อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

     ภิกฺขู คเณตฺวาติ เอตฺตกา นาม ภิกฺขูติ วิหาเร ภิกฺขูนํ
ปริจฺเฉทํ ตฺวา ฯ {๓๑๘} เสยฺยาติ มญฺจฏฺานานิ วุจฺจนฺติ ฯ เสยฺยคฺเคนาติ
เสยฺยปริจฺเฉเทน ฯ วสฺสูปนายิกทิวเส กาลํ โฆเสตฺวา เอกํ
มญฺจฏฺานํ เอกสฺส ภิกฺขุโน คาเหตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ
เสยฺยคฺเคน คาเหนฺตาติ เสยฺยปริจฺเฉเทน คาหิยมานา ฯ เสยฺยา
อุสฺสาทิยึสูติ เอวํ มญฺจฏฺานานิ อติเรกานิ อเหสุํ ฯ วิหารคฺคาทีสูปิ
เอเสว นโย ฯ โสปจารคพฺโภ อธิปฺเปโต ฯ อนุภาคนฺติ ปุน
อปรํปิ ภาคํ ทาตุํ อติมนฺเทสุ หิ ภิกฺขูสุ เอเกกสฺส ภิกฺขุโน
เทฺว ตีณิ ปริเวณานิ ทาตพฺพานิ ฯ น อกามา ทาตพฺโพติ
น อนิจฺฉาย ทาตพฺโพ ฯ วสฺสูปนายิกทิวเส คหิเต อนุภาเค
ปจฺฉา อาคตานํ น อตฺตโน อรุจิยา โส อนุภาโค ทาตพฺโพ ฯ
สเจ ปน น เยน คหิโต โส อตฺตโน รุจิยา ตํ อนุภาคํ วา
ปมภาคํ วา เทติ วฏฺฏติ ฯ
     นิสฺสีเม ิตสฺสาติ อุปจารสีมโต พหิฏฺิตสฺส ฯ อนฺโต
อุปจารสีมาย ปน ทูเร ิตสฺสาปิ ลพฺภติเยว ฯ
     เสนาสนํ คเหตฺวาติ วสฺสูปนายิกทิวเส คเหตฺวา ฯ สพฺพกาลํ
ปฏิพาหนฺตีติ จตุมาสจฺจเยน อุตุกาเลปิ ปฏิพาหนฺติ ฯ
     ตีสุ เสนาสนคาเหสุ ปุริมโก จ ปจฺฉิมโก จาติ อิเม เทฺว
ถาวรา ฯ อนฺตรามุตฺตเก อยํ วินิจฺฉโย ฯ เอกสฺมึ วิหาเร
มหาลาภเสนาสนํ โหติ ฯ เสนาสนสามิกา วสฺสูปคตํ ภิกฺขุํ
สพฺพปจฺจเยหิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺหิตฺวา ปวาเรตฺวา คมนกาเล พหุํ
สมณปริกฺขารํ เทนฺติ ฯ มหาเถรา ทูรโตปิ อาคนฺตฺวา วสฺสูปนายิก-
ทิวเส ตํ คเหตฺวา ผาสุํ วสิตฺวา วุตฺถวสฺสา ลาภํ คณฺหิตฺวา
ปกฺกมนฺติ ฯ อาวาสิกา มยํ เอตฺถุปฺปนฺนํ ลาภํ น ลภาม นิจฺจํ
อาคนฺตุกมหาเถราว ลภนฺติ เตเยว นํ อาคนฺตฺวา ปฏิชคฺคิสฺสนฺตีติ
ปลุชฺชนฺตมฺปิ น โอโลเกนฺติ ฯ ภควา ตสฺส ปฏิชคฺคนตฺถํ
อปรชฺชุคตาย มหาปวารณาย อายตึ วสฺสาวาสตฺถาย อนฺตรามุตฺตโก
คาเหตพฺโพติ อาห ฯ ตํ คาเหนฺเตน สงฺฆตฺเถโร วตฺตพฺโพ ภนฺเต
อนฺตรามุตฺตกํ เสนาสนํ คณฺหถาติ ฯ สเจ คณฺหาติ ทาตพฺพํ
โน เจ เอเตเนว อุปาเยน อนุเถรํ อาทึ กตฺวา โย คณฺหาติ
ตสฺส อนฺตมโส สามเณรสฺสาปิ ทาตพฺพํ ฯ เตนปิ ตํ เสนาสนํ
อฏฺมาเส ปฏิชคฺคิตพฺพํ ฯ ฉทนภิตฺติภูมีสุ ยงฺกิญฺจิ ขณฺฑํ วา
ผุลฺลํ วา โหติ ฯ สพฺพํ ปฏิสงฺขริตพฺพํ ฯ อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีหิ
ทิวสํ เขเปตฺวา รตฺตึ ตตฺถ วสิตุํปิ วฏฺฏติ ฯ รตฺตึ ปริเวเณ
วสิตฺวา ตตฺถ ทิวสํ เขเปตุํ วฏฺฏติ ฯ รตฺตินฺทิวํ ตตฺเถว วสิตุํปิ
วฏฺฏติ ฯ อุตุกาเล อาคตานํ วุฑฺฒานํ น ปฏิพาหิตพฺพํ ฯ
วสฺสูปนายิกทิวเส ปน สมฺปตฺเต สงฺฆตฺเถโร มยฺหํ อิทํ เสนาสนํ
เทถาติ วทติ ฯ น ลพฺภติ ฯ ภนฺเต อิทํ อนฺตรามุตฺตกํ คเหตฺวา
อฏฺมาเส เอเกน ภิกฺขุนา ปฏิชคฺคิตนฺติ วตฺวา น ทาตพฺพํ ฯ
อฏฺมาเส ปฏิชคฺคิตภิกฺขุสฺเสว คหิตํ โหติ ฯ ยสฺมึ ปน เสนาสเน
