อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

                   ๑๑๐. ๑๓. อุพฺพริเปติวตฺถุวณฺณนา ๑-
     อหุ ราชา พฺรหฺมทตฺโตติ อิทํ อุพฺพริเปติวตฺถุํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อญฺญตรํ อุปาสิกํ อารพฺภ กเถสิ.
     สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตราย อุปาสิกาย สามิโก กาลํ อกาสิ, สา
ปติวิโยคทุกฺขาตุรา โสจนฺตี อาฬาหนํ คนฺตฺวา โรทติ. ภควา ตสฺสา โสตาปตฺติผลสฺส
อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ทิสฺวา กรุณาย สญฺโจทิตมานโส หุตฺวา ตสฺสา เคหํ คนฺตฺวา
ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. อุปาสิกา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา "กึ อุปาสิเก โสจสี"ติ วตฺวา "อาม ภควา ปิยวิปฺปโยเคน
โสจามี"ติ วุตฺเต ตสฺสา โสกํ อปเนตุกาโม อตีตํ อาหริ.
     อตีเต ปญฺจาลรฏฺเฐ ๒- กปิลนคเร จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต นาม ราชา อโหสิ. โส
อคติคมนํ ปหาย อตฺตโน วิชิเต ปชาย หิตกรณนิรโต ทส ราชธมฺเม อโกเปตฺวา
รชฺชํ อนุสาสมาโน กทาจิ "อตฺตโน รชฺเช กึ วทนฺตี"ติ โสตุกาโม ตุนฺนวายเวสํ
คเหตฺวา เอโก อทุติโย นครโต นิกฺขมิตฺวา คามโต คามํ ชนปทโต ชนปทํ
วิจริตฺวา สพฺพรชฺชํ อกณฺฏกํ อนุปปีฬํ มนุสฺเส สมฺโมทมาเน อปารุตฆเร มญฺเญ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุพฺพริเปต..., เอวมุปริปิ   ๒ ม. ปญฺจาลรฏฺเฐ อุตฺตรปญฺจาเล
วิหรนฺเต ทิสฺวา โสมนสฺสชาโต นิวตฺติตฺวา นคราภิมุโข อาคจฺฉนฺโต อญฺญตรสฺมึ
คาเม เอกิสฺสา วิธวาย ทุคฺคติตฺถิยา เคหํ ปาวิสิ. สา ตํ ทิสฺวา อาห "โก
นุ ตฺวํ อยฺโย, กุโต วา อาคโตสี"ติ. อหํ ตุนฺนวาโย ภทฺเท, ภติยา ตุนฺนวายกมฺมํ
กโรนฺโต วิจรามิ, ยทิ ตุมฺหากํ ตุนฺนวายกมฺมํ อตฺถิ, ภตฺตญฺจ ๑- เวตนญฺจ เทถ,
ตุมฺหากมฺปิ กมฺมํ กโรมีติ. นตฺถิ อมฺหากํ กมฺมํ ภตฺตเวตนํ วา, อญฺเญสํ กโรหิ
อยฺยาติ. โส ตตฺถ กติปาหํ วสนฺโต ธญฺญปุญฺญลกฺขณสมฺปนฺนํ ตสฺสา ธีตรํ
ทิสฺวา มาตรํ อาห "อยํ ทาริกา กึ เกนจิ กตปริคฺคหา, อุทาหุ อกตปริคฺคหา,
สเจ ปน เกนจิ อกตปริคฺคหา, อิมํ มยฺหํ เทถ, อหํ ตุมฺหากํ สุเขน ชีวนูปายํ
กาตุํ สมตฺโถ"ติ. "สาธุ อยฺยา"ติ สา ตสฺส ตํ อทาสิ.
