อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๑๒๓. ๓. นนฺทกเปตวตฺถุวณฺณนา
     ราชา ปิงฺคลโก นามาติ อิทํ นนฺทกเปตวตฺถุ. ตสฺส กา อุปฺปตฺติ?
     สตฺถุ ปรินิพฺพานโต วสฺสสตทฺวยสฺส อจฺจเยน สุรฏฺวิสเย ปิงฺคโล นาม
ราชา อโหสิ. ตสฺส เสนาปติ นนฺทโก นาม มิจฺฉาทิฏฺี วิปรีตทสฺสโน "นตฺถิ
ทินฺนนฺ"ติอาทินา มิจฺฉาคาหํ ปคฺคยฺห วิจริ. ตสฺส ธีตา อุตฺตรา นาม อุปาสิกา
ปติรูเป กุเล ทินฺนา อโหสิ. นนฺทโก ปน กาลํ กตฺวา วิญฺฌาฏวิยํ มหติ
นิโคฺรธรุกฺเข เวมานิกเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตสฺมึ กาลกเต อุตฺตรา
สุจิสีตลคนฺโธทกปูริตํ ปานียฆฏํ กุมฺมาสาภิสงฺขเตหิ วณฺณคนฺธรสสมฺปนฺเนหิ ปูเวหิ
ปริปุณฺณสราวกญฺจ อญฺตรสฺส ขีณาสวตฺเถรสฺส ทตฺวา "อยํ ทกฺขิณา มยฺหํ
ปิตุ อุปกปฺปตู"ติ อุทฺทิสิ, ตสฺส เตน ทาเนน ทิพฺพปานียํ อปริมิตา จ ปูวา
ปาตุภวึสุ. ตํ ทิสฺวา โส เอวํ จินฺเตสิ "ปาปกํ วต มยา กตํ, ยํ มหาชโน
`นตฺถิ ทินฺนนฺ'ติอาทินา มิจฺฉาคาหํ คาหิโต, อิทานิ ปน ปิงฺคโล ราชา ธมฺมาโสกสฺส
รญฺโ โอวาทํ ๒- ทาตุํ คโต, โส ตํ ตสฺส ทตฺวา อาคมิสฺสติ, หนฺทาหํ นตฺถิกทิฏฺึ
วิโนเทสฺสามี"ติ. นจิเรเนว จ ปิงฺคโล ราชา ธมฺมาโสกสฺส รญฺโ โอวาทํ ๒- ทตฺวา
ปฏินิวตฺตนฺโต มคฺคํ ปฏิปชฺชิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.เสริสฺสกเปตวตฺถุ            ๒ ม. อุปฺปาทํ
     อถ โส เปโต อตฺตโน วสนฏฺานาภิมุขํ ตํ มคฺคํ นิมฺมินิ. ราชา ิตมชฺฌนฺหิเก
สมเย เตน มคฺเคน คจฺฉติ. ตสฺส คจฺฉนฺตสฺส ปุรโต มคฺโค ทิสฺสติ, ปิฏฺิโต
ปนสฺส อนฺตรธายติ. สพฺพปจฺฉโต คจฺฉนฺโต ปุริโส มคฺคํ อนฺตรหิตํ ทิสฺวา ภีโต
วิสฺสรํ วิรวนฺโต ธาวิตฺวา รญฺโ อาโรเจสิ, ตํ สุตฺวา ราชา ภีโต สํวิคฺคมานโส
หตฺถิกฺขนฺเธ ตฺวา จตสฺโส ทิสา โอโลเกนฺโต เปตสฺส วสนนิโคฺรธรุกฺขํ ทิสฺวา
ตทภิมุโข อคมาสิ สทฺธึ จตุรงฺคินิยา เสนาย. อถานุกฺกเมน รญฺเ ตํ านํ
ปตฺเต เปโต สพฺพาภรณวิภูสิโต ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา ปูเว
จ ปานียญฺจ ทาเปสิ. ราชา สปริชโน นฺหาตฺวา ปูเว ขาทิตฺวา ปานียํ ปิวิตฺวา
ปฏิปฺปสฺสทฺธมคฺคกิลมโถ "เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ"ติอาทินา เปตํ ปุจฺฉิ, เปโต
อาทิโต ปฏฺาย อตฺตโน ปวตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา ราชานํ มิจฺฉาทสฺสนโต วิโมเจตฺวา ๑-
สรเณสุ สีเลสุ จ ปติฏฺาเปสิ. ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ สงฺคีติการา:-
         [๖๕๘] "ราชา ปิงฺคลโก นาม        สุรฏานํ อธิปติ อหุ
               โมริยานํ อุปฏฺานํ คนฺตฺวา     สุรฏฺ ปุนราคมา.
         [๖๕๙] อุเณฺห มชฺฌนฺหิเก กาเล       ราชา ปงฺกํ ๒- อุปาคมิ
               อทฺทส มคฺคํ รมณียํ           เปตานํ ตํ วณฺณุปถํ ๓-.
         [๖๖๐] สารถึ อามนฺตยี ราชา:-
              `อยํ มคฺโค รมณีโย           เขโม โสวตฺถิโก สิโว
               อิมินา สารถิ ยาม           สุรฏฺานํ สนฺติเก อิโต.'