เอกสํวจฺฉเร ทฺวิกฺขตฺตุํ ปจฺจเย เทนฺติ ตํ ฉมาสจฺจเยน
ฉมาสจฺจเยน อนฺตรามุตฺตกํ น คาเหตพฺพํ ฯ ยสฺมึ วา ติกฺขตฺตุํ เทนฺติ
ตํ จตุมาสจฺจเยน จตุมาสจฺจเยน ฯ ยสฺมึ วา จตุกฺขตฺตุํ เทนฺติ
ตํ เตมาสจฺจเยน เตมาสจฺจเยน อนฺตรามุตฺตกํ น คาเหตพฺพํ ฯ
ปจฺจเยเนว หิ ตํ ปฏิชคฺคนํ ลภิสฺสติ ฯ ยสฺมึ ปน เอกสํวจฺฉเร
สกึเทว พหู ปจฺจเย เทนฺติ เอตํ อนฺตรามุตฺตกํ คาเหตพฺพนฺติ ฯ
อยนฺตาว อนฺโตวสฺเส วสฺสูปนายิกทิวเสน ปาลิยํ อาคตเสนาสน-
คาหกกถา ฯ อยํ ปน เสนาสนคาโห นาม ทุวิโธ โหติ อุตุกาเล จ
วสฺสาวาเส จ ฯ
     ตตฺถ อุตุกาเล ตาว เกจิ อาคนฺตุกา ภิกฺขู ปุเรภตฺตํ
อาคจฺฉนฺติ เกจิ ปจฺฉาภตฺตํ ปมยามํ มชฺฌิมยามํ ปจฺฉิมยามํ
วา เย ยทา อาคจฺฉนฺติ เตสํ ตทาว ภิกฺขู อุฏฺาเปตฺวา
เสนาสนํ ทาตพฺพํ ฯ อกาโล นาม นตฺถิ ฯ เสนาสนปญฺาปเกน
ปน ปณฺฑิเตน ภวิตพฺพํ ฯ เอกํ วา เทฺว วา มญฺจฏฺานานิ
เปตพฺพานิ ฯ สเจ วิกาเล เอโก วา เทฺว วา มหาเถรา
อาคจฺฉนฺติ เต วตฺตพฺพา ภนฺเต อาทิโต ปฏฺาย อุฏฺาปิยมานา
สพฺเพปิ ภิกฺขู อุพฺภณฺฑิกา ภวิสฺสนฺติ ตุมฺเห อมฺหากํ วสนฏฺาเน-
เยว วสถาติ ฯ พหูสุ ปน อาคเตสุ วุฏฺาเปตฺวา ปฏิปาฏิยา
ทาตพฺพํ ฯ สเจ เอเกกํ ปริเวณํ ปโหติ เอเกกํ ปริเวณํ
ทาตพฺพํ ตตฺถ อคฺคิสาลาทีฆสาลามณฺฑลมาฬาทโย สพฺเพปิ ตสฺเสว
ปาปุณนฺติ ฯ เอวํ อปฺปโหนฺเตสุ ปาสาทคฺเคน ทาตพฺพํ ฯ
ปาสาเทสุ อปฺปโหนฺเตสุ โอวรกคฺเคน ทาตพฺพํ ฯ โอวรกคฺเคสุ
อปฺปโหนฺเตสุ เสยฺยคฺเคน ทาตพฺพํ ฯ มญฺจฏฺาเน อปฺปโหนฺเต
เอกปีกฏฺานวเสน ทาตพฺพํ ฯ ภิกฺขุโน ปน ิโตกาสมตฺตํ น
คาเหตพฺพํ ฯ เอตํ หิ เสนาสนํ นาม น โหติ ฯ ปีกฏฺาเน
ปน อปฺปโหนฺเต เอกํ มญฺจฏฺานํ วา ปีกฏฺานํ วา วาเรน
วาเรน ภนฺเต วิสฺสมถาติ ติณฺณํ ชนานํ ทาตพฺพํ ฯ น หิ
สกฺกา สีตสมเย สพฺพรตฺตึ อชฺโฌกาเส วสิตุํ ฯ มหาเถเรน
ปมยามํ วิสฺสมิตฺวา นิกฺขมิตฺวา ทุติยตฺเถรสฺส วตฺตพฺพํ อาวุโส
อิธ ปวิสาหีติ ฯ สเจ มหาเถโร นิทฺทาครุโก โหติ กาลํ น
ชานาติ อุกฺกาสิตฺวา ทฺวารํ อาโกเฏตฺวา ภนฺเต กาโล ชาโต
สีตํ อนุทหตีติ วตฺตพฺพํ ฯ เตน นิกฺขมิตฺวา โอกาโส ทาตพฺโพ ฯ
อทาตุํ น ลภติ ฯ ทุติยตฺเถรานาปิ มชฺฌิมยามํ วิสฺสมิตฺวา
ปุริมนเยเนว อิตรสฺส ทาตพฺพํ ฯ นิทฺทาครุโก วุตฺตนเยเนว
วุฏฺาเปตพฺโพ ฯ เอวํ เอกรตฺตึ เอกมญฺจฏฺานํ ติณฺณํ ทาตพฺพํ ฯ
ชมฺพูทีเป ปน เอกจฺเจ ภิกฺขู เสนาสนํ นาม มญฺจฏฺานํ วา
ปีฏฺานํ วา กิญฺจิเทว กสฺสจิ สปฺปายํ โหติ กสฺสจิ อสปฺปายนฺติ
อาคนฺตุกา วา โหนฺตุ มา วา เทวสิกํ เสนาสนํ คาเหนฺติ ฯ
อยํ อุตุกาเล เสนาสนคาโห นาม ฯ
     วสฺสาวาเส ปน อตฺถิ อาคนฺตุกวตฺตํ อตฺถิ อาวาสิกวตฺตํ ฯ
ตตฺถ อาคนฺตุเกน ตาว สกฏฺานํ มุญฺจิตฺวา อญฺตฺถ คนฺตฺวา
วสิตุกาเมน วสฺสูปนายิกทิวสเมว ตตฺถ น คนฺตพฺพํ ฯ วสนฏฺานํ
วา หิ ตตฺถ สมฺพาธํ ภเวยฺย ภิกฺขาจาโร วา น สมฺปชฺเชยฺย ฯ
เตน น ผาสุกํ วิหเรยฺย ตสฺมา อิทานิ มาสมตฺเตน วสฺสูปนายิโก
ภวิสฺสตีติ ตํ วิหารํ ปวิสิตพฺพํ ฯ ตตฺถ มาสมตฺตํ วสนฺโต สเจ
