ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๙๓. ๘. โคณเปตวตฺถุวณฺณนา
     กึ นุ อุมฺมตฺตรูโปวาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ มตปิติกํ
กุฏุมฺพิกํ อารพฺภ กเถสิ.
     สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปิตา กาลมกาสิ, โส ปิตุ มรเณน
โสกสนฺตตฺตหทโย  ๑- โรทมาโน อุมฺมตฺตโก วิย วิจรนฺโต ยํ ยํ ปสฺสติ, ตํ ตํ
ปุจฺฉติ "อปิ เม ปิตรํ ปสฺสิตฺถา"ติ. น โกจิ ตสฺส โสกํ วิโนเทตุํ อสกฺขิ.
ตสฺส ปน หทเย ฆเฏ ปทีโป วิย โสตาปตฺติผลสฺส  ๒- อุปนิสฺสโย ปชฺชลติ.
     สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต ตสฺส โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา
"อิมสฺส อตีตการณํ อาหริตฺวา โสกํ วูปสเมตฺวา โสตาปตฺติผลํ ทาตุํ วฏฺฏตี"ติ
จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต ปจฺฉาสมณํ อนาทาย  ๓- ตสฺส
ฆรทฺวารํ อคมาสิ. โส "สตฺถา อาคโต"ติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา สตฺถารํ เคหํ
ปเวเสตฺวา สตฺถริ ปญฺญตฺเต อาสเน นิสินฺเน สยํ  ๔- ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสินฺโน "กึ ภนฺเต มยฺหํ ปิตุ คตฏฺฐานํ ชานาถา"ติ อาห. อถ นํ สตฺถา
"อุปาสก กึ อิมสฺมึ อตฺตภาเว ปิตรํ ปุจฺฉสิ, อุทาหุ อตีเต"ติ อาห. โส ตํ
วจนํ สุตฺวา "พหู กิร มยฺหํ ปิตโร"ติ ตนุภูตโสโก โถกํ มชฺฌตฺตตํ ปฏิลภิ.
อถสฺส สตฺถา โสกวิโนทนํ  ๕- ธมฺมกถํ กตฺวา อปคตโสกํ กลฺลจิตฺตํ วิทิตฺวา
สามุกฺกํสิกาย ธมฺมเทสนาย โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา วิหารํ อคมาสิ.
@เชิงอรรถ:   สี. โสกสนฺตปฺปมานหทโย, อิ. โสกสนฺตตฺตมานโส   ม. โสตาปตฺติมคฺคสฺส
@ สี.,อิ. อาทาย    ม. สีฆํ    สี.,อิ. โสกวิโนทนตฺถํ
     อถ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "ปสฺสถ อาวุโส พุทฺธานุภาวํ,
ตถา โสกปริเทวสมาปนฺโน  ๑- อุปาสโก ขเณเนว ภควตา โสตาปตฺติผเล วินีโต"ติ.
สตฺถา ตตฺถ คนฺตฺวา ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนา"ติ ปุจฺฉิ, ภิกฺขู ตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสุํ. สตฺถา "น ภิกฺขเว
อิทาเนว มยา อิมสฺส โสโก อปนีโต, ปุพฺเพปิ อปนีโตเยวา"ติ วตฺวา เตหิ
ยาจิโต อตีตํ อาหริ.
     อตีเต พาราณสิยํ อญฺญตรสฺส คหปติกสฺส ปิตา กาลมกาสิ. โส ปิตุ
มรเณน โสกปริเทวสมาปนฺโน อสฺสุมุโข รตฺตกฺโข กนฺทนฺโต  ๒- จิตกํ ปทกฺขิณํ กโรติ.
ตสฺส ปุตฺโต สุชาโต นาม กุมาโร ปณฺฑิโต พฺยตฺโต พุทฺธิสมฺปนฺโน ปิตุ
โสกวินยนูปายํ จินฺเตนฺโต เอกทิวสํ พหินคเร เอกํ มตโคณํ ทิสฺวา ติณญฺจ ปานียญฺจ
อาหริตฺวา ตสฺส ปุรโต ฐเปตฺวา "ขาท ขาท, ปิว ปิวา"ติ วทนฺโต อฏฺฐาสิ,
อาคตาคตา ตํ ทิสฺวา "สมฺม สุชาต กึ อุมฺมตฺตโกสิ, ๓- โย ตฺวํ มตสฺส โคณสฺส
ติโณทกํ อุปเนสี"ติ วทนฺติ, โส น กิญฺจิ ปฏิวทติ. มนุสฺสา ตสฺส ปิตุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา "ปุตฺโต เต อุมฺมตฺตโก ชาโต, มตโคณสฺส ติโณทกํ เทตี"ติ อาหํสุ.
