ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๐ ภาษาบาลีอักษรไทย วิมาน.อ. (ปรมตฺถที.)

                    ๕๓. ๓. ฉตฺตมาณวกวิมานวณฺณนา
     โย วทตํ ปวโร มนุเชสูติ ฉตฺตมาณวกวิมานํ. ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา
สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน. เตน โข ปน สมเยน ๒- เสตพฺยํ อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส
กิจฺฉาลทฺโธ ปุตฺโต ฉตฺโต นาม พฺราหฺมณมาณโว อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต ปิตรา
เปสิโต อุกฺกฏฺฐํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส สนฺติเก เมธาวิตาย
อนลสตาย จ นจิเรเนว มนฺเต วิชฺชาฏฺฐานานิ จ อุคฺคเหตฺวา พฺราหฺมณสิปฺเป
นิปฺผตฺตึ ปตฺโต. โส อาจริยํ อภิวาเทตฺวา "มยา ตุมฺหากํ สนฺติเก สิปฺปํ สิกฺขิตํ,
กึ โว ครุทกฺขิณํ ๓- เทมี"ติ อาห. อาจริโย "ครุทกฺขิณา นาม อนฺเตวาสิกสฺส
วิภวานุรูปา, กหาปณสหสฺสํ อาเนหี"ติ อาห. ฉตฺตมาณโว อาจริยํ อภิวาเทตฺวา
เสตพฺยํ คนฺตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา เตหิ อภินนฺทิยมาโน กตปฏิสนฺถาโร ตมตฺถํ
ปิตุ อาโรเจตฺวา "เทถ เม ทาตพฺพยุตฺตกํ, อชฺเชว ทตฺวา อาคมิสฺสามี"ติ อาห.
ตํ มาตาปิตโร "ตาต อชฺช วิกาโล, เสฺว คมิสฺสสี"ติ วตฺวา กหาปเณ นีหริตฺวา
@เชิงอรรถ:  ก. สมฺปาปุณึสุ   ฉ.ม. เตน สมเยน   สี. อิ. คุรุทกฺขิณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๕.

ภณฺฑิกํ พนฺธาเปตฺวา ฐเปสุํ, โจรา ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา ฉตฺตมาณวกสฺส คมนมคฺเค อญฺญตรสฺมึ วนคหเน นิลีนา อจฺฉึสุ "มาณวํ มาเรตฺวา กหาปเณ คณฺหิสฺสามา"ติ. ภควา ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ โวโลเกนฺโต ฉตฺตมาณวกสฺส สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐานํ, โจเรหิ มาริตสฺส เทวโลเก นิพฺพตฺตํ, ๑- ตโต สห วิมาเนน อาคตสฺส ตตฺถ สนฺนิปติตปริสาย จ ธมฺมาภิสมยํ ทิสฺวา ปฐมตรเมว คนฺตฺวา มาณวกสฺส คมนมคฺเค อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. มาณโว อาจริยธนํ คเหตฺวา เสตพฺยโต อุกฺกฏฺฐาภิมุโข คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค ภควนฺตํ นิสินฺนํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา อฏฺฐาสิ. "กุหึ คมิสฺสสี"ติ ภควตา วุตฺโต "อุกฺกฏฺฐํ โภ โคตม คมิสฺสามิ มยฺหํ อาจริยสฺส โปกฺขรสาติสฺส ครุทกฺขิณํ ทาตุนฺ"ติ อาห. อถ ภควา "ชานาสิ ปน ตฺวํ มาณว ตีณิ สรณานิ ปญฺจ สีลานี"ติ วตฺวา เตน "นาหํ ชานามิ, กิมตฺถิ ยานิ ปเนตานิ กีทิสานิ จา"ติ วุตฺเต "อิทมีทิสนฺ"ติ สรณคมนสฺส ปญฺจสีลสมาทานสฺส ๒- จ ผลานิสํสํ วิภาเวตฺวา "อุคฺคณฺหาหิ ตาว มาณวก สรณคมนวิธินฺ"ติ วตฺวา "สาธุ อุคฺคณฺหิสฺสามิ, กเถถ ภนฺเต ภควา"ติ เตน ยาจิโต ตสฺส รุจิยา อนุรูปํ คาถาพนฺธวเสน สรณคมนวิธึ ทสฺเสนฺโต:- [๘๘๖] "โย วทตํ ปวโร มนุเชสุ สกฺยมุนี ภควา กตกิจฺโจ ปารคโต พลวีริยสมงฺคี ตํ สุคตํ สรณตฺถมุเปหิ. [๘๘๗] ราควิราคมเนชมโสกํ ๓- ธมฺมสงฺขตมปฺปฏิกูลํ @เชิงอรรถ: ก. นิพฺพตฺตสฺส ฉ.ม. สีลสมาทานสฺส ก...มเนญฺชมโสกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๖.

มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตํ ธมฺมมิมํ สรณตฺถมุเปหิ. [๘๘๘] ยตฺถ จ ทินฺน มหปฺผลมาหุ จตูสุ สุจีสุ ปุริสยุเคสุ อฏฺฐ จ ปุคฺคล ธมฺมทสา เต สํฆมิมํ สรณตฺถมุเปหี"ติ ติสฺโส คาถาโย อภาสิ. #[๘๘๖] ตตฺถ โยติ อนิยมิตวจนํ, ตสฺส "ตนฺ"ติ อิมินา นิยมนํ เวทิตพฺพํ. วทตนฺติ วทนฺตานํ. ปวโรติ เสฏฺโฐ, กถิกานํ อุตฺตโม วาทีวโรติ อตฺโถ. มนุเชสูติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทโส ยถา "สตฺถา เทวมนุสฺสานนฺ"ติ. ภควา ปน เทวมนุสฺสานมฺปิ พฺรหฺมานมฺปิ สพฺเพสมฺปิ สตฺตานํ ปวโรเยว, ภควโต จ ปุริมภเว ๑- มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺนตาย วุตฺตํ "มนุเชสู"ติ. เตเนวาห "สกฺยมุนี"ติ. สกฺย- กุลปฺปสุตตาย สกฺโย, กายโมเนยฺยาทีหิ สมนฺนาคโต อนวเสสสฺส จ เญยฺยสฺส มุนนโต มุนิ จาติ สกฺยมุนิ. ภาคฺยวนฺตตาทีหิ จตูหิ การเณหิ ภควา. จตูหิ มคฺเคหิ กาตพฺพสฺส ปริญฺญาทิปเภทสฺส โสฬสวิธสฺส กิจฺจสฺส กตตฺตา นิปฺผาทิตตฺตา กตกิจฺโจ. ปารํ สกฺกายสฺส ปรตีรํ นิพฺพานํ คโต สยมฺภุญาเณน อธิคโตติ ปารคโต. อสทิเสน กายพเลน, อนญฺญสาธารเณน ญาณพเลน, จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวีริเยน จ สมนฺนาคตตฺตา พลวีริยสมงฺคี. โสภนคมนตฺตา, สุนฺทรํ ฐานํ คตตฺตา, สมฺมา คตตฺตา, สมฺมา จ คหิตตฺตา สุคโต. ตํ สุคตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ สรณตฺถํ สรณาย ปรายณาย อปายทุกฺขวฏฺฏทุกฺขปริตฺตาณาย อุเปหิ อุปคจฺฉ, อชฺช ๒- ปฏฺฐาย อหิตนิวตฺตเนน หิตสํวฑฺฒเนน "อยํ เม ภควา สรณํ ตาณํ เลณํ ปรายณํ คติ ปฏิสรณนฺ"ติ ภช เสว, เอวํ ชานาหิ วา พุชฺฌสฺสูติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ก. จริมภเว ก. อชฺชโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๗.

#[๘๘๗] ราควิราคนฺติ อริยมคฺคํ อาห, เตน หิ อริยา อนาทิกาลภาวิตมฺปิ ราคํ วิรชฺเชนฺติ. อเนชมโสกนฺติ อริยผลํ. ตํ หิ เอชาสงฺขาตาย ตณฺหาย อวสิฏฺฐานญฺจ โสกนิมิตฺตานํ กิเลสานํ สพฺพโส ปฏิปฺปสฺสมฺภนโต "อเนชํ อโสกนฺ"ติ จ วุจฺจติ. ธมฺมนฺติ สภาวธมฺมํ. สภาวโต ๑- คเหตพฺพธมฺโม เหส ยทิทํ มคฺคผลนิพฺพานานิ, น ปริยตฺติธมฺโม วิย ปญฺญตฺติธมฺมวเสน. ธมฺมนฺติ วา ปรมตฺถธมฺมํ, นิพฺพานนฺติ อตฺโถ. สเมจฺจ สมฺภุยฺย ๒- ปจฺจเยหิ กตํ สงฺขตํ, น สงฺขตนฺติ อสงฺขตํ, ตเทว นิพฺพานํ. นตฺถิ เอตฺถ กิญฺจิปิ ปฏิกูลนฺติ อปฺปฏิกูลํ. สวนเวลายํ อุปปริกฺขณเวลายํ ปฏิปชฺชนเวลายนฺติ สพฺพทาปิ อิฏฺฐเมวาติ มธุรํ. สพฺพญฺญุตญาณสนฺนิสฺสยาย ปฏิภานสมฺปทาย ปวตฺติตตฺตา สุปฺปวตฺติภาวโต นิปุณภาวโต จ ปคุณํ. วิภชิตพฺพสฺส อตฺถสฺส ขนฺธาทิวเสน กุสลาทิวเสน อุทฺเทสาทิวเสน จ สุฏฺฐุ วิภชนโต สุวิภตฺตํ. ตีหิปิ ๓- ปเทหิ ปริยตฺติธมฺมเมว วทติ. เตเนว หิสฺส อาปาถกาเล วิย วิมทฺทนกาเลปิ กเถนฺตสฺส วิย สุณนฺตสฺสาปิ สมฺมุขีภาวโต อุภโตปจฺจกฺขตาย ทสฺสนตฺถํ "อิมนฺ"ติ วุตฺตํ. ธมฺมนฺติ ยถาวปฏิปชฺชนฺเต อปายทุกฺขปาตโต ธารณตฺเถน ธมฺมํ, อิทํ จตุพฺพิธสฺสาปิ ธมฺมสฺส สาธารณวจนํ. ปริยตฺติธมฺโมปิ หิ สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐานมตฺตายปิ ยถาวปฏิปตฺติยา อปายทุกฺขปาตโต ธาเรติ เอว. ๔- อิมสฺส จ อตฺถสฺส อิทเมว วิมานํ สาธกนฺติ ทฏฺฐพฺพํ. สาธารณภาเวน ยถาวุตฺตธมฺมสฺส ปจฺจกฺขํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ปุน "อิมนฺ"ติ อาห. #[๘๘๘] ยตฺถาติ ยสฺมึ อริยสํเฆ. ทินฺนนฺติ ปริจฺจตฺตํ อนฺนาทิเทยฺยธมฺมํ. ทินฺน มหปฺผลนฺติ คาถาสุขตฺถํ อนุนาสิกโลโป กโต. อจฺจนฺตเมว กิเลสาสุจิโต วิสุชฺฌเนน สุจีสุ "โสตาปนฺโน โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน"ติอาทินา ๕- วุตฺเตสุ @เชิงอรรถ: ม. สภาวภาวโต ก. เยภุยฺย ม. จตูหิปิ สี. ธาเรตีติ ธมฺโม, เอวํ @ วิ.จูฬ. ๗/๓๘๕/๒๑๐, องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๑๐๙/๑๐๖ (สฺยา), ขุ.อุ. ๒๕/๔๕/๑๗๐

