อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

                    ๑๑๓. ๓. รถการเปติวตฺถุวณฺณนา
     เวฬุริยถมฺภํ รุจิรํ ปภสฺสรนฺติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อญฺญตรํ
เปตึ อารพฺภ วุตฺตํ.
     อตีเต กิร กสฺสปสฺส ภควโต กาเล อญฺญตรา อิตฺถี สีลาจารสมฺปนฺนา
กลฺยาณมิตฺตสนฺนิสฺสเยน สาสเน อภิปฺปสนฺนา สุวิภตฺตวิจิตฺรภิตฺติถมฺภโสปานภูมิตลํ
อติวิย ทสฺสนียํ เอกํ อาวาสํ กตฺวา ตตฺถ ภิกฺขู นิสีทาเปตฺวา ปณีเตน อาหาเรน
ปริวิสิตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส นิยฺยาเทสิ. สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา อญฺญสฺส
ปาปกมฺมสฺส วเสน หิมวติ ปพฺพตราเช รถการทหํ นิสฺสาย วิมานเปตี หุตฺวา
นิพฺพตฺติ, ตสฺสา สํฆสฺส อาวาสทานปุญฺญานุภาเวน สพฺพรตนมยํ อุฬารํ อติวิย
สมนฺตโต ปาสาทิกํ มโนหรํ รมณียํ โปกฺขรณิยํ นนฺทนวนสทิสํ อุปโสภิตํ ๑- วิมานํ
นิพฺพตฺติ, สยญฺจ สุวณฺณวณฺณา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา อโหสิ.
     สา ตตฺถ ปุริเสหิ วินาว ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺตี วิหรติ. ๒-  ตสฺสา ตตฺถ
ทีฆรตฺตํ นิปฺปุริสาย วสนฺติยา อนภิรติ อุปฺปนฺนา. สา อุกฺกณฺฐิตา หุตฺวา
"อตฺเถโส อุปาโย"ติ จินฺเตตฺวา ทิพฺพานิ อมฺพปกฺกานิ นทิยํ ปกฺขิปติ. สพฺพํ
กณฺณมุณฺฑเปติวตฺถุสฺมึ อาคตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อิธ ปน พาราณสิวาสี เอโก มาณโว
คงฺคายํ เตสุ ๓- เอกํ อมฺพผลํ ทิสฺวา ตสฺส ปภวํ คเวสนฺโต อนุกฺกเมน ตํ ฐานํ
คนฺตฺวา นทึ ทิสฺวา ตทนุสาเรน ตสฺสา วสนฏฺฐานํ คโต. สา ตํ ทิสฺวา อตฺตโน
วสนฏฺฐานํ เนตฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺตี นิสีทิ. โส ตสฺสา วสนฏฺฐานสมฺปตฺตึ ทิสฺวา
ปุจฺฉนฺโต:-
         [๔๓๙] "เวฬุริยถมฺภํ รุจิรํ ปภสฺสรํ
               วิมานมารุยฺห อเนกจิตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. รูปโสภิตํ       ๒ สี.,อิ. วสติ        ๓ ม. คเตสุ
               ตตฺถจฺฉสิ เทวิ มหานุภาเว
               ปถทฺธนิ ปณฺณรเสว จนฺโท. ๑-
         [๔๔๐] วณฺโณ จ เต กนกสฺส สนฺนิโภ
               อุตฺตตฺตรูโป ภุส ทสฺสเนยฺโย
               ปลฺลงฺกเสฏฺเฐ อตุเล นิสินฺนา
               เอกา ตุวํ นตฺถิ จ ตุยฺห สามิโก.
         [๔๔๑] อิมา จ เต โปกฺขรณี สมนฺตา
               ปหูตมลฺยา พหุปุณฺฑรีกา
               สุวณฺณจุณฺเณหิ สมนฺตโมตฺถตา
               น ตตฺถ ปงฺโก ปณโก จ วิชฺชติ.
         [๔๔๒] หํสา จิเม ทสฺสนียา มโนรมา
               อุทกสฺมิมนุปริยนฺติ สพฺพทา
               สมยฺย วคฺคูปนทนฺติ สพฺเพ
               พินฺทุสฺสรา ทุนฺทุภีนํว โฆโส.
         [๔๔๓] ททฺทลฺลมานา ยสสา ยสสฺสินี
               นาวาย จ ตฺวํ อวลมฺพ ติฏฺฐสิ
               อาฬารปเมฺห หสิเต ปิยํวเท
               สพฺพงฺคกลฺยาณิ ภุสํ วิโรจสิ.
