ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๐ ภาษาบาลีอักษรไทย วิมาน.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๖๓.  ๑๓. จูฬรถวิมานวณฺณนา
     ทฬฺหธมฺมา นิสารสฺสาติ จูฬรถวิมานํ. ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ ปรินิพฺพุเต
ธาตุวิภาคํ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ สตฺถุ ถูเปสุ ปติฏฺาปิยมาเนสุ มหากสฺสปตฺเถรปฺ-
ปมุเขสุ ธมฺมํ สงฺคายิตุํ อุจฺจินิตฺวา คหิเตสุ สาวเกสุ ยาว วสฺสูปคมนา
เวเนยฺยาเปกฺขาย ๑- อตฺตโน อตฺตโน ปริสาย สทฺธึ ตตฺถ ตตฺถ วสนฺเตสุ อายสฺมา
มหากจฺจายโน ปจฺจนฺตเทเส อญฺตรสฺมึ อรญฺายตเน วิหรติ. เตน สมเยน
อสฺสกรฏฺเ โปตลินคเร อสฺสกราชา รชฺชํ กาเรติ, ตสฺส เชฏฺาย เทวิยา ปุตฺโต
สุชาโต  นาม กุมาโร โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก กนิฏฺาย เทวิยา นิพนฺธเนน ปิตรา
@เชิงอรรถ:  อิ. สาวกเวเนยฺยาเปกฺขาย
รฏฺโต ปพฺพาชิโต อรญฺ ปวิสิตฺวา วนจรเก นิสฺสาย อรญฺเ วสติ. โส
กิร กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา สีลมตฺเต ปติฏฺิโต ปุถุชฺชนกาลกิริยํ
กตฺวา ตาวตึเสสุ นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ ยาวตายุกํ ตฺวา อปราปรํ สุคติยํเยว
ปริพฺภมนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ภควโต อภิสมฺโพธิโต ตึสวสฺเส อสฺสกรฏฺเ
อสฺสกรญฺโ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ, "สุชาโต"ติสฺส  นามํ อโหสิ. โส
มหนฺเตน ปริวาเรน วฑฺฒติ.
     ตสฺส ปน มาตริ กาลกตาย ราชา อญฺ ราชธีตรํ อคฺคมเหสิฏฺาเน
เปสิ, สาปิ อปเรน สมเยน ปุตฺตํ วิชายิ. ตสฺสา ราชา ปุตฺตํ ทิสฺวา ปสนฺโน ๑-
"ภทฺเท ตยา อิจฺฉิตํ วรํ คณฺหาหี"ติ วรํ อทาสิ. สา คหิตกํ กตฺวา เปตฺวา
ยทา สุชาตกุมาโร โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก ชาโต, ตทา ราชานํ อาห "เทว ตุเมฺหหิ
มม ปุตฺตํ ทิสฺวา ตุฏฺิจิตฺเตหิ วโร ทินฺโน, ตํ อิทานิ เทถา"ติ. คณฺห เทวีติ.
มยฺหํ ปุตฺตสฺส รชฺชํ เทถาติ. "นสฺส วสลิ มม เชฏฺปุตฺเต เทวกุมารสทิเส
สุชาตกุมาเร ิเต กสฺมา เอวํ วทสี"ติ ปฏิกฺขิปิ. เทวี ปุนปฺปุนํ นิพนฺธนํ กโรนฺตี
มนํ อลภิตฺวา เอกทิวสํ อาห "เทว ยทิ สจฺเจ ติฏฺสิ, เทหิ เอวา"ติ. ราชา
อนุปธาเรตฺวา มยา อิมิสฺสา วโร ทินฺโน, อยญฺจ เอวํ วทตี"ติ วิปฺปฏิสารี
หุตฺวา สุชาตกุมารํ ปกฺโกสิตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา อสฺสูนิ ปวตฺเตสิ. กุมาโร
ปิตรํ โสจมานํ ทิสฺวา โทมนสฺสปฺปตฺโต อสฺสูนิ ปวตฺเตตฺวา "อนุชานาหิ เทว,
อหํ อญฺตฺถ คมิสฺสามี"ติ อาห. ตํ สุตฺวา รญฺา "อญฺ เต นครํ มาเปสฺสามิ,
ตตฺถ วเสยฺยาสี"ติ วตฺเต กุมาโร น อิจฺฉิ, "มม สหายานํ ราชูนํ สนฺติเก
เปเสสฺสามี"ติ จ วุตฺเต ตมฺปิ นานุชานิ, เกวลํ "เทว อรญฺ คมิสฺสามี"ติ
อาห. ราชา ปุตฺตํ อาลิงฺคิตฺวา สีเส จุมฺพิตฺวา "มมจฺจเยน อิธาคนฺตฺวา รชฺเช
ปติฏฺหา"ติ วุตฺวา วิสฺสชฺเชสิ.
