ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๑๐๖. ๙. องฺกุรเปตวตฺถุวณฺณนา
     ยสฺส อตฺถาย คจฺฉามาติ อิทํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต องฺกุรเปตํ อารพฺภ
กเถสิ. กามํ เจตฺถ องฺกุโร เปโต น โหติ, ตสฺส ปน จริตํ ยสฺมา เปตสมฺพนฺธํ, ๒-
ตสฺมา ตํ "องฺกุรเปตวตฺถู"ติ วุตฺตํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๑.

ตตฺรายํ สงฺเขปกถา:- เย เต อุตฺตรมธุราธิปติโน รญฺโญ มหาสาครสฺส ปุตฺตํ อุปสาครํ ปฏิจฺจ อุตฺตราปเถ กํสโภเค อสิตญฺชนนคเร มหากํสสฺส ธีตุยา ๑- เทวคพฺภาย กุจฺฉิยํ อุปฺปนฺนา อญฺชนเทวี วาสุเทโว พลเทโว จนฺทเทโว สูริยเทโว อคฺคิเทโว วรุณเทโว อชฺชุโน ปชฺชุโน ฆฏปณฺฑิโต องฺกุโร จาติ วาสุเทวาทโย ทส ภาติกาติ เอกาทส ขตฺติยา อเหสุํ, เตสุ วาสุเทวาทโย ภาตโร อสิตญฺชนนครํ อาทึ กตฺวา ทฺวารวตีปริโยสาเนสุ สกลชมฺพุทีเป เตสฏฺฐิยา นครสหสฺเสสุ สพฺเพ ราชาโน จกฺเกน ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา ทฺวารวติยํ วสมานา รชฺชํ ทส โกฏฺฐาเส กตฺวา วิภชึสุ. ภคินึ ปน อญฺชนเทวึ น สรึสุ. ปุน สริตฺวา "เอกาทส โกฏฺฐาเส กโรมา"ติ วุตฺเต เตสํ สพฺพกนิฏฺโฐ องฺกุโร "มม โกฏฺฐาสํ ตสฺสา เทถ, อหํ กโรมา"ติ วุตฺเต เตสํ สพฺพกนิฏฺโฐ องฺกุโร "มม โกฏฺฐาสํ ตสฺสา เทถ, อหํ โวหารํ กตฺวา ชีวิสฺสามิ, ตุเมฺห อตฺตโน อตฺตโน ชนปเทสุ สุงฺกํ มยฺหํ วิสฺสชฺเชถา"ติ อาห. เต "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺส ๒- โกฏฺฐาสํ ภคินิยา ทตฺวา นว ราชาโน ทฺวารวติยํ วสึสุ. องฺกุโร ปน วณิชฺชํ กโรนฺโต นิจฺจกาลํ มหาทานํ เทติ. ตสฺส ปเนโก ทาโส ภณฺฑาคาริโก อตฺถกาโม อโหสิ, องฺกุโร ปสนฺนมานโส ตสฺส เอกํ กุลธีตรํ คเหตฺวา อทาสิ. โส ปุตฺเต คพฺภคเตเยว กาลํ อกาสิ. องฺกุโร ตสฺมึ ชาเต ตสฺส ปิตุโน ทินฺนํ ภตฺตเวตนํ ตสฺส อทาสิ. อถ ตสฺมึ ทารเก วยปฺปตฺเต "ทาโส น ทาโส"ติ ราชกุเล วินิจฺฉโย อุปฺปชฺชิ, ตํ สุตฺวา อญฺชนเทวี เธนูปมํ วตฺวา ๓- "มาตุ ภุชิสฺสาย ปุตฺโตปิ ภุชิสฺโส เอวา"ติ ทาสพฺยโต โมเจสิ. ทารโก ปน ลชฺชาย ตตฺถ วสิตุํ อวิสหนฺโต โรรุวนครํ ๔- คนฺตฺวา ตตฺถ อญฺญตรสฺส ตุนฺนวายสฺส ธีตรํ คเหตฺวา ตุนฺนวายสิปฺเปน ชีวิกํ กปฺเปสิ. เตน สมเยน โรรุวนคเร อสยฺหมหาเสฏฺฐี นาม อโหสิ, โส สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิก- วณิพฺพกยาจกานํ มหาทานํ เทติ. โส ตุนฺนวาโย เสฏฺฐิโน ฆรํ อชานนฺตานํ @เชิงอรรถ: ม. มหาสาครธีตุเทวิยา ก. ตสฺสา @ สี.,อิ. กตฺวา สี. เภรุวนครํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๒.

ปีติโสมนสฺสชาโต หุตฺวา อสยฺหเสฏฺฐิโน นิเวสนํ ทกฺขิณพาหุํ ปสาเรตฺวา ทสฺเสสิ "เอตฺถ คนฺตฺวา ลทฺธพฺพํ ลภนฺตู"ติ. ตสฺส กมฺมํ ปาฬิยํเยว อาคตํ. โส อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา มรุภูมิยํ อญฺญตรสฺมึ นิโคฺรธรุกฺเข ภุมฺมเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตสฺส ทกฺขิณหตฺโถ สพฺพกามทโท อโหสิ. ตสฺมึเยว จ โรรุเว อญฺญตโร ปุริโส อสยฺหเสฏฺฐิโน ทาเน พฺยาวโฏ อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน มิจฺฉาทิฏฺฐิโก ปุญฺญกิริยาย อนาทโร กาลํ กตฺวา ตสฺส เทวปุตฺตสฺส วสนฏฺฐานสฺส อวิทูเร เปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เตน จ กตกมฺมํ ปาฬิยํเยว อาคตํ. อสยฺหมหาเสฏฺฐี ปน กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน สกฺกสฺส เทวรญฺโญ สหพฺยตํ อุปคโต. อถ อปเรน สมเยน องฺกุโร ปญฺจหิ สกฏสเตหิ, อญฺญตโร จ พฺราหฺมโณ ปญฺจหิ สกฏสเตหีติ เทฺวปิ ชนา สกฏสหสฺเสน ภณฺฑํ อาทาย มรุกนฺตารมคฺคํ ปฏิปนฺนา มคฺคมูฬฺหา หุตฺวา พหุํ ทิวสํ ๑- ตตฺเถว วิจรนฺตา ปริกฺขีณติโณทกาหารา อเหสุํ. องฺกุโร อสฺสทูเตหิ จตูสุ ทิสาสุ ปานียํ มคฺคาเปสิ. อถ โส กามททหตฺโถ ยกฺโข ตํ เตสํ พฺยสนปฺปตฺตึ ทิสฺวา องฺกุเรน ปุพฺเพ อตฺตโน กตํ อุปการํ จินฺเตตฺวา "หนฺท ทานิ อิมสฺส มยา อวสฺสเยน ภวิตพฺพนฺ"ติ อตฺตโน วสนวฏรุกฺขํ ทสฺเสสิ. โส กิร วฏรุกฺโข สาขาวิฏปสมฺปนฺโน ฆนปลาโส สนฺทจฺฉาโย ๒- อเนก- สหสฺสปาโรโห อายาเมน วิตฺถาเรน อุพฺเพเธน จ โยชนปริมาโณ ๓- อโหสิ. ตํ ทิสฺวา องฺกุโร หฏฺฐตุฏฺโฐ ตสฺส เหฏฺฐา ขนฺธาวารํ พนฺธาเปสิ, ยกฺโข อตฺตโน ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา ปฐมํ ตาว ปานีเยน สพฺพํ ชนํ สนฺตปฺเปสิ. ตโต โย โย ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตสฺส ตสฺส ตํ ตํ อทาสิ. เอวํ ตสฺมึ มหาชเน นานาวิเธน อนฺนปานาทินา ๔- ยถากามํ สนฺตปฺปิเต ปจฺฉา วูปสนฺเต มคฺคปริสฺสเม โส พฺราหฺมณวาณิโช อโยนิโส มนสิกโรนฺโต ๕- เอวํ จินฺเตสิ "ธนลาภาย ๖- อิโต กมฺโพชํ คนฺตฺวา มยํ กึ กริสฺสาม, อิมเมว ปน @เชิงอรรถ: ม. พหุทิวเส ม. สนฺตจฺฉาโย ม. จตุโยชนปริมาโณ @ ม. อนฺนปาเนน ม. อุมฺมุชฺชนฺโต ม. ธนหารกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๓.

ยกฺขํ เยน เกนจิ อุปาเยน คเหตฺวา ยานํ อาโรเปตฺวา อมฺหากํ นครเมว คมิสฺสามา"ติ. เอวํ จินฺเตตฺวา ตมตฺถํ องฺกุรสฺส กเถนฺโต:- [๒๕๗] "ยสฺส อตฺถาย คจฺฉาม กมฺโพชํ ธนหารกา อยํ กามทโท ยกฺโข อิมํ ยกฺขํ นยามเส. ๑- [๒๕๘] อิมํ ยกฺขํ คเหตฺวาน สาธุเกน ปสยฺห วา ยานํ อาโรปยิตฺวาน ขิปฺปํ คจฺฉาม ทฺวารกนฺ"ติ คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ ยสฺส อตฺถายาติ ยสฺส การณา. กมฺโพชนฺติ กมฺโพชรฏฺฐํ. ธนหารกาติ ภณฺฑวิกฺกเยน ลทฺธธนหาริโน. กามทโทติ อิจฺฉิติจฺฉิตทายโก. ยกฺโขติ เทวปุตฺโต. นยามเสติ นยิสฺสาม. สาธุเกนาติ ยาจเนน. ปสยฺหาติ อภิภวิตฺวา พลกฺกาเรน, ๒- ยานนฺติ สุขยานํ. ทฺวารกนฺติ ทฺวารวตีนครํ. อยํ เหฏฺฐาธิปฺปาโย:- ยทตฺถํ มยํ อิโต กมฺโพชํ คนฺตุกามา, เตน คมเนน สาเธตพฺโพ ๓- อตฺโถ อิเธว สิชฺฌติ. อยํ หิ ยกฺโข กามทโท, ตสฺมา อิมํ ยกฺขํ ยาจิตฺวา ตสฺส อนุมติยา วา, สเจ สญฺญตฺตึ น คจฺฉติ, พลกฺกาเรน วา ยานํ อาโรเปตฺวา ยาเน ปจฺฉาพาหํ พนฺธิตฺวา ตํ คเหตฺวา อิโตเยว ขิปฺปํ ทฺวารวตีนครํ คจฺฉามาติ. เอวํ ปน พฺราหฺมเณน วุตฺโต องฺกุโร สปฺปุริสธมฺเม ฐตฺวา ตสฺส วจนํ ปฏิกฺขิปนฺโต:- [๒๕๙] "ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก"ติ คาถมาห. @เชิงอรรถ: สี. นิยฺยามเส. เอวมุปริปิ ม. พลกฺกาเรน เนตฺวา ม. ธเนน หเรตพฺโพ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๔.