     โส ตาย สทฺธึ กติปาหํ วสิตฺวา ตสฺสา กหาปณสหสฺสํ ทตฺวา "อหํ
กติปาเหเนว นิวตฺติสฺสามิ, ภทฺเท ตฺวํ มา อุกฺกณฺฐสี"ติ วตฺวา อตฺตโน นครํ
คนฺตฺวา นครสฺส จ ตสฺส คามสฺส จ อนฺตเร มคฺคํ สมํ การาเปตฺวา ๒-
อลงฺการาเปตฺวา มหตา ราชานุภาเวน ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ ทาริกํ กหาปณราสิมฺหิ
ฐเปตฺวา สุวณฺณรชตกลเสหิ นฺหาเปตฺวา "อุพฺพรี"ติ นามํ การาเปตฺวา
อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ตญฺจ คามํ ตสฺสา ญาตีนํ ทตฺวา มหตา ราชานุภาเวน
ตํ นครํ อาเนตฺวา ตาย สทฺธึ อภิรมมาโน ยาวชีวํ รชฺชสุขํ อนุภวิตฺวา
อายุปริโยสาเน กาลมกาสิ. กาลกเต จ ตสฺมึ, กเต จ สรีรกิจฺเจ อุพฺพรี ปติวิโยเคน
โสกสลฺลสมปฺปิตหทยา อาฬาหนํ คนฺตฺวา พหู ทิวเส คนฺธปุปฺผาทีหิ ปูเชตฺวา
รญฺโญ คุเณ กิตฺเตตฺวา อุมฺมาทปฺปตฺตา วิย กนฺทนฺตี ปริเทวนฺตี อาฬาหนํ ปทกฺขิณํ
กโรติ.
     เตน จ สมเยน อมฺหากํ ภควา โพธิสตฺตภูโต อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา
อธิคตชฺฌานาภิญฺโญ หิมวนฺตสฺส สามนฺตา อญฺญตรสฺมึ อรญฺญายตเน วิหรนฺโต
โสกสลฺลสมปฺปิตํ อุพฺพรึ ทิพฺเพน จกฺขุนา ทิสฺวา อากาเสน อาคนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. วตฺถญฺจ       ๒ ม. กนกราสิมฺหิ
ทิสฺสมานรูโป อากาเส ฐตฺวา ตตฺถ ฐิเต มนุสฺเส ปุจฺฉิ "กสฺสิทํ อาฬาหนํ,
กสฺสตฺถาย จายํ อิตฺถี `พฺรหฺมทตฺต พฺรหฺมทตฺตา'ติ กนฺทนฺตี ปริเทวตี"ติ. ตํ
สุตฺวา มนุสฺสา "พฺรหฺมทตฺโต นาม ปญฺจาลานํ ราชา, โส อายุปริโยสาเน
กาลํ อกาสิ, ตสฺสิทํ อาฬาหนํ, ตสฺส อยํ อคฺคมเหสี อุพฺพรี นาม `พฺรหฺมทตฺต
พฺรหฺมทตฺตา'ติ ตสฺส นามํ คเหตฺวา กนฺทนฺตี ปริเทวตี"ติ อาหํสุ. ตมตฺถํ ทีเปนฺตา
สงฺคีติการา:-
         [๓๖๘] "อหุ ราชา พฺรหฺมทตฺโต          ปญฺจาลานํ รเถสโภ
               อโหรตฺตานมจฺจยา              ราชา กาลมกฺรุพฺพถ. ๑-
         [๓๖๙] ตสฺส อาฬาหนํ คนฺตฺวา           ภริยา กนฺทติ อุพฺพรี
               พฺรหฺมทตฺตํ อปสฺสนฺตี             พฺรหฺมทตฺตาติ กนฺทติ.
         [๓๗๐] อิสิ จ ตตฺถ อาคจฺฉิ             สมฺปนฺนจรโณ มุนิ
               โส จ ตตฺถ อปุจฺฉิตฺถ            เย ตตฺถ สุ สมาคตา.
         [๓๗๑] `กสฺส อิทํ อาฬาหนํ             นานาคนฺธสเมริตํ
               กสฺสายํ กนฺทติ ภริยา            อิโต ทูรคตํ ปตึ
               พฺรหฺมทตฺตํ อปสฺสนฺตี             พฺรหฺมทตฺตาติ กนฺทติ'.
         [๓๗๒] เต จ ตตฺถ วิยากํสุ             เย ตตฺถ สุ สมาคตา
               พฺรหฺมทตฺตสฺส ภทฺทนฺเต           พฺรหฺมทตฺตสฺส มาริส.