@เชิงอรรถ:  สี. ปสนฺนมโน
     โส อรญฺ ปวิสิตฺวา วนจรเก นิสฺสาย วสนฺโต เอกทิวสํ มิควํ คโต,
ตสฺส สมณกาเล สหายวโร ๑- เอโก เทวปุตฺโต หิเตสิตาย มิครูเปน ตํ ปโลเภนฺโต
ธาวิตฺวา อายสฺมโต มหากจฺจายนสฺส วสนฏฺานสมีปํ ปตฺวา อนฺตรธายิ. โส "อิมํ
มิคํ อิทานิ คณฺหิสฺสามี"ติ อุปธาวนฺโต เถรสฺส วสนฏฺานํ ปตฺวา ตํ อปสฺสนฺโต
พหิ ปณฺณสาลาย เถรํ นิสินฺนํ ทิสฺวา ตสฺส สมีเป จาปโกฏึ โอลุพฺภ อฏฺาสิ.
เถโร ตํ โอโลเกตฺวา อาทิโต ปฏฺาย สพฺพํ ตสฺส ปวตฺตึ ตฺวา อนุคฺคณฺหนฺโต
อชานนฺโต วิย สงฺคหํ กโรนฺโต ปุจฺฉิ:-
     [๙๘๑]  "ทฬฺหธมฺมา นิสารสฺส       ธนุํ โอลุพฺภ ติฏฺสิ
             ขตฺติโย นุสิ ราชญฺโ      อทุ ลุทฺโท วเนจโร"ติ.
     ตตฺถ ทฬฺหธมฺมาติ ทฬฺหธนุ. ทฬฺหธนุ นาม ทฺวิสหสฺสถามํ วุจฺจติ.
ทฺวิสหสฺสถามนฺติ จ ยสฺส อาโรปิตสฺส ชิยาย พทฺโธ โลหสีสาทีนํ ภาโร ทณฺเฑ
คเหตฺวา ยาว กณฺฑปฺปมาณา อุกฺขิตฺตสฺส ปวิโต มุจฺจติ. นิสารสฺสาติ
นิรติสยสารสฺส วิสิฏฺสารสฺส รุกฺขสฺส ธนุํ. สารตรรุกฺขมยํ ธนุนฺติ อตฺโถ.
โอลุพฺภาติ สนฺนิรุมฺภิตฺวา. ราชญฺโติ ราชกุมาโร. วเนจโรติ วนจโร.
     อถ โส อตฺตานํ อาวิกโรนฺโต อาห:-
     [๙๘๒]  "อสฺสกาธิปติสฺสาหํ         ภนฺเต ปุตฺโต วเนจโร
             นามํ เม ภิกฺขุ เต พฺรูมิ    สุชาโต อิติ มํ วิทู. ๒-
     [๙๘๓]   มิเค คเวสมาโนหํ        โอคาหนฺโต พฺรหาวนํ
             มิคํ ตญฺเจว ๓- นาทฺทกฺขึ   ตญฺจ ทิสฺวา ิโต อหนฺ"ติ.
@เชิงอรรถ:  สี. สหายจโร   สี. วิทุํ   ก. คนฺเตฺวว
     ตตฺถ อสฺสกาธิปติสฺสาติ อสฺสกรฏฺาธิปติโน อสฺสกราชสฺส. ภิกฺขูติ เถรํ
อาปลติ. มิเค คเวสมาโนติ มิเค สูกราทิเก คเวสนฺโต, มิควํ จรนฺโตติ อตฺโถ.
     ตํ สุตฺวา เถโร เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห:-
     [๙๘๔]  "สฺวาคตนฺเต มหาปุญฺ      อโถ เต อทุราคตํ
             เอตฺโต อุทกมาทาย       ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เต.