อุทฺเทสตฺถิโก อุทฺเทสสมฺปตฺตึ สลฺลกฺเขตฺวา สเจ กมฺมฏฺานิโก
กมฺมฏฺานสปฺปายํ สลฺลกฺเขตฺวา สเจ ปจฺจยตฺถิโก ปจฺจยลาภํ
สลฺลกฺเขตฺวา อนฺโตวสฺเส สุขํ วสิสฺสติ ฯ สกฏฺานโต จ
ตตฺถ คจฺฉนฺเตน น โคจรคาโม ฆเฏตพฺโพ น ตตฺถ มนุสฺสา
วตฺตพฺพา ตุมฺเห นิสฺสาย สลากภตฺตาทีนิ วา ยาคุขชฺชกาทีนิ
วา วสฺสาวาสิกํ วา นตฺถิ อยํ เจติยสฺส ปริกฺขาโร อยํ
อุโปสถาคารสฺส อิทํ ตาลญฺเจว สูจิ จ สมฺปฏิจฺฉถ ตุมฺหากํ
วิหารนฺติ ฯ เสนาสนมฺปน ปฏิชคฺคิตฺวา ทารุภณฺฑมตฺติกาภณฺฑานิ
ปฏิสาเมตฺวา คมิยวตฺตํ ปูเรตฺวา คนฺตพฺพํ ฯ เอวํ คจฺฉนฺเตนาปิ
ทหเรหิ ปตฺตจีวรภณฺฑกาทโย อุกฺขิปาเปตฺวา เตลนาฬิกตฺตรทณฺฑาทีนิ
คาหาเปตฺวา ฉตฺตํ ปคฺคยฺห อตฺตานํ ทสฺเสนฺเตน คามทฺวาเรเนว น
คนฺตพฺพํ ฯ ปฏิจฺฉนฺเนน อฏวิมคฺเคน คนฺตพฺพํ ฯ อฏวิมคฺเค อสติ
คุมฺพาทีนิ มทฺทนฺเตน น คนฺตพฺพํ ฯ คมิยวตฺตํ ปน ปูเรตฺวา
วิตกฺกํ ฉินฺทิตฺวา สุทฺธจิตฺเตน คมนวตฺเตเนว คนฺตพฺพํ ฯ สเจ
ปน คามทฺวาเรน มคฺโค โหติ ฯ คจฺฉนฺตํ ปน สปริวารํ ทิสฺวา
มนุสฺสา อมฺหากํ เถโร วิยาติ อุปธาวิตฺวา กุหึ ภนฺเต สพฺเพ
ปริกฺขาเร คเหตฺวา คจฺฉถาติ วทนฺติ ฯ เตสุ เจ เอโก เอวํ วทติ
วสฺสูปนายิกกาโล นามายํ ยตฺถ อนฺโตวสฺเส นิพทฺธภิกฺขาจาโร
ภณฺฑปฏิจฺฉาทนญฺจ ลพฺภติ ตตฺถ ภิกฺขู คจฺฉนฺตีติ ฯ ตสฺส เจ
สุตฺวา เต มนุสฺสา ภนฺเต อิมสฺมึปิ คาเม ชโน ภุญฺชติ เจว
นิวาเสติ จ มา อญฺตฺถ คจฺฉถาติ วตฺวา มิตฺตามจฺเจ
ปกฺโกสาเปตฺวา สพฺเพ สมนฺตยิตฺวา วิหาเร นิพทฺธภตฺตญฺจ สลากภตฺตาทีนิ
จ วสฺสาวาสิกญฺจ เปตฺวา อิเธว ภนฺเต วสถาติ ยาจนฺติ ฯ
สพฺพํ สาทิตุํ วฏฺฏติ ฯ สพฺพํเปตํ กปฺปิยญฺเจว อนวชฺชญฺจ ฯ
กุรุนฺทิยํ ปน กุหึ คจฺฉถาติ วุตฺเต อสุกฏฺานนฺติ วตฺวา กสฺมา
ตตฺถ คจฺฉถาติ วุตฺเตน การณํ อาจิกฺขิตพฺพนฺติ วุตฺตํ ฯ อุภยํ
ปเนตํ สุทฺธจิตฺตตฺตาว อนวชฺชํ ฯ อิทํ อาคนฺตุกวตฺตํ นาม ฯ
     อิทํ ปน อาวาสิกวตฺตํ ฯ ปฏิกจฺเจว หิ อาวาสิเกหิ วิหาโร
ปฏิชคฺคิตพฺโพ ฯ ขณฺฑผุลฺลปฏิสงฺขรณปริภณฺฑานิ กาตพฺพานิ ฯ
รตฺติฏฺานทิวาฏฺานวจฺจกุฏิปสฺสาวฏฺานานิ ปธานฆรวิหารมคฺโคติ
อิมานิ สพฺพานิ ปฏิชคฺคิตพฺพานิ เจติเย สุธากมฺมํ ขุทฺทเวทิกาย
เตลมกฺขนมญฺจปีชคฺคนนฺติ อิทํปิ สพฺพํ กาตพฺพํ วสฺสํ วสิตุกามา
อาคนฺตฺวา อุทฺเทสปริปุจฺฉากมฺมฏฺานานุโยคาทีนิ กโรนฺตา สุขํ
วสิสฺสนฺตีติ ฯ กตปริกมฺเมหิ อาสาฬฺหชุณฺหปญฺจมิโต ปฏฺาย
วสฺสาวาสิกํ ปุจฺฉิตพฺพํ ฯ กตฺถ ปุจฺฉิตพฺพํ ฯ ยโต ปกติยา
ลพฺภติ ฯ เยหิ ปน น ทินฺนปุพฺพํ เต ปุจฺฉิตุํ น วฏฺฏติ ฯ
กสฺมา ปุจฺฉิตพฺพํ ฯ กทาจิ หิ มนุสฺสา เทนฺติ กทาจิ ทุพฺภิกฺขาทีหิ
อุปทฺทูตา น เทนฺติ ตตฺถ เย น ทสฺสนฺติ เต อปุจฺฉิตฺวา
วสฺสาวาสิเก คาหิเต คหิตภิกฺขนํ ลาภนฺตราโย โหติ ตสฺมา
ปุจฺฉิตฺวาว คาเหตพฺพํ ฯ ปุจฺฉนฺเตน ตุมฺหากํ วสฺสาวาสิกคหณ-
กาโล อุปกฏฺโติ วตฺตพฺพํ ฯ สเจ วทนฺติ ภนฺเต อิมํ สํวจฺฉรํ
ฉาตกาทีหิ อุปทฺทูตมฺหา น สกฺโกม ทาตุนฺติ วา ยํ ปุพฺเพ เทม