         [๓๗๓] ตสฺส อิทํ อาฬาหนํ              นานาคนฺธสเมริตํ
               ตสฺสายํ กนฺทติ ภริยา            อิโต ทูรคตํ ปตึ
               พฺรหฺมทตฺตํ อปสฺสนฺตี             พฺรหฺมทตฺตาติ กนฺทตี"ติ
ฉ คาถา ฐเปสุํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ราชา กาลงฺกรี ตทา
    #[๓๖๘-๓๖๙] ตตฺถ อหูติ อโหสิ. ปญฺจาลานนฺติ ปญฺจาลรฏฺฐวาสีนํ,
ปญฺจาลรฏฺฐสฺเสว วา. เอโกปิ หิ ชนปโท ชนปทิกานํ ๑- ราชกุมารานํ วเสน รุฬฺหิยา
"ปญฺจาลานนฺ"ติ ๒- พหุวจเนน นิทฺทิสียติ. รเถสโภติ รเถสุ อุสภสทิโส, มหารโถติ
อตฺโถ. ตสฺส อาฬาหนนฺติ ตสฺส รญฺโญ สรีรสฺส ทฑฺฒฏฺฐานํ.
    #[๓๗๐] อิสีติ ฌานาทีนํ คุณานํ เอสนฏฺเฐน อิสิ. ตตฺถาติ ตสฺมึ อุพฺพริยา
ฐิตฏฺฐาเน, สุสาเนติ อตฺโถ. อาคจฺฉีติ อคมาสิ. สมฺปนฺนจรโณติ สีลสมฺปทา
อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺญุตา ชาคริยานุโยโค สทฺธาทโย สตฺต
สทฺธมฺมา จตฺตาริ รูปาวจรฌานานีติ อิเมหิ ปณฺณรสหิ จรณสงฺขาเตหิ คุเณหิ
สมฺปนฺโน สมนฺนาคโต, จรณสมฺปนฺโนติ อตฺโถ. มุนีติ อตฺตหิตญฺจ ปรหิตญฺจ มุนาติ
ชานาตีติ มุนิ. โส จ ตตฺถ อปุจฺฉิตฺถาติ โส ตสฺมึ ฐาเน ฐิเต ชเน ปฏิปุจฺฉิ.
เย ตตฺถ สุ สมาคตาติ เย มนุสฺสา ตตฺถ สุสาเน สมาคตา. สูติ นิปาตมตฺตํ,
"เย ตตฺถาสุํ สมาคตา"ติ วา ปาโฐ. อาสุนฺติ อเหสุนฺติ อตฺโถ.
    #[๓๗๑] นานาคนฺธสเมริตนฺติ นานาวิเธหิ คนฺเธหิ สมนฺตโต เอริตํ อุปวาสิตํ ๓-.
อิโตติ มนุสฺสโลกโต. ทูรคตนฺติ ปรโลกํ คตตฺตา วทติ. พฺรหฺมทตฺตาติ กนฺทตีติ
พฺรหฺมทตฺตาติ เอวํ นามสํกิตฺตนํ กตฺวา ปริเทวนวเสน อวฺหายติ.
    #[๓๗๒-๓๗๓] พฺรหฺมทตฺตสฺส ภทฺทนฺเต, พฺรหฺมทตฺตสฺส มาริสาติ มาริส
นิรามยกายจิตฺตมหามุนิ พฺรหฺมทตฺตสฺส รญฺโญ อิทํ อาฬาหนํ, ตสฺเสว
พฺรหฺมทตฺตสฺส รญฺโญ อยํ ภริยา, ภทฺทํ เต ตสฺส จ พฺรหฺมทตฺตสฺส ภทฺทํ โหตุ,
ตาทิสานํ มเหสีนํ หิตานุจินฺตเนน ปรโลเก ฐิตานมฺปิ หิตสุขํ โหติเยวาติ อธิปฺปาโย.