ตตฺถ น ภญฺเชยฺยาติ น ฉินฺเทยฺย. มิตฺตทุพฺโภติ มิตฺเตสุ ทุพฺภนํ เตสํ อนตฺถุปฺปาทนํ. ปาปโกติ อภทฺทโก มิตฺตทุพฺโภ. โย หิ สีตจฺฉาโย รุกฺโข ฆมฺมาภิตตฺตสฺส ปุริสสฺส ปริสฺสมวิโนทโก, ตสฺสาปิ นาม ปาปกํ ๑- น จินฺเตตพฺพํ, กิมงฺคํ ปน สตฺตภูเตสุ. ๒- อยํ เทวปุตฺโต สปฺปุริโส ปุพฺพการี อมฺหากํ ทุกฺขปนูทโก พหูปกาโร, น ตสฺส กิญฺจิ อนตฺถํ จินฺเตตพฺพํ, อญฺญทตฺถุ โส ปูเชตพฺโพ เอวาติ ทสฺเสติ. ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ "อตฺถสฺส มูลํ นิกติวินโย"ติ นีติมคฺคํ ๓- นิสฺสาย องฺกุรสฺส ปฏิโลมปกฺเข ฐตฺวา:- [๒๖๐] "ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา ขนฺธมฺปิ ตสฺส ฉินฺเทยฺย อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยาติ ตาทิเสน ทพฺพสมฺภาเรน สเจ อตฺโถ ภเวยฺย, ตสฺส รุกฺขสฺส ขนฺธมฺปิ ฉินฺเทยฺย, กิมงฺคํ ปน สาขาทโยติ อธิปฺปาโย. เอวํ พฺราหฺมเณน วุตฺเต ๔- องฺกุโร สปฺปุริสธมฺมํเยว ปคฺคณฺหนฺโต:- [๒๖๑] "ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา น ตสฺส ปตฺตํ ภินฺเทยฺย มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก"ติ อิมํ คาถมาห. ตตฺถ น ตสฺส ปตฺตํ ภินฺเทยฺยาติ ตสฺส รุกฺขสฺส เอกปณฺณมตฺตมฺปิ น ปาเตยฺย, ปเคว สาขาทิเกติ อธิปฺปาโย. ปุนปิ พฺราหฺมโณ อตฺตโน วาทํ ปคฺคณฺหนฺโต:- @เชิงอรรถ: ม. ปาปกมฺมํ ม. สพฺพสตฺเตสุ ภูเตสุ @ สี.,อิ. นิขนติ วินโยติ นีติมงฺคลํ สี. วุตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๕.

[๒๖๒] "ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา สมูลมฺปิ ตํ อพฺพุเห ๑- อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยา"ติ คาถมาห. ตตฺถ สมูลมฺปิ ตํ อพฺพุเหติ ตํ ตตฺถ สมูลมฺปิ สห มูเลนปิ ๒- อพฺพุเหยฺย, ๓- อุทฺธเรยฺยาติ อตฺโถ. เอวํ พฺราหฺมเณน วุตฺเต ปุน องฺกุโร ตํ นีตึ นิรตฺถกํ กาตุกาโม:- [๒๖๓] "ยสฺเสกรตฺติมฺปิ ๔- ฆเร วเสยฺย ยตฺถนฺนปานํ ปุริโส ลเภถ น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ จินฺตเย ๕- กตญฺญุตา สปฺปุริเสหิ วณฺณิตา. [๒๖๔] ยสฺเสกรตฺติมฺปิ ฆเร วเสยฺย อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐิโต สิยา น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ จินฺตเย อทุพฺภปาณี หทเต มิตฺตทุพฺภึ. [๒๖๕] โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ ปจฺฉา ปาเปน หึสติ อลฺลปาณิหโต โปโส น โส ภทฺรานิ ปสฺสตี"ติ อิมา ติสฺโส คาถา อภาสิ. #[๒๖๓] ตตฺถ ยสฺสาติ ยสฺส ปุคฺคลสฺส. เอกรตฺติมฺปีติ เอกรตฺติมตฺตมฺปิ เกวลํ ๖- เคเห วเสยฺย. ยตฺถนฺนปานํ ปุริโส ลเภถาติ ยสฺส สนฺติเก โกจิ ปุริโส อนฺนปานํ วา ยงฺกิญฺจิ โภชนํ วา ลเภยฺย. น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ จินฺตเยติ @เชิงอรรถ: ก. อพฺพุยฺห ม. สห มูเลน สมูลมฺปิ ก. อพฺพุเฬฺหยฺย @ ก. ยสฺเสกรตฺตึ หิ สี. เจตเย. เอวมุปริปิ สี.,อิ. น เกวลํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๖.

ตสฺส ปุคฺคลสฺส อภทฺทกํ อนตฺถํ มนสาปิ น จินฺเตยฺย น ปิเหยฺย, ๑- ปเคว กายวาจาหิ. กสฺมาติ เจ? กตญฺญุตา สปฺปุริเสหิ วณฺณิตาติ กตญฺญุตา นาม พุทฺธาทีหิ อุตฺตมปุริเสหิ ปสํสิตา. #[๒๖๔] อุปฏฺฐิโตติ ปยิรุปาสิโต "อิทํ คณฺห อิทํ ภุญฺชา"ติ อนฺนปานาทินา อุปฏฺฐิโต. อทุพฺภปาณีติ อหึสกหตฺโถ หตฺถสํยโต. ทหเต มิตฺตทุพฺภินฺติ ตํ มิตฺตทุพฺภึ ปุคฺคลํ ทหติ วินาเสติ, อปฺปทุฏฺเฐ หิตชฺฌาสยสมฺปนฺเน ปุคฺคเล ปเรน กโต อปราโธ อวิเสเสน ตสฺเสว อนตฺถาวโห, อปฺปทุฏฺโฐ ปุคฺคโล อตฺถโต ตํ ทหติ นาม. เตนาห ภควา:- "โย อปฺปทุฏฺฐสฺส นรสฺส ทุสฺสติ สุทฺธสฺส โปสสฺส อนงฺคณสฺส ตเมว พาลํ ปจฺเจติ ปาปํ สุขุโม รโช ปฏิวาตํว ขิตฺโต"ติ. ๒- #[๒๖๕] โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณติ โย ปุคฺคโล เกนจิ สาธุนา กตภทฺทโก กตูปกาโร. ปจฺฉา ปาเปน หึสตีติ ตํ ปุพฺพการินํ ๓- อปรภาเค ปาเปน อภทฺทเกน อนตฺถเกน พาธติ. อลฺลปาณิหโต โปโสติ อลฺลปาณินา ๔- อุปการกิริยาย อลฺลปาณินา โธตหตฺเถน ปุพฺพการินา เหฏฺฐา วุตฺตนเยน หโต พาธิโต, ตสฺส วา ปุพฺพการิโน พาธเนน หโต อลฺลปาณิหโต นาม, อกตญฺญุปุคฺคโล. ๕- น โส ภทฺรานิ ปสฺสตีติ โส ยถาวุตฺตปุคฺคโล อิธโลเก จ ปรโลเก จ อิฏฺฐานิ น ปสฺสติ น วินฺทติ, น ลภตีติ อตฺโถ. เอวํ สปฺปุริสธมฺมํ ปคฺคณฺหนฺเตน องฺกุเรน อภิภวิตฺวา วุตฺโต โส พฺราหฺมโณ นิรุตฺตโต ตุณฺหี อโหสิ. ยกฺโข ปน เตสํ ทฺวินฺนํ วจนปฏิวจนานิ สุตฺวา พฺราหฺมณสฺส @เชิงอรรถ: ม. น ปสเหยฺย ขุ.ธ. ๒๕/๑๒๕/๓๙, สํ.ส. ๑๕/๒๒/๑๕ @ ม. ปุพฺพูปการึ สี. อลฺลปาณิ นาม ม. อลฺลปาณี กตญฺญุปุคฺคโล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๗.

กุชฺฌิตฺวาปิ "โหตุ อิมสฺส ทุฏฺฐพฺราหฺมณสฺส กตฺตพฺพํ ปจฺฉา ชานิสฺสามี"ติ อตฺตโน เกนจิ อนภิภวนียตเมว ตาว ทสฺเสนฺโต:- [๒๖๖] "นาหํ เทเวน วา มนุสฺเสน วา อิสฺสริเยน วา หํ สุปฺปสโยฺห ๑- ยกฺโขหมสฺมิ ปรมิทฺธิปตฺโต ทูรงฺคโม วณฺณพลูปปนฺโน"ติ คาถมาห. ตตฺถ เทเวน วาติ เยน เกนจิ เทเวน วา. มนุสฺเสน วาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย. อิสฺสริเยน วาติ เทวิสฺสริเยน วา มนุสฺสิสฺสริเยน วา. ตตฺถ เทวิสฺสริยํ นาม จตุมหาราชิกสกฺกสุยามาทีนํ เทวิทฺธิ, มนุสฺสิสฺสริยํ นาม จกฺกวตฺติอาทีนํ ปุญฺญิทฺธิ. ตสฺมา อิสฺสริยคฺคหเณน มหานุภาเว เทวมนุสฺเส สงฺคณฺหาติ. มหานุภาวาปิ หิ เทวา อตฺตโน ปุญฺญผลูปตฺถมฺภิเต มนุสฺเสปิ อสติ ปโยควิปตฺติยํ อภิภวิตุํ น สกฺโกนฺติ, ปเคว อิตเร. หนฺติ อสหเน นิปาโต. น สุปฺปสโยฺหติ อปฺปธํสิโย. ยกฺโขหมสฺมิ ปรมิทฺธิปตฺโตติ อตฺตโน ปุญฺญผเลน ๒- อหํ ยกฺขตฺตํ อุปคโต อสฺมิ, ยกฺโขว สมาโน น โย วา โส วา, อถ โข ปรมิทฺธิปตฺโต ปรมาย อุตฺตมาย ยกฺขิทฺธิยา สมนฺนาคโต. ทูรงฺคโมติ ขเณเนว ทูรมฺปิ ฐานํ คนฺตุํ สมตฺโถ. วณฺณพลูปปนฺโนติ รูปสมฺปตฺติยา สรีรพเลน จ อุปปนฺโน สมนฺนาคโตติ ตีหิปิ ปเทหิ มนฺตปฺปโยคาทีหิ อตฺตโน อนภิภวนียตํเยว ทสฺเสติ. รูปสมฺปนฺโน หิ ปเรสํ พหุมานิโต โหติ, รูปสมฺปทํ นิสฺสาย วิสภาควตฺถุนาปิ อนากฑฺฒนิโยวาติ ๓- วณฺณสมฺปทา อนภิภวนียการณนฺติ วุตฺตา. อิโต ปรํ องฺกุรสฺส จ เทวปุตฺตสฺส จ วจนปฏิวจนกถา โหติ:- @เชิงอรรถ: สี. น สุปฺปสโยฺห สี.,อิ. ปุญฺญวเสน สี.,อิ. อนากุลนีโย โหติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๘.

[๒๖๗] "ปาณิ เต สพฺพโสวณฺโณ ปญฺจธาโร มธุสฺสโว นานารสา ปคฺฆรนฺติ มญฺเญหํ ตํ ปุรินฺททํ. [๒๖๘] นามฺหิ ๑- เทโว น คนฺธพฺโพ นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท เปตํ มํ องฺกุร ชานาหิ โรรุวมฺหา อิธาคตํ. [๒๖๙] กึสีโล กึสมาจาโร โรรุวสฺมึ ปุเร ตุวํ เกน เต พฺรหฺมจริเยน ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌติ. [๒๗๐] ตุนฺนวาโย ปุเร อาสึ โรรุวสฺมึ ตทา อหํ สุกิจฺฉวุตฺติ กปโณ น เม วิชฺชติ ทาตเว. [๒๗๑] นิเวสนญฺจ ๒- เม อาสิ อสยฺหสฺส อุปนฺติเก สทฺธสฺส ทานปติโน กตปุญฺญสฺส ลชฺชิโน. [๒๗๒] ตตฺถ ยาจนกายนฺติ นานาโคตฺตา วณิพฺพกา เต จ มํ ตตฺถ ปุจฺฉนฺติ อสยฺหสฺส นิเวสนํ. [๒๗๓] กตฺถ คจฺฉาม ภทฺทํ โว กตฺถ ทานํ ปทียติ เตสาหํ ปุฏฺโฐ อกฺขามิ อสยฺหสฺส นิเวสนํ. [๒๗๔] ปคฺคยฺห ทกฺขิณํ พาหุํ เอตฺถ คจฺฉถ ภทฺทํ โว เอตฺถ ทานํ ปทียติ อสยฺหสฺส นิเวสเน. [๒๗๕] เตน ปาณิ กามทโท เตน ปาณิ มธุสฺสโว เตน เม พฺรหฺมจริเยน ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌติ. [๒๗๖] น กิร ตฺวํ อทา ทานํ สกปาณีหิ กสฺสจิ ปรสฺส ทานํ อนุโมทมาโน ปาณึ ปคฺคยฺห ปาวทิ. @เชิงอรรถ: ก. นมฺหิ สี.,อิ. อาเวสนญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๙.