         [๖๖๑] เตน ปายาสิ โสรฏฺโ        เสนาย จตุรงฺคินิยา
               อุพฺพิคฺครูโป ปุริโส           โสรฏฺ เอตทพฺรวิ.
         [๖๖๒] `กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺนมฺหา         ภึสนํ โลมหํสนํ
               ปุรโต ทิสฺสติ มคฺโค          ปจฺฉโต จ น ทิสฺสติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิเวเจตฺวา          ๒ ม.,ก. วงฺกํ          ๓ สี. วณฺณนาปถํ
         [๖๖๓] กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺนมฺหา          ยมปุริสาน สนฺติเก
               อมานุโส วายติ คนฺโธ        โฆโส สุยฺยติ ๑- ทารุโณ.'
         [๖๖๔] สํวิคฺโค ราชา โสรฏฺโ       สารถึ เอตทพฺรวิ
              `กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺนมฺหา          ภึสนํ โลมหํสนํ
               ปุรโต ทิสฺสติ มคฺโค          ปจฺฉโต จ น ทิสฺสติ.
         [๖๖๕] กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺนมฺหา          ยมปุริสาน สนฺติเก
               อมานุโส วายติ คนฺโธ        โฆโส สุยฺยติ ทารุโณ.'
         [๖๖๖] หตฺถิกฺขนฺธํ สมารุยฺห          โอโลเกนฺโต จตุทฺทิสา
               อทฺทส นิโคฺรธํ รมณียํ ๒-      ปาทปํ ฉายาสมฺปนฺนํ ๓-
               นีลพฺภวณฺณสทิสํ              เมฆวณฺณสิรีนิภํ.
         [๖๖๗] สารถึ อามนฺตยี ราชา       `กึ เอโส ทิสฺสติ พฺรหา
               นีลพฺภวณฺณสทิโส             เมฆวณฺณสิรีนิโภ.'
         [๖๖๘] นิโคฺรโธ โส มหาราช        ปาทโป ฉายาสมฺปนฺโน
               นีลพฺภวณฺณสทิโส             เมฆวณฺณสิรีนิโภ.
         [๖๖๙] เตน ปายาสิ โสรฏฺโ        เยน โส ทิสฺสเต พฺรหา
               นีลพฺภวณฺณสทิโส             เมฆวณฺณสิรีนิโภ.
         [๖๗๐] หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห         ราชา รุกฺขํ อุปาคมิ
               นิสีทิ รุกฺขมูลสฺมึ             สามจฺโจ สปริชฺชโน
               ปูรํ ปานียสรกํ ๔-           ปูเว วิตฺเต จ อทฺทส.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สูยติ   ๒ ม.,ก. รุกฺขํ นิโคฺรธํ   ๓ ก. ฉายสมฺปนฺนํ   ๔ สี.,อิ. ปานียกรกํ
         [๖๗๑] ปุริโส จ เทววณฺณี           สพฺพาภรณภูสิโต
               อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ         โสรฏฺ เอตทพฺรวิ.
         [๖๗๒] `สฺวาคตํ เต มหาราช        อโถ เต อทุราคตํ
               ปิวตุ เทโว ปานียํ           ปูเว ขาท อรินฺทม.'
         [๖๗๓] ปิวิตฺวา ราชา ปานียํ         สามจฺโจ สปริชฺชโน
               ปูเว ขาทิตฺวา ปิตฺวา จ       โสรฏฺโ เอตทพฺรวิ.
         [๖๗๔] เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ         อทุ ๑- สกฺโก ปุรินฺทโท
               อชานนฺตา ตํ ปุจฺฉาม         กถํ ชาเนมุ ตํ มยนฺติ.
         [๖๗๕] นามฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ      นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท
               เปโต อหํ มหาราช          สุรฏฺา อิธ มาคโตติ.
         [๖๗๖] กึ สีโล กึ สมาจาโร         สุรฏฺสฺมึ ปุเร ตุวํ
               เกน เต พฺรหฺมจริเยน        อานุภาโว อยํ ตวาติ.
         [๖๗๗] ตํ สุโณหิ มหาราช           อรินฺทม รฏฺวฑฺฒน
               อมจฺจา ปาริสชฺชา จ         พฺราหฺมโณ จ ปุโรหิโต.
         [๖๗๘] สุรฏฺสฺมึ ๒- อหํ เทว        ปุริโส ปาปเจตโส
               มิจฺฉาทิฏฺิ จ ทุสฺสีโล         กทริโย ปริภาสโก.
         [๖๗๙] ททนฺตานํ กโรนฺตานํ          วารยิสฺสํ พหุชฺชนํ
               อญฺเสํ ททมานานํ           อนฺตรายกโร อหํ.
         [๖๘๐] วิปาโก นตฺถิ ทานสฺส         สํยมสฺส กุโต ผลํ
               นตฺถิ อาจริโย นาม          อทนฺตํ โก ทเมสฺสติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อาทุ        ๒ สี. สุรฏฺสฺมา, อิ. สุรฏฺมฺหา, ม. สุรฏฺมฺหิ
         [๖๘๑] สมตุลฺยานิ ภูตานิ            กุโต ๑- เชฏฺาปจายิโก
               นตฺถิ พลํ วีริยํ วา           กุโต อุฏฺานโปริสํ.
