บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๐

๒๐. ๓. อาจามทายิกาวิมานวณฺณนา ปิณฺฑาย เต จรนฺตสฺสาติ อาจามทายิกาวิมานํ. ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ราชคเห อญฺญตรํ กุลํ อหิวาตกโรเคน ^๒- อุปทฺทุตํ อโหสิ, ตตฺถ สพฺเพ ชนา มตา ฐเปตฺวา เอกํ @เชิงอรรถ: ^๑ ก. วุตฺตนยเมว ^๒ ฉ.ม. อหิวาตโรเคน. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๙.

อิตฺถึ. สา เคหํ เคหคตญฺจ สพฺพํ ธนธญฺญํ ฉฑฺเฑตฺวา มรณภยภีตา ภตฺติฉิทฺเทน ปลาตา อนาถา หุตฺวา ปรเคหํ คนฺตฺวา ตสฺส ปิฏฺฐิปสฺเส วสติ. ตสฺมึ เคเห มนุสฺสา กรุณายนฺตา อุกฺขลิอาทีสุ อวสิฏฺฐํ ยาคุภตฺตอาจามาทึ ตสฺสา เทนฺติ, สา เตสํ อาจาเมน ชีวิตํ ^๑- กปฺเปติ. เตน จ สมเยน อายสฺมา มหากสฺสโป สตฺตาหํ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺฐิโต "กํ นุ โข อหํ อชฺช อาหารปฏิคฺคหเณน อนุคฺคเหสฺสามิ ทุคฺคติโต จ ทุกฺขโต จ โมเจสฺสามี"ติ จินฺเตนฺโต ตํ อิตฺถึ อาสนฺนมรณํ นิรยสํวตฺตนิกญฺจสฺสา กมฺมํ กโตกาสํ ทิสฺวา "อยํ มยิ คเต อตฺตนา ลทฺธํ อาจามํ ทสฺสติ, เตเนว นิมฺมานรติเทวโลเก อุปฺปชฺชิสฺสติ, เอวํ นิรยูปปตฺติโต โมเจตฺวา หนฺทาหํ อิมิสฺสา สคฺคสมฺปตฺตึ นิปฺผาเทสฺสามี"ติ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตสฺสา นิเวสนฏฺฐานาภิมุโข คจฺฉติ. อถ สกฺโก เทวานมินฺโท อญฺญาตกเวเสน อเนกรสํ อเนกสูปพฺยญฺชนํ ทิพฺพาหารํ อุปเนสิ. ตํ ญตฺวา เถโร "โกสิย ตฺวํ กตกุสโล, กสฺมา เอวํ กโรสิ, มา ทุคฺคตานํ กปณานํ สมฺปตฺตึ วิลุมฺปี"ติ ปฏิกฺขิปตฺวา ตสฺสา อิตฺถิยา ปุรโต อฏฺฐาสิ. สา เถรํ ทิสฺวา "อยํ มหานุภาโว เถโร, อิมสฺส ทาตพฺพยุตฺตกํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อิธ นตฺถิ, อิทญฺจ กิลิฏฺฐภาชนคตํ ติณจุณฺณรชานุกิณฺณํ อโลณํ สีตลํ อปฺปรสํ อาจามกญฺชิยมตฺตํ เอทิสสฺส ทาตุํ น อุสฺสหามี"ติ จินฺเตตฺวา "อติจฺฉถา"ติ อาห. เถโร เอกปทนิกฺเขปมตฺตํ อปสกฺกิตฺวา อฏฺฐาสิ. เคหวาสิโน มนุสฺสา ภิกฺขํ อุปเนสุํ, เถโร น สมฺปฏิจฺฉติ. สา ทุคฺคติตฺถี "มเมว อนุคฺคหตฺถาย อิธาคโต, มม สนฺตกเมว ปฏิคฺคเหตุกาโม"ติ ญตฺวา ปสนฺนมานสา อาทรชาตา ตํ อาจามํ เถรสฺส ปตฺเต อากิริ. เถโร ตสฺสา ปสาทสํวฑฺฒนตฺถํ ภุญฺชนาการํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. ตตฺถ สา เตสํ วาหสา ชีวิกํ, ฉ.ม. สา ตํ ภุญฺชิตฺวา ชีวิกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๐.

