตน อุปฺปชฺชติ ฯ ตสฺส คาเม วา อรญฺเญ วา ฉตฺตํ วฏฺฏติ ฯ
วสฺเส ปน จีวรคุตฺตตฺถํ วาฬมิคโจรภเยสุ จ อตฺตคุตฺตตฺถํปิ วฏฺฏติ ฯ
เอกปณฺณฉตฺตมฺปน สพฺพตฺเถว วฏฺฏติ ฯ
     อสิสฺสาติ อสิ อสฺส ฯ วิโชตลตีติ วิโชเตติ ฯ
     ทณฺฑสมฺมตินฺติ เอตฺถ ปมาณยุตฺโต จตุหตฺโถเยว ทณฺโฑ
สมฺมนฺนิตฺวา ทาตพฺโพ ฯ ตโต โอนาติริตฺโต วินาปิ สมฺมติยา
สพฺเพสํ วฏฺฏติ ฯ
     สิกฺกา ปน อคิลานสฺส น วฏฺฏติ ฯ คิลานสฺสาปิ สมฺมนฺนิตฺวาว
ทาตพฺพา ฯ
     {๒๗๓} โรมฏฺฐกสฺสาติ เอตฺถ ฐเปตฺวา โรมฏฺฐกํ เสสานํ อุคฺคารํ
มุเข สนฺถาเรตฺวา คิลนฺตานํ อาปตฺติ ฯ สเจ ปน อสนฺถริตเมว
ปรคลํ คจฺฉติ วฏฺฏติ ฯ
     ยํ ทียมานนฺติ อิทํ โภชนวคฺเค วณฺณิตเมว ฯ
     {๒๗๔} กุปฺปํ กริสฺสามีติ สทฺทํ กริสฺสามิ ฯ นขาทีหิ นขจฺเฉทเน
อาปตฺติ นตฺถิ ฯ อตฺตานุรกฺขนตฺถํ ปน นขจฺเฉทนํ อนุญฺญาตํ ฯ
     วีสติมฏฺฐนฺติ วีสติปิ นเข ลิขิตมฏฺเฐ การาเปนฺติ ฯ
มลมตฺตนฺติ นขโต มลมตฺตํ อปกฑฺฒิตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ
     {๒๗๕} ขุรสิปาฏิกนฺติ ขุรโกสกํ ฯ
     มสฺสุํ กปฺปาเปนฺตีติ กตฺตริยา มสฺสุํ เฉทาเปนฺติ ฯ มสฺสุํ
วฑฺฒาเปนฺตีติ มสฺสุํ ทีฆํ การาเปนฺติ ฯ โคโลมิกนฺติ หนุกมฺหิ
ทีฆํ กตฺวา ฐปิตํ เอฬกมสฺสุกํ วุจฺจติ ฯ จตุรสฺสกนฺติ จตุกฺโกณํ ฯ
ปริมุขนฺติ อุเร โลมราชิสํหรณํ ฯ อฑฺฒรุกนฺติ อุทเร
โลมราชิฐปนํ ฯ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ มสฺสุกปฺปนาทีสุ สพฺพตฺถ
อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ฯ
     อาพาธปฺปจฺจยา สมฺพาเธ โลมนฺติ คณฺฑวณรุจิอาทิ-
อาพาธปฺปจฺจยา ๑- ฯ
     อาพาธปฺปจฺจยา กตฺตริกายาติ คณฺฑวณรุจิสีสโรคาพาธปฺปจฺจยา ๑- ฯ
     สกฺขราทีหิ นาสิกโลมคาหาปเน อาปตฺติ นตฺถิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. รุธิ อิติปิ ฯ
     อตฺตานุรกฺขนตฺถมฺปน สณฺฑาโส อนุญฺญาโต ฯ
     น ภิกฺขเว ปลิตํ คาหาเปตพฺพนฺติ เอตฺถ ยํ ภมุกายํ วา
ลลาเฏ วา ทาฐิกาย วา อุคฺคนฺตฺวา วิภจฺฉํ ฐิตํ ตาทิสํ โลมํ
วา ปลิตํ วา อปลิตํ วา คาเหตุํ วฏฺฏติ ฯ
     {๒๗๗} กํสปตฺถริกาติ กํสภณฺฑพาณิชา ฯ
     พนฺธนมตฺตนฺติ วาสิกตฺตรยฏฺฐิกาทีนํ พนฺธนมตฺตํ ฯ
     {๒๗๘} น ภิกฺขเว อกายพนฺธเนนาติ เอตฺถ อพนฺธิตฺวา นิกฺขมนฺเตน
