อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

     {๖๔-๖๕} อนุปชฺฌายกาติ วชฺชาวชฺชํ อุปนิชฺฌายเกน ครุนา วิรหิตา ฯ
อนากปฺปสมฺปนฺนาติ น อากปฺเปน สมฺปนฺนา สมณสารุปฺปาจาร-
วิรหิตาติ อตฺโถ ฯ อุปริโภชเนติ โภชนสฺส อุปริ ฯ อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ
ปิณฺฑาย จรณกปตฺตํ ฯ ตสฺมึ หิ มนุสฺสา อุจฺฉิฏฺฐสญฺญิโน
ตสฺมา อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตํ ฯ อถวา อุฏฺฐหิตฺวา
ปตฺตํ อุปนาเมนฺตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ อนุชานามิ
ภิกฺขเว อุปชฺฌายนฺติ อุปชฺฌายํ คเหตุ ํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ
ปุตฺตจิตฺตํ อุปฏฺฐเปสฺสตีติ ปุตฺโต เม อยนฺติ เอวํ เคหสิตเปมวเสน
จิตฺตํ อุปฏฺฐเปสฺสติ ฯ เอส นโย ทุติยปเทปิ ฯ สคารวา
สปฺปติสฺสาติ ครุภาวญฺเจว เชฏฺฐกภาวญฺจ อุปฏฺฐเปตฺวา ฯ
สภาควุตฺติกาติ สภาคชีวิกา ฯ สาหูติ วาติอาทีนิ ปญฺจ ปทานิ
อุปชฺฌายภาวํ สมฺปฏิจฺฉนเววจนานิ ฯ กาเยน วิญฺญาเปตีติ เอวํ
สทฺธิวิหาริเกน อุปชฺฌาโย เม ภนฺเต โหหีติ ติกฺขตฺตุ ํ วุตฺเต
สเจ อุปชฺฌาโย สาหูติอาทีสุ ปญฺจสุ ปเทสุ ยสฺส กสฺสจิ
ปทสฺส วเสน กาเยน วา วาจาย วา กายวาจาหิ วา คหิโต
ตยา อุปชฺฌาโยติ อุปชฺฌายคหณํ วิญฺญาเปติ คหิโต โหติ
อุปชฺฌาโย ฯ อิทเมว หิ เอตฺถ อุปชฺฌายคหณํ ยทิทํ อุปชฺฌายสฺส
อิเมสุ ปญฺจสุ ปเทสุ ยสฺส กสฺสจิ ปทสฺส วาจาย วา สาวนํ
กาเยน วา อตฺถวิญฺญาปนนฺติ ฯ เกจิ ปน สาธูติ สมฺปฏิจฺฉนํ
สนฺธาย วทนฺติ ฯ น ตํ ปมาณํ อายาจนทานมตฺเตน หิ คหิโต
โหติ อุปชฺฌาโย น เอตฺถ สมฺปฏิจฺฉนํ องฺคํ ฯ สทฺธิวิหาริเกนาปิ
น เกวลํ อิมินา เม ปเทน อุปชฺฌาโย คหิโตติ ญาตุ ํ
วฏฺฏติ ฯ อชฺชตคฺเคทานิ เถโร มยฺหํ ภาโร อหมฺปิ เถรสฺส
ภาโรติ อิทมฺปิ ญาตุ ํ วฏฺฏติ ฯ {๖๖} ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนาติ ยํ
วุตฺตํ สมฺมาวตฺติตพฺพนฺติ ตตฺร อยํ สมฺมาวตฺตนา ฯ กาลสฺเสว