     อถ โส ตาปโส เตสํ วจนํ สุตฺวา อนุกมฺปํ อุปาทาย อุพฺพริยา สนฺติกํ
คนฺตฺวา ตสฺสา โสกวิโนทนตฺถํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ชนปทาธิกตานํ   ๒ ม. ปญฺจาลาติ    ๓ ม. อุปวายิตํ
         [๓๗๔] "ฉฬาสีติสหสฺสานิ           พฺรหฺมทตฺตสฺสนามกา
               อิมสฺมึ อาฬาหเน ทฑฺฒา      เตสํ กมนุโสจสี"ติ
คาถมาห. ตตฺถ ฉฬาสีติสหสฺสานีติ ฉสหสฺสาธิกอสีติสหสฺสสงฺขา. พฺรหฺมทตฺตสฺสนามกาติ
พฺรหฺมทตฺโตติ เอวํนามกา. เตสํ กมนุโสจสีติ เตสํ ฉฬาสีติสหสฺสสงฺขาตานํ
พฺรหฺมทตฺตานํ กตมํ พฺรหฺมทตฺตํ ตฺวํ อนุโสจสิ, กตมํ ปฏิจฺจ เต
โสโก อุปฺปนฺโนติ ปุจฺฉิ.
     เอวํ ปน เตน อิสินา ปุจฺฉิตา อุพฺพรี อตฺตนา อธิปฺเปตํ พฺรหฺมทตฺตํ
อาจิกฺขนฺตี:-
         [๓๗๕] "โย ราชา จูฬนีปุตฺโต       ปญฺจาลานํ รเถสโภ
               ตํ ภนฺเต อนุโสจามิ         ภตฺตารํ สพฺพกามทนฺ"ติ
คาถมาห. ตตฺถ จูฬนีปุตฺโตติ เอวํนามสฺส รญฺโญ ปุตฺโต. สพฺพกามทนฺติ มยฺหํ
สพฺพสฺส อิจฺฉิติจฺฉิตสฺส ทาตารํ, สพฺเพสํ วา สตฺตานํ อิจฺฉิตทายกํ.
     เอวํ อุพฺพริยา วุตฺเต ปุน ตาปโส:-
         [๓๗๖] "สพฺเพวาเหสุํ ราชาโน      พฺรหฺมทตฺตสฺสนามกา
               สพฺเพว จูฬนีปุตฺตา          ปญฺจาลานํ รเถสภา.
         [๓๗๗] สพฺเพสํ อนุปุพฺเพน          มเหสิตฺตมการยิ
               กสฺมา ปุริมเก หิตฺวา        ปจฺฉิมํ อนุโสจสี"ติ
คาถาทฺวยมาห.
    #[๓๗๖] ตตฺถ สพฺเพวาเหสุนฺติ สพฺเพว เต ฉฬาสีติสหสฺสสงฺขา ราชาโน
พฺรหฺมทตฺตสฺสนามกา จูฬนีปุตฺตา ปญฺจาลานํ รเถสภาว อเหสุํ, อิเม ราชภาวาทโย
วิเสสา เตสุ เอกสฺสาปิ นาเหสุํ.
    #[๓๗๗] มเหสิตฺตมการยีติ ตฺวญฺจ เตสํ สพฺเพสมฺปิ อนุปุพฺเพน อคฺคมเหสิภาวํ
อกาสิ, อนุปฺปตฺตาติ อตฺโถ. กสฺมาติ คุณโต จ สามิกภาวโต จ อวิสิฏฺเฐสุ
เอตฺตเกสุ ชเนสุ ปุริมเก ราชาโน ปหาย ปจฺฉิมํ เอกํเยว กสฺมา เกน การเณน
อนุโสจสีติ ปุจฺฉิ.
     ตํ สุตฺวา อุพฺพรี สํเวคชาตา ปุน ตาปสํ:-
         [๓๗๘] "อาตุเม อิตฺถิภูตาย         ทีฆรตฺตาย มาริส
               ยสฺสา เม อิตฺถิภูตาย        สํสาเร พหุภาสสี"ติ
คาถมาห. ตตฺถ อาตุเมติ อตฺตนิ. อิตฺถิภูตายาติ อิตฺถิภาวํ อุปคตาย. ทีฆรตฺตายาติ
ทีฆรตฺตํ. อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- อิตฺถิภูตาย อตฺตนิ สพฺพกาลํ อิตฺถีเยว โหติ,
อุทาหุ ปุริสภาวมฺปิ อุปคจฺฉตีติ. ยสฺสา เม อิตฺถิภูตายาติ ยสฺสา มยฺหํ
อิตฺถิภูตาย เอวํ ตาว พหุสํสาเร มเหสิภาวํ มหามุนิ ตฺวํ ภาสสิ กเถสีติ อตฺโถ.