ยตฺถ สรติ ตตฺถ พนฺธิตพฺพํ ฯ อาสนสาลาย พนฺธิสฺสามีติ คนฺตุํ
วฏฺฏติ ฯ สริตฺวา ยาว น พนฺธติ น ตาว ปิณฺฑาย จริตพฺพํ ฯ
     กลาพุกนฺนาม พหุรชฺชุกํ ฯ เทฑฺฑุภกนฺนาม อุทกสปฺปสีสสทิสํ ฯ
มุรชฺชนฺนาม มุรชฺชวฏฺฏสณฺฐานํ เวเฐตฺวา กตํ ฯ มทฺทวีณนฺนาม
ปามงฺคสณฺฐานํ ฯ อีทิสํ หิ เอกมฺปิ น วฏฺฏติ ปเคว พหูนิ ฯ
ปฏฺฏิกํ สูกรนฺตกนฺติ เอตฺถ ปกติวีตา วา มจฺฉกณฺฏกวายิมา วา
ปฏฺฏิกา วฏฺฏติ ฯ เสสา กุญฺชรจฺฉิกาทิเภทา น วฏฺฏติ ฯ
สูกรนฺตกนฺนาม สูกรวฏฺฏิกุญฺจิกโกสกสณฺฐานํ โหติ ฯ เอกรชฺชุกมฺปน
มุทฺทิกกายพนฺธนญฺจ สูกรนฺตกํ อนุโลเมติ ฯ อนุชานามิ ภิกฺขเว
มุรชฺชํ มทฺทวีณนฺติ อิทํ ทสาสุเยว อนุญฺญาตํ ฯ ปามงฺคทสา
เจตฺถ จตุนฺนํ อุปริ น วฏฺฏติ ฯ โสภกนฺนาม เวเฐตฺวา
มุขวฏฺฏิสิพฺพนํ ฯ คุณกนฺนาม มุทฺทิกสณฺฐาเนน สิพฺพนํ ฯ เอวํ
สิพฺพิตา หิ อนฺตา ถิรา โหนฺติ ฯ ปวนนฺโตติ ปาสนฺโต
วุจฺจติ ฯ
     {๒๘๐} หตฺถิโสณฺฑิกนฺนาม นาภีมูลโต หตฺถิโสณฺฑสณฺฐานํ โอลมฺพกํ
กตฺวา นิวตฺถํ โจฬกอิตฺถีนํ นิวาสนํ วิย ฯ มจฺฉวาฬกนฺนาม เอกโต
ทสนฺตํ เอกโต ปาสนฺตํ โอลมฺพิตฺวา นิวตฺถํ ฯ จตุกณฺณกนฺนาม
อุปริ เทฺว เหฏฺฐโต เทฺวติ เอวํ จตฺตาโร กณฺเณ ทสฺเสตฺวา
นิวตฺถํ ฯ ตาลวณฺฏกนฺนาม ตาลวณฺฏากาเรน สาฏกํ โอลมฺเพตฺวา
นิวาสนํ ฯ สตวลฺลิกนฺนาม ทีฆสาฏกํ อเนกกฺขตฺตุํ โอภญฺชิตฺวา
โอวฏฺฏิกํ กโรนฺเตน นิวตฺถํ ฯ วามทกฺขิณปสฺเสสุ วา นิรนฺตรํ
วลฺลิโย ทสฺเสตฺวา นิวตฺถํ ฯ สเจ ปน ชานุโต ปฏฺฐาย เอกา วา
เทฺว วา วลฺลิโย ปญฺญายนฺติ วฏฺฏติ ฯ
     สํเวลิยํ นิวาเสนฺตีติ มลฺลกมฺมกราทโย วิย กจฺฉํ พนฺธิตฺวา
นิวาเสนฺติ ฯ เอวํ นิวาเสตุํ คิลานสฺสาปิ มคฺคปฏิปนฺนสฺสาปิ
น วฏฺฏติ ฯ ยํปิ มคฺคํ คจฺฉนฺตา เอกํ วา เทฺว วา โกเณ
อุกฺขิปิตฺวา อนฺตรวาสกสฺส อุปริ ลคฺเคนฺติ อนฺโต วา เอกํ
กาสาวํ ตถา นิวาเสตฺวา พหิ อปรํ นิวาเสนฺติ สพฺพํ น วฏฺฏติ ฯ
คิลาโน ปน อนฺโต กาสาวสฺส โอวฏฺฏิกํ ทสฺเสตฺวา อปรํปิ อุปริ
นิวาเสตุํ ลภติ ฯ อคิลาเนน เทฺว นิวาเสนฺเตน สคุณํปิ กตฺวา
นิวาเสตพฺพานิ ฯ อิติ ยญฺจ อิธ ปฏิกฺขิตฺตํ ยญฺจ เสขิยวณฺณนายํ
ตํ สพฺพํ วชฺเชตฺวา นิพฺพิการํ ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺเตน ปริมณฺฑลํ
นิวาเสตพฺพํ ฯ โส ยงฺกิญฺจิ วิการํ กโรนฺโต ทุกฺกฏา น มุจฺจติ ฯ น
ภิกฺขเว คิหิปารุตํ ปารุปิตพฺพนฺติ เอวํ ปฏิกฺขิตฺตํ คิหิปารุปนํ