ทสฺเสสิ, มนุสฺสา อาสนํ ปญฺญาเปสุํ. เถโร ตตฺถ นิสีทิตฺวา ตํ อาจามํ ภุญฺชิตฺวา ปิวิตฺวา โอนีตปตฺตปาณี อนุโมทนํ กตฺวา ตํ ทุคฺคติตฺถึ "ตฺวํ อิโต ตติเย อตฺตภาเว มม มาตา อโหสี"ติ วตฺวา คโต. สา เตน เถเร อติปสาทญฺจ ^๑- อุปฺปาเทตฺวา ตสฺสา รตฺติยา ปฐมยาเม กาลํ กตฺวา นิมฺมานรตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชิ. อถ สกฺโก เทวราชา ตสฺสา กาลกตภาวํ ญตฺวา "กตฺถ นุ โข อุปฺปนฺนา"ติ อาวชฺเชนฺโต ตาวตึเสสุ อทิสฺวา รตฺติยา มชฺฌิมยาเม อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺสา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ปุจฺฉนฺโต:- [๑๘๕] "ปิณฺฑาย เต จรนฺตสฺส ตุณฺหีภูตสฺส ติฏฺฐโต ทลิทฺทา กปณา นารี ปราคารํ อปสฺสิตา. ^๒- [๑๘๖] ยา เต อทาสิ อาจามํ ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ สา หิตฺวา มานุสํ เทหํ กํ นุ สา ทิสตํ คตา"ติ เทฺว คาถา อภาสิ. #[๑๘๕] ตตฺถ ปิณฺฑายาติ ปิณฺฑปาตตฺถาย. ตุณฺหีภูตสฺส ติฏฺฐโตติ อิทํ ปิณฺฑาย จรณาการทสฺสนํ, อุทฺทิสฺส ติฏฺฐโตติ อตฺโถ. ทลิทฺทาติ ทุคฺคตา. กปณาติ วรากี. "ทลิทฺทา"ติ อิมินา ตสฺสา โภคปาริชุญฺญํ ทสฺเสติ, "กปณา"ติ อิมินา ญาติปาริชุญฺญํ ปราคารํ อปสฺสิตาติ ปรเคหํ นิสฺสิตา, ปเรสํ ฆเร พหิปิฏฺฐิฉทนํ นิสฺสาย วสนฺตี. #[๑๘๖] กํ นุ สา ทิสตํ คตาติ ฉสุ กามเทวโลเกสุ อุปฺปชฺชนวเสน กํ นาม ทิสํ คตา. อิติ สกฺโก "เถเรน ตถา กตานุคฺคหา อุฬาราย @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ภตฺติปฺปสาทญฺจ ^๒ สี. อวสฺสิตา. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๑.

ทิพฺพสมฺปตฺติยา ภาคินี, น จ ทิสฺสตี"ติ เหฏฺฐา ทฺวีสุ เทวโลเกสุ อปสฺสนฺโต สํสยาปนฺโน ปุจฺฉติ. อถสฺส เถโร:- [๑๘๗] "ปิณฺฑาย เม จรนฺตสฺส ตุณฺหีภูตสฺส ติฏฺฐโต ทลิทฺทา กปณา นารี ปราคารํ อปสฺสิตา. [๑๘๘] ยา เม อทาสิ อาจามํ ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ ^๑- สา หิตฺวา มานุสํ เทหํ วิปฺปมุตฺตา อิโต จุตา. [๑๘๙] นิมฺมานรติโน นาม สนฺติ เทวา มหิทฺธิกา ตตฺถ สา สุขิตา นารี โมทตาจามทายิกา"ติ ^๒- ปุจฺฉิตนิยาเมเนว ปฏิวจนํ เทนฺโต ตสฺสา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ กเถสิ. #[๑๘๘] ตตฺถ วิปฺปมุตฺตาติ ตโต มนุสฺสโทภคฺคิยโต ปรมการุญฺญวุตฺติโต วิปฺปมุตฺตา อปคตา. #[๑๘๙] โมทตาจามทายิกาติ อาจามมตฺตทายิกา สาปิ นาม ปญฺจเม กามสคฺเค ทิพฺพสมฺปตฺติยา โมทติ, ปสฺส ตาว เขตฺตสมฺปตฺติผลนฺติ ^๓- ทสฺเสติ. ปุน สกฺโก ตสฺสา ทานสฺส มหปฺผลตํ มหานิสํสตญฺจ สุตฺวา ตํ โถเมนฺโต อาห:- [๑๙๐] "อโห ทานํ วรากิยา กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิตํ ปราภเตน ทาเนน อิชฺฌิตฺถ วต ทกฺขิณา. @เชิงอรรถ: ^๑ ก. สเกหิ ปาณิหิ ^๒ อิ.,ม.,ปาฬิยํ. โมทิตาจามทายิกาติ ^๓ สี....พลนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๒.