"อาหุ เม ๑- อิตฺถิภูตายา"ติ วา ปาโฐ. ตตฺถ อาติ อนุสฺสรณตฺเถ นิปาโต. อาหุ
เมติ ๒- สยํ อนุสฺสริตํ อญฺญาตมิทํ มยา, อิตฺถิภูตาย อิตฺถิภาวํ อุปคตาย เอวํ
มยฺหํ เอตฺตกํ กาลํ อปราปรุปฺปตฺติ ๓- อโหสิ, กสฺมา? ยสฺมา ๔- ยสฺสา เม
อิตฺถิภูตาย สพฺเพสํ อนุปุพฺเพน มเหสิตฺตมการยิ, กึ ตฺวํ มหามุนิ สํสาเร พหุํ
ภาสสีติ โยชนา.
     ตํ สุตฺวา ตาปโส อยํ นิยโม สํสาเร นตฺถิ "อิตฺถี อิตฺถีเยว โหติ, ปุริโส
ปุริโส เอวา"ติ ทสฺเสนฺโต:-
         [๓๗๙] "อหุ อิตฺถี อหุ ปุริโส         ปสุโยนิมฺปิ อาคมา
               เอวเมตํ อตีตานํ            ปริยนฺโต น ทิสฺสตี"ติ
คาถมาห. ตตฺถ อหุ อิตฺถี อหุ ปุริโสติ ตฺวํ กทาจิ อิตฺถีปิ อโหสิ, กทาจิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาตุโม  ๒ สี. อาตุเมติ, ม. อาตุโมติ  ๓ สี. อปรา จ อนุปฺปตฺติ
@๔ สี. อโหสิ, ตสฺมา
ปุริโสปิ อโหสิ. น เกวลํ อิตฺถิปุริสภาวเมว, อถ โข ปสุ โยนิมฺปิ อคมาสิ,
กทาจิ ปสุภาวมฺปิ อคมาสิ, ติรจฺฉานโยนิมฺปิ อุปคตา อโหสิ. เอวเมตํ อตีตานํ,
ปริยนฺโต น ทิสฺสตีติ เอวํ ยถาวุตฺตํ เอตํ อิตฺถิภาวํ ปุริสภาวํ ติรจฺฉานาทิ-
ภาวญฺจ อุปคตานํ อตีตานํ อตฺตภาวานํ ปริยนฺโต ญาณจกฺขุนา มหตา อุสฺสาเหน
ปสฺสนฺตานมฺปิ น ทิสฺสติ. น เกวลํ ตเวว, อถ โข สพฺเพสมฺปิ สํสาเร
ปริพฺภมนฺตานํ สตฺตานํ อตฺตภาวสฺส ปริยนฺโต น ทิสฺสเตว น ปญฺญายเตว.
เตนาห ภควา:-
         "อนมตคฺโคยํ ภิกฺขเว สํสาโร, ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชา-
     นีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตนฺ"ติ ๑-.
     เอวํ เตน ตาปเสน สํสารสฺส อปริยนฺตตํ กมฺมสฺสกตญฺจ วิภาเวนฺเตน เทสิตํ
ธมฺมํ สุตฺวา สํสาเร สํวิคฺคหทยา ธมฺเม จ ปสนฺนมานสา วิคตโสกสลฺลา หุตฺวา
อตฺตโน ปสาทํ โสกวิคมนญฺจ ปกาเสนฺตี:-
         [๓๘๐] "อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ          ฆฏสิตฺตํว ปาวกํ
               วารินา วิย โอสิญฺจํ           สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
         [๓๘๑] อพฺพหี วต เม สลฺลํ           โสกํ หทยนิสฺสิตํ
               โย เม โสกปเรตาย          ปติโสกํ อปานุทิ.