     [๙๘๕]   อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ         อาภตํ คิริคพฺภรา
             ราชปุตฺต ตโต ปิตฺวา      สนฺถตสฺมึ อุปาวิสา"ติ.
    #[๙๘๔]   ตตฺถ อทุราคตนฺติ ทุราคมนวชฺชิตํ, มหาปุญฺ เต อิธาคมนํ
สฺวาคตํ, น เต อปฺปกมฺปิ ทุราคมนํ อตฺถิ ตุยฺหญฺจ มยฺหญฺจ ปีติโสมนสฺส-
ชนนโตติ อธิปฺปาโย. "อธุนาคตนฺ"ติปิ ปาโ, อิทานิ อาคมนนฺติ อตฺโถ.
    #[๙๘๕]   สนฺถตสฺมึ อุปาวิสาติ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา อนิสีทิตฺวา อมุกสฺมึ
ติณสนฺถารเก นิสีทาติ.
     ตโต ราชกุมาโร เถรสฺส ปฏิสนฺถารํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต อาห:-
     [๙๘๖]  "กลฺยาณี วต เต วาจา     สวนียา มหามุนิ
             เนลา อตฺถวตี ๑- วคฺคุ    มนฺตฺวา อตฺถญฺจ ภาสสิ. ๒-
     [๙๘๗]              กา เต รติ วเน วิหรโต
                        อิสินิสภ วเทหิ ปุฏฺโ
                        ตว วจนปถํ นิสามยิตฺวา
                        อตฺถธมฺมปทํ สมาจเรมเส"ติ.
@เชิงอรรถ:  สี. จตฺถวตี   สี. ภาสเส
    #[๙๘๖]  ตตฺถ กลฺยาณีติ สุนฺทรา โสภนา. สวนียาติ โสตุํ ยุตฺตา. เนลาติ
นิทฺโทสา. อตฺถวตีติ อตฺถยุตฺตา ทิฏฺธมฺมิกาทินา หิเตน อุเปตา. วคฺคูติ มธุรา.
มนฺตฺวาติ ชานตฺวา ปญฺาย ปริจฺฉินฺทิตฺวา. อตฺถนฺติ อตฺถโต อนเปตํ
เอกนฺตหิตาวหํ.
    #[๙๘๗]  อิสินิสภาติ อิสีสุ นิสภ อาชานียสทิส. วจนปถนฺติ วจนํ.
วจนเมว หิ อตฺถาธิคมสฺส อุปายภาวโต "วจนปถนฺ"ติ วุตฺตํ. อตฺถธมฺมปทํ
สมาจเรมเสติ อิธ เจว สมฺปราเย จ อตฺถาวหํ สีลาทิธมฺมโกฏฺาสํ
ปฏิปชฺชามเส.
     อิทานิ  เถโร อตฺตโน สมฺมาปฏิปตฺตึ ตสฺส อนุจฺฉวิกํ วทนฺโต
อาห:-
     [๙๘๘]  "อหึสา สพฺพปาณีนํ      กุมารมฺหาก รุจฺจติ
             เถยฺยา จ อติจารา จ  มชฺชปานา จ อารติ.
     [๙๘๙]   อารติ สมจริยา จ     พาหุสจฺจํ กตญฺุตา
             ทิฏฺเว ธมฺเม ปาสํสา  ธมฺมา เอเต ปสํสิยา"ติ.
    #[๙๘๙]   ตตฺถ อารติ สมจริยา จาติ ยถาวุตฺตา จ ปาปธมฺมโต อารติ,
ปฏิวิรติ กายสมตาทิสมจริยา จ. พาหุสจฺจนฺติ ปริยตฺติพาหุสจฺจํ. กตญฺุตาติ ปเรหิ
อตฺตโน กตสฺส อุปการสฺส ชานนา. ปาสํสาติ อตฺถกาเมหิ กุลปุตฺเตหิ
ปการโต อาสํสิตพฺพา. ธมฺมา เอเตติ เอเต ยถาวุตฺตา อหึสาทิธมฺมา.
ปสํสิยาติ วิญฺูหิ ปสํสิตพฺพา.