         [๔๔๔] อิทํ วิมานํ วิรชํ สเม ฐิตํ
               อุยฺยานวนฺตํ ๒- รตินนฺทิวฑฺฒนํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จนฺทิมา    ๒ ม. อุยฺยานวนํ
               อิจฺฉามหํ นาริ อโนมทสฺสเน
               ตยา สห นนฺทเน อิธ โมทิตุนฺ"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
    #[๔๓๙] ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมึ วิมาเน. อจฺฉสีติ อิจฺฉิติจฺฉิตกาเล นิสีทสิ.
เทวีติ ตํ อาลปติ. มหานุภาเวติ มหตา ทิพฺพานุภาเวน สมนฺนาคเต. ปถทฺธนีติ
อตฺตโน ปถภูเต อทฺธนิ, คคนตลมคฺเคติ ๑- อตฺโถ. ปณฺณรเสว จนฺโทติ ปุณฺณมาสิยํ
ปริปุณฺณมณฺฑโล จนฺโท วิย วิชฺโชตมานาติ อตฺโถ.
    #[๔๔๐] วณฺโณ จ เต กนกสฺส สนฺนิโภติ ตว วณฺโณ จ อุตฺตตฺตสิงฺคีสุวณฺเณน
สทิโส อติวิย มโนหโร. เตนาห "อุตฺตตฺตรูโป ภุส ทสฺสเนยฺโย"ติ.
อตุเลติ มหารเห. อตุเลติ วา เทวตาย อาลปนํ, อสทิสรูเปติ อตฺโถ. นตฺถิ
จ ตุยฺห สามิโกติ ตุยฺหํ สามิโก จ นตฺถิ.
    #[๔๔๑] ปหูตมลฺยาติ กมลกุวลยาทิพหุวิธกุสุมวติโย. สุวณฺณจุณฺเณหีติ
สุวณฺณวาลุกาหิ. สมนฺตโมตฺถตาติ ๒- สมนฺตโต โอกิณฺณา. ตตฺถาติ ตาสุ โปกฺขรณีสุ.
ปงฺโก ปณโก จาติ กทฺทโม วา อุทกปิจฺฉิลฺโล ๓- วา น วิชฺชติ.
    #[๔๔๒] หํสา จิเม ทสฺสนียา มโนรมาติ อิเม หํสา จ ทสฺสนสุขา มโนรมา จ.
อนุปริยนฺตีติ อนุวิจรนฺติ. สพฺพทาติ สพฺเพสุ อุตูสุ. สมยฺยาติ สงฺคมฺม. วคฺคูติ
มธุรํ. อุปนทนฺตีติ วิกูชนฺติ. พินฺทุสฺสราติ อวิสฏสฺสรา ๔- สมฺปิณฺฑิตสฺสรา.
ทุนฺทุภีนํว โฆโสติ วคฺคุพินฺทุสฺสรภาเวน ทุนฺทุภีนํ วิย ตว โปกฺขรณิยํ หํสานํ
โฆโสติ อตฺโถ.
    #[๔๔๓] ททฺทลฺลมานาติ อติวิย อภิชลนฺตี. ยสสาติ เทวิทฺธิยา. นาวายาติ
โทณิยํ. โปกฺขรณิยํ หิ ปทุมินิยํ สุวณฺณนาวาย มหารเห ปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. คคนตลมตฺถเกติ   ๒ สี. สมนฺตโมตตาติ  ๓ สี. อุทกปิจฺฉิโล
@๔ สี.,อิ. อวิสฺสฏฺฐสรา
อุทกกีฬํ กีฬนฺตึ เปตึ ทิสฺวา เอวมาห. อวลมฺพาติ อวลมฺพิตฺวา อปสฺเสนํ อปสฺสาย.
ติฏฺฐสีติ อิทํ ฐานสทฺทสฺส คตินิวตฺติอตฺถตฺตา คติยา ปฏิกฺเขปวจนํ, "นิสชฺชสี"ติ
วา ปาโฐ, นิสีทสิจฺเจวสฺส อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อาฬารปเมฺหติ เวลฺลิตทีฆนีลปขุเม.
หสิเตติ หสิตมหาหสิตมุเข. ๑- ปิยํวเทติ ปิยภาณินี. สพฺพงฺคกลฺยาณีติ สพฺเพหิ
องฺเคหิ สุนฺทเร, โสภนสพฺพงฺคปจฺจงฺคีติ อตฺโถ. วิโรจสีติ วิราเชสิ.
    #[๔๔๔] วิรชนฺติ วิคตรชํ นิทฺโทสํ. สเม ฐิตนฺติ สเม ภูมิภาเค ฐิตํ,
จตุรสฺสโสภิตตาย วา สมภาเค ฐิตํ, สมนฺตภทฺทกนฺติ อตฺโถ. อุยฺยานวนฺตนฺติ
นนฺทนวนสหิตํ ๒-. รตินนฺทิวฑฺฒนนฺติ รติญฺจ นนฺทิญฺจ วฑฺเฒตีติ รตินนฺทิวฑฺฒนํ,
สุขสฺส จ ปีติยา จ สํวฑฺฒนนฺติ อตฺโถ. นารีติ ตสฺสา อาลปนํ. อโนมทสฺสเนติ
ปริปุณฺณองฺคปจฺจงฺคตาย อนินฺทิตทสฺสเน. ๓-  นนฺทเนติ นนฺทนกเร. อิธาติ นนฺทนวเน,
วิมาเน วา. โมทิตุนฺติ อภิรมิตุํ อิจฺฉามีติ โยชนา.