         [๖๘๒] นตฺถิ ทานผลํ นาม           น วิโสเธติ เวรินํ
               ลทฺเธยฺยํ ลภเต มจฺโจ        นิยติ ปริณามชํ. ๒-
         [๖๘๓] นตฺถิ มาตา ปิตา ภาตา       โลโก นตฺถิ อิโต ปรํ
               นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ หุตํ          สุนิหิตํ น วิชฺชติ.
         [๖๘๔] โยปิ หเนยฺย ปุริสํ           ปรสฺส ฉินฺทเต ๓- สิรํ
               น โกจิ กญฺจิ หนติ           สตฺตนฺนํ วิวรมนฺตเร.
         [๖๘๕] อจฺเฉชฺชาเภชฺโช หิ ชีโว      อฏฺโส คุฬปริมณฺฑโล
               โยชนานํ สตํ ๔- ปญฺจ        โก ชีวํ เฉตฺตุมรหติ.
         [๖๘๖] ยถา สุตฺตคุเฬ ขิตฺเต         นิพฺเพเนฺตํ ปลายติ
               เอวเมว จ โส ชีโว         นิพฺเพเนฺโต ปลายติ.
         [๖๘๗] ยถา คามโต นิกฺขมฺม         อญฺ คามํ ปวิสติ
               เอวเมว จ โส ชีโว         อญฺ โพนฺทึ ๕- ปวิสติ.
         [๖๘๘] ยถา เคหโต นิกฺขมฺม         อญฺ เคหํ ปวิสติ
               เอวเมว จ โส ชีโว         อญฺ โพนฺทึ ปวิสติ.
         [๖๘๙] จุลฺลาสีติ ๖- มหากปฺปิโน ๗-   สตสหสฺสานิ หิ
               เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา      สํสารํ เขปยิตฺวาน
               ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสเร.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. กุเล    ๒ สี.,ม. ปริณามชา   ๓ ม. ปุริสสฺส ฉินฺเท   ๔ ก. โยชนานิ สตา
@๕ สี.,ก. กายํ   ๖ สี.,ม.,ก. จูฬาสีติ    ๗ สี. มหากปฺปุโน
         [๖๙๐] มิตานิ สุขทุกฺขานิ            โทเณหิ ปิฏเกหิ จ
               ชิโน สพฺพํ ปชานาติ          สมฺมูฬฺหา อิตรา ปชา.
         [๖๙๑] เอวํทิฏฺิ ปุเร อาสึ          สมฺมูโฬฺห โมหปารุโต
               มิจฺฉาทิฏฺิ จ ทุสฺสีโล         กทริโย ปริภาสโก.
         [๖๙๒] โอรํ เม ฉหิ มาเสหิ         กาลกิริยา ภวิสฺสติ
               เอกนฺตกฏุกํ โฆรํ            นิรยํ ปปติสฺสหํ.
         [๖๙๓] จตุกฺกณฺณํ จตุทฺวารํ           วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ
               อโยปาการปริยนฺตํ           อยสา ปฏิกุชฺชิตํ.
         [๖๙๔] ตสฺส อโยมยา ภูมิ           ชลิตา เตชสา ยุตา
               สมนฺตา โยชนสตํ            ผริตฺวา ติฏฺติ สพฺพทา.
         [๖๙๕] วสฺสานิ สตสหสฺสานิ          โฆโส สุยฺยติ ตาวเท
               ลกฺโข เอโส มหาราช        สตภาควสฺสโกฏิโย.
         [๖๙๖] โกฏิสตสหสฺสานิ             นิรเย ปจฺจเร ชนา
               มิจฺฉาทิฏฺี จ ทุสฺสีลา         เย จ อริยูปวาทิโน.
         [๖๙๗] ตตฺถาหํ ทีฆมทฺธานํ           ทุกฺขํ เวทิสฺส เวทนํ
               ผลํ ปาปสฺส กมฺมสฺส          ตสฺมา โสจามหํ ภุสํ.
         [๖๙๘] ตํ สุโณหิ มหาราช           อรินฺทม รฏฺวฑฺฒน
               ธีตา มยฺหํ มหาราช          อุตฺตรา ภทฺทมตฺถุ เต.
         [๖๙๙] กโรติ ภทฺทกํ กมฺมํ           สีเลสุโปสเถ รตา
               สญฺตา ๑- สํวิภาคี จ        วทญฺู วีตมจฺฉรา.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ทานรตา
         [๗๐๐] อขณฺฑการี สิกฺขาย           สุณฺหา ปรกุเลสุ จ
               อุปาสิกา สกฺยมุนิโน          สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต.
         [๗๐๑] ภิกฺขุ จ สีลสมฺปนฺโน          คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ
               โอกฺขิตฺตจกฺขุ สติมา          คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต.
         [๗๐๒] สปทานํ จรมาโน            อคมา ตํ นิเวสนํ
               ตมทฺทส มหาราช            อุตฺตรา ภทฺทมตฺถุ เต.