[๒๗๗] เตน ปาณิ กามทโท เตน ปาณิ มธุสฺสโว เตน เต ๑- พฺรหฺมจริเยน ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌติ. [๒๗๘] โย โส ทานมทา ภนฺเต ปสนฺโน สกปาณิภิ โส หิตฺวา มานุสํ เทหํ กึ นุ โส ทิสตํ คโต. [๒๗๙] นาหํ ปชานามิ อสยฺหสาหิโน องฺคีรสสฺส คตึ อาคตึ วา สุตญฺจ เม เวสฺสวณสฺส สนฺติเก สกฺกสฺส สหพฺยตํ คโต อสโยฺหติ. [๒๘๐] อลเมว กาตุํ กลฺยาณํ ทานํ ทาตุํ ยถารหํ ปาณึ กามททํ ทิสฺวา โก ปุญฺญํ น กริสฺสติ. [๒๘๑] โส หิ นูน อิโต คนฺตฺวา อนุปฺปตฺวาน ทฺวารกํ ทานํ ปฏฺฐาปยิสฺสามิ ยํ มมสฺส สุขาวหํ. [๒๘๒] ทสฺสามนฺนญฺจ ปานญฺจ วตฺถเสนาสนานิ จ ปปญฺจ อุทปานญฺจ ทุคฺเค สงฺกมนานิ จา"ติ ปณฺณรส วจนปฏิวจนคาถา โหนฺติ. #[๒๖๗] ตตฺถ ปาณิ เตติ ตว ทกฺขิณหตฺโถ. สพฺพโสวณฺโณติ สพฺพโส สุวณฺณวณฺโณ. ปญฺจธาโรติ ปญฺจหิ องฺคุลีหิ ปเรหิ กามิตวตฺถูนํ ธารา เอตสฺส สนฺตีติ ปญฺจธาโร. มธุสฺสโวติ มธุรรสวิสฺสนฺทโก. เตนาห "นานารสา ปคฺฆรนฺตี"ติ, มธุรกฏุกกสาวาทิเภทา นานาวิธา รสา วิสฺสนฺทนฺตีติ อตฺโถ. ยกฺขสฺส หิ กามทเท มธุราทิรสสมฺปนฺนานิ วิวิธานิ ๒- ขาทนียโภชนียานิ หตฺเถ วิสฺสชฺชนฺเต ๓- มธุราทิรสา @เชิงอรรถ: ก. เม สี.,อิ. วิจิตฺตานิ สี. วิสฺสนฺทนฺเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๐.

ปคฺฆรนฺตีติ วุตฺตํ. มญฺเญหํ ตํ ปุรินฺททนฺติ มญฺเญ อหํ ตํ ปุรินฺททํ สกฺกํ, "เอวํมหานุภาโว สกฺโก เทวราชา"ติ ตํ อหํ มญฺญามีติ อตฺโถ. #[๒๖๘] นามฺหิ เทโวติ เวสฺสวณาทิโก ปากฏเทโว น โหมิ. น คนฺธพฺโพติ คนฺธพฺพกายิกเทโวปิ น โหมิ. นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโทติ ปุริมตฺตภาเว ปุเร ทานสฺส ปฏฺฐปิตตฺตา "ปุรินฺทโท"ติ ลทฺธนาโม สกฺโก เทวราชาปิ น โหมิ. กตโร ปน อโหสีติ อาห "เปตํ มํ องฺกุร ชานาหี"ติอาทิ. องฺกุรเปตูปปตฺติกํ มํ ชานาหิ, "อญฺญตโร เปตมหิทฺธิโก"ติ มํ อุปธาเรหิ. โรรุวมฺหา อิธาคตนฺติ โรรุวนครโต จวิตฺวา มรุกนฺตาเร อิธ อิมสฺมึ นิโคฺรธรุกฺเข อุปปชฺชนวเสน อาคตํ, เอตฺถ นิพฺพตฺตนฺติ อตฺโถ. #[๒๖๙] กึสีโล กึสมาจาโร, โรรุวสฺมึ ปุเร ตุวนฺติ ปุพฺเพ ปุริมตฺตภาเว โรรุวนคเร วสนฺโต ตฺวํ กึสีโล กึสมาจาโร อโหสิ, ปาปโต นิวตฺตนลกฺขณํ กีทิสํ สีลํ สมาทาย สํวตฺติตปุญฺญกิริยาลกฺขเณน ๑- สมาจาเรน กึสมาจาโร, ทานาทีสุ กุสลสมาจาเรสุ กีทิโส สมาจาโร อโหสีติ อตฺโถ. เกน เต พฺรหฺมจริเยน, ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌตีติ กีทิเสน เสฏฺฐจริเยน อิทํ เอวรูปํ ตว หตฺเถสุ ปุญฺญผลํ อิทานิ สมิชฺฌติ นิปฺผชฺชติ, ตํ กเถหีติ อตฺโถ. ปุญฺญผลํ หิ อิธ อุตฺตรปทโลเปน "ปุญฺญนฺ"ติ อธิปฺเปตํ. ตถา หิ ตํ "กุสลานํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ สมาทานเหตุ เอวมิทํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒตี"ติอาทีสุ ๒- ปุญฺญนฺติ วุตฺตํ. #[๒๗๐] ตุนฺนวาโยติ ตุนฺนกาโร. สุกิจฺฉวุตฺตีติ สุฏฺฐุ กิจฺฉวุตฺติโก อติวิย ทุกฺขชีวิโก. กปโณติ วราโก, ทีโนติ อตฺโถ. น เม วิชฺชติ ทาตเวติ อทฺธิกานํ ๓- สมณพฺราหฺมณานํ ทาตุํ กิญฺจิ ทาตพฺพยุตฺตกํ มยฺหํ นตฺถิ, จิตฺตํ ปน เม ทานํ ทินฺนนฺติ อธิปฺปาโย. @เชิงอรรถ: สี.,อิ. ปตฺติปุญฺญกิริยาลกฺขเณน ที.ปา. ๑๑/๘๐/๔๙ ม. อตฺถิกานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๑.

#[๒๗๑] นิเวสนนฺติ ๑- ฆรํ, กมฺมกรณสาลา วา. อสยฺหสฺส อุปนฺติเกติ อสยฺหสฺส มหาเสฏฺฐิโน เคหสฺส สมีเป. สทฺธสฺสาติ กมฺมผลสทฺธาย สมนฺนาคตสฺส. ทานปติโนติ ทาเน นิรนฺตรปฺปวตฺตาย ปริจฺจาคสมฺปตฺติยา โลภสฺส จ อภิภเวน ปติภูตสฺส. กตปุญฺญสฺสาติ ปุพฺเพ กตสุจริตกมฺมสฺส. ลชฺชิโนติ ปาปชิคุจฺฉนสภาวสฺส. #[๒๗๒] ตตฺถาติ ตสฺมึ มม นิเวสเน. ๒- ยาจนกายนฺตีติ ยาจนกา ชนา อสยฺหเสฏฺฐึ กิญฺจิ ยาจิตุกามา อาคจฺฉนฺติ. นานาโคตฺตาติ นานาวิธโคตฺตาปเทสา. วณิพฺพกาติ วณฺณทีปกา, เย ทายกสฺส ปุญฺญผลาทิญฺจ คุณกิตฺตนาทิมุเขน อตฺตโน อตฺถิกภาวํ ปเวเทนฺตา วิจรนฺติ. เต จ มํ ตตฺถ ปุจฺฉนฺตีติ ตตฺถาติ นิปาตมตฺตํ, เต ยาจกาทโย มํ อสยฺหเสฏฺฐิโน นิเวสนํ ปุจฺฉนฺติ. อกฺขรจินฺตกา หิ อีทิเสสุ ฐาเนสุ กมฺมทฺวยํ อิจฺฉนฺติ. #[๒๗๓] กตฺถ คจฺฉาม ภทฺทํ โว, กตฺถ ทานํ ปทียตีติ เตสํ ปุจฺฉนาการทสฺสนํ. อยํ เหตฺถ อตฺโถ:- ภทฺทํ ตุมฺหากํ โหตุ, มยํ "อสยฺหมหาเสฏฺฐินา ทานํ ปทียตี"ติ สุตฺวา อาคตา, กตฺถ ทานํ ปทียติ, กตฺถ วา มยํ คจฺฉาม, กตฺถ คเตน ทานํ สกฺกา ๓- ลทฺธุนฺติ. เตสาหํ ปุฏฺโฐ อกฺขามีติ เอวํ เตหิ อทฺธิกชเนหิ ๔- ลภนฏฺฐานํ ปุฏฺโฐ "อหํ ปุพฺเพ อกตปุญฺญตาย อิทานิ อีทิสานํ กิญฺจิ ทาตุํ อสมตฺโถ ๕- ชาโต, ทานคฺคํ ปน อิเมสํ ทสฺเสนฺโต ลาภสฺส อุปายาจิกฺขเณน ปีตึ อุปฺปาเทนฺโต เอตฺตเกนปิ พหุํ ปุญฺญํ ปสวามี"ติ คารวํ อุปฺปาเทตฺวา ทกฺขิณํ พาหุํ ปสาเรตฺวา เตสํ อสยฺหเสฏฺฐิสฺส นิเวสนํ อกฺขามิ. เตนาห "ปคฺคยฺห ทกฺขิณํ พาหุนฺ"ติอาทิ. #[๒๗๔] เตน ปาณิ กามทโทติ เตน ปรทานปกาสเนน ปเรน กตสฺส ทานสฺส สกฺกจฺจํ อนุโมทนมตฺเตน เหตุนา อิทานิ มยฺหํ หตฺโถ กปฺปรุกฺโข วิย @เชิงอรรถ: สี.,อิ. อาเวสนนฺติ สี.,อิ. อาเวสเน สี. คเต ทานิ สกฺกา ตํ @ ม. อตฺถิกชเนหิ สี. อสมตฺถโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๒.