ตํ สุตฺวา จ กุฏุมฺพิกสฺส ปิตรํ อารพฺภ ฐิโต โสโก อปคโต. โส "มยฺหํ กิร
ปุตฺโต อุมฺมตฺตโก ชาโต"ติ สํเวคปฺปตฺโต เวเคน คนฺตฺวา "นนุ ตฺวํ ตาต
สุชาตปณฺฑิโต พฺยตฺโต พุทฺธิสมฺปนฺโน, กสฺมา มตโคณสฺส ติโณทกํ เทสี"ติ
โจเทนฺโต:-
         [๔๖] "กึ นุ อุมฺมตฺตรูโปว       ลายิตฺวา หริตํ ติณํ
              ขาท ขาทาติ ลปสิ        คตสตฺตํ ชรคฺควํ.
         [๔๗] น หิ อนฺเนน ปาเนน      มโต โคโณ สมุฏฺฐเห
              ตฺวํสิ พาโล จ ทุมฺเมโธ    ยถา ตญฺโญว ทุมฺมตี"ติ
คาถาทฺวยมาห.
@เชิงอรรถ:  สี. โสกปเรโต ปรมโสโก    สี.,อิ. อสฺสุมุโข อุรตฺตาฬึ กนฺทนฺโต ตสฺส
@ สี. กึ ตฺวํ อุมฺมตฺตโก ชาโตสิ
     ตตฺถ กึ นูติ ปุจฺฉาวจนํ. อุมฺมตฺตรูโปวาติ อุมฺมตฺตกสภาโว วิย จิตฺตกฺเขปํ
ปตฺโต วิย. ลายิตฺวาติ ลวิตฺวา. หริตํ ติณนฺติ อลฺลติณํ. ลปสีติ ๑- วิลปสิ.
คตสตฺตนฺติ วิคตชีวิตํ. ชรคฺควนฺติ พลิพทฺทํ ชิณฺณโคณํ. อนฺเนน ปาเนนาติ ตยา
ทินฺเนน หริตติเณน วา ปานีเยน วา. มโต โคโณ สมุฏฺฐเหติ กาลกโต โคโณ
ลทฺธชีวิโต หุตฺวา น หิ สมุฏฺฐเหยฺย. ตฺวํสิ พาโล จ ทุมฺเมโธติ ตฺวํ พาลฺยโยคโต
พาโล, เมธาสงฺขาตาย ปญฺญาย อภาวโต ทุมฺเมโธ อสิ. ยถา ตญฺโญว ทุมฺมตีติ
ยถา ตํ อญฺโญปิ นิปฺปญฺโญ  ๒- วิปฺปลเปยฺย, เอวํ ตฺวํ นิรตฺถกํ วิปฺปลปสีติ
อตฺโถ, ยถา ตนฺติ นิปาตมตฺตํ.  ๓- ทุมฺมตีติ วา ตฺวํ ปญฺญวาปิ สมาโน อญฺโญ
อุมฺมตฺตปุคฺคโล วิย อุมฺมุโข หุตฺวา วิปฺปลปสีติ อตฺโถ. ๓-
     ตํ สุตฺวา สุชาโต ปิตรํ สญฺญาเปตุํ อตฺตโน อธิปฺปายํ ปกาเสนฺโต:-
         [๔๘] "อิเม ปาทา อิทํ สีสํ      อยํ กาโย สวาลธิ
              เนตฺตา ตเถว ติฏฺฐนฺติ     อยํ โคโณ สมุฏฺฐเห.
         [๔๙] นายฺยกสฺส หตฺถปาทา      กาโย สีสญฺจ ทิสฺสติ
              รุทํ มตฺติกถูปสฺมึ          นนุ ตฺวญฺเญว ทุมฺมตี"ติ
คาถาทฺวยํ อกาสิ.