อุฏฺฐาย อุปาหนา โอมุญฺจิตฺวาติ สจสฺส ปจฺจูสกาเล จงฺกมนตฺถาย
วา โธตปาทปริหรณตฺถาย วา ปฏิมุกฺกา อุปาหนา ปาทคตา โหนฺติ
ตา กาลสฺเสว อุฏฺฐาย อปเนตฺวา ฯ ทนฺตกฏฺฐํ ทาตพฺพนฺติ
มหนฺตํ มชฺฌิมํ ขุทฺทกนฺติ ตีณิ ทนฺตกฏฺฐานิ อุปเนตฺวา ตโต
ยํ ตีณิ ทิวสานิ คณฺหาติ จตุตฺถทิวสโต ปฏฺฐาย ตาทิสเมว
ทาตพฺพํ ฯ สเจ อนิยมํ กตฺวา ยํ วา ตํ วา คณฺหาติ ฯ
อถ ยาทิสํ ลภติ ตาทิสํ ทาตพฺพํ ฯ มุโขทกํ ทาตพฺพนฺติ
สีตญฺจ อุณฺหญฺจ อุทกํ อุปเนตฺวา ตโต ยํ ตีณิ ทิวสานิ
วลญฺเชติ จตุตฺถทิวสโต ปฏฺฐาย ตาทิสเมว มุขโธวโนทกํ
ทาตพฺพํ ฯ สเจ อนิยมํ กตฺวา ยํ วา ตํ วา คณฺหาติ ฯ อถ
ยาทิสํ ลภติ ตาทิสํ ทาตพฺพํ ฯ สเจ ทุวิธมฺปิ วลญฺเชติ
ทุวิธมฺปิ อุปเนตพฺพํ อุทกํ มุขโธวนฏฺฐาเน ฐเปตฺวา วจฺจกุฏิโต
ปฏฺฐาย สมฺมชฺชิตพฺพํ ฯ เถเร วจฺจกุฏึ คเต ปริเวณํ
สมฺมชฺชิตพฺพํ ฯ เอวํ ปริเวณํ อสุญฺญํ โหติ ฯ เถเร วจฺจกุฏิโต
อนิกฺขนฺเตเยว อาสนํ ปญฺญาเปตพฺพํ ฯ สรีรกิจฺจํ กตฺวา อาคนฺตฺวา
ตสฺมึ นิสินฺนสฺส สเจ ยาคุ โหตีติอาทินา นเยน วุตฺตวตฺตํ
กาตพฺพํ ฯ อุกฺกลาโปติ เกนจิ กจวเรน สงฺกิณฺโณ ฯ สเจ
ปน อญฺโญ กจวโร นตฺถิ อุทกผุสิตาเนว โหนฺติ หตฺเถนปิ
ปมชฺชิตพฺโพ ฯ สคุณํ กตฺวาติ เทฺว จีวรานิ เอกโต กตฺวา ตา
เอกโต กตฺวา เทฺวปิ สงฺฆาฏิโย ทาตพฺพา ฯ สพฺพํปิ หิ จีวรํ
สงฺฆาฏิตตฺตา สงฺฆาฏีติ วุจฺจติ ฯ เตน วุตฺตํ สงฺฆาฏิโย
ทาตพฺพาติ ฯ นาติทูเร คนฺตพฺพํ นาจฺจาสนฺเนติ เอตฺถ สเจ อุปชฺฌายํ
นิวตฺติตฺวา โอโลเกนฺตํ เอเกน วา ทฺวีหิ วา ปทวีติหาเรหิ
สมฺปาปุณาติ เอตฺตาวตา นาติทูเร นาจฺจาสนฺเน คโต โหตีติ
เวทิตพฺพํ ฯ ปตฺตปริยาปนฺนํ ปฏิคฺคเหตพฺพนฺติ สเจ อุปชฺฌาเยน
ภิกฺขาจาเร ยาคุยา วา ภตฺเต วา ลทฺเธ ปตฺโต อุณฺโห วา
ภาริโก วา โหติ อตฺตโน ปตฺตํ ตสฺส ทตฺวา โส ปตฺโต
คเหตพฺโพติ อตฺโถ ฯ น อุปชฺฌายสฺส ภณมานสฺส อนฺตรนฺตรา
กถา โอปาเตตพฺพาติ อนฺตรฆเร วา อญฺญตฺร วา ภณมานสฺส
อนิฏฺฐิเต ตสฺส วจเน อญฺญา กถา น สมุฏฺฐาเปตพฺพา ฯ อิโต