         [๗๐๓] ปูรํ ปานียสรกํ ๑-           ปูเว วิตฺเต ๒- จ สา อทา
               ปิตา เม กาลกโต ภนฺเต      ตสฺเสตํ อุปกปฺปตุ.
         [๗๐๔] สมนนฺตรานุทฺทิฏฺเ           วิปาโก อุทปชฺชถ
               ภุญฺชามิ กามกามีหํ           ราชา เวสฺสวโณ ยถา.
         [๗๐๕] ตํ สุโณหิ มหาราช           อรินฺทม รฏฺวฑฺฒน
               สเทวกสฺส โลกสฺส           พุทฺโธ อคฺโค ปวุจฺจติ
               ตํ พุทฺธํ สรณํ คจฺฉ           สปุตฺตทาโร อรินฺทม.
         [๗๐๖] อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน          ผุสนฺติ อมตํ ปทํ
               ตํ ธมฺมํ สรณํ คจฺฉ           สปุตฺตทาโร อรินฺทม.
         [๗๐๗] จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา ๓-      จตฺตาโร จ ผเล ิตา
               เอส สํโฆ อุชุภูโต           ปญฺาสีลสมาหิโต
               ตํ สํฆํ สรณํ คจฺฉ            สปุตฺตทาโร อรินฺทม.
                 [๗๐๘] ปาณาติปาตา วิรมสฺสุ ขิปฺปํ
                       โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยสฺสุ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปานียสฺส กรกํ     ๒ ก. จิตฺเต     ๓ สี. จตฺตาโร มคฺคปฏิปนฺนา
                      อมชฺชโป มา จ มุสา อภาณิ ๑-
                      สเกน ทาเรน จ โหหิ ตุฏฺโติ.
         [๗๐๙] อตฺถกาโมสิ เม ยกฺข         หิตกาโมสิ เทวเต
               กโรมิ ตุยฺหํ วจนํ            ตฺวํสิ อาจริโย มม.
         [๗๑๐] อุเปมิ สรณํ พุทฺธํ            ธมฺมญฺจาปิ อนุตฺตรํ
               สํฆญฺจ นรเทวสฺส            คจฺฉามิ สรณํ อหํ.
                 [๗๑๑] ปาณาติปาตา วิรมามิ ขิปฺปํ
                       โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยามิ
                       อมชฺชโป โน จ มุสา ภณามิ
                       สเกน ทาเรน จ โหมิ ตุฏฺโ.
         [๗๑๒] โอผุนามิ มหาวาเต          นทิยา สีฆคามิยา
               วมามิ ปาปิกํ ทิฏฺึ           พุทฺธานํ สาสเน รโต.
         [๗๑๓] อิทํ วตฺวาน โสรฏฺโ         วิรมิตฺวา ปาปทสฺสนา ๒-
               นโม ภควโต กตฺวา          ปาโมกฺโข รถมารุหี"ติ
คาถาโย อโวจุํ.
    #[๖๕๘-๙] ตตฺถ ราชา ปิงฺคลโก นาม, สุรฏฺานํ อธิปติ อหูติ ปิงฺคลจกฺขุตาย
"ปิงฺคโล"ติ ปากฏนาโม สุรฏฺเทสสฺส อิสฺสโร ราชา อโหสิ. โมริยานนฺติ
โมริยราชูนํ, ธมฺมาโสกํ สนฺธาย วทติ. สุรฏฺ ปุนราคมาติ สุรฏฺสฺส วิสยํ
อุทฺทิสฺส สุรฏฺคามิมคฺคํ ปจฺจาคจฺฉิ. ๓- ปงฺกนฺติ มุทุภูมึ ๔-. วณฺณุปถนฺติ
เปเตน นิมฺมิตํ มรุภูมิมคฺคํ. ๕-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อภาสิ       ๒ ม. ปาปทสฺสนํ       ๓ ฉ.ม. ปจฺจาคญฺฉิ
@๔ ม. วงฺกนฺติ มรุภูมึ    ๕ สี.,อิ. วณฺณนาปถนฺติ เปเตน นิมฺมิตํ มุทุภูมิมคฺคํ
    #[๖๖๐] เขโมติ นิพฺภโย. โสวตฺถิโกติ โสตฺถิภาวาวโห. สิโวติ อนุปทฺทโว.
สุรฏฺานํ สนฺติเก อิโตติ อิมินา มคฺเคน คจฺฉนฺตา มยํ สุรฏฺวิสยสฺส สมีเปเยว.
    #[๖๖๑-๒] โสรฏฺโติ สุรฏฺาธิปติ. อุพฺพิคฺครูโปติ อุตฺรสฺตสภาโว. ภึสนนฺติ
ภยชนนํ. โลมหํสนนฺติ ภึสนกภาเวน โลมานํ หํสาปนํ.
   #[๖๖๓] ยมปุริสาน สนฺติเกติ เปตานํ สมีเป วตฺตาม. อมานุโส วายติ
คนฺโธติ เปตานํ สรีรคนฺโธ วายติ. โฆโส สุยฺยติ ทารุโณติ ปจฺเจกนิรเยสุ การณํ
การิยมานานํ สตฺตานํ โฆรตโร สทฺโท สุยฺยติ.