     เอวํ เถโร ตสฺส อนุจฺฉวิกํ สมฺมาปฏิปตฺตึ วตฺวา อนาคตํสาเณน
อายุสงฺขาเร โอโลเกนฺโต "ปญฺจมาสมตฺตเมวา"ติ ทิสฺวา ตํ สํเวเชตฺวา ทฬฺหํ ตตฺถ
สมฺมาปฏิปตฺติยํ ปติฏฺาเปตุํ อิมํ คาถมาห:-
     [๙๙๐]  "สนฺติเก มรณํ ตุยฺหํ        โอรํ มาเสหิ ปญฺจหิ
             ราชปุตฺต วิชานาหิ        อตฺตานํ ปริโมจยา"ติ.
     ตตฺถ อตฺตานํ ปริโมจยาติ อตฺตานํ อปายทุกฺขโต โมเจหิ.
     ตโต กุมาโร อตฺตโน มุตฺติยา อุปายํ ปุจฺฉนฺโต อาห:-
     [๙๙๑]  "กมตํ สฺวาหํ ชนปทํ คนฺตฺวา  กึ กมฺมํ กิญฺจ โปริสํ
             กาย วา ปน วิชฺชาย      ภเวยฺยํ อชรามโร"ติ.
     ตตฺถ กตมํ สฺวาหนฺติ กตมํ สุ อหํ, กตมํ นูติ อตฺโถ. กึ กมฺมํ
กิญฺจ โปริสนฺติ กตฺวาติ วจนเสโส. โปริสนฺติ ปุริสกิจฺจํ.
     ตโต เถโร ตสฺส ธมฺมํ เทเสตุํ อิมา คาถาโย อโวจ:-
     [๙๙๒]  "น วิชฺชเต โส ปเทโส     กมฺมํ วิชฺชา จ โปริสํ
             ยตฺถ คนฺตฺวา ภเว มจฺโจ   ราชปุตฺตา'ชรามโร.
     [๙๙๓]   มหทฺธนา มหาโภคา       รฏฺวนฺโตปิ ขตฺติยา
             ปหูตธนธญฺาเส          เตปิ โน อชรามรา.
     [๙๙๔]           ยทิ เต สุตา อนฺธกเวณฺฑุปุตฺตา ๑-
                     สูรา วีรา วิกฺกนฺตปฺปหาริโน
             เตปิ อายุกฺขยํ ปตฺตา      วิทฺธสฺตา สสฺสตีสมา.
     [๙๙๕]   ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา  สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา
             เอเต จญฺเ จ ชาติยา    เตปิ โน อชรามรา.
@เชิงอรรถ:  สี. อนฺธกเวณฺหุปุตฺตา
     [๙๙๖]   เย มนฺตํ ปริวตฺเตนฺติ      ฉฬงฺคํ พฺรหฺมจินฺติตํ
             เอเต จญฺเ จ วิชฺชาย    เตปิ โน อชรามรา.
     [๙๙๗]   อิสโย จาปิ เย สนฺตา     สญฺตตฺตา ตปสฺสิโน
             สรีรํ เตปิ กาเลน        วิชหนฺติ ตปสฺสิโน.
     [๙๙๘]   ภาวิตตฺตาปิ อรหนฺโต      กตกิจฺจา อนาสวา
             นิกฺขิปนฺติ อิมํ เทหํ        ปุญฺปาปปริกฺขยา"ติ.
    #[๙๙๒]   ตตฺถ ยตฺถ คนฺตฺวาติ ยํ ปเทสํ คนฺตฺวา กมฺมํ วิชฺชํ โปริสญฺจ
กายปโยเคน อิตรปโยเคน จ อุปคนฺตฺวา ปาปุณิตฺวา ภเวยฺย อชรามโรติ อตฺโถ.