ปฏฺฐาย จ ปน ยตฺถ ยตฺถ นกาเรน ปฏิเสโธ กยิรติ สพฺพตฺถ
ทุกฺกฏาปตฺติ เวทิตพฺพา ฯ อยํ หิ ขนฺธเก ธมฺมตา ฯ
อาปตฺติสามนฺตา ภณมาโนติ ปทโสธมฺมทุฏฺฐุลฺลาทิวเสน อาปตฺติยา
อาสนฺนวาจํ ภณมาโน ฯ นิวาเรตพฺโพติ ภนฺเต อีทิสํ นาม วตฺตุ ํ
วฏฺฏติ อาปตฺติ น โหตีติ เอวํ ปุจฺฉนฺเตน วิย วาเรตพฺโพ ฯ
วาเรสฺสามีติ ปน มนํ กตฺวา มหลฺลก มา เอวํ ภณาติ น
วตฺตพฺโพ ฯ ปฐมตรํ อาคนฺตฺวาติ สเจ อาสนฺเน คาโม โหติ
วิหาเร วา คิลาโน ภิกฺขุ โหติ คามโต ปฐมตรํ อาคนฺตพฺพํ ฯ
สเจ ทูเร คาโม โหติ อุปชฺฌาเยน สทฺธึ อาคจฺฉนฺโต นตฺถิ
เตเนว สทฺธึ คามโต นิกฺขมิตฺวา จีวเรน ปตฺตํ เวเฐตฺวา อํเส
ลคฺเคตฺวา อนฺตรามคฺคโต ปฐมตรํ อาคนฺตพฺพํ ฯ เอวํ นิวตฺตนฺเตน
ปฐมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนปญฺญาปนาทิ สพฺพํ วตฺตํ กาตพฺพํ ฯ
สินฺนํ โหตีติ ตินฺนํ เสทคหิตํ ฯ จตุรงฺคุลํ กณฺณํ อุสฺสาเทตฺวาติ
กณฺณํ จตุรงฺคุลปฺปมาณํ อติเรกํ กตฺวา เอวํ จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ ฯ
กึการณา ฯ มา มชฺเฌ ภงฺโค อโหสีติ สมํ กตฺวา สงฺฆริตสฺส
หิ มชฺเฌ ภงฺโค โหติ ฯ ตโต นิจฺจํ ภิชฺชมานํ ทุพฺพลํ โหติ ฯ
ตํ นิวารณตฺถเมตํ วุตฺตํ ฯ ตสฺมา ยถา อชฺชภงฺคฏฺฐาเนเยว เสฺว
น ภิชฺชติ ตถา ทิวเส ทิวเส จตุรงฺคุลํ อุสฺสาเทตฺวา สงฺฆริตพฺพํ ฯ
โอโภเค กายพนฺธนํ กาตพฺพนฺติ กายพนฺธนํ สงฺฆริตฺวา จีวรโภเค
ปกฺขิปิตฺวา ฐเปตพฺพํ ฯ สเจ ปิญฺฑปาโต โหตีติ เอตฺถ โย
คาเมเยว วา อนฺตรฆเร วา ปฏิกฺกมเน วา ภุญฺชิตฺวา อาคจฺฉติ
ปิณฺฑํ วา น ลภติ ตสฺส ปิณฺฑปาโต น โหติ คาเม
อภุตฺตสฺส ปน ลทฺธภิกฺขสฺส วา โหติ ตสฺมา สเจ ปิณฺฑปาโต
โหตีติอาทิ วุตฺตํ ฯ สเจปิ ตสฺส น โหติ ภุญฺชิตุกาโม จ
โหติ อุทกํ ทตฺวา อตฺตนา ลทฺโธปิ ปิณฺฑปาโต อุปเนตพฺโพ ฯ
ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพติ ภุญฺชมาโน ติกฺขตฺตุ ํ ปานียํ ภนฺเต อาหรียตูติ
ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ ฯ สเจ กาโล อตฺถิ อุปชฺฌาเย ภุตฺเต
สยํ ภุญฺชิตพฺพํ ฯ สเจ อุปกฺกฏฺโฐ กาโล ปานียํ อุปชฺฌายสฺส
สนฺติเก ฐเปตฺวา สยํปิ ภุญฺชิตพฺพํ ฯ อนนฺตรหิตายาติ ตฏฺฏิก-
จมฺมขณฺฑาทีสุ เยน เกนจิ อนตฺถตาย ปํสุสกฺขรมิสฺสาย ภูมิยา
ปตฺโต น ฐเปตพฺโพติ อตฺโถ ฯ สเจ ปน กาฬวณฺณกตา วา
สุธาพทฺธา วา โหติ นีรชมตฺติกา วา ตถารูปาย ภูมิยา ฐเปตุ ํ
วฏฺฏติ ฯ โธตวาลิกายปิ ฐเปตุ ํ วฏฺฏติ ฯ ปํสุรชสกฺขราทีสุ น
วฏฺฏติ ฯ ตตฺร ปน ปณฺณํ วา อาธารกํ วา ฐเปตฺวา ตตฺร
นิกฺขิปิตพฺโพ ฯ ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคนฺติ อิทํ จีวรวํสาทีนํ
เหฏฺฐา หตฺถํ ปเวเสตฺวา อภิมุเขน หตฺเถน สณิกํ นิกฺขิปนตฺถํ
วุตฺตํ ฯ อนฺเต ปน คเหตฺวา โภเคน จีวรวํสาทีนํ อุปริ นิกฺขิปนฺตสฺส
ภิตฺติยํ โภโค ปฏิหญฺญติ ฯ ตสฺมา ตถา น กาตพฺพํ ฯ
     จุณฺณํ สนฺเนตพฺพนฺติ นหานจุณฺณํ อุทเกน เตเมตฺวา ปิณฺฑิ
กาตพฺพํ ฯ เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ เอกสฺมึ นิทฺธุเม ฐาเนว
ฐเปตพฺพํ ฯ ชนฺตาฆเร ปริกมฺมํ นาม องฺคารมตฺติกอุณฺโหทก-
ทานาทิกํ สพฺพํ กิจฺจํ ฯ อุทเกปิ ปริกมฺมนฺติ องฺคปจฺจงฺคฆํสนาทิกํ
สพฺพํ กิจฺจํ ฯ ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพติ ชนฺตาฆเร อุณฺหสนฺตาเปน
ปิปาสา โหติ ตสฺมา ปุจฺฉิตพฺโพ ฯ สเจ อุสฺสหตีติ สเจ
ปโหติ น เกนจิ เคลญฺเญน อภิภูโต โหติ ฯ อคิลาเนน หิ
สทฺธิวิหาริเกน สฏฺฐิวสฺเสนาปิ สพฺพํ อุปชฺฌายวตฺตํ กาตพฺพํ ฯ
อนาทเรน อกโรนฺตสฺส วตฺตเภเทน ทุกฺกฏํ ฯ นการปฏิสํยุตฺเตสุ
ปน ปเทสุ คิลานสฺสาปิ ปฏิกฺขิตฺตกิริยํ กโรนฺตสฺส ทุกฺกฏเมว ฯ
อปริฆํสนฺเตนาติ ภูมิยํ อปริฆํสนฺเตน ฯ กวาฏปิฏฺฐนฺติ กวาฏญฺจ
ปิฏฺฐสงฺฆาตญฺจ อจฺฉุปนฺเตน ฯ สนฺตานกนฺติ ยงฺกิญฺจิ กีฏกุลาวก-
มกฏสุตฺตาทิ ฯ อุลฺโลกา ปฐมํ โอหาเรตพฺพนฺติ อุลฺโลกโต ปฐมํ
อุลฺโลกํ อาทึ กตฺวา อวหริตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ อาโลกสนฺธิกณฺณภาคาติ