     ตสฺสตฺโถ:- อิมสฺส โคณสฺส อิเม จตฺตาโร ปาทา, อิทํ สีสํ, สห วาลธินา
วตฺตตีติ สวาลธิ อยํ กาโย, อิมานิ จ เนตฺตา นยนานิ ยถา มรณโต ปุพฺเพ,
ตเถว อภินฺนสณฺฐานานิ ติฏฺฐนฺติ. อยํ โคโณ สมุฏฺฐเหติ อิมสฺมา การณา
อยํ โคโณ สมุฏฺฐเหยฺย สมุตฺติฏฺเฐยฺยาติ มม จิตฺตํ ภเวยฺย. "มญฺเญ โคโณ
สมุฏฺฐเห"ติ เกจิ ปฐนฺติ, เตน การเณน อยํ โคโณ สหสาปิ กายํ สมุฏฺฐเหยฺยาติ
อหํ มญฺเญยฺยํ, เอวํ เม มญฺญนา สมฺภเวยฺยาติ อธิปฺปาโย. อยฺยกสฺส ปน มยฺหํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ลปสิ   สี. อญฺโญ นิปฺปญฺโญ อิว  ๓-๓ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
ปิตามหสฺส น หตฺถปาทา กาโย สีสํ ทิสฺสติ, เกวลํ ปน ตสฺส อฏฺฐิกานิ
ปกฺขิปิตฺวา กเต มตฺติกามเย ถูเป  รุทนฺโต สตคุเณน สหสฺสคุเณน ตาต ตฺวญฺเญว
ทุมฺมติ นิปฺปญฺโญ, ภิชฺชนธมฺมา สงฺขารา ภิชฺชนฺติ, ตตฺถ วิชานตํ กา ปริเทวนาติ
ปิตุ ธมฺมํ กเถสิ.
     ตํ สุตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปิตา "มม ปุตฺโต ปณฺฑิโต มํ สญฺญาเปตุํ อิมํ
กมฺมํ อกาสี"ติ จินฺเตตฺวา "ตาต สุชาต `สพฺเพปิ สตฺตา มรณธมฺมา'ติ อญฺญาตเมตํ,
อิโต ปฏฺฐาย น โสจิสฺสามิ, โสกหรณสมตฺเถน นาม เมธาวินา ตาทิเสเนว
ภวิตพฺพนฺ"ติ ปุตฺตํ ปสํสนฺโต:-
         [๕๐] "อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ       ฆตสิตฺตํว ปาวกํ
              วารินา วิย โอสิญฺจํ        สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
         [๕๑] อพฺพหี วต เม สลฺลํ        โสกํ หทยนิสฺสิตํ
              โย เม โสกปเรตสฺส       ปิตุโสกํ อปานุทิ.
         [๕๒] สฺวาหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ      สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต
              น โสจามิ น โรทามิ       ตว สุตฺวาน มาณว.
         [๕๓] เอวํ กโรนฺติ สปฺปญฺญา      เย โหนฺติ อนุกมฺปกา
              วินิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา       สุชาโต ปิตรํ ยถา"ติ  ๑-
จตสฺโส คาถา อภาสิ.
     ตตฺถ อาทิตฺตนฺติ โสกคฺคินา อาทิตฺตํ ชลิตํ. สนฺตนฺติ สมานํ. ปาวกนฺติ
อคฺคิ. วารินา วิย โอสิญฺจนฺติ อุทเกน อวสิญฺจนฺโต วิย. สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรนฺติ
สพฺพํ เม จิตฺตทรถํ นิพฺพาเปสิ. อพฺพหี วตาติ นีหริ วต. ๒-  สลฺลนฺติ โสกสลฺลํ.
หทยนิสฺสิตนฺติ จิตฺตสนฺนิสฺสิตสลฺลภูตํ. โสกปเรตสฺสาติ โสเกน อภิภูตสฺส.
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๗๐๗-๗๑๔/๑๖๕-๖ (สฺยา)   สี. อพฺพูฬฺหํ วตาติ นีหริตํ
ปิตุโสกนฺติ ปิตรํ อารพฺภ อุปฺปนฺนํ โสกํ. อปานุทีติ อปเนสิ. ตว สุตฺวาน มาณวาติ
กุมาร ตว วจนํ สุตฺวา อิทานิ ปน น โสจามิ น โรทามิ. สุชาโต ปิตรํ
ยถาติ ยถา อยํ สุชาโต อตฺตโน ปิตรํ โสกโต วินิวตฺเตสิ, เอวํ อญฺเญปิ เย
อนุกมฺปกา อนุคณฺหสีลา โหนฺติ, เต สปฺปญฺญา เอวํ กโรนฺติ ปิตูนํ อญฺเญสญฺจ
อุปการํ กโรนฺตีติ  ๑- อตฺโถ.
     มาณวสฺส วจนํ สุตฺวา ปิตา อปคตโสโก หุตฺวา สีสํ นฺหายิตฺวา ภุญฺชิตฺวา
กมฺมนฺเต ปวตฺเตตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺคปรายโน อโหสิ. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ
อาหริตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ สจฺจานิ ปกาเสสิ, สจฺจปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีสุ
ปติฏฺฐหึสุ. ตทา สุชาโต เอตรหิ  ๒- โลกนาโถ อโหสีติ.
                      โคณเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๔๑-๔๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=898&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=898&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=93              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=3104              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=3284              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=3284              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]