สนฺตานกลตา วิย จ กามทุโห อิจฺฉิติจฺฉิตทายี กามทโท โหติ, กามทโท จ โหติ ๑- เตน ปาณิ มธุสฺสโว ๒- อิฏฺฐวตฺถุวิสฺสชฺชนโก ชาโต. #[๒๗๖] น กิร ตฺวํ อทา ทานนฺติ กิราติ อนุสฺสวนตฺเถ นิปาโต, ตฺวํ กิร อตฺตโน สนฺตกํ น ปริจฺจชิ, สกปาณีหิ สหตฺเถหิ ยสฺส กสฺสจิ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา กิญฺจิ ทานํ น อทาสิ. ปรสฺส ทานํ อนุโมทมาโนติ เกวลํ ปน ปเรน กตํ ปรสฺส ทานํ "อโห ทานํ ปวตฺเตสี"ติ อนุโมทมาโนเยว วิหาสิ. #[๒๗๗] เตน ปาณิ กามทโทติ เตน ตุยฺหํ ปาณิ เอวํ กามทโท, อโห อจฺฉริยา วต ปุญฺญานํ คตีติ อธิปฺปาโย. #[๒๗๘] โย โส ทานมทา ภนฺเต, ปสนฺโน สกปาณิภีติ เทวปุตฺตํ คารเวน ๓- อาลปติ, ภนฺเต ปเรน กตสฺส ทานานุโมทกสฺส ตาว ตุยฺหํ อีทิสํ ผลํ เอวรูโป อานุภาโว, โย ปน โส อสยฺหมหาเสฏฺฐิ มหาทานํ อทาสิ, ปสนฺนจิตฺโต หุตฺวา สหตฺเถหิ ๔- ตทา มหาทานํ ปวตฺเตสิ. โส หิตฺวา มานุสํ เทหนฺติ โส อิธ มนุสฺสตฺตภาวํ ปหาย. กินฺติ กตรํ. นุ โสติ นูติ นิปาตมตฺตํ. ทิสตํ คโตติ ทิสํ ฐานํ คโต, กีทิสี ตสฺส คติ นิปฺผตฺตีติ อสยฺหเสฏฺฐิโน อภิสมฺปรายํ ปุจฺฉิ. #[๒๗๙] อสยฺหสาหิโนติ อญฺเญหิ มจฺฉรีหิ โลภาภิภูเตหิ สหิตุํ วหิตุํ อสกฺกุเณยฺยสฺส ปริจฺจาคาทิวิภาคสฺส สปฺปุริสธุรสฺส สหนโต อสยฺหสาหิโน. องฺคีรสสฺสาติ องฺคโต นิกฺขมนกชุติสฺส. รโสติ หิ ชุติยา อธิวจนํ. ตสฺส กิร ยาจเก อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, มุขวณฺโณ วิปฺปสีทติ, ตํ อตฺตโน ปจฺจกฺขํ กตฺวา เอวมาห. คตึ อาคตึ วาติ ตสฺส "อสุกํ นาม คตึ อิโต คโต"ติ คตึ วา "ตโต ๕- วา ปน อสุกสฺมึ กาเล อิธาคมิสฺสตี"ติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โหนฺโต สี.,อิ. มธุสฺสโวติ ม. เทวปุตฺตํ ก. สหสฺเสหิ สี. คโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๓.

อาคตึ วา นาหํ ชานามิ, อวิสโย เอส มยฺหํ. สุตญฺจ เม เวสฺสวณสฺส สนฺติเกติ อปิจ โข อุปฏฺฐานํ คเตน เวสฺสวณสฺส มหาราชสฺส สนฺติเก สุตเมตํ มยา. สกฺกสฺส สหพฺยตํ คโต อสโยฺหติ อสยฺหเสฏฺฐิ สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส สหพฺยตํ คโต อโหสิ, ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺโตติ อตฺโถ. #[๒๘๐] อลเมว กาตุํ กลฺยาณนฺติ ยงฺกิญฺจิ กลฺยาณํ กุสลํ ปุญฺญํ กาตุํ ยุตฺตเมว ปฏิรูปเมว. ตตฺถ ปน ยํ สพฺพสาธารณํ สุกตตรํ, ตํ ทสฺเสตุํ "ทานํ ทาตุํ ยถารหนฺ"ติ วุตฺตํ, อตฺตโน วิภวพลานุรูปํ ทานํ ทาตุํ อลเมว. ตตฺถ การณมาห "ปาณึ กามททํ ทิสฺวา"ติ. ยตฺร หิ นาม ปรกตปุญฺญานุโมทนปุพฺพเกน ทานปตินิเวสน- มคฺคาจิกฺขณมตฺเตน อยํ หตฺโถ กามทโท ทิฏฺโฐ, อิมํ ทิสฺวา. โก ปุญฺญํ น กริสฺสตีติ มาทิโส โก นาม อตฺตโน ปติฏฺฐานภูตํ ปุญฺญํ น กริสฺสตีติ. #[๒๘๑] เอวํ อนิยมวเสน ปุญฺญกิริยาย อาทรํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อตฺตนิ ตํ นิยเมตฺวา ทสฺเสนฺโต "โส หิ นูนา"ติอาทิคาถาทฺวยมาห. ตตฺถ โสติ โส อหํ. หีติ อวธารเณ นิปาโต, นูนาติ ปริวิตกฺเก. อิโต คนฺตฺวาติ อิโต มรุภูมิโต อปคนฺตฺวา. อนุปฺปตฺวาน ทฺวารกนฺติ ทฺวารวตีนครํ อนุปาปุณิตฺวา. ปฏฺฐาปยิสฺสามีติ ๑- ปวตฺตยิสฺสามิ. เอวํ องฺกุเรน "ทานํ ทสฺสามี"ติ ปฏิญฺญาย กตาย ยกฺโข ตุฏฺฐมานโส "มาริส ตฺวํ วิสฺสตฺโถ ทานํ เทหิ, อหํ ปน เต สหายกิจฺจํ กริสฺสามิ, เยน เต เทยฺยธมฺโม น ปริกฺขยํ คมิสฺสติ, เตน ปกาเรน กริสฺสามี"ติ ตํ ทานกิริยาย สมุตฺเตเชตฺวา "พฺราหฺมณ วาณิช ตฺวํ กิร มาทิเส พลกฺกาเรน เนตุกาโม อตฺตโน ปมาณํ น ชานาสี"ติ ตสฺส ภณฺฑมนฺตรธาเปตฺวา ตํ ยกฺขวิภึสกาย ภึสาเปนฺโต สนฺตชฺเชสิ. อถ นํ องฺกุโร นานปฺปการํ ยาจิตฺวา พฺราหฺมเณน ขมาเปนฺโต ปสาเทตฺวา สพฺพภณฺฑํ ปากติกํ การาเปตฺวา รตฺติยา อุปคตาย ยกฺขํ วิสฺสชฺเชตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปฏฺฐปยิสฺสามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.

คจฺฉนฺโต ตสฺส อวิทูเร อญฺญตรํ อติวิย พีภจฺฉทสฺสนํ เปตํ ทิสฺวา เตน กตกมฺมํ ปุจฺฉนฺโต:- [๒๘๓] "เกน เต องฺคุลี กุณา ๑- มุขญฺจ กุณลีกตํ อกฺขีนิ จ ปคฺฆรนฺติ กึ ปาปํ ปกตํ ตยา"ติ คาถมาห. ตตฺถ กุณาติ กุณิกา ปฏิกุณิกา ๒- อนุชุภูตา. กุณลีกตนฺติ มุขวิกาเรน วิกุณิตํ สงฺกุณิตํ. ๓- ปคฺฆรนฺตีติ อสุจึ วิสฺสนฺทนฺติ. อถสฺส เปโต:- [๒๘๔] "องฺคีรสสฺส คหปติโน สทฺธสฺส ฆรเมสิโน ตสฺสาหํ ทานวิสฺสคฺเค ทาเน อธิกโต อหุํ. [๒๘๕] ตตฺถ ยาจนเก ทิสฺวา อาคเต โภชนตฺถิเก เอกมนฺตํ อปกฺกมฺม อกาสึ กุณลึ มุขํ. ๔- [๒๘๖] เตน เม องฺคุลี กุณา ๑- มุขญฺจ กุณลีกตํ ๕- อกฺขีนิ เม ปคฺฆรนฺติ ตํ ปาปํ ปกตํ มยา"ติ ติสฺโส คาถา อภาสิ. #[๒๘๔] ตตฺถ องฺคีรสสฺสาติอาทินา อสยฺหเสฏฺฐึ กิตฺเตติ. ฆรเมสิโนติ ฆรมาวสนฺตสฺส คหฏฺฐสฺส. ทานวิสฺสคฺเคติ ทานคฺเค ปริจฺจาคฏฺฐาเน. ทาเน อธิกโต อหุนฺติ เทยฺยธมฺมสฺส ปริจฺจชเน ทานาธิกาเร อธิกโต ฐปิโต อโหสึ. #[๒๘๕] เอกมนฺตํ อปกฺกมฺมาติ ยาจนเก โภชนตฺถิเก อาคเต ทิสฺวา ทานพฺยาวเฏน ทานคฺคโต อนปกฺกมฺม ยถาฐาเนเยว ฐตฺวา สญฺชาตปีติโสมนสฺเสน @เชิงอรรถ: สี.,อิ. กุณฺฐา สี. กุณฺฐาติ กุณิตา ปฏิกุณิตา @ สี. กุณฺณลีกตนฺติ มุขวิกาเรน วิกุญฺจิตํ สงฺกุจิตํ สี.,อิ. กุณฺฑลีมุขํ @ สี. กุณฺฑลีกตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.

วิปฺปสนฺนมุขวณฺเณน สหตฺเถน ทานํ ทาตพฺพํ, ปเรหิ วา ปฏิรูเปหิ ทาเปตพฺพํ, อหํ ปน ตถา อกตฺวา ยาจนเก อาคจฺฉนฺเต ทูรโตว ทิสฺวา อตฺตานํ อทสฺเสนฺโต เอกมนฺตํ อปกฺกมฺม อปกฺกมิตฺวา. อกาสี กุณลึ มุขนฺติ วิกุณิตํ สงฺกุจิตํ มุขํ อกาสึ. #[๒๘๖] เตนาติ ยสฺมา ๑- ตทาหํ สามินา ทานาธิกาเร นิยุตฺโต สมาโน ทานกาเล อุปฏฺฐิเต มจฺฉริยาปกโต ทานคฺคโต อปกฺกมนฺโต ปาเทหิ สงฺโกจํ อาปชฺชึ, สหตฺเถหิ ทาตพฺเพ ตถา อกตฺวา หตฺถสงฺโกจํ อาปชฺชึ, ปสนฺนมุเขน ภวิตพฺเพ มุขสงฺโกจํ อาปชฺชึ, ปิยจกฺขูหิ โอโลเกตพฺเพ จกฺขุกาลุสิยํ อุปฺปาเทสึ, ตสฺมา หตฺถงฺคุลิโย จ ปาทงฺคุลิโย จ กุณิตา ๒- ชาตา, มุขญฺจ กุณลีกตํ วิรูปรูปํ สงฺกุจิตํ, อกฺขีนิ อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉานิ อสฺสูนิ ปคฺฆรนฺตีติ อตฺโถ. เตน วุตฺตํ:- "เตน เม องฺคุลี กุณา มุขญฺจ กุณลีกตํ อกฺขีนิ เม ปคฺฆรนฺติ ตํ ปาปํ ปกตํ มยา"ติ. ตํ สุตฺวา องฺกุโร เปตํ ครหนฺโต:- [๒๘๗] "ธมฺเมน เต กาปุริส มุขญฺจ กุณลีกตํ อกฺขีนิ จ ปคฺฆรนฺติ ยํ ตํ ๓- ปรสฺส ทานสฺส อกาสิ กุณลึ มุขนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ ธมฺเมนาติ ยุตฺเตเนว การเณน. เตติ ตว. กาปุริสาติ ลามกปุริส. ยนฺติ ยสฺมา. ปรสฺส ทานสฺสาติ ปรสฺส ทานสฺมึ. อยเมว วา ปาโฐ. ปุน องฺกุโร ตํ ทานปตึ เสฏฺฐึ ครหนฺโต:- @เชิงอรรถ: สี. เตนาติ ตสฺมา, ยสฺมา สี. กุณฺฐา วิกุณฺฐิตา สี. ยํ ตฺวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๖.