อปารุปิตฺวา อุโภ กณฺเณ สมํ กตฺวา ปารุปนํ ปริมณฺฑลปารุปนนฺนาม ฯ
ตํ ปารุปิตพฺพํ ฯ ตตฺถ ยงฺกิญฺจิ เสตปฏปารุปนํ ปริพฺพาชกปารุตํ
เอกสาฏกปารุตํ โสณฺฑปารุตํ อนฺเตปุริกาปารุตํ มหาเชฏฺฐกปารุตํ
กุฏิปฺปเวสกปารุตํ พฺราหฺมณปารุตํ ปาลิการกปารุตนฺติเอวมาทิ-
ปริมณฺฑลลกฺขณโต อญฺญถา ปารุตํ สพฺพเมตํ คิหิปารุตํ นาม ฯ
ตสฺมา ยถา เสตปฏา อฑฺฒปาลิกา นิคณฺฐา ปารุปนฺติ ยถา จ
เอกจฺเจ ปริพฺพาชกา อุรํ วิวริตฺวา ทฺวีสุ อํสกูเฏสุ ปารุปนํ ฐเปนฺติ
ยถา จ เอกสาฏกา มนุสฺสา นิวตฺถสาฏกสฺส เอเกน อนฺเตน ปิฏฺฐึ
ปารุปิตฺวา อุโภ กณฺเณ อุโภสุ อํสกูเฏสุ ฐเปนฺติ ยถา จ
สุราโสณฺฑาทโย สาฏเกน คีวํ ปริกฺขิปนฺตา อุโภ อนฺเต อุทเร
วา โอลมฺพนฺติ ปิฏฺฐิยํ วา ขิปนฺติ ยถา จ อนฺเตปุริกาทโย
อกฺขิตารกมตฺตํ ทสฺเสตฺวา โอคุณฺฐิกํ ปารุปนฺติ ยถา จ มหาเชฏฺฐกา
ทีฆสาฏกํ นิวาเสตฺวา ตสฺเสว เอเกน อนฺเตน สกลสรีรํ
ปารุปนฺติ ยถา จ กสกา เขตฺตกุฏึ ปวิสนฺตา สาฏกํ ปลิเวเฐตฺวา
อุปกจฺฉเก ปกฺขิปิตฺวา ตสฺเสว เอเกน อนฺเตน สรีรํ ปารุปนฺติ
ยถา จ พฺราหฺมณา อุภินฺนํ อุปกจฺฉกานํ อนฺตเรน สาฏกํ ปเวเสตฺวา
อํสกูเฏสุ ปกฺขิปนฺติ ยถา จ ปาลิการโก ภิกฺขุ เอกํสปารุปเนน
ปารุตํ วามพาหุํ วิวริตฺวา จีวรํ อํสกูฏํ อาโรเปติ เอวเมว
อปารุปิตฺวา สพฺเพปิ เอเต อญฺเญ จ เอวรูเป ปารุปนโทเส
วชฺเชตฺวา นิพฺพิการํ ปริมณฺฑลํ ปารุปิตพฺพํ ฯ ตถา อปารุเปตฺวา
อาราเม วา อนฺตรฆเร วา อนาทเรน ยงฺกิญฺจิ วิการํ กโรนฺตสฺส
ทุกฺกฏํ ฯ
     {๒๘๑} มุณฺฑวฏฺฏีติ ยถา รญฺโญ กุหิญฺจิ คจฺฉโต ปริกฺขารภณฺฑวหมนุสฺสาติ
อธิปฺปาโย ฯ
     อนฺตรากาชนฺติ มชฺเฌ ลคฺเคตฺวา ทฺวีหิ วหิตพฺพภารํ ฯ
     {๒๘๒} อจกฺขุสฺสนฺติ จกฺขูนํ หิตํ น โหติ ปริหานึ ชเนติ ฯ น
ฉาเทตีติ น รุจฺจติ ฯ
     อฏฺฐงฺคุลปรมนฺติ มนุสฺสานํ ปมาณงฺคุเลน อฏฺฐงฺคุลปรมํ ฯ
     อติมนฺทาหกนฺติ อติขุทฺทกํ ฯ
     {๒๘๓} ทยํ อาเฬเปนฺตีติ ติณวนาทีสุ อคฺคึ เทนฺติ ฯ
     ปฏคฺคินฺติ ปฏิอคฺคึ ทาตุํ ฯ ปริตฺตนฺติ อปหริตกรเณน วา
ปริกฺขาขณเนน วา ปริตฺตานํ ฯ เอตฺถ ปน อนุปสมฺปนฺเน สติ
สยํ อคฺคึ ทาตุํ น ลภติ อสติ อคฺคึปิ ทาตุํ ภูมึ ตจฺเฉตฺวา
ติณานิปิ หริตุํ ปริกฺขํปิ ขณิตุํ อลฺลสาขํ ภญฺชิตฺวา อคฺคึ
นิพฺพาเปตุํปิ ลภติ ฯ เสนาสนํ ปตฺตํ วา อปฺปตฺตํ วา ตถา