ตโต อูนตรํ ทสฺสามาติ วา อิทานิ กปฺปาโส สุลโภ ยํ
ปุพฺเพ เทม ตโต พหุตรํ ทสฺสามาติ วา ตํ สลฺลกฺเขตฺวา
ตทนุรูเปน นเยน เตสํ เสนาสเน ภิกฺขูนํ วสฺสาวาสิกํ คาเหตพฺพํ ฯ
     สเจ มนุสฺสา วทนฺติ ยสฺส อมฺหากํ วสฺสาวาสิกํ ปาปุณาติ
โส เตมาสํ ปานียํ อุปฏฺเปตุ วิหารมคฺคํ ชคฺคตุ เจติยงฺคณ-
โพธิยงฺคณานิ ชคฺคตุ โพธิรุกฺเข อุทกํ อาสิญฺจตูติ ฯ ยสฺส
วสฺสาวาสิกํ ปาปุณาติ ตสฺสาจิกฺขิตพฺพํ ฯ โย ปน คาโม ปฏิกฺกมฺม
โยชนทฺวิโยชนนฺตเร โหติ ฯ ตตฺร เจ กุลานิ อุปนิกฺเขปํ เปตฺวา
วิหาเร วสฺสาวาสิกํ เทนฺติเยว ฯ ตานิ กุลานิ อปุจฺฉิตฺวาปิ
เตสํ เสนาสเน วตฺตํ กตฺวา วสนฺตสฺส ภิกฺขุโน วสฺสาวาสิกํ
คาเหตพฺพํ สเจ ปน เตสํ เสนาสเน ปํสุกูลิโก วสติ ฯ อาคตญฺจ
นํ ทิสฺวา ตุมฺหากํ วสฺสาวาสิกํ เทมาติ วทนฺติ ฯ เตน สงฺฆสฺส
อาจิกฺขิตพฺพํ ฯ สเจ ตานิ กุลานิ สงฺฆสฺส ทาตุํ น อิจฺฉนฺติ
ตุมฺหากํเยว เทมาติ วทนฺติ ฯ สภาโค ภิกฺขุ วตฺตํ กตฺวา
คณฺหาหีติ วตฺตพฺโพ ฯ ปํสุกูลิกสฺส ปเนตํ น วฏฺฏติ ฯ อิติ
สทฺธาเทยฺยทายกมนุสฺสา ปุจฺฉิตพฺพา ฯ ตตฺรุปฺปาเท ปน
กปฺปิยการกา ปุจฺฉิตพฺพา ฯ กถํ ปุจฺฉิตพฺพา ฯ กึ อาวุโส สงฺฆสฺส
ภณฺฑปฏิจฺฉาทนํ ภวิสฺสตีติ ฯ สเจ วทนฺติ ภวิสฺสติ ภนฺเต
เอเกกสฺส นวหตฺถํ สาฏกํ ทสฺสาม วสฺสาวาสิกํ คาเหถาติ
คาเหตพฺพํ ฯ สเจปิ วทนฺติ สาฏกา นตฺถิ วตฺถุํ ปน อตฺถิ คาเหถ
ภนฺเตติ ฯ วตฺถุมฺหิ สนฺเตปิ คาเหตุํ วฏฺฏติเยว ฯ กปฺปิยการกานํ
หิ หตฺเถ กปฺปิยภณฺฑํ ปริภุญฺชถาติ ทินฺนวตฺถุโต ยํ ยํ กปฺปิยํ
ตํ ตํ สพฺพํ ปริภุญฺชิตุํ อนุญฺาตํ ฯ ยํ ปเนตฺถ ปิณฺฑปาตตฺถาย
คิลานปจฺจยตฺถาย วา ภิกฺขูนํ อุทฺทิสฺส ทินฺนํ ตํ จีวเร
อุปนาเมนฺเตหิสงฺฆสุฏฺุตายอปโลเกตฺวา อุปนาเมตพฺพํ ฯ เสนาสนตฺถาย
อุทฺทิสฺส ทินฺนํ ครุภณฺฑํ โหติ ฯ จีวรวเสเนว ปน
จตุปฺปจฺจยวเสน วา ทินฺนํ จีวเร อุปนาเมนฺตานํ อปโลกนกมฺมกิจฺจํ
นตฺถิ ฯ อปโลกนกมฺมํ กโรนฺเตหิ ปน ปุคฺคลวเสเนว กาตพฺพํ
สงฺฆวเสน น กาตพฺพํ ฯ ชาตรูปรชตวเสนาปิ อามกธญฺวเสน
วา อปโลกนกมฺมํ น วฏฺฏติ ฯ กปฺปิยภณฺฑวเสเนว
จีวรตณฺฑุลาทิวเสเนว จ วฏฺฏติ ฯ ตํ ปน เอวํ กตฺตพฺพํ อิทานิ
สุภิกฺขํ สุลภปิณฺฑํ ภิกฺขู จีวเรน กิลมนฺติ เอตฺตกํ นาม
ตณฺฑุลภาคํ ภิกฺขูนํ จีวรํ กาตุํ รุจฺจติ คิลานปจฺจโย สุลโภ
คิลาโน วา นตฺถิ เอตฺตกํ นาม ตณฺฑุลภาคํ ภิกฺขูนํ จีวรํ
กาตุํ รุจฺจตีติ ฯ เอวํ จีวรปฺปจฺจยํ สลฺลกฺเขตฺวา เสนาสนสฺส กาเล
โฆสิเต สนฺนิปติเต สงฺเฆ เสนาสนคาหโก สมฺมนฺนิตพฺโพ ฯ
สมฺมนฺนนฺเตหิ จ เอกํ สมฺมนฺนิตุํ น วฏฺฏติ เทฺว สมฺมนฺนิตพฺพาติ
วุตฺตํ ฯ เอวํ หิ นวโก วุฑฺฒสฺส วุฑฺโฒ จ นวกสฺส
คาเหสฺสตีติ ฯ มหนฺเต ปน มหาวิหารสทิเส วิหาเร ตโย จตฺตาโร
ชนา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ กุรุนฺทิยํ ปน อฏฺปิ โสฬสปิ ชเน สมฺมนฺนิตุํ
วฏฺฏตีติ วุตฺตํ ฯ เตสํ สมฺมติ กมฺมวาจายปิ อปโลกนกมฺเมนปิ
วฏฺฏติเยว เตหิ สมฺมเตหิ ภิกฺขูหิ เสนาสนํ สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ
เจติยฆรํ โพธิฆรํ อาสนฆรํ สมฺมุชฺชนิอฏฺโฏ ทารุอฏฺโฏ วจฺจกุฏี
อิฏฺกสาลา วฑฺฒกีสาลา ทฺวารโกฏฺโก ปานียมาโฬ มคฺโค
โปกฺขรณีติ เอตานิ หิ อเสนาสนานิ ฯ วิหาโร อฑฺฒโยโค
ปาสาโท หมฺมิยํ คุหา มณฺฑโป รุกฺขมูลํ เวฬุคุมฺโพติ อิมานิ
เสนาสนานีติ ตานิ คาเหตพฺพานิ ฯ คาเหนฺเตน จ ปมํ ภิกฺขู
คเณตุํ ภิกฺขู คเณตฺวา เสยฺยา คเณตุนฺติ เอตฺถ วุตฺตนเยน
คาเหตพฺพานิ ฯ สเจ สงฺฆิโก จ สทฺธาเทยฺยา จาติ เทฺว
จีวรปฺปจฺจยา โหนฺติ ฯ เตสุ ยํ ภิกฺขู ปมํ คณฺหิตุํ อิจฺฉนฺติ ตํ
คเหตฺวา ตสฺสปิ ิติกโต ปฏฺาย อิตโร คาเหตพฺโพ ฯ สเจ
ภิกฺขูนํ อปฺปตาย ปริเวณคฺเคน เสนาสเน คาหิยมาเน เอกํ
ปริเวณํ มหาลาภํ โหติ ฯ ทส วา ทฺวาทส วา ติจีวรานิ
ลพฺภนฺติ ฯ ตํ วิชเฏตฺวา อญฺเสุ อลาเภสุ อาวาเสสุ ปกฺขิปิตฺวา
อญฺเสํปิ ภิกฺขูนํ คาเหตพฺพนฺติ มหาสุมตฺเถโร อาห ฯ
มหาปทุมตฺเถโร ปนาห น เอวํ กาตพฺพํ มนุสฺสา หิ อตฺตโน
อาวาสชคฺคนตฺถาย ปจฺจยํ เทนฺติ ตสฺมา อญฺเหิ ภิกฺขูหิ ตตฺถ
ปวิสิตพฺพนฺติ ฯ สเจ ปเนตฺถ มหาเถโร ปฏิกฺโกสติ มา
อาวุโส เอวํ คาเหถ ภควโต อนุสิฏฺ กโรถ วุตฺตํ เหตํ
ภควตา อนุชานามิ ภิกฺขเว ปริเวณคฺเคน คาเหตุนฺติ ฯ ตสฺส
ปฏิกฺโกสนาย อตฺวา ภนฺเต ภิกฺขู พหู ปจฺจโย มนฺโท สงฺคหํ
กาตุํ วฏฺฏตีติ ตํ สญฺาเปตฺวา คาเหตพฺพเมว ฯ คาเหนฺเตน จ
สมฺมเตน ภิกฺขุนา มหาเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอวํ วตฺตพฺพํ
ภนฺเต ตุมฺหากํ เสนาสนํ ปาปุณาติ ปจฺจยํว คณฺหถาติ ฯ
อสุกกุลสฺส จ ปจฺจโย อสุกเสนาสนญฺจ มยฺหํ ปาปุณาติ อาวุโสติ ฯ
ปาปุณาติ ภนฺเต คณฺหถ นนฺติ ฯ คณฺหามิ อาวุโสติ ฯ คหิตํ
โหติ ฯ สเจ ปน คหิตํ เต ภนฺเตติ วุตฺเต คหิตํ เมติ วา
คณฺหิสฺสถ ภนฺเตติ วุตฺเต คณฺหิสฺสามีติ วา วทติ อคหิตํ โหตีติ
มหาสุมตฺเถโร อาห ฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห อตีตานาคตวจนํ
วา โหตุ วตฺตมานวจนํ วา สตุปฺปาทมตฺตํ อาลยกรณมตฺตเมว
เจตฺถ ปมาณํ ตสฺมา คหิตเมว โหตีติ ฯ โยปิ ปํสุกูลิโก
ภิกฺขุ เสนาสนํ คเหตฺวา ปจฺจยํ วิสฺสชฺเชติ ฯ อยํปิ น อญฺสฺมึ
อาวาเส ปกฺขิปิตพฺโพ ฯ ตสฺมึเยว อาวาเส นิกฺขิปิตพฺโพ ฯ
ตสฺมึเยว ปริเวเณ อคฺคิสาลาย วา ทีฆสาลาย วา รุกฺขมูเล วา
อญฺสฺส คาเหตุํ วฏฺฏติ ฯ ปํสุกูลิโก วสามีติ เสนาสนํ ชคฺคิสฺสติ ฯ
อิตโร ปจฺจยํ คณฺหามีติ ฯ เอวํ ทฺวีหิ การเณหิ เสนาสนํ
สุชคฺคิตตรํ ภวิสฺสติ ฯ มหาปจฺจริยํ ปน วุตฺตํ ปํสุกูลิเก
วาสตฺถาย เสนาสนํ คณฺหนฺเต เสนาสนคาหาปเกน วตฺตพฺพํ อิธ
ภนฺเต ปจฺจโย อตฺถิ โส กึ กาตพฺโพติ ฯ เตน เหฏฺา
อญฺ คาหาเปหีติ วตฺตพฺโพ ฯ สเจ ปน กิญฺจิ อวตฺวาว
วสติ ตตฺถ วุตฺถวสฺสสฺส จสฺส ปาทมูเล เปตฺวา สาฏกํ
เทนฺติ วฏฺฏติ ฯ อถ วสฺสาวาสิกํ เทมาติ วทนฺติ ตสฺมึ
เสนาสเน วสฺสํ วุตฺถภิกฺขูนํ ปาปุณาตีติ ฯ เยสํ ปน เสนาสนํ
นตฺถิ เกวลํ ปจฺจยเมว เทนฺติ ฯ เตสํ ปจฺจยํ อวสฺสาวาสิเก
