อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๙๓. ๘. โคณเปตวตฺถุวณฺณนา
     กึ นุ อุมฺมตฺตรูโปวาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺตรํ มตปิติกํ
กุฏุมฺพิกํ อารพฺภ กเถสิ.
     สาวตฺถิยํ กิร อญฺตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปิตา กาลมกาสิ, โส ปิตุ มรเณน
โสกสนฺตตฺตหทโย  ๑- โรทมาโน อุมฺมตฺตโก วิย วิจรนฺโต ยํ ยํ ปสฺสติ, ตํ ตํ
ปุจฺฉติ "อปิ เม ปิตรํ ปสฺสิตฺถา"ติ. น โกจิ ตสฺส โสกํ วิโนเทตุํ อสกฺขิ.
ตสฺส ปน หทเย ฆเฏ ปทีโป วิย โสตาปตฺติผลสฺส  ๒- อุปนิสฺสโย ปชฺชลติ.
     สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต ตสฺส โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา
"อิมสฺส อตีตการณํ อาหริตฺวา โสกํ วูปสเมตฺวา โสตาปตฺติผลํ ทาตุํ วฏฺฏตี"ติ
จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต ปจฺฉาสมณํ อนาทาย  ๓- ตสฺส
ฆรทฺวารํ อคมาสิ. โส "สตฺถา อาคโต"ติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา สตฺถารํ เคหํ
ปเวเสตฺวา สตฺถริ ปญฺตฺเต อาสเน นิสินฺเน สยํ  ๔- ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสินฺโน "กึ ภนฺเต มยฺหํ ปิตุ คตฏฺานํ ชานาถา"ติ อาห. อถ นํ สตฺถา
"อุปาสก กึ อิมสฺมึ อตฺตภาเว ปิตรํ ปุจฺฉสิ, อุทาหุ อตีเต"ติ อาห. โส ตํ
วจนํ สุตฺวา "พหู กิร มยฺหํ ปิตโร"ติ ตนุภูตโสโก โถกํ มชฺฌตฺตตํ ปฏิลภิ.
อถสฺส สตฺถา โสกวิโนทนํ  ๕- ธมฺมกถํ กตฺวา อปคตโสกํ กลฺลจิตฺตํ วิทิตฺวา
สามุกฺกํสิกาย ธมฺมเทสนาย โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาเปตฺวา วิหารํ อคมาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑  สี. โสกสนฺตปฺปมานหทโย, อิ. โสกสนฺตตฺตมานโส  ๒ ม. โสตาปตฺติมคฺคสฺส
@๓ สี.,อิ. อาทาย   ๔ ม. สีฆํ   ๕ สี.,อิ. โสกวิโนทนตฺถํ
     อถ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุํ "ปสฺสถ อาวุโส พุทฺธานุภาวํ,
ตถา โสกปริเทวสมาปนฺโน  ๑- อุปาสโก ขเณเนว ภควตา โสตาปตฺติผเล วินีโต"ติ.
สตฺถา ตตฺถ คนฺตฺวา ปญฺตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนา"ติ ปุจฺฉิ, ภิกฺขู ตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสุํ. สตฺถา "น ภิกฺขเว
อิทาเนว มยา อิมสฺส โสโก อปนีโต, ปุพฺเพปิ อปนีโตเยวา"ติ วตฺวา เตหิ
ยาจิโต อตีตํ อาหริ.
     อตีเต พาราณสิยํ อญฺตรสฺส คหปติกสฺส ปิตา กาลมกาสิ. โส ปิตุ
มรเณน โสกปริเทวสมาปนฺโน อสฺสุมุโข รตฺตกฺโข กนฺทนฺโต  ๒- จิตกํ ปทกฺขิณํ กโรติ.
ตสฺส ปุตฺโต สุชาโต นาม กุมาโร ปณฺฑิโต พฺยตฺโต พุทฺธิสมฺปนฺโน ปิตุ
โสกวินยนูปายํ จินฺเตนฺโต เอกทิวสํ พหินคเร เอกํ มตโคณํ ทิสฺวา ติณญฺจ ปานียญฺจ
อาหริตฺวา ตสฺส ปุรโต เปตฺวา "ขาท ขาท, ปิว ปิวา"ติ วทนฺโต อฏฺาสิ,
อาคตาคตา ตํ ทิสฺวา "สมฺม สุชาต กึ อุมฺมตฺตโกสิ, ๓- โย ตฺวํ มตสฺส โคณสฺส
ติโณทกํ อุปเนสี"ติ วทนฺติ, โส น กิญฺจิ ปฏิวทติ. มนุสฺสา ตสฺส ปิตุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา "ปุตฺโต เต อุมฺมตฺตโก ชาโต, มตโคณสฺส ติโณทกํ เทตี"ติ อาหํสุ.
ตํ สุตฺวา จ กุฏุมฺพิกสฺส ปิตรํ อารพฺภ ิโต โสโก อปคโต. โส "มยฺหํ กิร
ปุตฺโต อุมฺมตฺตโก ชาโต"ติ สํเวคปฺปตฺโต เวเคน คนฺตฺวา "นนุ ตฺวํ ตาต
สุชาตปณฺฑิโต พฺยตฺโต พุทฺธิสมฺปนฺโน, กสฺมา มตโคณสฺส ติโณทกํ เทสี"ติ
โจเทนฺโต:-
         [๔๖] "กึ นุ อุมฺมตฺตรูโปว       ลายิตฺวา หริตํ ติณํ
              ขาท ขาทาติ ลปสิ        คตสตฺตํ ชรคฺควํ.
         [๔๗] น หิ อนฺเนน ปาเนน      มโต โคโณ สมุฏฺเห
              ตฺวํสิ พาโล จ ทุมฺเมโธ    ยถา ตญฺโว ทุมฺมตี"ติ
คาถาทฺวยมาห.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โสกปเรโต ปรมโสโก   ๒ สี.,อิ. อสฺสุมุโข อุรตฺตาฬึ กนฺทนฺโต ตสฺส
@๓ สี. กึ ตฺวํ อุมฺมตฺตโก ชาโตสิ
     ตตฺถ กึ นูติ ปุจฺฉาวจนํ. อุมฺมตฺตรูโปวาติ อุมฺมตฺตกสภาโว วิย จิตฺตกฺเขปํ
ปตฺโต วิย. ลายิตฺวาติ ลวิตฺวา. หริตํ ติณนฺติ อลฺลติณํ. ลปสีติ ๑- วิลปสิ.
คตสตฺตนฺติ วิคตชีวิตํ. ชรคฺควนฺติ พลิพทฺทํ ชิณฺณโคณํ. อนฺเนน ปาเนนาติ ตยา
ทินฺเนน หริตติเณน วา ปานีเยน วา. มโต โคโณ สมุฏฺเหติ กาลกโต โคโณ
ลทฺธชีวิโต หุตฺวา น หิ สมุฏฺเหยฺย. ตฺวํสิ พาโล จ ทุมฺเมโธติ ตฺวํ พาลฺยโยคโต
พาโล, เมธาสงฺขาตาย ปญฺาย อภาวโต ทุมฺเมโธ อสิ. ยถา ตญฺโว ทุมฺมตีติ
ยถา ตํ อญฺโปิ นิปฺปญฺโ  ๒- วิปฺปลเปยฺย, เอวํ ตฺวํ นิรตฺถกํ วิปฺปลปสีติ
อตฺโถ, ยถา ตนฺติ นิปาตมตฺตํ.  ๓- ทุมฺมตีติ วา ตฺวํ ปญฺวาปิ สมาโน อญฺโ
อุมฺมตฺตปุคฺคโล วิย อุมฺมุโข หุตฺวา วิปฺปลปสีติ อตฺโถ. ๓-
     ตํ สุตฺวา สุชาโต ปิตรํ สญฺาเปตุํ อตฺตโน อธิปฺปายํ ปกาเสนฺโต:-
         [๔๘] "อิเม ปาทา อิทํ สีสํ      อยํ กาโย สวาลธิ
              เนตฺตา ตเถว ติฏฺนฺติ     อยํ โคโณ สมุฏฺเห.
         [๔๙] นายฺยกสฺส หตฺถปาทา      กาโย สีสญฺจ ทิสฺสติ
              รุทํ มตฺติกถูปสฺมึ          นนุ ตฺวญฺเว ทุมฺมตี"ติ
คาถาทฺวยํ อกาสิ.