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๘.

จตูสุ ปุริสยุเคสุ. อฏฺฐาติ มคฺคฏฺฐผลฏฺเฐสุ ยุคเฬ อกตฺวา วิสุํ วิสุํ คหเณน อฏฺฐ ปุคฺคลา. คาถาสุขตฺถเมว เจตฺถ "ปุคฺคล ธมฺมทสา"ติ รสฺสํ กตฺวา นิทฺเทโส. ธมฺมทสาติ จตุสจฺจธมฺมสฺส นิพฺพานธมฺมสฺเสว ๑- จ ปจฺจกฺขโต ทสฺสนกา. ทิฏฺฐิสีลสามญฺเญน สํหตภาเวน สํฆํ. เอวํ ภควตา ตีหิ คาถาหิ สรณคุณสนฺทสฺสเนน สทฺธึ สรณคมนวิธิมฺหิ วุตฺเต มาณโว ตํตํสรณคุณานุสฺสรณมุเขน สรณคมนวิธิโน อตฺตโน หทเย ฐปิตภาวํ วิภาเวนฺโต ตสฺสา ตสฺสา คาถาย อนนฺตรํ "โย วทตํ ปวโร"ติอาทินา ตํ ตํ คาถํ ปจฺจนุภาสิ. เอวํ ปจฺจนุภาสิตฺวา ฐิตสฺส ปญฺจ สิกฺขาปทานิ สรูปโต ผลานิสํสโต จ วิภาเวตฺวา เตสํ สมาทานวิธึ กเถสิ. โส ตมฺปิ สุฏฺฐุ อุปธาเรตฺวา ปสนฺนมานโส "หนฺทาหํ ภควา คมิสฺสามี"ติ วตฺวา รตนตฺตยคุณํ อนุสฺสรนฺโต ตํเยว มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. ภควาปิ "อลํ อิมสฺส เอตฺตกํ กุสลํ เทวโลกูปปตฺติยา"ติ เชตวนเมว อคมาสิ. มาณวสฺส ปน ปสนฺนจิตฺตสฺส รตนตฺตยคุณํ สลฺลกฺขณวเสน "สรณํ อุเปมี"ติ ปวตฺตจิตฺตุปฺปาทตาย สรเณสุ จ, ภควตา วุตฺตนเยเนว ๒- ปญฺจนฺนํ สีลานํ อธิฏฺฐาเนน สีเลสุ จ ปติฏฺฐิตสฺส เตเนว นเยน รตนตฺตยคุเณ อนุสฺสรนฺตสฺเสว คจฺฉนฺตสฺส โจรา มคฺเค ปริยุฏฺฐึสุ. โส เต อคเณตฺวา รตนตฺตยคุเณ อนุสฺสรนฺโตเยว คจฺฉติ. ตญฺเจโก โจโร คุมฺพนฺตรํ อุปนิสฺสาย ฐิโต วิสปีเตน สเรน ๓- สหสาว วิชฺฌิตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา กหาปณภณฺฑิกํ คเหตฺวา อตฺตโน สหาเยหิ สทฺธึ ปกฺกามิ. มาณโว ปน กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน ตึสโยชนิเก กนกวิมาเน สุตฺตปฺปพุทฺโธ วิย อจฺฉราสหสฺสปริวุโต สฏฺฐิสกฏภาราลงฺการปฏิมณฺฑิตตฺตภาโว นิพฺพตฺติ, ตสฺส วิมานสฺส อาภา สาติเรกานิ วีสติโยชนานิ ผริตฺวา ติฏฺฐติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิพฺพานธมฺมสฺส ฉ.ม. วุตฺตนเยน สี. นิสิตวีสปีเตน สายเกน, @อิ. นิสิตวิสปีเตน สเรน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๙.