    #[๙๙๓]  เหฏฺิมโกฏิยา โกฏิสตาทิปริมาณํ สํหริตฺวา ปิตํ มหนฺตํ ธนํ
เอเตสนฺติ มหทฺธนา. กุมฺภตฺตยาทิกหาปณปริพฺพโย มหนฺโต โภโค เอเตสนฺติ
มหาโภคา. รฏฺวนฺโตติ  รฏฺสามิกา, อเนกโยชนปริมาณํ รฏฺ ปสาสนฺตาติ
อธิปฺปาโย. ขตฺติยาติ ขตฺติยชาติกา. ปหูตธนธญฺาเสติ มหาธนธญฺสนฺนิจยา,
อตฺตโน ปริสาย จ สตฺตฏฺสํวจฺฉรปโหนกธนธญฺสนฺนิจยา. เตปิ โน อชรา-
มราติ ชรามรณธมฺมา เอว, มหทฺธนตาทีนิปิ เตสํ อุปริ นิปตนฺตํ ชรามรณํ
นิวตฺเตตุํ น สกฺโกนฺตีติ อตฺโถ.
    #[๙๙๔]  อนฺธกเวณฺฑุปุตฺตาติ อนฺธกเวณฺฑุสฺส ปุตฺตาติ ปญฺาตา. สูราติ
สตฺติมนฺโต. วีราติ วีริยวนฺโต. วิกฺกนฺตปฺปหาริโนติ สูรวีรภาเวเนว ปฏิสตฺตุพลํ
วิกฺกมฺม ๑- ปสยฺห ปหรณสีลา. วิทฺธสฺตาติ วินฏฺา. สสฺสตีสมาติ กุลปรมฺปราย
สสฺสตีหิ จนฺทสูริยาทีหิ สมานา, เตปิ อจิรกาลปวตฺตกุลนฺวยาติ อตฺโถ.
    #[๙๙๕]  ชาติยาติ อตฺตโน ชาติยา, วิสิฏฺตรา ปน ชาติปิ เนสํ ชรามรณํ
นิวตฺเตตุํ น สกฺโกตีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ม. วีติกฺกมฺม
    #[๙๙๖]  มนฺตนฺติ เวทํ. ฉฬงฺคนฺติ กปฺปพฺยากรณนิรุตฺติสิกฺขาฉนฺโทวิจิติโชติ-
สตฺถสงฺขาเตหิ ฉหิ องฺเคหิ ฉฬงฺคํ. พฺรหฺมจินฺติตนฺติ พฺรหฺเมหิ อฏฺกาทีหิ
จินฺติตํ ปญฺาจกฺขุนา ทิฏฺ
    #[๙๙๗]  สนฺตาติ อุปสนฺตกายวจีกมฺมนฺตา. สญฺตตฺตาติ สญฺตจิตฺตา.
ตปสฺสิโนติ ตปนิสฺสิตา.
     อิทานิ กุมาโร อตฺตนา กตฺตพฺพํ วทนฺโต:-
     [๙๙๙]  "สุภาสิตา อตฺถวตี       คาถาโย เต มหามุนิ
             นิชฺฌตฺโตมฺหิ สุภฏฺเน    ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวา"ติ
อาห.
     ตตฺถ นิชฺฌตฺโตมฺหีติ นิชฺฌาปิโต ธมฺโมชสญฺาย สญฺตฺติคโต ๑- อมฺหิ.
สุภฏฺเนาติ สุฏฺุ ภาสิเตน.
     ตโต เถโร ตํ อนุสาสนฺโต อิมํ คาถํ อภาสิ:-
     [๑๐๐๐]  "มา มํ ตฺวํ สรณํ  คจฺฉ  ตเมว สรณํ วช ๒-
             สกฺยปุตฺตํ มหาวีรํ       ยมหํ สรณํ คโต"ติ.
     ตโต ราชกุมาโร เอวมาห ๓-:-
     [๑๐๐๑]  "กตรสฺมึ โส ชนปเท    สตฺถา ตุมฺหาก มาริส
              อหมฺปิ ทฏฺุํ คจฺฉิสฺสํ   ชินํ อปฺปฏิปุคฺคลนฺ"ติ.
     ปุน เถโร อาห:-
@เชิงอรรถ:  สี. ธมฺมสญฺาย สญฺตฺติคโต, ม. ธมฺโมชปญฺาย ปญฺตฺติคโต
@ ม. ภช   ฉ.ม. อาห
     [๑๐๐๒]  "ปุรตฺถิมสฺมึ ชนปเท        โอกฺกากกุลสมฺภโว
              ตตฺถาปิ ปุริสาชญฺโ       โส จ โข ปรินิพฺพุโต"ติ.