เสนาสเน คาเหตุํ วฏฺฏติ ฯ มนุสฺสา ถูปํ กตฺวา วสฺสาวาสิกํ
คาหาเปนฺติ ฯ ถูโป นาม อเสนาสนํ ตสฺส สมีเป รุกฺเข วา
มณฺฑเป วา อุปนิพนฺธิตฺวา คาหาเปตพฺพํ ฯ เตน ภิกฺขุนา เจติยํ
ปฏิชคฺคิตพฺพํ ฯ โพธิรุกฺขโพธิฆรอาสนฆรสมฺมุชฺชนิอฏฺฏทารุอฏฺฏ-
วจฺจกุฏิทฺวารโกฏฺกปานียกุฏิ ๑- ปานียมาฬกทนฺตกฏฺมาฬเกสุปิเอเสว
@เชิงอรรถ: ๑. ปานียกุฏีติ อติเรกํ มญฺเ ฯ
นโย ฯ โภชนสาลา ปน เสนาสนเมว ตสฺมา ตํ เอกสฺส วา
พหุนฺนํ วา ปริจฺฉินฺทิตฺวา คาเหตุํ วฏฺฏติ ฯ สพฺพมิทํ วิตฺถาเรน
มหาปจฺจริยํ วุตฺตํ ฯ เสนาสนคาหาปเกน ปน ปาฏิปทอรุณโต
ปฏฺาย ยาว ปุน อรุณํ น ภิชฺชติ ตาว คาเหตพฺพํ ฯ อิทํ
หิ เสนาสนคาหสฺส เขตฺตํ ฯ สเจ ปาโตว คาหิเต เสนาสเน
อญฺโ วิตกฺกจาริโก ภิกฺขุ อาคนฺตฺวา เสนาสนํ ยาจติ ฯ
คหิตํ ภนฺเต เสนาสนํ วสฺสูปคโต สงฺโฆ รมณีโย วิหาโร
รุกฺขมูลาทีสุ ยตฺถ อิจฺฉถ ตตฺถ วสถาติ วตฺตพฺโพ ฯ วสฺสูปคเตหิ
อนฺโตวสฺเส นิพทฺธวตฺตํ เปตฺวา วสฺสูปคตา ภิกฺขู สมฺมุชฺชนิโย
พนฺธถาติ วตฺตพฺพา ฯ สุลภา เจ ทณฺฑกา เจว สลากาโย จ
โหนฺติ ฯ เอเกเกน ฉ ปญฺจ มุฏฺิสมฺมุชฺชนิโย เทฺว ติสฺโส
ยฏฺิสมฺมุชฺชนิโย วา พนฺธิตพฺพา ฯ ทุลฺลภา เจ โหนฺติ เทฺว
ติสฺโส มุฏฺิสมฺมุชฺชนิโย เอกา ยฏฺิสมฺมุชฺชนิ วา พนฺธิตพฺพา ฯ
สามเณเรหิ ฉ ปญฺจ อุกฺกา โกฏฺเฏตพฺพา ฯ วสนฏฺาเนสุ
กสาวปริภณฺฑํ กาตพฺพํ ฯ วตฺตํ กโรนฺเตหิ จ น อุทฺทิสิตพฺพํ
น อุทฺทิสาเปตพฺพํ น สชฺฌาโย กาตพฺโพ น ปพฺพาเชตพฺพํ
น อุปสมฺปาเทตพฺพํ น นิสฺสโย ทาตพฺโพ น ธมฺมสฺสวนํ
กาตพฺพํ สพฺเพว หิ เอเต สปปญฺจา นิปฺปปญฺจา หุตฺวา
สมณธมฺมเมว กริสฺสามาติ วา สพฺเพ เตรสธุตงฺคานิ สมาทิยนฺตุ
เสยฺยํ อกปฺเปตฺวา านจงฺกเมหิ วีตินาเมนฺตุ มูควตฺคํ คณฺหนฺตุ
สตฺตาหกรณีเยน คตาปิ ภาชนียภณฺฑํ มา ลภนฺตูติ วา เอวรูปํ
อธมฺมิกวตฺตํ น กาตพฺพํ ฯ เอวํ ปน กาตพฺพํ ฯ ปริยตฺติธมฺโม
นาม ติวิธมฺปิ สทฺธมฺมํ ปติฏฺาเปติ ตสฺมา สกฺกจฺจํ อุทฺทิสถ
อุทฺทิสาเปถ สชฺฌายํ กโรถ ปธานฆเร วสนฺตานํ สงฺฆฏนํ
อกตฺวา อนฺโตวิหาเร นิสีทิตฺวา อุทฺทิสถ อุทฺทิสาเปถ สชฺฌายํ
กโรถ ธมฺมสฺสวนํ สมิทฺธํ กโรถ ปพฺพาเชนฺตา โสเธตฺวา
ปพฺพชฺชํ เทถ อุปสมฺปาเทนฺตา โสเธตฺวา อุปสมฺปทํ เทถ
นิสฺสยํ ททนฺตา โสเธตฺวา นิสฺสยํ เทถ เอโกปิ หิ กุลปุตฺโต
ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภิตฺวา สกลํ สาสนํ ปติฏฺเปสฺสติ
อตฺตโน ถาเมน ยตฺตกานิ สกฺโกถ ตตฺตกานิ ธุตงฺคานิ สมาทิยิตฺถ
อนฺโตวสฺสํ นาเมตํ สกลทิวสํ รตฺติยา จ ปมมชฺฌิมปจฺฉิมยาเมสุ
อปฺปมตฺเตหิ ภวิตพฺพํ วิริยํ อารภิตพฺพํ โปราณกา มหาเถราปิ
สพฺพปลิโพเธ ฉินฺทิตฺวา อนฺโตวสฺเส เอกจาริยํ วตฺตํ ปูรยึสุ
ภสฺเส มตฺตํ ชานิตฺวา ทสวตฺถุกถาทสอสุภทสานุสฺสติโย
อฏฺตฺตึสารมฺมณกถญฺจ กาตุํ วฏฺฏติ อาคนฺตุกานํ วตฺตํ กาตุํ
สตฺตาหกรณีเยน คตานํ อปโลเกตฺวา ทาตุํ วฏฺฏตีติ เอวรูปํ
วตฺตํ กาตพฺพํ ฯ อปิจ ภิกฺขู โอวทิตพฺพา วิคฺคาหิกปิสุณ-
ผรุสวจนานิ มา วเทถ ทิวเส ทิวเส สีลานิ อาวชฺเชนฺตา
