อรรถกถาเล่มที่ ๓๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิมาน.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๖๒. ๑๒. ตติยนาควิมานวณฺณนา
     โก นุ ทิพฺเพน ยาเนนาติ ตติยนาควิมานํ. ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา
ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน สมเยน ตโย ขีณาสวตฺเถรา
@เชิงอรรถ: ๑  สี.,อิ. อภาสึ
คามกาวาเส วสฺสํ อุปคจฺฉึสุ. เต วุตฺถวสฺสา ปวาเรตฺวา "ภควนฺตํ วนฺทิสฺสามา"ติ
ราชคหํ อุทฺทิสฺส คจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค สายํ อญฺญตรสฺมึ คามเก มิจฺฉาทิฏฺฐิก-
พฺราหฺมณสฺส อุจฺฉุเขตฺตสมีปํ คนฺตฺวา อุจฺฉุปาลํ ปุจฺฉึสุ "อาวุโส สกฺกา อชฺช
ราชคหํ ปาปุณิตุนฺ"ติ. "น สกฺกา ภนฺเต, อิโต อฑฺฒโยชเน ราชคหํ, อิเธว
วสิตฺวา เสฺว คจฺฉถา"ติ อาห. อตฺเถตฺถ โกจิ วสนโยคฺโค อาวาโสติ. นตฺถิ
ภนฺเต, อหํ ปน โว วสนฏฺฐานํ ชานิสฺสามีติ. เถรา อธิวาเสสุํ.
     โส อุจฺฉูสุเยว ยถาฐิเตสุ สาขามณฺฑปากาเรน ทณฺฑกานิ พนฺธิตฺวา
อุจฺฉุปณฺเณหิ อุปริโต ฉาเทตฺวา เหฏฺฐา ปลาลํ อตฺถริตฺวา เอกสฺส เถรสฺส อทาสิ.
ทุติยสฺส เถรสฺส ตีหิ อุจฺฉูหิ ทณฺฑกสงฺเขเปน พนฺธิตฺวา ติเณน ฉาเทตฺวา
เหฏฺฐา จ ติณสนฺถรํ กตฺวา อทาสิ, อิตรสฺส อตฺตโน กุฏิยํ เทฺว ตโย ทณฺฑเก
สาขาโย จ นีหริตฺวา จีวเรน ปฏิจฺฉาเทนฺโต จีวรกุฏึ กตฺวา อทาสิ. เต ตตฺถ
วสึสุ. อถ วิภาตาย รตฺติยา กาลสฺเสว ภตฺตํ ปจิตฺวา ทนฺตกฏฺฐญฺจ มุโขทกญฺจ
ทตฺวา สห อุจฺฉุรเสน ภตฺตํ อทาสิ. เตสํ ภุญฺชิตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา คจฺฉนฺตานํ
เอเกกํ อุจฺฉุํ อทาสิ "มยฺหํ ภาโค ภวิสฺสตี"ติ. โส โถกํ มคฺคํ เถเร อนุคนฺตฺวา
นิวตฺเตนฺโต อตฺตโน เวยฺยาวจฺจญฺจ ทานญฺจ อารพฺภ อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ
ปฏิสํเวเทนฺโต นิวตฺติ.
     เขตฺตสามิโก ปน คจฺฉนฺตานํ ภิกฺขูนํ ปฏิปเถน อาคจฺฉนฺโต ภิกฺขู ปุจฺฉิ
"กุโต โว อุจฺฉุ ลทฺธา"ติ. อุจฺฉุปาลเกน ทินฺนาติ. ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ กุปิโต
อนตฺตมโน ตฏตฏายมาโน โกธาภิภูโต ตสฺส ปิฏฺฐิโต อุปธาวิตฺวา มุคฺคเรน ตํ
ปหรนฺโต เอกปฺปหาเรเนว ชีวิตา  โวโรเปสิ. โส อตฺตนา กตปุญฺญกมฺมเมว
สมนุสฺสรนฺโต ๑- กาลํ กตฺวา สุธมฺมาเทวสภายํ นิพฺพตฺติ, ตสฺส ปุญฺญานุภาเวน
สพฺพเสโต มหนฺโต ทิพฺพวรวารโณ นิพฺพตฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อมนุสฺสรนฺโต
     อุจฺฉุปาลกสฺส มรณํ สุตฺวา ตสฺส มาตาปิตโร เจว ญาติมิตฺตา จ อสฺสุมุขา
โรทมานา ตํ ฐานํ อคมํสุ, สพฺเพ จ คามวาสิโน สนฺนิปตึสุ. ตตฺรสฺส มาตาปิตโร
สรีรกิจฺจํ กาตุํ อารภึสุ. ตสฺมึ ขเณ โส เทวปุตฺโต ตํ ทิพฺพหตฺถึ อภิรุหิตฺวา
สพฺพตาฬาวจรปริวุโต ปญฺจงฺคิเกน ตูริเยน ปวชฺชมาเนน มหนฺเตน ปริวาเรน
มหติยา เทวิทฺธิยา เทวโลกโต อาคนฺตฺวา ตาย ปริสาย ทิสฺสมานรูโป อากาเส
อฏฺฐาสิ. อถ นํ ตตฺถ ปณฺฑิตชาติโก ปุริโส อิมาหิ คาถาหิ เตน กตปุญฺญ-
กมฺมํ ปุจฺฉิ:-
         [๙๗๖] "โก นุ ทิพฺเพน ยาเนน    สพฺพเสเตน หตฺถินา
               ตูริยตาฬิตนิคฺโฆโส        อนฺตลิกฺเข มหิยฺยติ.
         [๙๗๗] เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ      อทุ ๑- สกฺโก ปุรินฺทโท
               อชานนฺตา ตํ ปุจฺฉาม      กถํ ชาเนมุ ตํ มยนฺ"ติ.