     ตตฺถ เถเรน นิสินฺนปเทสโต มชฺฌิมเทสสฺส ปาจีนทิสาภคตฺตา วุตฺตํ
"ปุรตฺถิมสฺมึ ชนปเท"ติ.
     เอวํ โส ราชปุตฺโต เถรสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส สรเณสุ
จ สีเลสุ จ ปติฏฺหิ. เตน วุตฺตํ:-
     [๑๐๐๓]  "สเจ หิ พุทฺโธ ติฏฺเยฺย    สตฺถา ตุมฺหาก มาริส
              โยชนานิ สหสฺสานิ        คจฺเฉยฺยํ ปยิรุปาสิตุํ.
     [๑๐๐๔]   ยโต จ โข ๑- ปรินิพฺพุโต  สตฺถา ตุมฺหาก มาริส
              นิพฺพุตมฺปิ มหาวีรํ         คจฺฉามิ สรณํ อหํ.
     [๑๐๐๕]   อุเปมิ สรณํ พุทฺธํ         ธมฺมญฺจาปิ อนุตฺตรํ
              สํฆญฺจ นรเทวสฺส         คจฺฉามิ สรณํ อหํ.
     [๑๐๐๖]          ปาณาติปาตา วิรมามิ ขิปฺปํ
                     โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยามิ
                     อมชฺชโป โน จ มุสา ภณามิ
                     สเกน ทาเรน จ โหมิ ตุฏฺโ"ติ.
     เอวํ ปน ตํ สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺิตํ เถโร เอวมาห "ราชกุมาร
ตุยฺหํ อิธ อรญฺวาเสน อตฺโถ นตฺถิ, น จิรํ ตว ชีวิตํ, ปญฺจมาสพฺภนฺตเร
เอว กาลํ กริสฺสสิ, ตสฺมา ตว ปิตุสนฺติกเมว คนฺตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺานิ
@เชิงอรรถ:  อิ. ยโต จ
กตฺวา สคฺคปรายโน ภเวยฺยาสี"ติ วตฺวา อตฺตโน สนฺติเก ธาตุโย ทตฺวา วิสฺสชฺเชสิ.
โส คจฺฉนฺโต "อหํ ภนฺเต ตุมฺหากํ วจเนน อิโต คมิสฺสามิ, ตุเมฺหหิปิ มยฺหํ
อนุกมฺปาย ตตฺถ อาคนฺตพฺพนฺ"ติ วตฺวา เถรสฺส อธิวาสนํ วิทิตฺวา วนฺทิตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา ปิตุนครํ คนฺตฺวา อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา อตฺตโน อาคตภาวํ รญฺโ
นิเวเทสิ.
     ตํ สุตฺวา ราชา สปริวาโร อุยฺยานํ คนฺตฺวา กุมารํ อาลิงฺคิตฺวา อนฺเตปุรํ
เนตฺวา อภิสิญฺจิตุกาโม อโหสิ. กุมาโร "เทว มยฺหํ อปฺปกํ อายุ, อิโต จตุนฺนํ
มาสานํ อจฺจเยน มรณํ ภวิสฺสติ, กึ เม รชฺเชน, ตุเมฺห นิสฺสาย ปุญฺเมว
กริสฺสามี"ติ วตฺวา เถรสฺส คุณํ รตนตฺตยสฺส จ อานุภาวํ ปเวเทสิ. ตํ สุตฺวา
ราชา สํเวคปฺปตฺโต รตนตฺตเย จ เถเร จ ปสนฺนมานโส มหนฺตํ วิหารํ กาเรตฺวา
มหากจฺจายนตฺเถรสฺส สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ. เถโรปิ ราชานํ มหาชนญฺจ
อนุคฺคณฺหนฺโต อาคจฺฉิ. ราชา จ สปริวาโร ทูรโตว ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา เถรํ
วิหารํ ปเวเสตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺหนฺโต สรเณสุ จ สีเลสุ จ
ปติฏฺหิ. กุมาโร จ สีลานิ สมาทิยิตฺวา เถรํ ภิกฺขู เจว สกฺกจฺจํ อุปฏฺหนฺโต
ทานานิ ททนฺโต ธมฺมํ สุณนฺโต จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน
นิพฺพตฺติ, ตสฺส ปุญฺานุภาเวน สตฺตรตนปฏิมณฺฑิโต สตฺตโยชนปฺปมาโณ รโถ
อุปฺปชฺชิ, อเนกานิ จสฺส อจฺฉราสหสฺสานิ ปริวาโร อโหสิ.