[๒๘๘] "กถํ หิ ทานํ ททมาโน กเรยฺย ปรปตฺติยํ อนฺนปานํ ขาทนียํ วตฺถเสนาสนานิ จา"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ทานํ ททนฺโต ปุริโส กถํ หิ นาม ตํ ปรปตฺติยํ ปเรน ปาเปตพฺพํ ๑- กเรยฺย, อตฺตปจฺจกฺขเมว กตฺวา สหตฺเถเนว ทเทยฺย, สยํ วา ตตฺถ พฺยาวโฏ ภเวยฺย, อญฺญถา อตฺตโน เทยฺยธมฺโม อฏฺฐาเน วิทฺธํสิเยถ, ทกฺขิเณยฺยา จ ทาเนน ๒- ปริหาเยยฺยุนฺติ. เอวนฺตํ ครหิตฺวา อิทานิ อตฺตนา ปฏิปชฺชิตพฺพวิธึ ทสฺเสนฺโต:- [๒๘๙] "โส หิ นูน อิโต คนฺตฺวา อนุปฺปตฺวาน ทฺวารกํ ทานํ ตํ ปฏฺฐาปยิสฺสามิ ๓- ยํ มมสฺส สุขาวหํ. [๒๙๐] ทสฺสามนฺนญฺจ ปานญฺจ วตฺถเสนาสนานิ จ ปปญฺจ อุทปานญฺจ ทุคฺเค สงฺกมนานิ จา"ติ คาถาทฺวยมาห, ตํ วุตฺตตฺถเมว. [๒๙๑] "ตโต หิ โส นิวตฺติตฺวา อนุปฺปตฺวาน ทฺวารกํ ทานํ ปฏฺฐยิ ๔- องฺกุโร ยนฺตํ อสฺส ๕- สุขาวหํ. [๒๙๒] อทา อนฺนญฺจ ปานญฺจ วตฺถเสนาสนานิ จ ปปญฺจ อุทปานญฺจ วิปฺปสนฺเนน เจตสา. [๒๙๓] โก ฉาโต โก จ ตสิโต โก วตฺถํ ปริทหิสฺสติ ๖- กสฺส สนฺตานิ โยคฺคานิ อิโต โยเชนฺตุ วาหนํ. @เชิงอรรถ: ม. ปเรน ทาตพฺพํ, ฉ. ปาเปตพฺพํ สาเธตพฺพํ สี. ฉาเตน,อิ. สาเตน @ ฉ.ม. ทานํ ปฏฺฐปยิสฺสามิ ฉ.ม. ปฏฺฐปยิ. เอวมุปริปิ @ ฉ.ม. ยํตุมสฺส. เอวมุปริปิ สี.,อิ. ปริวสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๗.

[๒๙๔] โก ฉตฺติจฺฉติ คนฺธญฺจ โก มาลํ โก อุปาหนํ อิติสฺสุ ตตฺถ โฆเสนฺติ กปฺปกา สูทมาคธา ๑-. สทา สายญฺจ ปาโต จ องฺกุรสฺส นิเวสเน"ติ จตสฺโส คาถา องฺกุรสฺส ปฏิปตฺตึ ทสฺเสตุํ สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตา. #[๒๙๑] ตตฺถ ตโตติ มรุกนฺตารโต. นิวตฺติตฺวาติ ปฏินิวตฺติตฺวา. อนุปฺปตฺวาน ทฺวารกนฺติ ทฺวารวตีนครํ อนุปาปุณิตฺวา. ทานํ ปฏฺฐยิ องฺกุโรติ ยกฺเขน ปริปูริตสกลโกฏฺฐาคาโร สพฺพปาเถยฺยกํ มหาทานํ โส องฺกุโร ปฏฺฐเปสิ. ยนฺตํ อสฺส สุขาวหนฺติ ยํ อตฺตโน สมฺปติ อายติญฺจ สุขนิพฺพตฺตกํ. #[๒๙๓] โก ฉาโตติ โก ชิฆจฺฉิโต, โส อาคนฺตฺวา ยถารุจิ ภุญฺชตูติ อธิปฺปาโย. เอเสว นโย เสเสสุปิ. ตสิโตติ ปิปาสิโต. ปริทหิสฺสตีติ ๒- นิวาเสสฺสติ ปารุปิสฺสติ จาติ อตฺโถ. สนฺตานีติ ปริสฺสมปฺปตฺตานิ. โยคฺคานีติ รถวาหนานิ. ๓- อิโต โยเชนฺตุ วาหนนฺติ อิโต โยคฺคสมูหโต ยถารุจิตํ คเหตฺวา วาหนํ โยเชนฺตุ. #[๒๙๔] โก ฉตฺติจฺฉตีติ โก กิลญฺชฉตฺตาทิเภทํ ฉตฺตํ อิจฺฉติ, โส คณฺหาตูติ อธิปฺปาโย. เสเสสุปิ เอเสว นโย. คนฺธนฺติ จตุชฺชาติยคนฺธาทิกํ คนฺธํ. มาลนฺติ คนฺถิตาคนฺถิตเภทํ ๔- ปุปฺผํ. อุปาหนนฺติ ขลฺลพทฺธาทิเภทํ อุปาหนํ. อิติสฺสูติ เอตฺถ สูติ นิปาตมตฺตํ, อิติ เอวํ "โก ฉาโต โก ตสิโต"ติอาทินาติ อตฺโถ. กปฺปกาติ นฺหาปิตกา. สูทาติ ภตฺตการกา. มาคธาติ คนฺธิโน. สทาติ สพฺพกาลํ ทิวเส ทิวเส สายญฺจ ปาโต จ ตตฺถ องฺกุรสฺส นิเวสเน โฆเสนฺติ อุคฺโฆเสนฺตีติ โยชนา. เอวํ มหาทานํ ปวตฺเตนฺตสฺส คจฺฉนฺเต กาเล ติตฺติภาวโต อตฺถิกชเนหิ ปวิวิตฺตํ วิรฬํ ทานคฺคํ อโหสิ. ตํ ทิสฺวา องฺกุโร ทาเน อุฬารชฺฌาสยตาย อตุฏฺฐมานโส หุตฺวา อตฺตโน ทาเน นิยุตฺตํ สินฺธกํ ๕- นาม มาณวํ อามนฺเตตฺวา:- @เชิงอรรถ: ม. สุทาปาฏวา สี.,อิ. ปริวสฺสตีติ ปริทเหสฺสติ สี.,อิ. รถยุควาหนานิ @ ม. คนฺถิกาทิเภทํ ม. สินฺทุกํ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๘.

[๒๙๕] "สุขํ สุปติ องฺกุโร อิติ ชานาติ มํ ชโน ทุกฺขํ สุปามิ สินฺธก ยํ น ปสฺสามิ ยาจเก. [๒๙๖] สุขํ สุปติ องฺกุโร อิติ ชานาติ มํ ชโน ทุกฺขํ สุปามิ สินฺธก อปฺปเก สุ วณิพฺพเก"ติ คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ สุขํ สุปติ องฺกุโร, อิติ ชานาติ มํ ชโนติ "องฺกุโร ราชา ยสโภคสมปฺปิโต ทานปติ อตฺตโน โภคสมฺปตฺติยา ทานสมฺปตฺติยา จ สุขํ สุปติ สุเขเนว นิทฺทํ อุปคจฺฉติ, สุขํ ปฏิพุชฺฌตี"ติ เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวติ. ทุกฺขํ สุปามิ สินฺธกาติ อหํ ปน สินฺธก ทุกฺขเมว สุปามิ. กสฺมา? ยํ น ปสฺสามิ ยาจเกติ, ยสฺมา มม อชฺฌาสยานุรูปํ เทยฺยธมฺมปฏิคฺคาหเก พหู ยาจเก น ปสฺสามิ, ตสฺมาติ อตฺโถ. อปฺปเก สุ วณิพฺพเกติ วณิพฺพกชเน อปฺปเก กติปเย ชาเต ทุกฺขํ สุปามีติ โยชนา. สูติ จ นิปาตมตฺตํ, อปฺปเก วณิพฺพกชเน สตีติ อตฺโถ. ตํ สุตฺวา สินฺธโก ตสฺส อุฬารํ ทานาธิมุตฺตึ ปากฏตรํ กาตุกาโม:- [๒๙๗] "สกฺโก เจ เต วรํ ทชฺชา ตาวตึสานมิสฺสโร กิสฺส สพฺพสฺส โลกสฺส วรมาโน วรํ วเร"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ตาวตึสานํ เทวานํ สพฺพสฺส จ โลกสฺส อิสฺสโร สกฺโก "วรํ วรสฺสุ องฺกุร ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉิตนฺ"ติ ตุยฺหํ วรํ ทชฺชา ทเทยฺย เจ, วรมาโน ปตฺถยมาโน กิสฺส กีทิสํ วรํ วเรยฺยาสีติ อตฺโถ. อถ องฺกุโร อตฺตโน อชฺฌาสยํ ยาถาวโต ปเวเทนฺโต:-

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๙.

[๒๙๘] "สกฺโก เจ เม วรํ ทชฺชา ตาวตึสานมิสฺสโร กาลุฏฺฐิตสฺส เม สโต สูริยุคฺคมนํ ๑- ปติ ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุํ สีลวนฺโต จ ยาจกา. [๒๙๙] ททโต เม น ขีเยถ ทตฺวา นานุตเปยฺยหํ ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ เอตํ ๒- สกฺกํ วรํ วเร"ติ เทฺว คาถา อภาสิ. #[๒๙๘] ตตฺถ กาลุฏฺฐิตสฺส เม สโตติ กาเล ปาโต วุฏฺฐิตสฺส อตฺถิกานํ ทกฺขิเณยฺยานํ อปจายนปาริจริยาทิวเสน อุฏฺฐานวีริยสมฺปนฺนสฺส เม สมานสฺส. สูริยุคฺคมนํ ปตีติ สูริยุคฺคมนเวลายํ. ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุนฺติ เทวโลกปริยาปนฺนา อาหารา อุปฺปชฺเชยฺยุํ. สีลวนฺโต จ ยาจกาติ ยาจกา จ สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ภเวยฺยุํ. #[๒๙๙] ททโต เม น ขีเยถาติ อาคตาคตานํ ทานํ ททโต จ เม เทยฺยธมฺโม น ขีเยถ, น ปริกฺขยํ คจฺเฉยฺย. ทตฺวา นานุตเปยฺยหนฺติ ตญฺจ ทานํ ทตฺวา กิญฺจิเทว อปฺปสาทกํ ทิสฺวา เตน อหํ ปจฺฉา นานุตเปยฺยํ. ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยนฺติ ททมาโน จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ, ปสนฺนจิตฺโตเยว หุตฺวา ทเทยฺยํ. เอตํ สกฺกํ วรํ วเรติ สกฺกํ เทวานมินฺทํ อาโรคฺยสมฺปทา เทยฺยธมฺมสมฺปทา ทกฺขิเณยฺยสมฺปทา เทยฺยธมฺมสฺส อปริมิตสมฺปทา ทายกสมฺปทาติ เอตํ ปญฺจวิธํ วรํ วเรยฺยํ. เอตฺถ จ "กาลุฏฺฐิตสฺส เม สโต"ติ เอเตน อาโรคฺยสมฺปทา, "ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุนฺ"ติ เอเตน เทยฺยธมฺมสมฺปทา, "สีลวนฺโต จ ยาจกา"ติ เอเตน ทกฺขิเณยฺยสมฺปทา, "ททโต เม น ขีเยถา"ติ เอเตน เทยฺยธมฺมสฺส อปริมิตสมฺปทา, "ทตฺวา นานุตเปยฺยหํ, ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยนฺ"ติ เอเตหิ ทายกสมฺปทาติ อิเม ปญฺจ อตฺถา วรภาเวน ๓- อิจฺฉิตา, เต จ โข ทานมยปุญฺญสฺส ยาวเทว อุฬารภาวายาติ เวทิตพฺพา. @เชิงอรรถ: ก. สุริยุคฺคมนํ, สี. สูริยสฺสุคฺคมนํ สี. เอวํ สี.,อิ. อตฺถาวหนภาเวน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๐.