         [๓๘๒] สาหํ อพฺพูฬฺหสลฺลาสฺมิ          สีติภูตาสฺมิ นิพฺพุตา
               น โสจามิ น โรทามิ          ตว สุตฺวา มหามุนี"ติ
ติสฺโส คาถา อภาสิ. ตาสํ อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตเยว.
     อิทานิ สํวิคฺคหทยาย อุพฺพริยา ปฏิปตฺตึ ทสฺเสนฺโต สตฺถา:-
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ. ๑๖/๑๒๔/๑๗๒
         [๓๘๓] "ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา          สมณสฺส สุภาสิตํ
               ปตฺตจีวรมาทาย               ปพฺพชิ อนคาริยํ.
         [๓๘๔] สา จ ปพฺพชิตา สนฺตา          อคารสฺมา อนคาริยํ.
               เมตฺตจิตฺตํ อาภาเวสิ           พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา.
         [๓๘๕] คามา คามํ วิจรนฺตี            นิคเม ราชธานิโย
               อุรุเวลา นาม โส คาโม        ยตฺถ กาลมกฺรุพฺพถ.
         [๓๘๖] เมตฺตจิตฺตํ อาภาเวตฺวา         พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา
อิตฺถิจิตฺตํ วิราเชตฺวา  พฺรหฺมโลกูปคา อหู"ติ
จตสฺโส คาถา อภาสิ.
    #[๓๘๓-๓๘๔] ตตฺถ ตสฺสาติ ตสฺส ตาปสสฺส. สุภาสิตนฺติ สุฏฺฐุ ภาสิตํ,
ธมฺมนฺติ อตฺโถ. ปพฺพชิตา สนฺตาติ ปพฺพชฺชํ อุปคตา สมานา, ปพฺพชิตฺวา วา
หุตฺวา สนฺตกายวาจา. เมตฺตจิตฺตนฺติ เมตฺตาสหคตํ จิตฺตํ. จิตฺตสีเสน เมตฺตชฺฌานํ
วทติ. พฺรหฺมโลกูปปตฺติยาติ ตญฺจ สา เมตฺตจิตฺตํ ภาเวนฺตี พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา
อภาเวสิ, น วิปสฺสนาปาทกาทิอตฺถํ. อนุปฺปนฺเน หิ พุทฺเธ พฺรหฺมวิหาราทิเก
ภาเวนฺตา ตาปสปริพฺพาชกา ยาวเทว ภวสมฺปตฺติอตฺถเมว ภาเวสุํ.
    #[๓๘๕-๓๘๖] คามา คามนฺติ คามโต อญฺญํ คามํ. อาภาเวตฺวาติ วฑฺเฒตฺวา
พฺรูเหตฺวา. "อภาเวตฺวา"ติ เกจิ ปฐนฺติ, เตสํ อกาโร นิปาตมตฺตํ. อิตฺถิจิตฺตํ
วิราเชตฺวาติ อิตฺถิภาเว จิตฺตํ อชฺฌาสยํ อภิรุจึ วิราเชตฺวา ๑- อิตฺถิภาเว
วิรตฺตจิตฺตา หุตฺวา. พฺรหฺมโลกูปคาติ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน พฺรหฺมโลกํ อุปคมนกา
อโหสิ. เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานเมว.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. วิธเมตฺวา
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ตสฺสา อุปาสิกาย โสกํ วิโนเทตฺวา
อุปริ จตุสจฺจเทสนํ อกาสิ, สจฺจปริโยสาเน สา อุปาสิกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ,
สมฺปตฺตปริสาย จ เทสนา สาตฺถิกา อโหสีติ.
                     อุพฺพริเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     อิติ ขุทฺทกฏฺฐกถาย เปตวตฺถุสฺมึ
                         เตรสวตฺถุปฏิมณฺฑิตสฺส
                ทุติยสฺส อุพฺพริวคฺคสฺส อตฺถสํวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๑๗๐-๑๗๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=3786&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=3786&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=110
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=3931
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=4103
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=4103
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26