    #[๖๖๖] ปาทปนฺติ ปาทสทิเสหิ มูลาวยเวหิ อุทกสฺส ปิวนโต "ปาทโป"ติ
ลทฺธนามํ ตรุํ. ฉายาสมฺปนฺนนฺติ สมฺปนฺนจฺฉายํ. นีลพฺภวณฺณสทิสนฺติ วณฺเณน
นีลเมฆสทิสํ. เมฆวณฺณสิรีนิภนฺติ เมฆวณฺณสณฺานํ หุตฺวา ขายมานํ.
    #[๖๗๐] ปูรํ ปานียสรกนฺติ ปานีเยน ปุณฺณํ ปานียภาชนํ. ปูเวติ ขชฺชเก.
วิตฺเตติ วิตฺติชนเน มธุเร มนุญฺเ ตหึ ตหึ สราเว ปูเรตฺวา ปิตปูเว อทฺทส.
    #[๖๗๒] อโถ เต อทุราคตนฺติ เอตฺถ อโถติ นิปาตมตฺตํ, อวธารณตฺเถ
วา, มหาราช เต อาคตํ ทุราคตํ น โหติ, อถ โข สฺวาคตเมวาติ มยํ
สมฺปฏิจฺฉามาติ อตฺโถ. อรินฺทมาติ อรีนํ ทมนสีล.
    #[๖๗๗] อมจฺจา ปาริสชฺชาติ อมจฺจา ปาริสชฺชา จ วจนํ สุณนฺตุ,
พฺราหฺมโณ จ ตุยฺหํ ปุโรหิโต ตํ สุณาตูติ โยชนา.
    #[๖๗๘] สุรฏฺสฺมึ อหนฺติ สุรฏฺเทเส อหํ. เทวาติ ราชานํ อาลปติ.
มิจฺฉาทิฏฺีติ นตฺถิกทิฏฺิยา วิปรีตทสฺสโน. ทุสฺสีโลติ นิสฺสีโล. กทริโยติ
ถทฺธมจฺฉรี. ปริภาสโกติ สมณพฺราหฺมณานํ อกฺโกสโก.
    #[๖๗๙] วารยิสฺสนฺติ วาเรสึ. อนฺตรายกโร อหนฺติ ทานํ ททนฺตานํ อุปการํ
กโรนฺตานํ อนฺตรายกโร หุตฺวา อญฺเสญฺจ ปเรสํ ทานํ ททมานานํ ทานมยปุญฺโต
อหํ พหุชนํ วารยิสฺสํ วาเรสินฺติ โยชนา.
    #[๖๘๐] วิปาโก นตฺถิ ทานสฺสาติอาทิ วาริตาการทสฺสนํ. ตตฺถ วิปาโก
นตฺถิ ทานสฺสาติ ทานํ ททโต ตสฺส วิปาโก อายตึ ปตฺตพฺพผลํ นตฺถีติ วิปากํ
ปฏิพาหติ. สํยมสฺส กุโต ผลนฺติ สีลสฺส ปน กุโต นาม ผลํ, ๑-  สพฺเพน สพฺพํ
ตํ นตฺถีติ อธิปฺปาโย. นตฺถิ อาจริโย นามาติ อาจารสมาจารสิกฺขาปโก อาจริโย
นาม โกจิ นตฺถิ. สภาวโต เอว หิ สตฺตา ทนฺตา วา อทนฺตา วา โหนฺตีติ
อธิปฺปาโย. เตนาห "อทนฺตํ โก ทเมสฺสตี"ติ.
    #[๖๘๑] สมตุลฺยานิ ภูตานีติ อิเม สตฺตา สพฺเพปิ อญฺมญฺ สมสมา,
ตสฺมา เชฏฺโ เอว นตฺถิ, กุโต เชฏฺาปจายิโก ๒-, เชฏฺา ปจายนปุญฺ นาม
นตฺถีติ อตฺโถ. นตฺถิ พลนฺติ ยมฺหิ อตฺตโน พเล ปติฏฺิตา สตฺตา วีริยํ กตฺวา
มนุสฺสโสภคฺยตํ อาทึ กตฺวา ยาว อรหตฺตํ สมฺปตฺติโย ปาปุณนฺติ, ตํ วีริยพลํ
ปฏิกฺขิปติ. วีริยํ วา นตฺถิ กุโต อุฏฺานโปริสนฺติ อิทํ โน ปุริสวีริเยน
ปุริสกาเรน ปวตฺตนฺติ เอวํ ปวตฺตวาทปฏิกฺเขปวเสน วุตฺตํ.