นิพฺพาเปตุํ ลภติเยว ฯ อุทเกน ปน กปฺปิเยเนว ลภติ น อิตเรน ฯ
     {๒๘๔} สติ กรณีเยติ สุกฺขกฏฺฐาทิคฺคหณกิจฺเจ สติ ฯ โปริสิยนฺติ
ปุริสปฺปมาณํ ฯ อาปทาสูติ วาฬมิคาทโย วา ทิสฺวา มคฺคมูฬฺโห
วา ทิสา โอโลเกตุกาโม หุตฺวา ทวทาหํ วา อุทโกฆํ อาคจฺฉนฺตํ
วา ทิสฺวา เอวรูปาสุ อาปทาสุ อติอุจฺจมฺปิ รุกฺขํ อาโรหิตุํ วฏฺฏติ ฯ
     {๒๘๕} กลฺยาณวากฺกรณาติ มธุรสทฺทา ฯ ฉนฺทโส อาโรเปมาติ
เวทํ วิย สกฺกฏภาสาย วาจนามคฺคํ อาโรเปม ฯ สกาย นิรุตฺติยาติ
เอตฺถ สกา นิรุตฺติ นาม สมฺมาสมฺพุทฺเธน วุตฺตปฺปกาโร
มาคธิกโวหาโร ฯ {๒๘๖} โลกายตํ นาม สพฺพํ อุจฺฉิฏฺฐํ สพฺพํ อนุจฺฉิฏฺฐํ
เสโต กาโก กาโฬ พโก อิมินา จ อิมินา จ การเณนาติ-
เอวมาทินิรตฺถกการณปฏิสํยุตฺตํ ติตฺถิยสตฺถํ ฯ
     {๒๘๘} อนฺตรา อโหสีติ อนฺตริกา อโหสิ ปฏิจฺฉนฺนา ฯ
     {๒๘๙} อาพาธปฺปจฺจยาติ ยสฺส อาพาธสฺส ลสุณํ เภสชฺชํ ตปฺปจฺจยาติ
อตฺโถ ฯ
     {๒๙๐} ปสฺสาวปาทุกนฺติ เอตฺถ ปาทุกา อิฏฺฐกาหิปิ สิลาหิปิ ทารูหิปิ
กาตุํ วฏฺฏติ ฯ วจฺจปาทุกายปิ. เอเสว นโย ฯ
     ปริเวณนฺติ วจฺจกุฏิปริกฺเขปพฺภนฺตรํ ฯ
     {๒๙๓} ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพติ ทุกฺกฏวตฺถุมฺหิ ทุกฺกเฏน ปาจิตฺติยวตฺถุมฺหิ
ปาจิตฺติเยน กาเรตพฺโพ ฯ
     ปหรณตฺถํ กตํ ปหรณีติ วุจฺจติ ฯ ยสฺส กสฺสจิ อาวุธ-
สงฺขาตสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ ตํ ฐเปตฺวา อญฺญํ สพฺพํ โลหภณฺฑํ
อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ กตกญฺจ กุมฺภการิกญฺจาติ เอตฺถ กตกํ
วุตฺตเมว ฯ กุมฺภการิกาติ ธนิยสฺเสว สพฺพมตฺติกามยกุฏี วุจฺจติ ฯ
เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ ฯ
               ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๓๓๓-๓๕๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=6814&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=6814&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=7&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=7&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=7&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=7&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_7