[๑๙๑] ยา มเหสิตฺตํ กาเรยฺย จกฺกวตฺติสฺส ราชิโน นารี สพฺพงฺคกลฺยาณี ภตฺตุ จาโนมทสฺสิกา เอตสฺสาจามทานสฺส กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ. [๑๙๒] สตํ นิกฺขา สตํ อสฺสา สตํ อสฺสตรีรถา สตํ กญฺญาสหสฺสานิ อามุตฺตมณิกุณฺฑลา เอตสฺสาจามทานสฺส กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ. [๑๙๓] สตํ เหมวตา นาคา อีสาทนฺตา อุรูฬฺหวา สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา เหมกปฺปนวาสสา ^๑- เอตสฺสาจามทานสฺส กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ. [๑๙๔] จตุนฺนมปิ ทีปานํ อิสฺสรํ โยธ การเย เอตสฺสาจามทานสฺส กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺ"ติ. #[๑๙๐] ตตฺถ อโหติ อจฺฉริยตฺเถ นิปาโต. วรากิยาติ กปณิยา. ปราภเตนาติ ปรโต อานีเตน, ปเรสํ ฆรโต อุญฺฉาจริยาย ลทฺเธนาติ อตฺโถ. ทาเนนาติ ทาตพฺเพน อาจามมตฺเตน เทยฺยธมฺเมน. อิชฺฌิตฺถ วต ทกฺขิณาติ ทกฺขิณา ทานํ อโห นิปฺผชฺชิตฺถ, อโห มหปฺผลา มหาชุติกา มหาวิปฺผารา อหุวตฺถาติ อตฺโถ. #[๑๙๑] อิทานิ "อิตฺถิรตนาทีนิปิ ตสฺส ทานสฺส สตภาคมฺปิ สหสฺสภาคมฺปิ น อุเปนฺตี"ติ ทสฺเสตุํ "ยา มเหสิตฺตํ กาเรยฺยา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ สพฺพงฺค- กลฺยาณีติ "นาติทีฆา นาติรสฺสา นาติกิสา นาติถูลา นาติกาฬี นาจฺโจทาตา อติกฺกนฺตา มานุสวณฺณํ อปฺปตฺตา ทิพฺพวณฺณนฺ"ติ เอวํ วุตฺเตหิ สพฺเพหิ องฺเคหิ การเณหิ, สพฺเพหิ วา องฺคปจฺจงฺเคหิ กลฺยาณี โสภนา สุนฺทรา. ภตฺตุ จาโนมทสฺสิกาติ @เชิงอรรถ: ^๑ ก. เหมกปฺปนิวาสสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.

สามิกสฺส อลามกทสฺสนา สาติสยํ ทสฺสนียา ปาสาทิกา. เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺติ เอตสฺส เอตาย ทินฺนสฺส อาจามทานสฺส ผลํ โสฬสภาคํ กตฺวา ตโต เอกํ ภาคํ ปุน โสฬสภาคํ กตฺวา คหิตภาคสงฺขาตํ โสฬสึ กลํ จกฺกวตฺติรญฺโญ ^๑- อิตฺถิรตนภาโวปิ นาคฺฆติ นานุโภติ น ปาปุณาติ. "สุวณฺณสฺส ปญฺจทสธรณํ นิกฺขนฺ"ติ วทนฺติ, "สตธรณนฺ"ติ อปเร. #[๑๙๓] เหมวตาติ หิมวติ ชาตา, เหมวตชาติกา วา. เต หิ มหนฺตา ถามชวสมฺปนฺนา จ โหนฺติ. อีสาทนฺตาติ รถีสาสทิสทนฺตา, ^๒- โถกํเยว อนุวงฺกทนฺตาติ ^๓- อตฺโถ. เตน วิสาลกทาฐีภาวํ ^๔- นิวาเรติ. อุรูฬฺหวาติ ถามชวปรกฺกเมหิ พฺรูหนฺโต, มหนฺตํ ยุทฺธกิจฺจํ วหิตุํ สมตฺถาติ อตฺโถ. สุวณฺณกจฺฉาติ เหมมยคีเวยฺยกปฏิมุกฺกา. ^๕- กจฺฉสีเสน หิ สพฺพํ หตฺถิโยคฺคํ ^๖- วทติ. เหมกปฺปนวาสสาติ สุวณฺณขจิตคชตฺถรณกงฺกณาทิหตฺถาลงฺการสมฺปนฺนา ^๗-. #[๑๙๔] จตุนฺนํ มหาทีปานํ อิสฺสรนฺติ ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีปปริวารานํ ชมฺพุทีปาทีนํ จตุนฺนํ มหาทีปานํ อิสฺสริยํ. เตน สตฺตรตนสมุชฺชลํ สกลํ จกฺกวตฺติสิรึ วทติ. ยํ ปเนตฺถ อวุตฺตํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมว. อิธ สกฺเกน เทวราเชน อตฺตนา จ วุตฺตํ สพฺพํ อายสฺมา มหากสฺสปตฺเถโร ภควโต อาโรเจสิ. ภควา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติ. อาจามทายิกาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. จกฺกวตฺติสฺส ราชิโน ^๒ สี.,อิ. รถสีสสทิสทนฺตา @^๓ ฉ.ม. อวนตทนฺตาติ ^๔ อิ. วิสาลตาทิภาวํ @^๕ อิ. เหมมยคีเวยฺยกาทิยุตฺตา ^๖ ม. หตฺถิยุตฺตํ ^๗ สี....หตฺถาลงฺการสนฺนาหา

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๑๐๘-๑๑๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=30&A=2337&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=2337&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=20 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=588 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=591 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=591 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26