อาโลกสนฺธิภาคา จ กณฺณภาคา จ ฯ สนฺตรพาหิรานิ
วาตปานกวาฏกานิ จ คพฺภสฺส จ จตฺตาโร โกณา ปมชฺชิตพฺพาติ
อตฺโถ ฯ ยถา ปญฺญตฺตํ ปญฺญาเปตพฺพนฺติ ยถา ปฐมํ ปญฺญตฺตํ
อโหสิ ตเถว ปญฺญาเปตพฺพํ ฯ เอตทตฺถเมว หิ ยถาปญฺญตฺตํ
สลฺลกฺเขตฺวา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ ปุริมวตฺตํ ปญฺญตฺตํ ฯ
สเจ ปน ปฐมํ อชานนฺเตน เกนจิ ปญฺญตฺตํ อโหสิ สมนฺตโต
ภิตฺตึ ทฺวงฺคุลมตฺเตน วา ติวงฺคุลมตฺเตน วา โมเจตฺวา
ปญฺญาเปตพฺพํ ฯ อิทํ หิ ปญฺญาปนวตฺตํ ฯ สเจ กฏสารโก โหติ
อติมหนฺโตว ฉินฺทิตฺวา โกฏึ นิวตฺเตตฺวา พนฺธิตฺวา ปญฺญาเปตพฺโพ ฯ
สเจ โกฏึ นิวตฺเตตฺวา พนฺธิตุ ํ น ชานาติ น ฉินฺทิตพฺโพ ฯ
ปุรตฺถิมา วาตปานา ถเกตพฺพาติ ปุรตฺถิมาย วาตปานา
ถเกตพฺพา ฯ เอวํ เสสาปิ วาตปานา ถเกตพฺพา ฯ วูปกาเสตพฺโพติ
อญฺญตฺถ เนตพฺโพ ฯ วูปกาสาเปตพฺโพติ อญฺโญ ภิกฺขุ วตฺตพฺโพ
เถรํ คเหตฺวา อญฺญตฺถ คจฺฉาหีติ ฯ วิเวเจตพฺพนฺติ
วิสฺสชฺชาเปตพฺพํ ฯ วิเวจาเปตพฺพนฺติ อญฺโญ วตฺตพฺโพ เถรํ ทิฏฺฐิคตํ
วิสฺสชฺชาเปหีติ ฯ อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพนฺติ ปริวาสทานตฺถํ โส ภิกฺขุ สงฺฆํ
อุปสงฺกมิตฺวา ยาจิตพฺโพ สเจ อตฺตนา ปฏิพโล โหติ อตฺตนาว
ทาตพฺโพ โน เจ ปฏิพโล โหติ อญฺเญน ทาเปตพฺโพ ฯ กินฺติ
นุโขติ เกน นุ โข อุปาเยน ฯ เอส นโย สพฺพตฺถ ฯ ลหุกาย วา
ปริณาเมยฺยาติ อุกฺเขปนียํ อกตฺวา ตชฺชนียํ วา นิยฺยสํ วา กเรยฺยาติ
อตฺโถ ฯ เตน หิ อุปชฺฌายสฺส เม อุกฺเขปนียกมฺมํ กตฺตุกาโม
สงฺโฆติ ญตฺวา เอกเมกํ ภิกฺขุ ํ อุปสงฺกมิตฺวา มา ภนฺเต อมฺหากํ
อุปชฺฌายสฺส กมฺมํ กริตฺถาติ ยาจิตพฺพํ ฯ สเจ กโรนฺติเยว
ตชฺชนียํ วา นิยฺยสํ วา มา กโรถาติ ยาจิตพฺพา ฯ สเจ
กโรนฺติเยว อถ อุปชฺฌาโย สมฺมาวตฺตถ ภนฺเตติ ยาจิตพฺโพ ฯ
อิติ ตํ สมฺมาวตฺตาเปตฺวา ปฏิปฺปสฺสมฺเภถ ภนฺเต กมฺมนฺติ ภิกฺขู
ยาจิตพฺพา ฯ สมฺปริวตฺตกํ สมฺปริวตฺตกนฺติ สมฺปริวตฺเตตฺวา