อถ มาณวํ กาลกตํ ทิสฺวา เสตพฺยคามวาสิโน มนุสฺสา เสตพฺยํ คนฺตฺวา ตสฺส มาตาปิตูนํ อาโรเจสุํ, ๑- อุกฺกฏฺฐคามวาสิโน จ อุกฺกฏฺฐํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส กเถสุํ. ตํ สุตฺวา ตสฺส มาตาปิตโร ญาติมิตฺตา พฺราหฺมโณ จ โปกฺขรสาติ สปริวารา อสฺสมุขา โรทมานา ตํ ปเทสํ อคมํสุ, เยภุยฺเยน เสตพฺยวาสิโน จ อุกฺกฏฺฐวาสิโน จ อิจฺฉานงฺคลวาสิโน จ สนฺนิปตึสุ. มหาสมาคโม อโหสิ. อถ มาณวสฺส มาตาปิตโร มคฺคสฺส อวิทูเร จิตกํ สชฺเชตฺวา สรีรกิจฺจํ ๒- กาตุํ อารภึสุ. อถ ภควา จินฺเตสิ "มยิ คเต ฉตฺตมาณโว มํ วนฺทิตุํ อาคมิสฺสติ, อาคตญฺจ ตํ กตกมฺมํ กถาเปนฺโต กมฺมผลํ ปจฺจกฺขํ กาเรตฺวา ธมฺมํ เทเสสฺสามิ, เอวํ มหาชนสฺส ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสตี"ติ. จินฺเตตฺวา มหตา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ ตํ ปเทสํ อุปคนฺตฺวา อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ ฉพฺพณฺณพุทฺธรํสิโย วิสฺสชฺเชนฺโต. อถ ฉตฺตมาณวเทวปุตฺโตปิ อตฺตโน สมฺปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ตสฺสา การณํ อุปธาเรนฺโต สรณคมนญฺจ สีลสมาทานญฺจ ทิสฺวา วิมฺหยชาโต ภควติ สญฺชาตปสาทพหุมาโน "อิทาเนวาหํ คนฺตฺวา ภควนฺตญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจ วนฺทิสฺสามิ, รตนตฺตยคุเณ จ มหาชนสฺส ปากเฏ กริสฺสามี"ติ กตญฺญุตํ นิสฺสาย สกลํ ตํ อรญฺญปเทสํ เอกาโลกํ กโรนฺโต สห วิมาเนน อาคนฺตฺวา วิมานโต โอรุยฺห มหตา ปริวาเรน สทฺธึ ทิสฺสมานรูโป อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปตนฺโต อภิวาเทตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิ. ตํ ทิสฺวา มหาชโน "โก นุ โข อยํ เทโว วา พฺรหฺมา วา"ติ อจฺฉริยพฺภุตชาโต อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ ปริวาเรสิ. ภควา เตน กตปุญฺญกมฺมํ ปากฏํ กาตุํ:- [๘๘๙] "น ตถา ตปติ นภสฺมึ สูริโย จนฺโท จ น ภาสติ น ผุสฺโส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สี. สรีรสกฺการํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๐.

ยถา ตุลมิทํ มหปฺปภาสํ โก นุ ตฺวํ ติทิวา มหึ อุปาคมิ. [๘๙๐] ฉินฺทติ รํสี ปภงฺกรสฺส สาธิกวีสติโยชนานิ อาภา รตฺติมปิ ยถา ทิวํ กโรติ ปริสุทฺธํ วิมลํ สุภํ วิมานํ. [๘๙๑] พหุปทุมวิจิตฺรปุณฺฑรีกํ โวกิณฺณํ กุสุเมหิ เนกจิตฺตํ อรชวิรชเหมชาลจฺฉนฺนํ อากาเส ตปติ ยถาปิ สูริโย. [๘๙๒] รตฺตมฺพรปีตวาสสาหิ อครุปิยงฺคุจนฺทนุสฺสทาหิ กญฺจนตนุสนฺนิภตฺตจาหิ ปริปูรํ คคนํว ตารกาหิ. [๘๙๓] นรนาริโย พหุเกตฺถเนกวณฺณา กุสุมวิภูสิตาภรเณตฺถ สุมนา อนิลปมุญฺจิตา ๑- ปวนฺติ สุรภึ ตปนียวิตตา สุวณฺณฉนฺนา. ๒- [๘๙๔] กิสฺส สํยมสฺส ๓- อยํ วิปาโก เกนาสิ กมฺมผเลนิธูปปนฺโน @เชิงอรรถ: อิ. อนิลปมุจฺจิตา สี. สุวณฺณจฺฉาทนา สี. สมทมสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๑.

ยถา จ เต อธิคตมิทํ วิมานํ ตทนุปทํ ๑- อวจาสิ อิงฺฆ ปุฏฺโฐ"ติ ตํ เทวปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิ. #[๘๘๙] ตตฺถ ตปตีติ ทิปฺปติ. นเภติ อากาเส. ผุสฺโสติ ผุสฺส- ตารกา. อตุลนฺติ อนุปมํ, อปฺปมาณํ วา. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถา อิทํ ตว วิมานํ อนุปมํ อปฺปมาณํ ปภสฺสรภาเวน ตโต เอว มหปฺปภาสํ อากาเส ทิปฺปติ, น ตถา ตารกรูปานิ ทิปฺปนฺติ. น จนฺโท, ตานิ ตาว ติฏฺฐนฺตุ, นาปิ สูริโย ทิปฺปติ, เอวํภูโต โก นุ ตฺวํ เทวโลกโต อิมํ ภูมิปเทสํ อุปคโต, ตํ ปากฏํ กตฺวา อิมสฺส มหาชนสฺส กเถหีติ. #[๘๙๐] ฉินฺทตีติ วิจฺฉินฺทติ, ปวตฺติตุํ อเทนฺโต ปฏิหนตีติ ๒- อตฺโถ. รํสีติ รสฺมิโย. ปภงฺกรสฺสาติ สูริยสฺส. ตสฺส จ วิมานสฺส ปภา สมนฺตโต ปญฺจวีสติ โยชนานิ ผริตฺวา ติฏฺฐติ. เตนาห "สาธิกวีสติโยชนานิ อาภา"ติ, รตฺติมปิ ยถา ทิวํ กโรตีติ อตฺตโน ปภาย อนฺธการํ วิธมนฺตํ รตฺติภาคมฺปิ ทิวสภาคํ วิย กโรติ. ปริสมนฺตโต ๓- อนฺโต เจว พหิ จ สุทฺธตาย ปริสุทฺธํ. สพฺพโส มลาภาเวน วิมลํ, สุนฺทรตาย สุภํ. #[๘๙๑] พหุปทุมวิจิตฺรปุณฺฑรีกนฺติ พหุวิวิธรตฺตกมลญฺเจว วิจิตฺตวณฺณ- เสตกมลญฺจ. เสตกมลํ ปทุมํ, รตฺตกมลํ ปุณฺฑรีกนฺติ วทนฺติ. โวกิณฺณํ กุสุเมหีติ อญฺเญหิ จ นานาวิเธหิ ปุปฺเผหิ สโมกิณฺณํ. เนกจิตฺตนฺติ มาลากมฺมลตากมฺมาทิ- นานาวิธจิตฺตํ. อรชวิรชเหมชาลจฺฉนฺนนฺติ สยํ อปคตรชํ วิรเชน นิทฺโทเสน กญฺจนชาเลน ฉาทิตํ. @เชิงอรรถ: ก. ตทนุรูปํ สี. ปฏิหนฺตีติ สี. ปริโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๒.

#[๘๙๒] รตฺตมฺพรปีตวาสสาหีติ รตฺตวตฺถาหิ เจว ปีตวตฺถาหิ จ. เอกา หิ รตฺตํ ทิพฺพวตฺถํ นิวาเสตฺวา ปีตํ อุตฺตริยํ กโรติ, อปรา ปีตํ นิวาเสตฺวา รตฺตํ อุตฺตริยํ กโรติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "รตฺตมฺพรปีตวาสสาหี"ตี. อครุปิยงฺคุจนฺทนุสฺสทาหีติ อครุคนฺเธหิ ปิยงฺคุมาลาหิ จนฺทนคนฺเธหิ จ อุสฺสทาหิ, อุสฺสนฺนทิพฺพาครุคนฺธาทิกาหีติ อตฺโถ. กญฺจนตนุสนฺนิภตฺตจาหีติ กนกสทิสสุขุมจฺฉวีหิ. ปริปูรนฺติ ตหํ ตหํ วิจรนฺตีหิ สงฺคีติปสุตาหิ จ ปริปุณฺณํ. #[๘๙๓] พหุเกตฺถาติ พหุกา เอตฺถ. อเนกวณฺณาติ นานารูปา. กุสุม- วิภูสิตาภรณาติ วิเสสโต สุรภิวายนตฺถํ ทิพฺพกุสุเมหิ อลงฺกตทิพฺพาภรณา. เอตฺถาติ เอตสฺมึ วิมาเน. สุมนาติ สุนฺทรมนา ปมุทิตจิตฺตา. อนิลปมุญฺจิตา ปวนฺติ สุรภินฺติ อนิเลน ปมุญฺจิตคนฺธานํ ปุปฺผานํ วายุนา วิมุตฺตปตฺตปุฏํ วิย วิพนฺธตาย ๑- วิกสิตตาย จ สุคนฺธํ ปวายนฺติ. "อนิลปธูปิตา"ติปิ ปฐนฺติ, วาเตน มนฺทํ อาวุยฺหมานา เหมมยปุปฺผาติ ๒- อตฺโถ. กนกจีรกาทีหิ เวณิอาทีสุ โอตตตาย ตปนิยวิตตา. เยภุยฺเยน กญฺจนาภรเณหิ อจฺฉาทิตสรีรตาย สุวณฺณฉนฺนา. นรนาริโยติ เทวปุตฺตา เทวธีตโร จ พหุกา เอตฺถ ตว วิมาเนติ ทสฺเสติ. #[๘๙๔] อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโต. ปุฏฺโฐติ ปุจฺฉิโต อิมสฺส มหา- ชนสฺส กมฺมผลปจฺจกฺขภาวายาติ ๓- อธิปฺปาโย. ตโต เทวปุตฺโต อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ:- [๘๙๕] "สยมิธ ๔- ปเถ สเมจฺจ มาณเวน สตฺถา'นุสาสิ อนุกมฺปมาโน ตว รตนวรสฺส ธมฺมํ สุตฺวา กริสฺสามีติ จ พฺรวิตฺถ ฉตฺโต. @เชิงอรรถ: ม. วิมุตฺตปตฺตปุฏคนฺธตาย สี. อาธูยมานเหมมยปุปฺผาติ @ ม. กมฺมผลํ ปจฺจกฺขํ กเถยฺยาสีติ สี.,อิ. ยมิธ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๓.