     ตสฺสตฺโถ:- อิมสฺส โคณสฺส อิเม จตฺตาโร ปาทา, อิทํ สีสํ, สห วาลธินา
วตฺตตีติ สวาลธิ อยํ กาโย, อิมานิ จ เนตฺตา นยนานิ ยถา มรณโต ปุพฺเพ,
ตเถว อภินฺนสณฺานานิ ติฏฺนฺติ. อยํ โคโณ สมุฏฺเหติ อิมสฺมา การณา
อยํ โคโณ สมุฏฺเหยฺย สมุตฺติฏฺเยฺยาติ มม จิตฺตํ ภเวยฺย. "มญฺเ โคโณ
สมุฏฺเห"ติ เกจิ ปนฺติ, เตน การเณน อยํ โคโณ สหสาปิ กายํ สมุฏฺเหยฺยาติ
อหํ มญฺเยฺยํ, เอวํ เม มญฺนา สมฺภเวยฺยาติ อธิปฺปาโย. อยฺยกสฺส ปน มยฺหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ลปสิ  ๒ สี. อญฺโ นิปฺปญฺโ อิว  ๓-๓ ฉ.ม. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ
ปิตามหสฺส น หตฺถปาทา กาโย สีสํ ทิสฺสติ, เกวลํ ปน ตสฺส อฏฺิกานิ
ปกฺขิปิตฺวา กเต มตฺติกามเย ถูเป  รุทนฺโต สตคุเณน สหสฺสคุเณน ตาต ตฺวญฺเว
ทุมฺมติ นิปฺปญฺโ, ภิชฺชนธมฺมา สงฺขารา ภิชฺชนฺติ, ตตฺถ วิชานตํ กา ปริเทวนาติ
ปิตุ ธมฺมํ กเถสิ.
     ตํ สุตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปิตา "มม ปุตฺโต ปณฺฑิโต มํ สญฺาเปตุํ อิมํ
กมฺมํ อกาสี"ติ จินฺเตตฺวา "ตาต สุชาต `สพฺเพปิ สตฺตา มรณธมฺมา'ติ อญฺาตเมตํ,
อิโต ปฏฺาย น โสจิสฺสามิ, โสกหรณสมตฺเถน นาม เมธาวินา ตาทิเสเนว
ภวิตพฺพนฺ"ติ ปุตฺตํ ปสํสนฺโต:-
         [๕๐] "อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ       ฆตสิตฺตํว ปาวกํ
              วารินา วิย โอสิญฺจํ        สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
         [๕๑] อพฺพหี วต เม สลฺลํ        โสกํ หทยนิสฺสิตํ
              โย เม โสกปเรตสฺส       ปิตุโสกํ อปานุทิ.
         [๕๒] สฺวาหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ      สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต
              น โสจามิ น โรทามิ       ตว สุตฺวาน มาณว.
         [๕๓] เอวํ กโรนฺติ สปฺปญฺา      เย โหนฺติ อนุกมฺปกา
              วินิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา       สุชาโต ปิตรํ ยถา"ติ  ๑-
จตสฺโส คาถา อภาสิ.
     ตตฺถ อาทิตฺตนฺติ โสกคฺคินา อาทิตฺตํ ชลิตํ. สนฺตนฺติ สมานํ. ปาวกนฺติ
อคฺคิ. วารินา วิย โอสิญฺจนฺติ อุทเกน อวสิญฺจนฺโต วิย. สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรนฺติ
สพฺพํ เม จิตฺตทรถํ นิพฺพาเปสิ. อพฺพหี วตาติ นีหริ วต. ๒-  สลฺลนฺติ โสกสลฺลํ.
หทยนิสฺสิตนฺติ จิตฺตสนฺนิสฺสิตสลฺลภูตํ. โสกปเรตสฺสาติ โสเกน อภิภูตสฺส.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๗๐๗-๗๑๔/๑๖๕-๖ (สฺยา)  ๒ สี. อพฺพูฬฺหํ วตาติ นีหริตํ
ปิตุโสกนฺติ ปิตรํ อารพฺภ อุปฺปนฺนํ โสกํ. อปานุทีติ อปเนสิ. ตว สุตฺวาน มาณวาติ
กุมาร ตว วจนํ สุตฺวา อิทานิ ปน น โสจามิ น โรทามิ. สุชาโต ปิตรํ
ยถาติ ยถา อยํ สุชาโต อตฺตโน ปิตรํ โสกโต วินิวตฺเตสิ, เอวํ อญฺเปิ เย
อนุกมฺปกา อนุคณฺหสีลา โหนฺติ, เต สปฺปญฺา เอวํ กโรนฺติ ปิตูนํ อญฺเสญฺจ
อุปการํ กโรนฺตีติ  ๑- อตฺโถ.
     มาณวสฺส วจนํ สุตฺวา ปิตา อปคตโสโก หุตฺวา สีสํ นฺหายิตฺวา ภุญฺชิตฺวา
กมฺมนฺเต ปวตฺเตตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺคปรายโน อโหสิ. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ
อาหริตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ สจฺจานิ ปกาเสสิ, สจฺจปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีสุ
ปติฏฺหึสุ. ตทา สุชาโต เอตรหิ  ๒- โลกนาโถ อโหสีติ.
                      โคณเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๔๑-๔๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=898&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=898&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=93
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=3104
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=3284
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=3284
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26