เอวํ องฺกุเรน อตฺตโน อชฺฌาสเย ปเวทิเต ตตฺถ นิสินฺโน นีติสตฺเถ กตปริจโย โสนโก นาม เอโก ปุริโส ตํ อติทานโต วิจฺฉินฺทิตุกาโม:- [๓๐๐] "น สพฺพวิตฺตานิ ปเร ปเวจฺเฉ ทเทยฺย ทานญฺจ ธนญฺจ รกฺเข ตสฺมา หิ ทานา ธนเมว เสยฺโย อติปฺปทาเนน กุลา น โหนฺติ. [๓๐๑] อทานมติทานญฺจ นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา ตสฺมา หิ ทานา ธนเมว เสยฺโย สเมน วตฺเตยฺย ส ธีรธมฺโม"ติ เทฺว คาถา อภาสิ. สินฺธโก เอวํ ปุนปิ วีมํสิตุกาโม "น สพฺพวิตฺตานี"ติอาทิมาหาติ อปเร. #[๓๐๐] ตตฺถ สพฺพวิตฺตานีติ ๑- สวิญฺญาณกอวิญฺญาณกปฺปเภทานิ สพฺพานิ วิตฺตูปกรณานิ, ธนานีติ อตฺโถ. ปเรติ ปรมฺหิ, ปรสฺสาติ อตฺโถ. น ปเวจฺเฉติ น ทเทยฺย, "ทกฺขิเณยฺยา ลทฺธา"ติ กตฺวา กิญฺจิ อเสเสตฺวา สพฺพสาปเตยฺยปริจฺจาโค น กาตพฺโพติ อตฺโถ. ทเทยฺย ทานญฺจาติ สพฺเพน สพฺพํ ทานธมฺโม น กาตพฺโพ, อถ โข อตฺตโน อายญฺจ วยญฺจ ชานิตฺวา ๒- วิภวานุรูปํ ทานญฺจ ทเทยฺย. ธนญฺจ รกฺเขติ อลทฺธลาภลทฺธปริรกฺขณรกฺขิตสมฺพนฺธวเสน ๓- ธนํ ปริปาเลยฺย. "เอเกน โภเค ภุญฺเชยฺย ทฺวีหิ กมฺมํ ปโยชเย จตุตฺถญฺจ นิธาเปยฺย อาปทาสุ ภวิสฺสตี"ติ วุตฺตวิธินา วา ธนํ รกฺเขยฺย ตมฺมูลกตฺตา ทานสฺส. ตโยปิ มคฺคา ๕- อญฺญมญฺญ- วิโสธเนน ปฏิเสวิตพฺพาติ หิ นีติจินฺตกา. ตสฺมา หีติ ยสฺมา ธนญฺจ รกฺขนฺโต @เชิงอรรถ: ม.,อิ. น สพฺพวิตฺตานีติ สี. อายญฺจ ชานิตฺวา @ ม. ธนญฺจ รกฺเขติ ธนํ รกฺเขยฺย อลทฺธมานภณฺฑปริรกฺขิตปพนฺธวเสน @ ที.ปา. ๑๑/๒๖๕/๑๖๔ สุหทมิตฺต สี. มตฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๑.

ทานญฺจ กโรนฺโต อุภยโลกหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ ธนมูลกญฺจ ทานํ, ตสฺมา ทานญฺจ กโรนฺโต อุภยโลกหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ ธนมูลกญฺจ ทานํ, ตสฺมา ทานโต ธนเมว เสยฺโย สุนฺทรตโรติ อติทานํ น กาตพฺพนฺติ อธิปฺปาโย. เตนาห "อติปฺปทาเนน กุลา น โหนฺตี"ติ, ธนสฺส ปมาณํ อชานิตฺวา ทานสฺส ตํ นิสฺสาย อติปฺปทานปสงฺเคน กุลานิ น โหนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ, อุจฺฉิชฺชนฺตีติ อตฺโถ. #[๓๐๑] อิทานิ วิญฺญูนํ ปสํสิตเมวตฺถํ ๑- ปติฏฺฐเปนฺโต "อทานมติทานญฺจา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อทานมติทานญฺจาติ สพฺเพน สพฺพํ กฏจฺฉุภิกฺขายปิ ตณฺฑุลมุฏฺฐิยาปิ อทานํ, ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา ปริจฺจาคสงฺขาตํ อติทานญฺจ ปณฺฑิตา พุทฺธิมนฺโต สปญฺญชาติกา นปฺปสํสนฺติ น วณฺณยนฺติ. สพฺเพน สพฺพํ อทาเนน หิ สมฺปรายิกโต อตฺถโต ปริพาหิโร โหติ, อติทาเนน ทิฏฺฐธมฺมิกปเวณี น ปวตฺตติ. ๒- สเมน วตฺเตยฺยาติ อวิสเมน โลกิยสริกฺขเกน สมาหิเตน ๓- มชฺฌิเมน ญาเยน ปวตฺเตยฺย. ส ธีรธมฺโมติ ยา ยถาวุตฺตา ทานาทานปฺปวตฺติ, ๔- โส ธีรานํ ธิติสมฺปนฺนานํ นีตินยกุสลานํ ธมฺโม, เตหิ คตมคฺโคติ ทีเปติ. ตํ สุตฺวา องฺกุโร ตสฺส อธิปฺปายํ ปริวตฺเตนฺโต:- [๓๐๒] "อโห วตาเร ๕- อหเมว ทชฺชํ สนฺโต จ ๖- มํ สปฺปุริสา ภเชยฺยุํ เมโฆว นินฺนานิ ปริปูรยนฺโต ๗- สนฺตปฺปเย สพฺพวณิพฺพกานํ. [๓๐๓] ยสฺส ยาจนเก ทิสฺวา มุขวณฺโณ ปสีทติ ทตฺวา อตฺตมโน โหติ ตํ ฆรํ วสโต สุขํ. [๓๐๔] ยสฺส ยาจนเก ทิสฺวา มุขวณฺโณ ปสีทติ ทตฺวา อตฺตมโน โหติ เอสา ยญฺญสฺส ๘- สมฺปทา. @เชิงอรรถ: ม. ปสํสิตายปิ ตเมวตฺถํ ม. ทิฏฺฐธมฺมิกโต @ สี.,อิ. โลกิยปริกฺขเกน อครหิเตน ม. ยถาวุตฺตทานสมฺมาปฏิปตฺติ @ ฉ.ม. อโห วต เร ก. หิ ก. นินฺนานิ หิ ปูรยนฺโต @ สี.,อิ. ปุญฺญสฺส. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๒.

[๓๐๕] ปุพฺเพว ทานา สุมโน ททํ จิตฺตํ ปสาทเย ทตฺวา อตฺตมโน โหติ เอสา ยญฺญสฺส สมฺปทา"ติ จตูหิ คาถาหิ อตฺตนา ปฏิปชฺชิตพฺพวิธึ ปกาเสสิ. #[๓๐๒] ตตฺถ อโห วตาติ สาธุ วต. อเรติ ๑- อาลปนํ. อหเมว ทชฺชนฺติ อหํ ทชฺชเมว. อยํ เหตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- มาณว "ทานา ธนเมว เสยฺโย"ติ ยทิ อยํ นีติกุสลานํ วาโท ตว โหตุ, กามํ ๒- อหํ ทชฺชเมว. สนฺโต จ มํ สปฺปุริสา ภเชยฺยุนฺติ ตสฺมึ จ ทาเน สนฺโต อุปสนฺตกายวจีมโนสมาจารา สปฺปุริสา สาธโว มํ ภเชยฺยุํ อุปคจฺเฉยฺยุํ. เมโฆว นินฺนานิ ปริปูรยนฺโตติ อหํ ๓- อภิปฺปวสฺสนฺโต มหาเมโฆ วิย นินฺนานิ นินฺนฏฺฐานานิ สพฺเพสํ วณิพฺพกานํ อธิปฺปาเย ปริปูรยนฺโต อโห วต เต ๔- สนฺตปฺเปยฺยนฺติ. #[๓๐๓] ยสฺส ยาจนเก ทิสฺวาติ ยสฺส ปุคฺคลสฺส ฆรเมสิโน ยาจนเก ทิสฺวา "ปฐมํ ตาว อุปฏฺฐิตํ วต เม ปุญฺญกฺเขตฺตนฺ"ติ สทฺธาชาตสฺส มุขวณฺโณ ปสีทติ, ยถาวิภวํ ปน เตสํ ทานํ ทตฺวา อตฺตมโน ปีติโสมนสฺเสหิ คหิตจิตฺโต โหติ. ตนฺติ ๕- ยเทตฺถ ยาจกานํ ทสฺสนํ, เต จ ทิสฺวา จิตฺตสฺส ปสาทนํ, ยถารหํ ทานํ ทตฺวา จ อตฺตมนตา. #[๓๐๔] เอสา ยญฺญสฺส สมฺปทาติ เอสา ยญฺญสฺส สมฺปตฺติ ปาริปูริ, นิปฺผตฺตีติ อตฺโถ. #[๓๐๕] ปุพฺเพว ทานา สุมโนติ "สมฺปตฺตีนํ นิทานํ ๖- อนุคามิกํ นิธานํ นิเธสฺสามี"ติ มุญฺจนเจตนาย ๗- ปุพฺเพ เอว ทานูปกรณสฺส สมฺปาทนโต ๘- ปฏฺฐาย สุมโน โสมนสฺสชาโต ภเวยฺย. ททํ จิตฺตํ ปสาทเยติ ททนฺโต เทยฺยธมฺมํ ทกฺขิเณยฺยหตฺเถ ปติฏฺฐาเปนฺโต "อสารโต ธนโต สาราทานํ ๙- กโรมี"ติ อตฺตโน จิตฺตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เรติ สี. วาโทติ เย วทนฺติปิ กามํ สี.,อิ. อหญฺจ @ ม. เต วต อโห สี.,ม. ตํ หิ สี. สมฺปตฺตินิธานา @ ม. ทานเจตนาย ม. สมฺภรณโต ม. อสาทนโต สาทนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.