    #[๖๘๒] นตฺถิ ทานผลํ นามาติ ทานสฺส ผลํ นาม กิญฺจิ นตฺถิ,
เทยฺยธมฺมปริจฺจาโค ภสฺมนิหิตํ วิย นิปฺผโล เอวาติ อตฺโถ. น วิโสเธติ เวรินนฺติ
เอตฺถ เวรินนฺติ เวรวนฺตํ เวรานํ วเสน ปาณาติปาตาทีนํ วเสน จ กตปาปํ ปุคฺคลํ
ทานสีลาทิวตโต น วิโสเธติ, กทาจิปิ สุทฺธํ น กโรติ. ปุพฺเพ "วิปาโก นตฺถิ
ทานสฺสา"ติอาทิ ทานาทิโต อตฺตโน ปเรสํ นิวาริตาการทสฺสนํ, "นตฺถิ ทานผลํ
นามา"ติอาทิ ปน อตฺตโน มิจฺฉาภินิเวสทสฺสนนฺติ ทฏฺพฺพํ. ลทฺเธยฺยนฺติ ลทฺธพฺพํ.
กถํ ปน ลทฺธพฺพนฺติ อาห "นิยติปริณามชนฺ"ติ. อยํ สตฺโต สุขํ วา ทุกฺขํ
วา ลภนฺโต นิยติวิปริณามวเสเนว ๓- ลภติ, น กมฺมสฺส กตตฺตา, น อิสฺสราทินา
จาติ อธิปฺปาโย.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ตํ ผลํ      ๒ สี. เชฏฺาปจายิโกติ       ๓ สี. นิยติปริณามชวเสเนว
    #[๖๘๓] นตฺถิ มาตา ปิตา ภาตาติ มาตาทีสุ สมฺมาปฏิปตฺติมิจฺฉาปฏิปตฺตีนํ
ผลาภาวํ สนฺธาย วทติ. โลโก นตฺถิ อิโต ปรนฺติ อิโต อิธโลกโต ปรโลโก นาม
โกจิ นตฺถิ, ตตฺถ ตตฺเถว สตฺตา อุจฺฉิชฺชนฺตีติ อธิปฺปาโย. ทินฺนนฺติ มหาทานํ.
หุตนฺติ ปเหณกสกฺกาโร ๑-, ตทุภยมฺปิ ผลาภาวํ สนฺธาย "นตฺถี"ติ ปฏิกฺขิปติ.
สุนิหิตนฺติ สุฏฺุ นิหิตํ. น วิชฺชตีติ ยํ สมณพฺราหฺมณานํ ทานํ นาม
"อนุคามิกนิธี"ติ ๒- วทนฺติ, ตํ น วิชฺชติ, เตสํ ตํ วาจาวตฺถุมตฺตเมวาติ ๓-
อธิปฺปาโย.
    #[๖๘๔] น โกจิ กญฺจิ หนตีติ โย ปุริโส ปรํ ปุริสํ หเนยฺย, ปรสฺส
ปุริสสฺส สีสํ ฉินฺเทยฺย, ตตฺถ ปรมตฺถโต น โกจิ กญฺจิ หนติ, สตฺตนฺนํ
กายานํ ฉิทฺทภาวโต หนนฺโต วิย โหติ. กถํ สตฺถปหาโรติ อาห "สตฺตนฺนํ
วิวรมนฺตเร"ติ. ปวีอาทีนํ สตฺตนฺนํ กายานํ วิวรภูเต อนฺตเร ฉิทฺเท สตฺถํ ปวิสติ,
เตน สตฺตา อสิอาทีหิ ปหตา วิย โหนฺติ, ชีโว วิย ปน เสสกายาปิ นิจฺจสภาวตฺตา
น ฉิชฺชนฺตีติ อธิปฺปาโย.
    #[๖๘๕] อจฺเฉชฺชาเภชฺโช หิ ชีโวติ อยํ สตฺตานํ ชีโว สตฺถาทีหิ น
ฉินฺทิตพฺโพ น ภินฺทิตพฺโพ นิจฺจสภาวตฺตา. อฏฺโส คุฬปริมณฺฑโลติ โส ปน
ชีโว กทาจิ อฏฺโส โหติ กทาจิ คุฬปริมณฺฑโล. โยชนานํ สตํ ปญฺจาติ เกวลีภาวํ
ปตฺโต ๔- ปญฺจโยชนสตุพฺเพโธ โหติ. โก ชีวํ เฉตฺตุมรหตีติ นิจฺจํ นิพฺพิการํ ชีวํ
โก นาม สตฺถาทีหิ ฉินฺทิตุํ อรหติ, น โส เกนจิ วิโกปเนยฺโยติ วทติ.
    #[๖๘๖] สุตฺตคุเฬติ เวเตฺวา กตสุตฺตคุเฬ. ขิตฺเตติ นิพฺเพนวเสน ขิตฺเต.
นิพฺเพเนฺตํ ปลายตีติ ปพฺพเต วา รุกฺขคฺเค วา ตฺวา นิพฺเพิยมานํ ขิตฺตํ
สุตฺตคุฬํ นิพฺเพเนฺตเมว คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ น คจฺฉติ. เอวเมวนฺติ ยถา ตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปโหนกลาภสกฺกาโร          ๒ สี.,อิ. อนุคามิกํ นิทานนฺติ
@๓ สี. วาจาย วุตฺตมตฺตเมวาติ       ๔ ม. เกวลํ ภาวปฺปตฺโต
สุตฺตคุฬํ นิพฺเพิยมานํ คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ น คจฺฉติ, เอวเมว โส ชีโว
"จุลฺลาสีติ มหากปฺปิโน สตสหสฺสานี"ติ วุตฺตกาลเมว อตฺตภาวคุฬํ นิพฺเพเนฺโต
ปลายติ ปวตฺตติ, ตโต อุทฺธํ น ปวตฺตติ.