จตุรารกฺขํ อหาเปนฺตา มนสิการพหุลา วิหรถาติ ฯ ทนฺตกฏฺ-
ขาทนวตฺตํ อาจิกฺขิตพฺพํ ฯ อาจารวตฺตํ อาจิกฺขิตพฺพํ ฯ เจติยํ วา
โพธึ วา วนฺทนฺเตน คนฺธมาลํ วา ปูเชนฺเตน ปตฺตํ วา ถวิกาย
ปกฺขิปนฺเตน น กเถตพฺพํ ฯ ภิกฺขาจารวตฺตํ อาจิกฺขิตพฺพํ ฯ
อนฺโตคาเม มนุสฺเสหิ สทฺธึ ปจฺจยสญฺุตฺตกถา วา วิสภาคกถา
วา น กเถตพฺพา ฯ รกฺขิตินฺทฺริเยหิ ภวิตพฺพํ ขนฺธกวตฺตญฺจ
เสขิยวตฺตญฺจ ปูเรตพฺพนฺติ เอวรูปาปิ พหุกาปิ นิยฺยานิกกถา
อาจิกฺขิตพฺพาติ ฯ ปจฺฉิมวสฺสูปนายิกทิวเส ปน สเจ กาลํ โฆเสตฺวา
สนฺนิปติเต สงฺเฆ โกจิ ทสหตฺถํ วตฺถํ อาหริตฺวา วสฺสาวาสิกํ
เทติ ฯ อาคนฺตุโก เจ ภิกฺขุ สงฺฆตฺเถโร โหติ ตสฺส ทาตพฺพํ
นวโก เจ โหติ สมฺมเตน ภิกฺขุนา สงฺฆตฺเถโร วตฺตพฺโพ
สเจ ภนฺเต อิจฺฉถ ปมภาคํ มุญฺจิตฺวา อิทํ วตฺถํ คณฺหถาติ ฯ
อมุญฺจนฺตสฺส น ทาตพฺพํ ฯ สเจ ปน ปุพฺเพ คาหิตํ มุญฺจิตฺวา
คณฺหาติ เอเตเนว อุปาเยน ทุติยตฺเถรโต ปฏฺาย ปริวตฺเตตฺวา
ปตฺตฏฺาเน อาคนฺตุกสฺส ทาตพฺพํ ฯ สเจ ปมวสสูปคตา เทฺว
ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ วา วตฺถานิ อลตฺถุํ ลทฺธํ ลทฺธํ เอเตเนว
อุปาเยน วิสฺสชฺชาเปตฺวา ยาว อาคนฺตุกสฺส สมกํ โหติ ตาว
ทาตพฺพํ ฯ เตน ปน สมเก ลทฺเธ อวสิฏฺโ อนุภาโค เถราสเน
ทาตพฺโพ ฯ ปจฺจุปฺปนฺเน ลาเภ สติฏฺิติกาย คาเหตุํ รุจฺจตีติ
กติกํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ทุพฺภิกฺขํ โหติ ทฺวีสุปิ วสฺสูปนายิเกสุ
วสฺสูปคตา ภิกฺขู ภิกฺขาย กิลมนฺตา อาวุโส อิธ วสนฺตา หิ
สพฺเพว กิลมาม สาธุ วต เทฺว ภาคา โหม เยสํ
าติปวาริตฏฺานานิ อตฺถิ เต ตตฺถ วสิตฺวา ปวารณาย อาคนฺตฺวา
อตฺตโน ปตฺตํ วสฺสาวาสิกํ คณฺหนฺตูติ วทนฺติ ฯ เตสุ เย ตตฺถ
วสิตฺวา ปวารณาย อาคจฺฉนฺติ เตสํ อปโลกนกมฺมํ กตฺวา
วสฺสาวาสิกํ ทาตพฺพํ ฯ สาทิยนฺตาปิ หิ เต ภิกฺขู เนว
วสฺสาวาสิกสฺส สามิโน ขียนฺตาปิ จ อาวาสิกา เนว อทาตุํ ลภนฺติ ฯ
กุรุนฺทิยํ ปน วุตฺตํ กติกวตฺตํ กาตพฺพํ สเจ สพฺเพสํ โน
อิธ ยาคุภตฺตํ นปฺปโหติ สภาคฏฺาเน วสิตฺวา อาคจฺฉถ
ตุมฺหากํ ปตฺตํ วสฺสาวาสิกํ ลภิสฺสถาติ ฯ ตญฺเจ เอโก ปฏิพาหติ
สุปฺปฏิพาหิตํ ฯ โน เจ ปฏิพาหติ กติกา สุกตา ปจฺฉา เตสํ
ตตฺถ วสิตฺวา อาคตานํ อปโลเกตฺวา ทาตพฺพํ อปโลกนกาเล
ปฏิพาหิตุํ น ลภตีติ ฯ ปุนปิ วุตฺตํ สเจ ปน วสฺสูปคเตสุ
เอกจฺจานํ วสฺสาวาสิเก อปาปุณนฺเต ภิกฺขู กติกํ กโรนฺติ
ฉินฺนวสฺสานํ วสฺสาวาสิกญฺจ อิทานิ อุปฺปชฺชนกํ วสฺสาวาสิกญฺจ อิเมสํ
ทาตุํ รุจฺจตีติ ฯ เอวํ กติกาย กตาย คาหิตสทิสเมว โหติ ฯ
อุปฺปนฺนุปฺปนฺนญฺจ เตสเมว ทาตพฺพนฺติ ฯ เตมาสํ ปานียํ
อุปฏฺเปตฺวา วิหารมคฺคเจติยงฺคณโพธิยงฺคณาทีนิ ชคฺคิตฺวา โพธิรุกฺเข
อุทกํ สิญฺจิตฺวา ปกฺกนฺโตปิ วิพฺภมนฺโตปิ วสฺสาวาสิกํ
ลภติเยว ฯ ภตินิวิฏฺ ๑- หิ เตน ตํ ๒- สงฺฆิกํ ปน อปโลกนกมฺมํ
กตฺวา คาหิตํ อนฺโตวสฺเส วิพฺภมนฺโตปิ ลภเตว ปจฺจยวเสน