ปสาเทยฺย. ทตฺวา อตฺตมโน โหตีติ ทกฺขิเณยฺยานํ เทยฺยธมฺมํ ปริจฺจชิตฺวา "ปณฺฑิตปญฺญตฺตํ นาม มยา อนุฏฺฐิตํ, อโห สาธุ สุฏฺฐู"ติ อตฺตมโน ปมุทิตมโน ปีติโสมนสฺสชาโต โหติ. เอสา ยญฺญสฺส สมฺปทาติ ยา อยํ ปุพฺพเจตนา มุญฺจนเจตนา อปรเจตนาติ อิมาสํ กมฺมผลลทฺธานุคตานํ โสมนสฺสปริคฺคหิตานํ ติสฺสนฺนํ เจตนานํ ปาริปูริ, เอสา ยญฺญสฺส สมฺปทา ทานสฺส สมฺปตฺติ, น อิโต อญฺญถาติ อธิปฺปาโย. เอวํ องฺกุโร อตฺตโน ปฏิปชฺชนวิธึ ปกาเสตฺวา ภิยฺโยโส มตฺตาย อภิวฑฺฒมานทานชฺฌาสโย ทิวเส ทิวเส มหาทานํ ปวตฺเตสิ. เตน ตทา สพฺพรชฺชานิ อุนฺนงฺคลานิ ๑- กตฺวา มหาทาเน ทิยฺยมาเน ปฏิลทฺธสพฺพูปกรณา มนุสฺสา อตฺตโน อตฺตโน ๒- กมฺมนฺเต ปหาย ยถาสุขํ วิจรึสุ, เตน ราชูนํ โกฏฺฐาคารานิ ปริกฺขยํ อคมํสุ. ตโต ราชาโน องฺกุรสฺส ทูตํ ปาเหสุํ "โภโต ทานํ นิสฺสาย อมฺหากํ อายสฺส วินาโส อโหสิ, โกฏฺฐาคารานิ ปริกฺขยํ คตานิ, ตตฺถ ยุตฺตมตฺตํ ญาตพฺพนฺ"ติ. ๓- ตํ สุตฺวา องฺกุโร ทกฺขิณาปถํ คนฺตฺวา ทมิฬวิสเย สมุทฺทสฺส อวิทูรฏฺฐาเน มหติโย อเนกทานสาลาโย การาเปตฺวา มหาทานานิ ปวตฺเตนฺโต ยาวตายุกํ ฐตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺติ. ตสฺส ทานวิภูติญฺจ สคฺคูปปตฺติญฺจ ทสฺเสนฺตา สงฺคีติการา:- [๓๐๖] "สฏฺฐิ วาหสหสฺสานิ องฺกุรสฺส นิเวสเน โภชนํ ทียเต นิจฺจํ ปุญฺญเปกฺขสฺส ชนฺตุโน. [๓๐๗] ติสหสฺสานิ สูทา หิ ๔- อามุตฺตมณิกุณฺฑลา องฺกุรํ อุปชีวนฺติ ทาเน ยญฺญสฺส วาวฏา. @เชิงอรรถ: ม. สตฺตรชฺชานิ อนงฺคณานิ ม. อตฺตโน @ ม. ยุตฺตปตฺเต ทิวเส ทาตพฺพนฺติ ก. สูทานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.

[๓๐๘] สฏฺฐิ ปุริสสหสฺสานิ อามุตฺตมณิกุณฺฑลา องฺกุรสฺส มหาทาเน กฏฺฐํ ผาเลนฺติ มาณวา. [๓๐๙] โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ สพฺพาลงฺการภูสิตา องฺกุรสฺส มหาทาเน วิธา ปิณฺเฑนฺติ นาริโย. [๓๑๐] โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ สพฺพาลงฺการภูสิตา องฺกุรสฺส มหาทาเน ทพฺพิคฺคาหา อุปฏฺฐิตา. [๓๑๑] พหุํ พหูนํ ปาทาสิ จิรํ ปาทาสิ ขตฺติโย สกฺกจฺจญฺจ สหตฺถา จ จิตฺตีกตฺวา ๑- ปุนปฺปุนํ. [๓๑๒] พหู มาเน จ ปกฺเข จ อุตุสํวจฉรานิ จ มหาทานํ ปวตฺเตสิ องฺกุโร ทีฆมนฺตรํ. [๓๑๓] เอวํ ทตฺวา ยชิตฺวา จ องฺกุโร ทีฆมนฺตรํ โส หิตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสูปโค อหู"ติ คาถา อาหํสุ. #[๓๐๖] ตตฺถ สฏฺฐิ วาหสหสฺสานีติ วาหานํ สฏฺฐิสหสฺสานิ คนฺธสาลิตณฺฑุลาทิปูริตวาหานํ สฏฺฐิสหสฺสานิ ปุญฺญเปกฺขสฺส ทานชฺฌาสยสฺส ทานาธิมุตฺตสฺส องฺกุรสฺส นิเวสเน นิจฺจํ ทิวเส ทิวเส ชนฺตุโน สตฺตกายสฺส โภชนํ ทียเตติ โยชนา. #[๓๐๗-๓๐๘] ติสหสฺสานิ สูทา หีติ ติสหสฺสมตฺตา สูทา ภตฺตการกา, เต จ โข ปน ปธานภูตา อธิปฺเปตา, เตสุ เอกเมกสฺส ปน วจนกรา อเนกาติ เวทิตพฺพา. "ติสหสฺสานิ สูทานนฺ"ติ จ ปฐนฺติ. อามุตฺตมณิกุณฺฑลาติ นานามณิ- วิจิตฺตกุณฺฑลธรา. นิทสฺสนมตฺตญฺเจตํ, อามุตฺตกฏกกฏิสุตฺตาทิอาภรณาปิ เต อเหสุํ. @เชิงอรรถ: ก. วิตฺตึ กตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.

องฺกุรํ อุปชีวนฺตีติ ตํ อุปนิสฺสาย ชีวนฺติ, ตปฺปฏิพทฺธชีวิกา โหนฺตีติ อตฺโถ. ทาเน ยญฺญสฺส วาวฏาติ มหายาคสญฺญิตสฺส ยญฺญสฺส ทาเน ยชเน วาวฏา ๑- อุสฺสุกฺกํ อาปนฺนา. กฏฺฐํ ผาเลนฺติ มาณวาติ นานปฺปการานํ ขชฺชโภชฺชาทิอาหารวิเสสานํ ปจนาย อลงฺกตปฏิยตฺตา ตรุณมนุสฺสา กฏฺฐานิ ผาเลนฺติ วิทาเลนฺติ. #[๓๐๙] วิธาติ วิธาตพฺพานิ โภชนโยคฺคานิ กฏุกภณฺฑานิ. ปิณฺเฑนฺตีติ ปิสนวเสน ปโยเชนฺติ. #[๓๑๐] ทพฺพิคฺคาหาติ กฏจฺฉุคาหิกา. อุปฏฺฐิตาติ ปริเวสนฏฺฐานํ อุปคนฺตฺวา ฐิตา โหนฺติ. #[๓๑๑] พหุนฺติ มหนฺตํ ปหูติกํ. ๒- พหูนนฺติ อเนเกสํ. ปาทาสีติ ปกาเรหิ อทาสิ. จิรนฺติ จิรกาลํ. วีสติวสฺสสหสฺสายุเกสุ หิ มนุสฺเสสุ โส อุปฺปนฺโน. พหุํ พหูนํ จิรกาลํ จ เทนฺโต ยถา อทาสิ, ตํ ทสฺเสตุํ "สกฺกจฺจญฺจา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ สกฺกจฺจนฺติ สาทรํ, อนปวิทฺธํ อนวญฺญาตํ กตฺวา. สหตฺถาติ สหตฺเถน, น อาณาปนมตฺเตน. จิตฺตีกตฺวาติ คารวพหุมานโยเคน จิตฺเตน กริตฺวา ปูเชตฺวา. ปุนปฺปุนนฺติ พหุโส น เอกวารํ, กติปยวาเร วา อกตฺวา อเนกวารํ ปาทาสีติ โยชนา. #[๓๑๒] อิทานิ ตเมว ปุนปฺปุนํ กรณํ วิภาเวตุํ "พหู มาเส จา"ติ คาถมาหํสุ. ตตฺถ พหู มาเสติ จิตฺตมาสาทิเก พหู อเนเก มาเส. ปกฺเขติ ๓- กณฺหสุกฺกเภเท พหู ปกฺเข. อุตุสํวจฺฉรานิ จาติ วสนฺตคิมฺหาทิเก พหู อุตู จ สํวจฺฉรานิ จ, สพฺพตฺถ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํ. ทีฆมนฺตรนฺติ ทีฆกาลมนฺตรํ. เอตฺถ จ "จิรํ ปาทาสี"ติ จิรกาลํ ทานสฺส ปวตฺติตภาวํ วตฺวา ปุน ตสฺส นิรนฺตรเมว ปวตฺติตภาวํ ทสฺเสตุํ "พหู มาเส"ติอาทิ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ. @เชิงอรรถ: ก. ปาวฏา ม. พหุตํ ม. ตตฺถาปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.

#[๓๑๓] เอวนฺติ วุตฺตปฺปกาเรน. ทตฺวา ยชิตฺวา จาติ อตฺถโต เอกเมว, เกสญฺจิ ทกฺขิเณยฺยานํ เอกจฺจสฺส เทยฺยธมฺมสฺส ปริจฺจชนวเสน ทตฺวา, ปุน "พหุํ พหูนํ ปาทาสี"ติ วุตฺตนเยน อตฺถิกานํ สพฺเพสํ ยถากามํ เทนฺโต มหายาควเสน ยชิตฺวา. โส หิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสูปโค อหูติ โส องฺกุโร อายุปริโยสาเน มนุสฺสตฺตภาวํ ปหาย ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน ตาวตึสเทวนิกายูปโค อโหสิ. เอวํ ตสฺมึ ตาวตึเสสุ นิพฺพตฺติตฺวา ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺเต อมฺหากํ ภควโต กาเล อินฺทโก นาม มาณโว อายสฺมโต อนุรุทฺธตฺเถรสฺส ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส ปสนฺนมานโส กฏจฺฉุภิกฺขํ ทาเปสิ. โส อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา เขตฺตคตสฺส ปุญฺญสฺส อานุภาเวน ตาวตึเสสุ มหิทฺธิโก มหานุภาโว เทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต ทิพฺเพหิ รูปาทีหิ ทสหิ ฐาเนหิ องฺกุรํ เทวปุตฺตํ อภิภวิตฺวา วิโรจติ. เตน วุตฺตํ:- [๓๑๔] "กฏจฺฉุภิกฺขํ ทตฺวาน อนุรุทฺธสฺส อินฺทโก โส หิตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสูปโค อหุ. [๓๑๕] ทสหิ ฐาเนหิ องฺกุรํ อินฺทโก อติโรจติ รูเป สทฺเท รเส คนฺเธ โผฏฺฐพฺเพ จ มโนรเม. [๓๑๖] อายุนา ยสสา เจว วณฺเณน จ สุเขน จ อาธิปจฺเจน องฺกุรํ อินฺทโก อติโรจตี"ติ. #[๓๑๔-๓๑๕] ตตฺถ รูเปติ รูปเหตุ, อตฺตโน รูปสมฺปตฺตินิมิตฺตนฺติ อตฺโถ. สทฺเทติอาทีสุปิ เอเสว นโย. อายุนาติ ชีวิเตน. นนุ จ เทวานํ ชีวิตํ ปริจฺฉินฺนปฺ- ปมาณํ วุตฺตํ. สจฺจํ วุตฺตํ, ตํ ปน เยภุยฺยวเสน. ตถาหิ เอกจฺจานํ เทวานํ ปโยควิปตฺติอาทินา อนฺตรามรณํ โหติเยว. อินฺทโก ปน ติสฺโส วสฺสโกฏิโย สฏฺฐิ จ วสฺสสหสฺสานิ ปริปูเรติเยว. เตน วุตฺตํ "อายุนา อติโรจตี"ติ. ยสสาติ มหติยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.