     ราชา กุมารสฺส สรีรสกฺการํ กตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส จ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา
เจติยสฺส ปูชํ อกาสิ, ตตฺถ มหาชโน สนฺนิปติ, เถโรปิ สปริวาโร ตํ ปเทสํ
อุปคญฺฉิ. อถ เทวปุตฺโต อตฺตนา กตกุสลกมฺมํ โอโลเกตฺวา กตญฺุตาย "คนฺตฺวา
เถรํ วนฺทิสฺสามิ, สาสนคุเณ จ ปากเฏ กริสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา ทิพฺพรถํ อารุยฺห
มหตา ปริวาเรน ทิสฺสมานรูโป อาคนฺตฺวา รถา โอรุยฺห เถรสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา
ปิตรา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เถรํ ปยิรุปาสมาโน อญฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺาสิ.
ตํ เถโร อิมาหิ คาถาหิ ปฏิปุจฺฉิ ๑-:-
     [๑๐๐๗]       "สหสฺสรํสีว ยถามหปฺปโภ
                   ทิสํ ยถา ภาติ นเภ อนุกฺกมํ
                   ตถาปกาโร ตวายํ ๒- มหารโถ
                   สมนฺตโต โยชนสตตฺตมายโต.
     [๑๐๐๘]        สุวณฺณปฏฺเฏหิ สมนฺตโมตฺถโฏ
                   อุรสฺส มุตฺตาหิ มณีหิ จิตฺติโต
                   เลขา สุวณฺณสฺส จ รูปิยสฺส จ
                   โสเภนฺติ เวฬุริยมยา สุนิมฺมิตา.
     [๑๐๐๙]        สีสญฺจิทํ เวฬุริยสฺส นิมฺมิตํ
                   ยุคญฺจิทํ โลหิตกาย จิตฺติตํ
                   ยุตฺตา สุวณฺณสฺส จ รูปิยสฺส จ
                   โสภนฺติ อสฺสา จ อิเม ๓- มโนชวา.
     [๑๐๑๐]        โส ติฏฺสิ เหมรเถ อธิฏฺิโต
                   เทวานมินฺโทว สหสฺสวาหโน
                   ปุจฺฉามิ ตาหํ ยสวนฺตโกวิทํ
                   กถํ ตยา ลทฺโธ อยํ อุฬาโร"ติ.
    #[๑๐๐๗]   ตตฺถ สหสฺสรํสีติ สูริโย. โส หิ อเนกสหสฺสรํสิมนฺตตาย "สหสฺส-
รํสี"ติ วุจฺจติ. ยถามหปฺปโภติ อตฺตโน มหตฺตสฺส อนุรูปปฺปโภ. ยถา หิ
@เชิงอรรถ:  ก. ปุจฺฉิ   สี.,อิ. ตว ยํ   ก. อสฺสาปิ จิเม
มหตฺเตน สูริยมณฺฑเลน สทิสํ โชติมณฺฑลํ นตฺถิ, เอวํ ปภายปิ. ตถา หิ ตํ
เอกสฺมึ ขเณ ตีสุ มหาทีเปสุ อาโลกํ ผรนฺตํ ติฏฺติ. ทิสํ ยถา ภาติ นเภ
อนุกฺกมนฺติ นเภ อากาเส ยเถว ๑- ทิสํ อนุกฺกมนฺโต คจฺฉนฺโต ยถา เยน ปกาเรน
ภาติ ทิพฺพติ โชตติ. ตถาปกาโรติ ตาทิสากาโร. ๒- ตวายนฺติ ตว อยํ.
    #[๑๐๐๘]  สุวณฺณปฏฺเฏหีติ สุวณฺณมเยหิ ปฏฺเฏหิ. สมนฺตโมตฺถโฏติ สมนฺตโต
ฉาทิโต. อุรสฺสาติ อุโร อสฺส, รถสฺส อุโรติ จ อีสามูลํ วทติ. เลขาติ เวฬุริยมยา
มาลากมฺมลตากมฺมาทิเลขา. ตาสํ สุวณฺณปฏฺเฏสุ จ รชตปฏฺเฏสุ จ ทิสฺสมานตฺตา วุตฺตํ
"สุวณฺณสฺส จ รูปิยสฺส จา"ติ. โสเภนฺตีติ รถํ โสภยนฺติ.