สมฺปริวตฺเตตฺวา ฯ น จ อจฺฉินฺเน เถเว ปกฺกมิตพฺพนฺติ ยทิ
อปฺปมตฺตกมฺปิ รชนํ คลติ น ตาว ปกฺกมิตพฺพํ ฯ น
อุปชฺฌายํ อนาปุจฺฉา เอกจฺจสฺส ปตฺโต ทาตพฺโพติอาทิ สพฺพํ
อุปชฺฌายสฺส วิสภาคปุคฺคลานํ กถิตํ ฯ น อุปชฺฌายํ อนาปุจฺฉา
คาโม ปวิสิตพฺโพติ ปิณฺฑาย วา อญฺเญน วา กรณีเยน ปวิสิตุกาเมน
อาปุจฺฉิตฺวาว ปวิสิตพฺโพ ฯ สเจ อุปชฺฌาโย กาลสฺเสว
วุฏฺฐาย ทูรํ ภิกฺขาจารํ คนฺตุกาโม โหติ ทหรา ปิณฺฑาย
ปวิสนฺตูติ วตฺวา คนฺตพฺพํ ฯ อวตฺวา คเต ปริเวณํ คนฺตฺวา
อุปชฺฌายํ อปสฺสนฺเตน คามํ ปวิสิตุ ํ วฏฺฏติ ฯ สเจ คามํ
ปวิสนฺโตปิ ปสฺสติ ทิฏฺฐฏฺฐานโต ปฏฺฐาย อาปุจฺฉิตุ ํเยว วฏฺฏติ ฯ
     น สุสานํ คนฺตพฺพนฺติ วาสตฺถาย วา ทสฺสนตฺถาย วา คนฺตพฺพํ ฯ
น ทิสา ปกฺกมิตพฺพาติ เอตถ ปกฺกมิตุกาเมน กมฺมํ อาจิกฺขิตฺวา
ยาวตติยํ ยาจิตพฺโพ ฯ สเจ อนุชานาติ สาธุ โน เจ
อนุชานาติ ตํ นิสฺสาย วสโต จสฺส อุทฺเทโส วา ปริปุจฺฉา วา
กมฺมฏฺฐานํ วา น สมฺปชฺชติ อุปชฺฌาโย พาโล โหติ อพฺยตฺโต
เกวลํ อตฺตโน สนฺติเก วสาเปตุกามตาย เอวํ คนฺตุ ํ น เทติ
เอวรูเป นิวาเรนฺเตปิ คนฺตุ ํ วฏฺฏติ ฯ วุฏฺฐานสฺส อาคเมตพฺพนฺติ
เคลญฺญโต วุฏฺฐานํ อาคเมตพฺพํ น กตฺถจิ คนฺตพฺพํ ฯ สเจ
อญฺโญ ภิกฺขุ อุปฏฺฐาโก อตฺถิ เภสชฺชํ ปริเยสิตฺวา ตสฺส
หตฺเถ ทตฺวา ภนฺเต อยํ อุปฏฺฐหิสฺสตีติ วตฺวา คนฺตพฺพํ ฯ
                 อุปชฺฌายวตฺตกถา นิฏฺฐิตา ฯ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๓๔-๔๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=698&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=698&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=4&i=77
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=4&A=1514
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=4&A=1619
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=4&A=1619
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_4