[๘๙๖] ชินวรปวรํ อุเปหิ สรณํ ธมฺมญฺจาปิ ตเถว ภิกฺขุสํฆํ โนติ ปฐมํ อโวจ'หํ ภนฺเต ปจฺฉา เต วจนํ ตเถวกาสึ. [๘๙๗] มา จ ปาณวธํ วิวิธํ จรสฺสุ ๑- อสุจึ น หิ ปาเณสุ อสญฺญตํ อวณฺณยึสุ สปฺปญฺญา โนติ ปฐมํ อโวจ'หํ ภนฺเต ปจฺฉา เต วจนํ ตเถวกาสึ. [๘๙๘] มา จ ปรชนสฺส รกฺขิตมฺปิ อาทาตพฺพมมญฺญิโถ ๒- อทินฺนํ โนติ ปฐมํ อโวจ'หํ ภนฺเต ปจฺฉา เต วจนํ ตเถวกาสึ. [๘๙๙] มา จ ปรชนสฺส รกฺขิตาโย ปรภริยา อคมา อนริยเมตํ โนติ ปฐมํ อโวจ'หํ ภนฺเต ปจฺฉา เต วจนํ ตเถวกาสึ. [๙๐๐] มา จ วิตถํ อญฺญถา อภาณิ น หิ มุสาวาทํ อวณฺณยึสุ สปฺปญฺญา. โนติ ปฐมํ อโวจ'หํ ภนฺเต ปจฺฉา เต วจนํ ตเถวกาสึ. @เชิงอรรถ: ก. วิวิธมาจรสฺสุ สี.,อิ. มมญฺญิตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๔.

[๙๐๑] เยน จ ปุริสสฺส อเปติ สญฺญา ตํ มชฺชํ ปริวชฺชยสฺสุ สพฺพํ โนติ ปฐมํ อโวจ'หํ ภนฺเต ปจฺฉา เต วจนํ ตเถวกาสึ. [๙๐๒] สฺวาหํ อิธ ปญฺจ สิกฺขา กริตฺวา ปฏิปชฺชิตฺวา ตถาคตสฺส ธมฺเม เทฺวปถ'มคมาสึ โจรมชฺเฌ เต มํ ตตฺถ วธึสุ โภคเหตุ. [๙๐๓] เอตฺตกมิทํ อนุสฺสรามิ กุสลํ ตโต ปรํ น เม วิชฺชติ อญฺญํ เตน สุจริเตน กมฺมุนาหํ ๑- อุปฺปนฺโน ติทิเวสุ กามกามี. [๙๐๔] ปสฺส ขณมุหุตฺตสญฺญมสฺส อนุธมฺมปฺปฏิปตฺติยา วิปากํ ชลมิว ยสสา สเมกฺขมานา พหุกา มํ ปิหยนฺติ หีนกมฺมา. [๙๐๕] ปสฺส กติปยาย เทสนาย สุคติญฺจมฺหิ คโต สุขญฺจ ปตฺโต เย จ เต สตตํ สุณนฺติ ธมฺมํ มญฺเญ เต อมตํ ผุสนฺติ เขมํ. @เชิงอรรถ: สี. กมฺมนาหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๕.

[๙๐๖] อปฺปมฺปิ กตํ มหาวิปากํ วิปุลํ โหติ ๑- ตถาคตสฺส ธมฺเม ปสฺส กตปุญฺญตาย ฉตฺโต โอภาเสติ ปฐวึ ยถาปิ สูริโย. [๙๐๗] กิมิทํ กุสลํ กิมาจเรม อิจฺเจเก หิ สเมจฺจ มนฺตยนฺติ เต มยํ ปุนเรว ลทฺธ มานุสตฺตํ ปฏิปนฺนา วิหเรมุ สีลวนฺโต. [๙๐๘] พหุกาโร อนุกมฺปโก จ สตฺถา อิติ เม สติ อคมา ทิวา ทิวสฺส สฺวาหํ อุปคโตมฺหิ สจฺจนามํ อนุกมฺปสฺสุ ปุนปิ สุเณมุ ๒- ธมฺมํ. [๙๐๙] เย จิธ ๓- ปชหนฺติ กามราคํ ภวราคานุสยญฺจ ปหาย โมหํ น จ เต ปุน มุเปนฺติ คพฺภเสยฺยํ ปรินิพฺพานคตา หิ สีติภูตา"ติ. #[๘๙๕] ตตฺถ สยมิธ ปเถ สเมจฺจ มาณเวนาติ อิธ อิมสฺมึ ปเถ มหามคฺเค สยเมว อุปคเตน มาณเวน พฺราหฺมณกุมาเรน สเมจฺจ สมาคนฺตฺวา. ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ สตฺตานํ ยถารหํ อนุสาสนโต สตฺถา ภควา ตฺวํ ยํ มาณวํ ยถาธมฺมํ อนุสาสิ อนุกมฺปมาโน อนุคฺคณฺหนฺโต, ตว รตนวรสฺส @เชิงอรรถ: ม. วิปุลํ ผลํ สี. สุโณม สี.,อิ. เยธ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๖.

อคฺครตนสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ตํ ธมฺมํ สุตฺวา อิติ เอวํ กริสฺสามิ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชิสฺสามีติ โส ฉตฺโต ฉตฺตนามโก มาณโว พฺรวิตฺถ กเถสีติ ปทโยชนา. #[๘๙๖] เอวํ ยถาปุจฺฉิตํ กมฺมํ การณโต ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตํ สรูปโต วิภาคโต จ ทสฺเสนฺโต สตฺถารา สมาทปิตภาวํ อตฺตนา จ ตตฺถ ปจฺฉา ปติฏฺฐิตภาวํ ทสฺเสตุํ "ชินวรปวรนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ โนติ ปฐมํ อโวจ'หํ ภนฺเตติ ภนฺเต ภควา "สรณคมนํ ชานาสี"ติ ตยา วุตฺโต "โน"ติ น "ชานามี"ติ ปฐมํ อโวจํ อหํ. ปจฺฉา เต วจนํ ตเถวกาสินฺติ ปจฺฉา ตยา วุตฺตํ กถํ ๑- ปริวตฺเตนฺโต ตว วจนํ ตเถว อกาสึ ปฏิปชฺชึ, ตีณิปิ สรณานิ อุปคจฺฉินฺติ อตฺโถ. #[๘๙๗] วิวิธนฺติ อุจฺจาวจํ, อปฺปสาวชฺชํ มหาสาวชฺชญฺจาติ อตฺโถ. มา จรสฺสูติ มา อกาสิ. อสุจินฺติ กิเลสาสุจิมิสฺสตาย น สุจึ. ปาเณสุ อสญฺญตนฺติ ปาณฆาตโต อวิรตํ. น หิ อวณฺณยึสูติ น หิ วณฺณยนฺติ. ปจฺจุปฺปนฺนกาลตฺเถ หิ อิทํ อตีตกาลวจนํ. อถ วา "อวณฺณยึสู"ติ. เอกเทเสน สกลสฺส กาลสฺส อุปลกฺขณํ, ตสฺมา ยถา น วณฺณยึสุ อตีตมทฺธานํ, เอวํ เอตรหิปิ น วณฺณยนฺติ, อนาคเตปิ น วณฺณยิสฺสนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. #[๘๙๘-๙๐๐] ปรชนสฺส รกฺขิตนฺติ ปรปริคฺคหิตวตฺถุ. เตนาห "อทินฺนนฺ"ติ. มา อคมาติ มา อชฺฌาจริ. วิตถนฺติ อตถํ, มุสาติ อตฺโถ. อญฺญถาติ อญฺญถาว, วิตถสญฺญี เอวํ วิตถนฺติ ชานนฺโต เอวํ มา ภณีติ อตฺโถ. #[๙๐๑] เยนาติ เยน มชฺเชน, ปีเตนาติ อธิปฺปาโย. อเปตีติ วิคจฺฉติ. สญฺญาติ ธมฺมสญฺญา, โลกสญฺญา เอว วา. สพฺพนฺติ อนวเสสํ, พีชโต จ ปฏฺฐายาติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: สี. คาถํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๗.

#[๙๐๒] สฺวาหนฺติ โส ตทา ฉตฺตมาณวภูโต อหํ. อิธ อิมสฺมึ มคฺคปฺปเทเส, อิธ อิมสฺมึ วา ๑- ตว สาสเน. เตนาห "ตถาคตสฺส ธมฺเม"ติ. ปญฺจ สิกฺขาติ ปญฺจ สีลานิ. กริตฺวาติ อาทิยิตฺวา, อธิฏฺฐายาติ อตฺโถ. เทฺวปถนฺติ ทฺวินฺนํ คามสีมานํ เวมชฺฌภูตํ ปถํ, สีมนฺตริกปถนฺติ อตฺโถ. เตติ เต โจรา. ตตฺถาติ ตตฺถ สีมนฺตริกมคฺเค. โภคเหตูติ อามิสกิญฺจิกฺขนิมิตฺตํ. #[๙๐๓] ตโต ยถาวุตฺตกุสลโต, ปรํ อุปริ, อญฺญํ กุสลํ น วิชฺชติ น อุปลพฺภติ, ยมหํ อนุสฺสเรยฺยนฺติ อตฺโถ. กามกามีติ ยถิจฺฉิตกามคุณสมงฺคี. #[๙๐๔] ขณมุหุตฺตสญฺญมสฺสาติ ขณมุหุตฺตมตฺตํ ๒- ปวตฺตสีลสฺส. อนุธมฺมปฺ- ปฏิปตฺติยาติ ยถาธิคตสฺส ผลสฺส อนุรูปธมฺมํ ปฏิปชฺชมานสฺส ภควา ปสฺส, ตุยฺหํ โอวาทธมฺมสฺส วา อนุรูปาย ธมฺมปฏิปตฺติยา วุตฺตนิยาเมเนว สรณคมนสฺส สีลสมาทานสฺส จาติ อตฺโถ. ชลมิว ยสสาติ อิทฺธิยา ปริวารสมฺปตฺติยา จ ชลนฺตํ วิย. สเมกฺขมานาติ ปสฺสนฺตา. พหุกาติ พหโว. ปิหยนฺตีติ "กถํ นุ โข มยมฺปิ ๓- เอทิสา ภเวยฺยามา"ติ ปตฺเถนฺติ. หีนกมฺมาติ ๔- มม สมฺปตฺติโต นิหีนโภคา. #[๙๐๕] กติปยายาติ อปฺปิกาย. เยติ เย ภิกฺขู เจว อุปาสกาทโย จ. จสทฺโท พฺยติเรเก. เตติ ตว. สตตนฺติ ทิวเส ทิวเส. #[๙๐๖] วิปุลนฺติ อุฬารผลํ วิปุลานุภาวํ. ตถาคตสฺส ธมฺเมติ ตถาคตสฺส สาสเน โอวาเท ฐตฺวา กตนฺติ โยชนา. เอวํ อนุทฺเทสิกวเสน วุตฺตเมวตฺถํ อตฺตุทฺเทสิกวเสน ทสฺเสนฺโต "ปสฺสา"ติอาทิมาห. ตตฺถ ปสฺสาติ ภควนฺตํ วทติ, อตฺตานเมว วา อญฺญํ วิย จ กตฺวา วทติ. @เชิงอรรถ: สี.,อิ. อิธ วา อิมสฺมึ สี.,อิ. ขณํ มหุตฺตํ ฉ.ม. มยํ สี. หีนกามาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๘.