    #[๑๐๐๙]  สีสนฺติ รถกุพฺพรสีสํ. เวฬุริยสฺส นิมฺมิตนฺติ เวฬุริเยน นิมฺมิตํ,
เวฬุริยมณิมยนฺติ อตฺโถ. โลหิตกายาติ โลหิตกมณินา, เยน เกนจิ รตฺตมณินา
วา. ยุตฺตาติ โยชิตา, อถ วา โยตฺตา ๓- สุวณฺณสฺส จ รูปิยสฺส จาติ สุวณฺณมยา จ
รูปิยมยา จ โยตฺตา, สงฺขลิกาติ อตฺโถ.
    #[๑๐๑๐]  อธิฏฺิโตติ อตฺตโน เทวิทฺธิยา สกลมิทํ านํ อภิภวิตฺวา ิโต.
สหสฺสวาหโนติ สหสฺสยุตฺตวาหโน, สหสฺสอาชานียยุตฺตรโถ เทวานมินฺโท ยถาติ
อธิปฺปาโย. ยสวนฺตาติ อาลปนํ, ยสสฺสีติ อตฺโถ. โกวิทนฺติ กุสลาณวนฺตํ, ๔-
รถาโรหเน วา เฉกํ. ๕- อยํ อุฬาโรติ อยํ อุฬาโร มหนฺโต ยโสติ อธิปฺปาโย.
     เอวํ เถเรน ปุฏฺโ เทวปุตฺโต อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ:-
     [๑๐๑๑]  "สุชาโต นามหํ ภนฺเต     ราชปุตฺโต ปุเร อหุํ
              ตฺวญฺจ มํ อนุกมฺปาย      สญฺมสฺมึ นิเวสยิ.
@เชิงอรรถ:  สี. ยโถจิตํ   ม. ตาทิโส ปกาโร   ม. ยุตฺตา
@ ม. โกวิทาติ กุสลาณวนฺต   ม. เฉก
     [๑๐๑๒]   ขีณายุกญฺจ มํ ตฺวา      สรีรํ ปาทาสิ สตฺถุโน
              อิมํ สุชาต ปูเชหิ        ตํ เต อตฺถาย เหหิติ. ๑-
     [๑๐๑๓]   ตาหํ คนฺเธหิ มาเลหิ     ปูชยิตฺวา สมุยฺยุโต
              ปหาย มานุสํ เทหํ       อุปปนฺโนมฺหิ นนฺทนํ.
     [๑๐๑๔]   นนฺทเน จ วเน ๒- รมฺเม นานาทิชคณายุเต
              รมามิ นจฺจคีเตหิ        อจฺฉราหิ ปุรกฺขิโต"ติ.
    #[๑๐๑๒-๓]   ตตฺถ สรีรนฺติ สรีรธาตุํ. เหหิตีติ ๑- ภวิสฺสติ. สมุยฺยุโตติ สมฺมา
อุยฺยุตฺโต, ยุตฺตปฺปยุตฺโตติ อตฺโถ.
     เอวํ เทวปุตฺโต เถเรน ปุจฺฉิตมตฺถํ กเถตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา
ปิตรํ ๓- อาปุจฺฉิตฺวา รถํ อารุยฺห เทวโลกเมว คโต. เถโรปิ ตมตฺถํ อฏฺุปฺปตฺตึ
กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย วิตฺถาเรน ธมฺมิกถํ กเถสิ, สา ธมฺมกถา มหาชนสฺส
สาตฺถิกา อโหสิ. อถ เถโร ตํ สพฺพํ อตฺตนา จ เตน จ กถิตนิยาเมเนว
สงฺคีติกาเล ธมฺมสงฺคาหกานํ อาโรเจสิ, เต จ ตํ ตถา สงฺคหํ อาโรเปสุนฺติ.
                      จูฬรถวิมานวณฺณนา  นิฏฺิตา.
                      ---------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๓๐๒-๓๑๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=30&A=6377&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=6377&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=63              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=2141              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=2133              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=2133              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]