ปริวารสมฺปตฺติยา. วณฺเณนาติ สณฺฐานสมฺปตฺติยา. วณฺณธาตุสมฺปทา ปน "รูเป"ติ อิมินา วุตฺตาเยว. อาธิปจฺเจนาติ อิสฺสริเยน. เอวํ องฺกุเร จ อินฺทเก จ ตาวตึเสสุ นิพฺพตฺติตฺวา ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺเตสุ อมฺหากํ ภควา อภิสมฺโพธิโต สตฺตเม สํวจฺฉเร อาสาฬฺหิปุณฺณมายํ สาวตฺถินครทฺวาเร คณฺฑมฺพรุกฺขมูเล ๑- ยมกปาฏิหาริยํ กตฺวา อนุกฺกเมน ติปทวิกฺกเมน ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา ปาริจฺฉตฺตกมูเล ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ ยุคนฺธรปพฺพเต พาลสูริโย วิย วิโรจมาโน ทสหิ โลกธาตูหิ สนฺนิปติตาย เทวพฺรหฺมปริสาย ชุตึ อตฺตโน สรีรปฺปภาย อภิภวนฺโต อภิธมฺมํ เทเสตุํ นิสินฺโน อวิทูเร นิสินฺนํ อินฺทกํ, ทฺวาทสโยชนนฺตเร นิสินฺนํ องฺกุรญฺจ ทิสฺวา ทกฺขิเณยฺยสมฺปตฺติวิภาวนตฺถํ:- "มหาทานํ ตยา ทินฺนํ องฺกุร ทีฆมนฺตรํ อวิทูเร ๒- นิสินฺโนสิ อาคจฺฉ มม สนฺติเก"ติ คาถมาห. ตํ สุตฺวา องฺกุโร "ภควา มยา จิรกาลํ พหุํ เทยฺยธมฺมํ ปริจฺจชิตฺวา ปวตฺติตมฺปิ มหาทานํ ทกฺขิเณยฺยสมฺปตฺติวิรเหน อเขตฺเต วุตฺตพีชํ วิย น อุฬารผลํ อโหสิ, อินฺทกสฺส ปน กฏจฺฉุภิกฺขาทานมฺปิ ทกฺขิเณยฺยสมฺปตฺติยา สุเขตฺเต วุตฺตพีชํ วิย อติวิย อุฬารผลํ ชาตนฺ"ติ อาห. ตมตฺถํ ทสฺเสนฺตา สงฺคีติการา:- [๓๑๗] "ตาวตึเส ยทา พุทฺโธ สิลายํ ปณฺฑุกมฺพเล ปาริจฺฉตฺตกมูลมฺหิ วิหาสิ ปุริสุตฺตโม. [๓๑๘] ทสสุ โลกธาตูสุ สนฺนิปติตฺวาน เทวตา ปยิรุปาสนฺติ สมฺพุทฺธํ วสนฺตํ นคมุทฺธนิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กณฺฑมฺพ... ม. สุวิทูเร, ฉ. อติทูเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.

[๓๑๙] น โกจิ เทโว วณฺเณน สมฺพุทฺธํ อติโรจติ สพฺเพ เทเว อติกฺกมฺม ๑- สมฺพุทฺโธว วิโรจติ. [๓๒๐] โยชนานิ ทส เทฺว จ ๒- องฺกุโรยํ ตทา อหุ อวิทูเรว พุทฺธสฺส อินฺทโก อติโรจติ. [๓๒๑] โอโลเกตฺวาน สมฺพุทฺโธ องฺกุรญฺจาปิ อินฺทกํ ทกฺขิเณยฺยํ สมฺภาเวนฺโต ๓- อิทํ วจนมพฺรวิ. [๓๒๒] มหาทานํ ตยา ทินฺนํ องฺกุร ทีฆมนฺตรํ อติทูเร นิสินฺโนสิ อาคจฺฉ มม สนฺติกํ. ๔- [๓๒๓] โจทิโต ภาวิตตฺเตน องฺกุโร อิทมพฺรวิ กึ มยฺหํ เตน ทาเนน ทกฺขิเณยฺเยน สุญฺญตํ. [๓๒๔] อยํ โส อินฺทโก ยกฺโข ทชฺชา ทานํ ปริตฺตกํ อติโรจติ อเมฺหหิ จนฺโท ตารคเณ ยถา. [๓๒๕] อุชฺชงฺคเล ยถา เขตฺเต พีชํ พหุมฺปิ โรปิตํ น ผลํ วิปุลํ โหติ ๕- นปิ โตเสติ กสฺสกํ. [๓๒๖] ตเถว ทานํ พหุกํ ทุสฺสีเลสุ ปติฏฺฐิตํ น ผลํ วิปุลํ โหติ นปิ โตเสติ ทายกํ. [๓๒๗] ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ สมฺมา ธารํ ปเวจฺฉนฺเต ผลํ โตเสติ กสฺสกํ. [๓๒๘] ตเถว สีลวนฺเตสุ คุณวนฺเตสุ ตาทิสุ อปฺปกมฺปิ กตํ การํ ปุญฺญํ โหติ มหปฺผลนฺ"ติ คาถาโย อโวจุํ. @เชิงอรรถ: สี. อธิคยฺห ปาลิ. ทส เทฺว (สฺยา) สี.,อิ. ปภาเวนฺโต @ ฉ.ม. สนฺติเก ฉ.ม. น วิปุลํ ผลํ โหติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๙.

#[๓๑๗] ตตฺถ ตาวตึเสติ ตาวตึสภวเน. สิลายํ ปณฺฑุกมฺพเลติ ปณฺฑุกมฺพลนามเก สิลาสเน ปุริสุตฺตโม พุทฺโธ ยทา วิหาสีติ โยชนา. #[๓๑๘] ทสสุ โลกธาตูสุ, สนฺนิปติตฺวาน เทวตาติ ชาติเขตฺตสญฺญิเตสุ ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ กามาวจรเทวตา พฺรหฺมเทวตา จ พุทฺธสฺส ภควโต ปยิรุปาสนาย ธมฺมสฺสวนตฺถญฺจ เอกโต สนฺนิปติตฺวา. เตนาห "ปยิรุปาสนฺติ สมฺพุทฺธํ, วสนฺตํ นคมุทฺธนี"ติ, สิเนรุมุทฺธนีติ อตฺโถ. #[๓๒๐] โยชนานิ ทส เทฺว จ, องฺกุโรยํ ตทา อหูติ อยํ ยถาวุตฺตจริโต องฺกุโร ตทา สตฺถุ สมฺมุขกาเล ทส เทฺว โยชนานิ อนฺตรํ กตฺวา อหุ, สตฺถุ นิสินฺนฏฺฐานโต ทฺวาทสโยชนนฺตเร ฐาเน นิสินฺโน อโหสีติ อตฺโถ. #[๓๒๓] โจทิโต ภาวิตตฺเตนาติ ปารมิปริภาวิตาย อริยมคฺคภาวนาย ภาวิตตฺเตน สมฺมาสมฺพุทฺเธน โจทิโต. กึ มยฺหํ เตนาติอาทิกา สตฺถุ ปฏิวจนวเสน องฺกุเรน วุตฺตคาถา. ทกฺขิเณยฺเยน สุญฺญตนฺติ ยํ ทกฺขิเณยฺเยน สุญฺญตํ ริตฺตกํ วิรหิตํ ตทา มม ทานํ, ตสฺมา "กึ มยฺหํ เตนา"ติ อตฺตโน ทานปุญฺญํ หีเฬนฺโต วทติ. #[๓๒๔] ยกฺโขติ เทวปุตฺโต. ทชฺชาติ ทตฺวา. อติโรจติ อเมฺหหีติ อตฺตนา มาทิเสหิ อติวิย วิโรจติ. หีติ วา นิปาตมตฺตํ, อเมฺห อติกฺกมิตฺวา อภิภวิตฺวา วิโรจตีติ อตฺโถ. ยถา กินฺติ อาห "จนฺโท ตารคเณ ยถา"ติ. #[๓๒๕-๓๒๖] อุชฺชงฺคเลติ อติวิย ถทฺธภูมิภาเค. "อูสเร"ติ เกจิ วทนฺติ. โรปิตนฺติ วุตฺตํ, วปิตฺวา วา อุทฺธริตฺวา วา ปุน โรปิตํ. นปิ โตเสตีติ น นนฺทยติ, อปฺปผลตาย วา ตุฏฺฐึ น ชเนติ. ตเถวาติ ยถา อุชฺชงฺคเล เขตฺเต พหุมฺปิ พีชํ โรปิตํ วิปุลผลํ อุฬารผลํ น โหติ, ตโต เอว กสฺสกํ น โตเสติ, ตถา ทุสฺสีเลสุ สีลวิรหิเตสุ พหุกมฺปิ ทานํ ปติฏฺฐาปิตํ วิปุลผลํ มหปฺผลํ น โหติ ตโต เอว ทายกํ น โตเสตีติ อตฺโถ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๐.

#[๓๒๗-๓๒๘] ยถาปิ ภทฺทเกติ คาถาทฺวยสฺส วุตฺตวิปริยาเยน อตฺถโยชนา เวทิตพฺพา. ตตฺถ สมฺมา ธารํ ปเวจฺฉนฺเตติ วุฏฺฐิธารํ สมฺมเทว ปวตฺเตนฺเต, อนฺวฑฺฒมาสํ อนุทสาหํ อนุปญฺจาหํ เทเว วสฺสนฺเตติ อตฺโถ. คุณวนฺเตสูติ ฌานาทิคุณยุตฺเตสุ. ตาทิสูติ อิฏฺฐาทีสุ ตาทิลกฺขณปฺปตฺเตสุ. การนฺติ ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตํ, อุปกาโรติ อตฺโถ. กีทิโส อุปกาโรติ อาห "ปุญฺญนฺ"ติ. [๓๒๙] "วิเจยฺย ทานํ ทาตพฺพํ ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ วิเจยฺย ทานํ ทตฺวาน สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกา. [๓๓๐] วิเจยฺย ทานํ สุคตปฺปสฏฺฐํ เย ทกฺขิเณยฺยา อิธ ชีวโลเก เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ พีชานิ วุตฺตานิ ยถา สุเขตฺเต"ติ อยํ สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตา คาถา. #[๓๒๙] ตตฺถ วิเจยฺยาติ วิจินิตฺวา, ปุญฺญกฺเขตฺตํ ปญฺญาย อุปปริกฺขิตฺวา. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ตยิทํ องฺกุรเปตวตฺถุ สตฺถารา ๑- ตาวตึสภวเน ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ ปุรโต ทกฺขิเณยฺยสมฺปตฺติวิภาวนตฺถํ "มหาทานํ ตยา ทินฺนนฺ"ติอาทินา อตฺตนา สมุฏฺฐาปิตํ, ตตฺถ ตโย มาเส อภิธมฺมํ เทเสตฺวา มหาปวารณาย เทวคณปริวุโต เทวเทโว เทวโลกโต สงฺกสฺสนครํ โอตริตฺวา อนุกฺกเมน สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวเน วิหรนฺโต จตุปริสมชฺเฌ ทกฺขิเณยฺยสมฺปตฺติวิภาวนตฺถเมว "ยสฺส อตฺถาย คจฺฉามา"ติอาทินา วิตฺถารโต เทเสตฺวา จตุสจฺจกถาย เทสนาย กูฏํ คณฺหิ, เทสนาวสาเน เตสํ อเนกโกฏิปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ. องฺกุรเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตา @เชิงอรรถ: อิ. สตฺถา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๑๒๐-๑๕๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=2662&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=2662&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=106              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=3661              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=3813              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=3813              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]