โสปิสฺส อิมาหิ คาถาหิ เอตมตฺถํ พฺยากาสิ:-
         [๙๗๘] "นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ   นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท
               สุธมฺมา นาม เย เทวา    เตสํ อญฺญตโร อหนฺ"ติ.
         [๙๗๙] "ปุจฺฉาม เทวํ สุธมฺมํ      ปุถุํ กตฺวาน อญฺชลึ
               กึ กตฺวา มานุเส กมฺมํ     สุธมฺมํ อุปปชฺชตี"ติ ปุนปิ ปุจฺฉิ.
         [๙๘๐] "อุจฺฉาคารํ ติณาคารํ      วตฺถาคารญฺจ โย ทเท
               ติณฺณมญฺญตรํ ทตฺวา        สุธมฺมํ อุปปชฺชตี"ติ
ปุนปิ พฺยากาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อาทุ
    #[๙๗๖]   ตตฺถ ตูริยตาฬิตนิคฺโฆโสติ ตาฬิตปญฺจงฺคิกทิพฺพตูริยนิคฺโฆโส
อตฺตานํ อุทฺทิสฺส ปวชฺชมานทิพฺพตูริยสทฺโท. อนฺตลิกฺเข มหิยฺยตีติ อากาเส
ฐตฺวา อากาสฏฺเฐเนว มหตา ปริวาเรน ปูชียติ.
    #[๙๗๗]   เทวตา นุสีติ เทวตา นุ อสิ, กึ นุ ตฺวํ เทโว อสีติ อตฺโถ.
คนฺธพฺโพติ คนฺธพฺพกายิกเทโว อสีติ อตฺโถ. อทุ สกฺโก ปุรินฺทโทติ อุทาหุ ปุเร ๑-
ททาตีติ "ปุรินฺทโท"ติ วิสฺสุโต สกฺโก นุสิ, อถ สกฺโก เทวราชา อสีติ อตฺโถ.
เอตฺถ จ สติปิ สกฺกคนฺธพฺพานํ เทวภาเว เตสํ วิสุํ คหิตตฺตา โคพลิพทฺทญาเยน
ตทญฺญเทววาจโก ๒- เทวสทฺโท ทฏฺฐพฺโพ.
    #[๙๗๘]  อถ เทวปุตฺโต "วิสฺสชฺชนํ นาม ปุจฺฉาสภาเคน โหตี"ติ เตหิ
ปุจฺฉิตํ เทวคนฺธพฺพสกฺกภาวํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อตฺตานํ อาจิกฺขนฺโต "นมฺหิ เทโว น
คนฺธพฺโพ"ติอาทิมาห. ตตฺถ นมฺหิ เทโวติ ตยา อาสงฺกิโต โย โกจิ เทโว
น โหมิ น คนฺธพฺโพ น สกฺโก, อปิจ โข สุธมฺมา นาม เย เทวา, เตสํ
อญฺญตโร อหํ, สุธมฺมา เทวตา นาม ตาวตึสเทวนิกายสฺเสว อญฺญตรเทวนิกาโย.
โส กิร อุจฺฉุปาโล เตสํ เทวานํ สมฺปตฺตึ สุตฺวา ปเคว ตตฺถ จิตฺตํ ปณิธาย
ฐิโตติ เกจิ วทนฺติ.
    #[๙๗๙]  ปุถุนฺติ  มหนฺตํ, ปริปุณฺณํ กตฺวาติ อตฺโถ. สกฺกจฺจกิริยาทีปนตฺถํ
เหตํ วุตฺตํ.
    #[๙๘๐]  สุธมฺมาเทวยานํ ๓- ปุฏฺโฐ เทวปุตฺโต กกณฺฏกนิมิตฺตํ วทนฺโต วิย ตํ
ทิฏฺฐมตฺตเมว คเหตฺวา อตฺตนา กตปุญฺญํ อาจิกฺขนฺโต "อุจฺฉาคารนฺ"ติ คาถมาห.
ตตฺถ ติณฺณมญฺญตรํ ทตฺวาติ ยทิปิ มยา ตีณิ อคารานิ ทินฺนานิ, ตีสุ ปน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปุเร ปุเร  ๒ อิ. ตทญฺญวาจโก  ๓ ม. สุธมฺมาเทวกายานํ
อญฺญตเรนาติ อยมตฺโถปิ สิชฺฌตีติ นยคฺคาเหน เทวปุตฺโต เอวมาห. เสสํ
สุวิญฺเญยฺยเมว.
     เอวํ โส เตน ปุจฺฉิตมตฺถํ วิสฺสชฺเชตฺวา รตนตฺตยคุณํ ปกาเสนฺโต มาตาปิตูหิ
สทฺธึ สมฺโมทนํ กตฺวา เทวโลกเมว คโต. มนุสฺสา เทวปุตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา
ภควติ จ ภิกฺขุสํเฆ จ สญฺชาตปสาทพหุมานา พหุํ ทานูปกรณํ สชฺเชตฺวา สกฏานํ
ปูเรตฺวา เวฬุวนํ คนฺตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา สตฺถุ
ตํ ปวตฺตึ อาโรจยึสุ. สตฺถา ตํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ ตเถว วตฺวา ตเมว อตฺถํ
อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสตฺวา เต สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐาเปสิ.
เต จ ปติฏฺฐิตสทฺธา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน คามํ อุปคนฺตฺวา อุจฺฉุปาลสฺส
มตฏฺฐาเน วิหารํ การยึสูติ.
                     ตติยนาควิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๒๙๘-๓๐๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=30&A=6297&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=6297&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=62
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=2122
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=2122
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=2122
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26