    #[๖๘๗] เอวเมว จ โส ชีโวติ ยถา โกจิ ปุริโส อตฺตโน นิวาสคามโต
นิกฺขมิตฺวา ตโต อญฺ คามํ ปวิสติ เกนจิเทว กรณีเยน, เอวเมว โส ชีโว
อิโต สรีรโต ๑- นิกฺขมิตฺวา อญฺ อปรํ สรีรํ นิยตวเสน ปวิสตีติ อธิปฺปาโย.
โพนฺทินฺติ กายํ.
    #[๖๘๙] จุลฺลาสีตีติ จตุราสีติ. มหากปฺปิโนติ มหากปฺปานํ. ตตฺถ "เอกมฺหา
มหาสรา อโนตตฺตาทิโต วสฺสสเต วสฺสสเต กุสคฺเคน เอเกกํ อุทกพินฺทุํ นีหรนฺเต ๒-
อิมินา อุปกฺกเมน สตฺตกฺขตฺตุํ ตมฺหิ สเร นิรุทเก ชาเต เอโก มหากปฺโป นาม
โหตี"ติ วตฺวา "เอวรูปานํ มหากปฺปานํ จตุราสีติสตสหสฺสานิ สํสารสฺส
ปริมาณนฺ"ติ วทนฺติ. เย พาลา เย จ ปณฺฑิตาติ เย อนฺธพาลา, เย จ
สปฺปญฺา, สพฺเพปิ เต. สํสารํ เขปยิตฺวานาติ ยถาวุตฺตกาลปริจฺเฉทํ สํสารํ
อปราปรุปฺปตฺติวเสน เขเปตฺวา. ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสเรติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริยนฺตํ
ปริโยสานํ กริสฺสนฺติ. ปณฺฑิตาปิ อนฺตรา สุชฺฌิตุํ น สกฺโกนฺติ, พาลาปิ ตโต
อุทฺธํ นปฺปวตฺตนฺตีติ ตสฺส ลทฺธิ.
    #[๖๙๐] มิตานิ สุขทุกฺขานิ, โทเณหิ ปิฏเกหิ จาติ สตฺตานํ สุขทุกฺขานิ
นาม โทเณหิ ปิฏเกหิ มานภาชเนหิ มิตานิ วิย ยถาวุตฺตกาลปริจฺเฉเทเนว
ปริมิตตฺตา ๓- ปจฺเจกญฺจ เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตานิ นิยติปริณามชานิ ปริมิตานิ ๔-.
ตยิทํ ชิโน สพฺพํ ปชานาติ ชินภูมิยํ ิโต เกวลํ ปชานาติ สํสารสฺส
สมติกฺกนฺตตฺตา. สํสาเร ปน ปริพฺภมติ สมฺมูฬฺหายํ อิตรา ปชา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กายโต สรีรโต ๒ สี. นีหรนฺติ, อิ. นีหรนฺเตน ๓ ม. ปริพฺภมิตตฺตา
@๔ ม. ปริณามิตานิ
    #[๖๙๑] เอวํทิฏฺิ ปุเร อาสินฺติ ยถาวุตฺตนตฺถิกทิฏฺิโก ปุพฺเพว อหํ อโหสึ.
สมฺมูโฬฺห โมหปารุโตติ ยถาวุตฺตาย ทิฏฺิยา เหตุภูเตน สมฺโมเหน สมฺมูโฬฺห,
ตํ สหชาเตน ปน โมเหน ปารุโต, ปฏิจฺฉาทิตกุสลพีโชติ อธิปฺปาโย.
    #[๖๙๒] เอวํ ปุพฺเพ ยา อตฺตโน อุปฺปนฺนา ปาปทิฏฺิ, ตสฺสา วเสน
กตํ ปาปกมฺมํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อตฺตนา อายตึ อนุภวิตพฺพํ ตสฺส ผลํ ทสฺเสนฺโต
"โอรํ เม ฉหิ มาเสหี"ติอาทิมาห.
    #[๖๙๕-๗] ตตฺถ วสฺสานิ สตสหสฺสานีติ ๑- วสฺสานํ สตสหสฺสานิ, อติกฺกมิตฺวาติ
วจนเสโส, ภุมฺมตฺเถ วา เอตํ ปจฺจตฺตวจนํ, วสฺเสสุ สตสหสฺเสสุ วีติวตฺเตสูติ
อตฺโถ. โฆโส สุยฺยติ ตาวเทติ ยทา เอตฺตโก กาโล อติกฺกนฺโต โหติ, ตาวเทว
ตสฺมึ กาเล "อิธ ปจฺจนฺตานํ โว มาริสา วสฺสสตสหสฺสปริมาโณ กาโล อตีโต"ติ
เอวํ ตสฺมึ นิรเย สทฺโท สุยฺยติ. ลกฺโข เอโส มหาราช, สตภาควสฺสโกฏิโยติ
สตภาคา สตโกฏฺาสา วสฺสโกฏิโย ๒- มหาราช นิรเย ปจฺจนฺตานํ สตฺตานํ อายุโน
เอโส ลกฺโข เอโส ปริจฺเฉโทติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ทสทสกํ สตํ นาม,
ทส สตานิ สหสฺสํ นาม, ทส ทสสหสฺสานิ สตสหสฺสํ นาม, สตสตสหสฺสานิ
โกฏิ นาม, ตาสํ โกฏีนํ วเสน สตสหสฺสวสฺสโกฏิโย สตภาคา วสฺสโกฏิโย.