คาหิตุํ ปน น ลภตีติ วทนฺติ ฯ สเจ วุตฺถวสฺโส ทิสํ คมิโก
ภิกฺขุ อาวาสิกสฺส หตฺถโต กิญฺจิเทว กปฺปิยภณฺฑํ คเหตฺวา
อสุกกุเล มยฺหํ วสฺสาวาสิกํ ปตฺตํ ตํ คณฺหถาติ วตฺวา คตฏฺาเน
วิพฺภมติ วสฺสาวาสํ สงฺฆิกํ โหติ ฯ สเจ ปน มนุสฺเส สมฺมุขา
@เชิงอรรถ: ๑. ภตฺตินิวิฏฺ อิติปิ ฯ  ๒. กตํ อิติปิ ฯ
สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา คจฺฉติ ลภติ ฯ อิทํ วสฺสาวาสิกํ อมฺหากํ
เสนาสเน วุตฺถวสฺสสฺส ภิกฺขุโน เทมาติ วุตฺเต ยสฺส คาหิตํ ตสฺเสว
โหติ ฯ สเจ ปน เสนาสนสามิกสฺส ปิยกมฺยตาย ปุตฺตธีตาทโย
พหูนิ วตฺถานิ อาหริตฺวา อมฺหากํ เสนาสเน เทมาติ วทนฺติ
ตตฺถ วสฺสูปคตสฺส เอกเมว วตฺถํ ทาตพฺพํ ฯ เสสานิ สงฺฆิกานิ
โหนฺติ ฯ วสฺสาวาสิกฏฺิติกาย คาเหตพฺพานิ ฯ ิติกาย อสติ
เถราสนโต ปฏฺาย คาเหตพฺพานิ ฯ เสนาสเนว วสฺสูปคตํ ภิกฺขุํ
นิสฺสาย อุปฺปนฺเนน จิตฺตปฺปสาเทน พหูนิ วตฺถานิ อาหริตฺวา
เสนาสนสฺส เทมาติ ทินฺเนสุปิ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน ปาทมูเล
เปตฺวา เอตสฺส ภิกฺขุโน เทมาติ วทนฺติ ตสฺเสว โหนฺติ ฯ
     เอกสฺส เคเห เทฺว วสฺสาวาสิกานิ ฯ ปมภาโค สามเณรสฺส
คาหิโต โหติ ทุติโย เถราสเน ฯ โส เอกํ ทสหตฺถํ เอกํ
อฏฺหตฺถํ สาฏกํ เปเสสิ วสฺสาวาสิกํ ปตฺตํ ภิกฺขูนํ เทถาติ ฯ
วิจินิตฺวา วรภาคํ สามเณรสฺส ทตฺวา อนุภาโค เถราสเน ทาตพฺโพ ฯ
สเจ ปน อุโภปิ ฆรํ เนตฺวา โภเชตฺวา สยเมว ปาทมูเล เปสิ
ยํ ยสฺส ทินฺนํ ตเทว ตสฺส โหติ ฯ อิโต ปรํ มหาปจฺจริยํ
อาคตนโย โหติ ฯ เอกสฺส ฆเร ทหรสามเณรสฺส วสฺสาวาสิกํ
ปาปุณาติ ฯ โส เจ ปุจฺฉติ อมฺหากํ วสฺสาวาสิกํ กสฺส
ปตฺตนฺติ สามเณรสฺสาติ อวตฺวา ทานกาเล ชานิสฺสตีติ วตฺวา
ทานทิวเส เอกํ มหาเถรํ เปเสตฺวา นีหราเปตพฺพํ ฯ สเจ ยสฺส
วสฺสาวาสิกํ ปตฺตํ โส วิพฺภมติ วา กาลํ วา กโรติ ฯ
มนุสฺสา จ ปุจฺฉนฺติ กสฺส อมฺหากํ วสฺสาวาสิกํ ปตฺตนฺติ ฯ
เตสํ ยถาภูตํ อาจิกฺขิตพฺพํ ฯ สเจ เต วทนฺติ ตุมฺหากํ
เทมาติ ฯ ตสฺส ภิกฺขุโน ปาปุณาติ ฯ อถ สงฺฆสฺส วา
คณสฺส วา เทนฺติ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปาปุณาติ ฯ
สเจ วสฺสูปคตา สุทฺธปํสุกูลิกาเยว โหนฺติ ฯ อาเนตฺวา ทินฺนํ
วสฺสาวาสิกํ เสนาสนปริกฺขารํ วา กตฺวา เปตพฺพํ พิมฺโพหนาทีนิ
วา กาตพฺพานีติ ฯ อิทํ เนวาสิกวตฺตํ ฯ
                เสนาสนคาหวินิจฺฉโย นิฏฺิโต ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๓๖๒-๓๗๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=7430&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=7430&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=7&i=277
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=7&A=2414
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=7&A=2519
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=7&A=2519
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_7