#[๙๐๗] กิมิทํ กุสลํ กิมาจเรมาติ กุสลํ นาเมตํ กึสภาวํ กีทิสํ, กถํ วา ตํ อาจเรยฺยาม. อิจฺเจเก หิ สเมจฺจ มนฺตยนฺตีติ เอวเมเก สเมจฺจ สมาคนฺตฺวา ปฐวึ ปริวตฺเตนฺตา วิย สิเนรุํ อุกฺขิปนฺตา วิย จ สุทุกฺกรํ กตฺวา มนฺตยนฺติ วิจาเรนฺติ, มยํ ปน อกิจฺเฉเนว ปุนปิ กุสลํ อาจเรยฺยามาติ อธิปฺปาโย. เตเนวาห "มยนฺ"ติอาทิ. #[๙๐๘] พหุกาโรติ พหูปกาโร มหาอุปกาโร วา. อนุกมฺปโกติ การุณิโก. มกาโร ปทสนฺธิกโร. อิตีติ เอวํ, ภควโต อตฺตนิ ปฏิปนฺนาการํ สนฺธาย วทติ. เม สตีติ มยิ สติ วิชฺชมาเน, โจเรหิ อวธิเต เอวาติ อตฺโถ. ทิวา ทิวสฺสาติ ทิวสสฺสปิ ทิวา, กาลสฺเสวาติ อตฺโถ. สฺวาหนฺติ โส ฉตฺตมาณวภูโต อหํ. สจฺจนามนฺติ "ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติอาทินาเมหิ อวิตถนามํ ภูตตฺถนามํ. อนุกมฺปสฺสูติ อนุคฺคณฺหาหิ. ปุนปีติ ภิยฺโยปิ สุเณมุ, ตว ธมฺมํ สุเณยฺยามาติ อตฺโถ. เอวํ เทวปุตฺโต สพฺพเมตํ กตญฺญุตาภาเว ฐตฺวา สตฺถุ ๑- ปยิรุปาสเนน จ ธมฺมสฺสวเนน จ ๒- อติตฺติเมว ทีเปนฺโต วทติ. ภควา เทวปุตฺตสฺส จ ตตฺถ สนฺนิปติตปริสาย จ อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา อนุปุพฺพิกถํ กเถสิ. อถ เนสํ กลฺลจิตฺตตํ ญตฺวา สามุกฺกํสิกํ ธมฺมเทสนํ ปกาเสสิ, เทสนาปริโยสาเน เทวปุตฺโต เจว มาตาปิตโร จสฺส โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ, มหโต จ มหาชนกายสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. #[๙๐๙] ปฐมผเล ปติฏฺฐิโต เทวปุตฺโต อุปริมคฺเค อตฺตโน ครุจิตฺตีการํ ตทธิคมสฺส จ มหานิสํสตํ วิภาเวนฺโต "เย จิธ ปชหนฺติ กามราคนฺ"ติ ปริโยสานคาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- เย อิธ อิมสฺมึ สาสเน ฐิตา ปชหนฺติ อนวเสสโต @เชิงอรรถ: สุฏฺฐุ ฉ.ม. ปยิรุปาสเน จ ธมฺมสฺสวเน จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๙.

สมุจฺฉินฺทนฺติ กามราคํ, น จ เต ปุน อุเปนฺติ คพฺภเสยฺยํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ สมุจฺฉินฺนตฺตา. เย จ ปน ปหาย โมหํ สพฺพโส สมุคฺฆาเตตฺวา ภวราคานุสยญฺจ ปชหนฺติ, เต ปุน อุเปนฺติ คพฺภเสยฺยนฺติ วตฺตพฺพเมว นตฺถิ. กสฺมา? ปรินิพฺพานคตา หิ สีติภูตา, เต หิ อุตฺตมปุริสา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพานํ คตา เอวํ อิเธว สพฺพเวทยิตานํ สพฺพปริฬาหานํ พฺยนฺติภาเวน สีติภูตา. อิติ เทวปุตฺโต อตฺตโน อริยโสตสมาปนฺนภาวํ ปเวเทนฺโต อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา เทสนาย กูฏํ คเหตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส อปจิตึ ทสฺเสตฺวา มาตาปิตโร อาปุจฺฉิตฺวา เทวโลกเมว คโต. สตฺถาปิ อุฏฺฐายาสนา คโต สทฺธึ ภิกฺขุสํเฆน, มาณวสฺส ปน มาตาปิตโร พฺราหฺมโณ จ โปกฺขรสาติ สพฺโพ จ มหาชโน ภควนฺตํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺติ. ภควา เชตวนํ คนฺตฺวา สนฺนิปติตาย ปริสาย อิมํ วิมานํ วิตฺถารโต กเถสิ, สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติ. ฉตฺตมาณวกวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๒๖๔-๒๗๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=30&A=5567&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=5567&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=53              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=1903              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=1894              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=1894              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]