     เอวํ เตน มาณเวน วุตฺเต สา วิมานเปติเทวตา ๔- ตสฺส ปฏิวจนํ
เทนฺตี:-
         [๔๔๕] "กโรหิ กมฺมํ อิธ เวทนียํ
                จิตฺตญฺจ เต อิธ นิหิตํ ภวตุ ๕-
                กตฺวาน กมฺมํ อิธ เวทนียํ
                เอวํ มม ลจฺฉสิ กามกามินินฺ"ติ
คาถมาห. ตตฺถ กโรหิ กมฺมํ อิธ เวทนียนฺติ อิธ อิมสฺมึ ทิพฺพฏฺฐาเน วิปจฺจนกํ
วิปากทายกํ กุสลกมฺมํ กโรหิ ปสเวยฺยาสิ. อิธ นิหิตนฺติ อิธูปนีตํ, ๖-  "อิธ
นินฺนนฺ"ติ วา ปาโฐ, อิมสฺมึ ฐาเน นินฺนํ โปณํ ปพฺภารํ ตว จิตฺตํ ภวตุ โหตุ.
มมนฺติ มํ. ลจฺฉสีติ ลภิสฺสสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. หสิตวตี จ หสิตมุขีปิ  ๒ ม. อุยฺยานวนนฺติ นนฺทนวนสทิสํ  ๓ ม. อนูนทสฺสเน
     โส มาณโว ตสฺสา วิมานเปติยา วจนํ สุตฺวา ตโต มนุสฺสปถํ คโต
ตตฺถ จิตฺตํ ปณิธาย ตชฺชํ ปุญฺญกมฺมํ กตฺวา นจิรสฺเสว กาลํ กตฺวา ตตฺถ
นิพฺพตฺติ ตสฺสา เปติยา สหพฺยตํ. ตมตฺถํ ปกาเสนฺตา สงฺคีติการา:-
         [๔๔๖] "สาธูติ โส ตสฺสา ปฏิสฺสุณิตฺวา
                อกาสิ กมฺมํ ตหึ เวทนียํ
                กตฺวาน กมฺมํ ตหึ เวทนียํ
                อุปปชฺชิ โส มาณโว ตสฺสา สหพฺยตนฺ"ติ
โอสานคาถมาหํสุ. ตตฺถ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉเน นิปาโต. ตสฺสาติ ตสฺสา วิมานเปติยา.
ปฏิสฺสุณิตฺวาติ ตสฺสา วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา. ตหึ เวทนียนฺติ ตสฺมึ วิมาเน ตาย
สทฺธึ เวทิตพฺพสุขวิปากํ กุสลกมฺมํ. สหพฺยตนฺติ สหภาวํ. โส มาณโว ตสฺสา
สหพฺยตํ อุปปชฺชีติ ๑- โยชนา. เสสํ อุตฺตานเมว.
     เอวํ เตสุ ตตฺถ จิรกาลํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺเตสุ ปุริโส กมฺมสฺส ปริกฺขเยน
กาลมกาสิ, อิตฺถี ปน อตฺตโน ปุญฺญกมฺมสฺส เขตฺตงฺคตภาเวน เอกํ พุทฺธนฺตรํ
ตตฺถ ปริปุณฺณํ กตฺวา วสิ. อถ อมฺหากํ ภควติ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺม-
จกฺเก อนุกฺกเมน เชตวเน วิหรนฺเต อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอกทิวสํ ปพฺพตจาริกํ
จรมาโน ตํ วิมานญฺจ วิมานเปติญฺจ ทิสฺวา "เวฬุริยถมฺภํ รุจิรํ ปภสฺสรนฺ"ติ-
อาทิกาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ, สา จสฺส อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺพํ อตฺตโน ปวตฺตึ
อาโรเจสิ. ตํ สุตฺวา เถโร สาวตฺถึ อาคนฺตฺวา ภควโต อาโรเจสิ. ภควา ตมตฺถํ
อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, ตํ สุตฺวา มหาชโน
ทานาทิปุญฺญธมฺมนิรโต ๒- อโหสีติ.
                     รถการเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อุปฺปชฺชีติ        ๒ สี.,อิ. ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา ธมฺมนิรโต

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๑๙๗-๒๐๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=4361&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=4361&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=113
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4108
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=4283
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=4283
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26