สา จ โข เนรยิกานํเยว วสฺสคณนาวเสน เวทิตพฺพา, น มนุสฺสานํ, เทวานํ
วา. อีทิสานิ อเนกานิ วสฺสโกฏิสตสหสฺสานิ เนรยิกานํ อายุ. เตนาห
"โกฏิสตสหสฺสานิ, นิรเย ปจฺจเร ชนาติ. ยาทิเสน ปน ปาเปน สตฺตา เอวํ นิรเยสุ
ปจฺจนฺติ, ตํ นิคมนวเสน ทสฺเสตุํ "มิจฺฉาทิฏฺี จ ทุสฺสีลา, เย จ อริยูปวาทิโนติ
วุตฺตํ. เวทิสฺสนฺติ อนุภวิสฺสํ.
    #[๖๙๘-๗๐๖] เอวํ อายตึ อตฺตนา อนุภวิตพฺพํ ปาปผลํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
"เกน เต พฺรหฺมจริเยน, อานุภาโว อยํ ตวา"ติ รญฺา ๓- ปุจฺฉิตมตฺถํ อาจิกฺขิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. วสฺสสตสหสฺสานีติ  ๒ ม. สตโกฏฺาสวสฺสโกฏิโย  ๓ สี.,อิ. รญฺโ
ตํ สรเณสุ เจว สีเลสุ จ ปติฏฺาเปตุกาโม "ตํ สุโณหิ มหาราชา"ติอาทิมาห.
ตตฺถ สีเลสุโปสเถ ๑- รตาติ นิจฺจสีเลสุ จ อุโปสถสีเลสุ จ อภิรตา. อทาติ อทาสิ.
ตํ ธมฺมนฺติ ตํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ อมตปทญฺจ.
    #[๗๐๙-๑๒] เอวํ เปเตน สรเณสุ สีเลสุ จ สมาทปิโต ราชา ปสนฺนมานโส
เตน อตฺตโน กตํ อุปการํ ตาว กิตฺเตตฺวา สรณาทีสุ ปติฏฺหนฺโต "อตฺถกาโม"ติ-
อาทิกา ติสฺโส คาถา วตฺวา ปุพฺเพ อตฺตนา คหิตาย ปาปิกาย ทิฏฺิยา ปฏินิสฺสฏฺภาวํ
ปกาเสนฺโต "โอผุนามี"ติ คาถมาห.
     ตตฺถ โอผุนามิ มหาวาเตติ มหนฺเต วาเต วายนฺเต ภุสํ วิย ตํ ปาปกํ
ทิฏฺึ ยกฺข ตว ธมฺมเทสนาวาเต โอผุนามิ นิทฺธุนามิ ๒-. นทิยา วา สีฆคามิยาติ
สีฆโสตาย มหานทิยา วา ติณกฏฺปณฺณกสฏํ วิย ปาปิกํ ทิฏฺึ ปวาเหมีติ
อธิปฺปาโย. วมามิ ปาปิกํ ทิฏฺินฺติ มม มโนมุขคตํ ปาปิกํ ทิฏฺึ อุจฺฉฑฺฑยามิ.
ตตฺถ การณมาห "พุทฺธานํ สาสเน รโต"ติ. ยสฺมา เอกํเสน อมตาวเห พุทฺธานํ
ภควนฺตานํ สาสเน รโต อภิรโต, ตสฺมา ตํ ทิฏฺิสงฺขาตํ วิสํ วมามีติ โยชนา.
    #[๗๑๓] อิทํ วตฺวานาติ โอสานคาถา สงฺคีติกาเรหิ ปิตา. ตตฺถ ปาโมกฺโขติ
ปาจีนทิสาภิมุโข หุตฺวา. รถมารุหีติ ราชา คมนสชฺชํ อตฺตโน ราชรถํ อภิรุหิ,
อารุยฺห ๓- ยกฺขานุภาเวน ตํ ทิวสเมว อตฺตโน นครํ ปตฺวา ๔- ราชภวนํ ปาวิสิ.
โส อปเรน สมเยน อิมํ ปวตฺตึ ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ, ภิกฺขู ตํ เถรานํ อาโรเจสุํ,
เถรา ตติยสงฺคีติยํ สงฺคหํ อาโรเปสุํ.
                     นนฺทกเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สีเล อุโปสเถ  ๒ ม. โอนิทฺธุนามิ  ๓ สี.,อิ. อารุยฺห รถํ
@๔ สี.,อิ. อนุปฺปตฺโต

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๒๖๑-๒๗๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=5808&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=5808&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=123
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4590
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=4916
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=4916
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26