บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๒๒. ๕. ภทฺทิตฺถิกาวิมานวณฺณนา ๒- นีลา ปีตา จ กาฬา จาติ ภทฺทิตฺถิกาวิมานํ. ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน จ สมเยน กิมิลนคเร ๓- โรหโก นาม คหปติปุตฺโต อโหสิ สทฺโธ ปสนฺโน สีลาจารสมฺปนฺโน. ตสฺมึเยว จ นคเร เตน สมานมหาโภเค กุเล เอกา ทาริกา อโหสิ สทฺธา ปสนฺนา ปกติยาปิ ภทฺทตาย ภทฺทาติ นาเมน. อถ โรหกสฺส มาตาปิตโร ตํ กุมารึ ๔- วาเรตฺวา ตาทิเส กาเล ๕- ตํ อาเนตฺวา อาวาหวิวาหํ อกํสุ. เต อุโภปิ สมคฺควาสํ วสนฺติ. สา อตฺตโน อาจารสมฺปตฺติยา "ภทฺทิตฺถี"ติ ตสฺมึ นคเร ปากฏา ปญฺญาตา อโหสิ. เตน จ สมเยน เทฺว อคฺคสาวกา ปญฺจสตปญฺจสตภิกฺขุปริวารา ชนปทจาริกํ จรนฺตา ๖- กิมิลนครํ ปาปุณึสุ. โรทโก เตสํ ตตฺถ คตภาวํ ญตฺวา โสมนสฺสชาโต เถเร อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ทุติยทิวเส ปณีเตน ขาทนีเยน @เชิงอรรถ: ๑ ก. ธมฺมเทสนา ๒ ฉ.ม. ภทฺทิตฺถิวิมาน... @๓ สี.,อิ. กิมฺพิลนคเร. เอวมุปริปิ ๔ อิ. ภทฺทกุมารึ @๕ สี. ตาทิเส อุทฺเทสกาเล ๖ ก. คนฺตฺวา โภชนีเยน สปริวาเร เต สนฺตปฺเปตฺวา สปุตฺตทาโร เตหิ เทสิตํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เตสํ โอวาเท ปติฏฺฐหนฺโต สรณานิ คณฺหิ, ปญฺจ สีลานิ สมาทิยิ. ภริยา ปนสฺส อฏฺฐมีจาตุทฺทสีปณฺณรสีปาฏิหาริยปกฺเขสุ อุโปสถํ อุปวสิ, วิเสสโต สีลาจารสมฺปนฺนา อโหสิ เทวตาหิ จ อนุกมฺปิตา, ตาย เอว จ เทวตานุกมฺปาย อตฺตโน อุปริ ปติตํ มิจฺฉาปวาทํ นิรงฺกตฺวา ๑- สุวิสุทฺธสีลาจารตาย อติวิย โลเก ปตฺถฏยสา อโหสิ. สา หิ สยํ กิมิลนคเร ฐิตา อตฺตโน สามิกสฺส วณิชฺชาวเสน ตกฺกสิลายํ วสนฺตสฺส อุสฺสวทิวเส สหาเยหิ อุสฺสาหิตสฺส นกฺขตฺตกีฬาจิตฺเต อุปฺปนฺเน ฆรเทวตาย อตฺตโน ทิพฺพานุภาเวน ตํ ตตฺถ เนตฺวา สามิเกน สห โยชิตา เตเนว สมาคเมน ปติฏฺฐิตคพฺภา หุตฺวา เทวตาย กิมิลนครํ ปฏินีตา อนุกฺกเมน คพฺภินิภาเว ปากเฏ ชาเต สสฺสุอาทีหิ "อติจารินี"ติ อาสงฺกิตา ตาย เอว เทวตาย อตฺตโน อานุภาเวน คงฺคามโหเฆ กิมิลนครํ โอตฺถรนฺเต วิย อุปฏฺฐาปิเต อตฺตโน ปติพฺพตา- ภาวสํสูจเกน สจฺจาธิฏฺฐานปุพฺพเกน สปเถน วาตเวคสมุฏฺฐิตวีจิชาลํ ๒- คงฺคามโหฆํ อตฺตโน อุปริ อาปติตํ อายสฺสญฺจ ๓- นิวตฺเตตฺวา สามิเกน สมาคตาปิ เตน ปุพฺเพ สสฺสุอาทีหิ วิย อาสงฺกิตา ตกฺกสิลายํ เตน ทินฺนํ นามมุทฺทิตํ สญฺญาณญฺจ อปฺเปนฺตี ตํ อาสงฺกํ นิรงฺกตฺวา ภตฺตุโน ญาติชนสฺส จ มหาชนสฺส จ สมฺภาวนียา ชาตา. เตน วุตฺตํ "สุวิสุทฺธสีลาจารตาย อติวิย โลเก ปตฺถฏยสา อโหสี"ติ. สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน อุปฺปนฺนา. อถ ภควติ สาวตฺถิโต ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา ปาริจฺฉตฺตกมูเล ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ นิสินฺเน เทวปริสาย จ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนาย ภทฺทิตฺถีปิ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. อถ ภควา @เชิงอรรถ: ๑ สี. นิรากตฺวา. เอวมุปริปิ ๒ สี. วาตเวคสมุทฺธุตวีจิชาลํ ๓ สี. อาสงฺกญฺจ, @อิ. อายสกฺยญฺจ ทสสหสฺสิโลกธาตูสุ สนฺนิปติตาย เทวพฺรหฺมปริสาย มชฺเฌ ตาย เทวตาย กตปุญฺญกมฺมํ ปุจฺฉนฺโต:- [๒๐๖] "นีลา ปีตา จ กาฬา จ มญฺชิฏฺฐา ๑- อถ โลหิตา อุจฺจาวจานํ วณฺณานํ กิญฺชกฺขปริวาริตา. [๒๐๗] มนฺทารวานํ ปุปฺผานํ มาลํ ธาเรสิ มุทฺธนิ นยิเม อญฺเญสุ กาเยสุ รุกฺขา สนฺติ สุเมธเส. [๒๐๘] เกน กายํ อุปปนฺนา ตาวตึสํ ยสสฺสินี เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลนฺ"ติ อาห. #[๒๐๖-๗] ตตฺถ นีลา ปีตา จ กาฬา จ, มญฺชิฏฺฐา อถ โลหิตาติ เอตฺถ จสทฺโท วุตฺตตฺถสมุจฺจโย, โส นีลา จ ปีตา จาติอาทินา ปจฺเจกํ โยเชพตฺโพ. อถาติ อญฺญตฺเถ นิปาโต. เตน โอทาตาทิเก อวุตฺตวณฺเณ สงฺคณฺหาติ. อิติสทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐ เวทิตพฺโพ. จสทฺโท วา อวุตฺตตฺถสมุจฺจโย. อถาติ อิติสทฺทตฺเถ นิปาโต. อุจฺจาวจานํ วณฺณานนฺติ เอตฺถ อุจฺจาวจานนฺติ วิภตฺติยา อโลโป ทฏฺฐพฺโพ, อุจฺจาวจวณฺณานํ นานาวิธวณฺณานนฺติ อตฺโถ. วณฺณานนฺติ วา วณฺณวนฺตานํ. กิญฺชกฺขปริวาริตาติ กิญฺชกฺเขหิ ปริวาริตานํ. สามิอตฺเถ หิ เอตํ ปจฺจตฺตวจนํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- นีลา จ ปีตา จ กาฬา จ มญฺชิฏฺฐา จ โลหิตา จ อถ อญฺเญ โอทาตาทโย จาติ อิเมสํ วเสน อุจฺจาวจวณฺณานํ ตถาภูเตหิเยว กิญฺชกฺเขหิ เกสเรหิ ปริวาริตานํ วิจิตฺตสณฺฐานาทิตาย วา อุจฺจาวจานํ ยถาวุตฺตวณฺณวนฺตานํ มนฺทารวรุกฺขสมฺภูตตาย มนฺทารวานํ ปุปฺผานํ มาลํ เตหิ กตํ มาลาคุณํ ตฺวํ เทวเต อตฺตโน สีเส ธาเรสิ ปิลนฺธสีติ. @เชิงอรรถ: ๑ สี. มญฺเชฏฺฐา, อิ. มญฺชฏฺฐา ยโต รุกฺขโต ตานิ ปุปฺผานิ, เตสํ วิเสสวณฺณตาย อนญฺญสาธารณตํ ทสฺเสตุํ "นยิเม อญฺเญสุ กาเยสุ, รุกฺขา สนฺติ สุเมธเส"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ อิเมติ ยถาวุตฺตวณฺณสณฺฐานาทิยุตฺตา ปุปฺผวนฺโต รุกฺขา น สนฺตีติ โยชนา. กาเยสูติ เทวนิกาเยสุ. สุเมธเสติ สุนฺทรปญฺเญ. ตตฺถ นีลาติ อินฺทนีลมหานีลาทิมณิรตนานํ วเสน นีโลภาสา. ปีตาติ ปุปฺผราคกกฺเกตนปุลกาทิมณิรตนานํ ๑- เจว สิงฺคีสุวณฺณสฺส จ วเสน ปีโตภาสา. กาฬาติ อสฺมกอุปลกาทิมณิรตนานํ ๒- วเสน กโณฺหภาสา. มญฺชิฏฺฐาติ โชติรส- โคมุตฺตกโคเมทกาทิมณิรตนานํ วเสน มญฺชิฏฺโฐภาสา. โลหิตาติ ปทุมราคโลหิตงฺก- ปวาฬรตนาทีนํ วเสน โลหิโตภาสา. เกจิ ปน นีลาทิปทานิ "รุกฺขา"ติ อิมินา "นีลา รุกฺขา"ติอาทินา โยเชตฺวา วทนฺติ. รุกฺขาปิ หิ นีลาทิวณฺเณหิ ปุปฺเผหิ สญฺฉนฺนตฺตา นีลาทิโยคโต นีลาทิโวหารํ ลภนฺตีติ เตหิ "นีลา ปีตา จ กาฬา จ ฯเปฯ นยิเม อญฺเญสุ กาเยสุ รุกฺขา สนฺติ สุเมธเสติ, ยโต ตฺวํ อุจฺจาวจานํ วณฺณานํ กิญฺชกฺขปริวาริตานํ มนฺทารวานํ ปุปฺผานํ มาลํ ธาเรสี"ติ โยชนา กาตพฺพา. ตตฺถ ยถาทิฏฺเฐ วณฺณวิเสสยุตฺเต ปุปฺเผ กิตฺเตตฺวา เตสํ อสาธารณ- ภาวทสฺสเนน ๓- รุกฺขานํ อาเวนิกภาวทสฺสนํ ปฐมนโย, รุกฺขานํ อสาธารณ- ภาวทสฺสเนน ปุปฺผานํ อาเวนิกภาวทสฺสนํ ทุติยนโย. ปฐมนเย วณฺณาทโย สรูเปน คหิตา, ทุติยนเย นิสฺสยมุเขนาติ อยเมเตสํ วิเสโส. #[๒๐๘] เกนาติ เกน ปุญฺญกมฺเมน, กายํ ตาวตึสนฺติ โยชนา. ปุจฺฉิตาจิกฺขาติ ปุจฺฉิตา ตฺวํ อาจิกฺข กเถหิ. เอวํ ภควตา ปุจฺฉิตา สา เทวตา อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ:- @เชิงอรรถ: ๑ สี. ปุปฺผราคกกฺเกรตนสผูฬกาทิมณิรตนานํ @๒ ม. อมตพฺพากวิมลยกาทิ... ๓ อิ.,ม....ภาวทสฺสนตฺถํ [๒๐๙] "ภทฺทิตฺถิกาติ ๑- มํ อญฺญํสุ ๒- กิมิลายํ อุปาสิกา สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา สํวิภาครตา สทา. [๒๑๐] อจฺฉาทนญฺจ ภตฺตญฺจ เสนาสนํ ปทีปิยํ อทาสึ อุชุภูเตสุ วิปฺปสนฺเนน เจตสา. [๒๑๑] จาตุทฺทสึ ปญฺจทสึ ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺฐมี ปาฏิหาริยปกฺขญฺจ อฏฺฐงฺคสุสมาคตํ. [๒๑๒] อุโปสถํ อุปวสิสฺสํ สทา สีเลสุ สํวุตา สญฺญมา สํวิภาคา จ วิมานํ อาวสามหํ. [๒๑๓] ปาณาติปาตา วิรตา มุสาวาทา จ สญฺญตา เถยฺยา จ อติจารา จ มชฺชปานา จ อารกา. [๒๑๔] ปญฺจสิกฺขาปเท รตา อริยสจฺจาน โกวิทา อุปาสิกา จกฺขุมโต อปฺปมาทวิหารินี. กตาวาสา กตกุสลา ตโต จุตา สยมฺปภา อนุวีจรามิ นนฺทนํ. [๒๑๕] ภิกฺขู จาหํ ปรมหิตานุกมฺปเก อโภชยึ ตปสฺสิยุคํ มหามุนึ กตาวาสา กตกุสลา ตโต จุตา สยมฺปภา อนุวิจรามิ นนฺทนํ. @เชิงอรรถ: ๑ สี. ภทฺทิตฺถีติ ๒ ก. อญฺญึสุ [๒๑๖] อฏฺฐงฺคิกํ อปริมิตํ สุขาวหํ อุโปสถํ สตตมุปาวสึ อหํ กตาวาสา กตกุสลา ตโต จุตา สยมฺปภา อนุวิจรามิ นนฺทนนฺ"ติ. #[๒๐๙-๒๑๔] ตตฺถ ภทฺทิตฺถิกาติ ๑- มํ อญฺญํสุ, กิมิลายํ อุปาสิกาติ อาจารสมฺปตฺติยา สจฺจกิริยาย อุพฺพตฺตมานมโหฆนิวตฺตเนน อขณฺฑสีลาติ สญฺชาตนิจฺฉยา ภทฺทา สุนฺทรา อยํ อิตฺถี, ตสฺมา "ภทฺทิตฺถิกา อุปาสิกา"ติ จ มํ กิมิลนครวาสิโน ชานึสุ. สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนาติอาทิ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมว. อปิจ "สทฺธา"ติ อิมินา สทฺธาธนํ, "สํวิภาครตา, อจฺฉาทนญฺจ ภตฺตญฺจ, เสนาสนํ ปทีปิยํ. อทาสึ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา"ติ อิมินา จาคธนํ, "สีเลน สมฺปนฺนา, จาตุทฺทสึ ปญฺจทสึ ฯเปฯ ปญฺจสิกฺขาปเท รตา"ติ อิมินา สีลธนํ หิริธนํ โอตฺตปฺปธนญฺจ, "อริยสจฺจาน โกวิทา"ติ อิมินา สุตธนํ ปญฺญาธนญฺจ ทสฺสิตนฺติ สา อตฺตโน สตฺตวิธอริยธนปฏิลาภํ. "อุปาสิกา จกฺขุมโต ฯเปฯ อนุวิจรามิ นนฺทนนฺ"ติ อิมินา ตสฺส ทิฏฺฐธมฺมิกํ สมฺปรายิกญฺจ อานิสํสํ วิภาเวติ. ตตฺถ กตาวาสา นิปฺผาทิตสุจริตาวาสา. สุจริตกมฺมํ หิ ตทตฺเต อายตึ จ สุขาวาสเหตุตาย "สุขวิหารสฺส อาวาโส"ติ วุจฺจติ. เตนาห "กตกุสลา"ติ. #[๒๑๕] ปุพฺเพ อนามสิตเขตฺตวิเสสํ อตฺตโน ทานมยํ ปุญฺญํ วตฺวา อิทานิ ตสฺส อายตนคตตํ ทสฺเสตุํ "ภิกฺขู จา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ภิกฺขูติ อนวเสสภินฺน- กิเลสตาย ภิกฺขู. ปรมหิตานุกมฺปเกติ ปรมํ อติวิย ทิฏฺฐธมฺมิกาทินา หิเตน อนุคฺคาหเก. อโภชยินฺติ ปณีเตน โภชเนน โภเชสึ. ตปสฺสิยุคนฺติ อุตฺตเมน ตปสา @เชิงอรรถ: ๑ สี. ภทฺทิตฺถีติ สพฺพกิเลสมลํ ๑- ตาเปตฺวา สมุจฺฉินฺทิตฺวา ฐิตตฺตา ตปสฺสิภูตํ ยุคํ. มหามุนินฺติ ตโต เอว มหาอิสิภูตํ, มหโต วา อตฺตโน วิสยสฺส มหนฺเตเนว ญาเณน มุนนโต ปริจฺฉินฺทนโต มหามุนึ. สพฺพเมตํ เทฺว อคฺคสาวเก สนฺธาย วทติ. #[๒๑๖] อปริมิตํ สุขาวหนฺติ อนุนาสิกโลปํ อกตฺวา วุตฺตํ. "ยาวญฺจิทํ ภิกฺขเว น สุกรํ อกฺขาเนน ปาปุณิตุํ ยาว สุขา สคฺคา"ติ ๒- วจนโต ภควโตปิ วจนปถาตีตปริมาณรหิตสุขนิพฺพตฺตกํ อตฺตโน วา อานุภาเวน อปริมิตสุขาวหํ สุขสฺส อาวหนกํ. สตตนฺติ สพฺพกาลํ. ตํ ตํ อุโปสถรกฺขณทิวสํ อหาเปตฺวา, ตํ ตํ วา อุโปสถรกฺขณทิวสํ อขณฺฑํ กตฺวา ปริปุณฺณํ กตฺวา สตตํ วา สพฺพกาลํ สุขาวหนฺติ โยชนา. เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมว. อถ ภควา มาตุเทวปุตฺตปฺปมุขานํ ทสสหสฺสิโลกธาตุวาสีนํ เทวพฺรหฺมสงฺฆานํ ตโย มาเส อภิธมฺมปิฏกํ เทเสตฺวา มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา ภทฺทิตฺถิกาวิมานํ ๓- ภิกฺขูนํ เทเสสิ, สา เทสนา สมฺปตฺตปริสาย สาตฺถิกา อโหสีติ. ภทฺทิตฺถิกาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -----------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๑๑๘-๑๒๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=30&A=2535&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=2535&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=22 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=658 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=645 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=645 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]